Vijf vaak gebruikte drogredenen — Laat u er niet door misleiden!

„LAAT niemand u met ijdele woorden bedriegen.”a Deze raad werd bijna 2000 jaar geleden gegeven en is nog even toepasselijk als destijds. Wij worden tegenwoordig bestookt met overredende klanken: filmsterren die cosmetica aanprijzen, politici die een beleid propageren, verkopers die produkten aan de man proberen te brengen en geestelijken die leerstellingen uiteenzetten. Maar al te vaak blijken de overredende klanken bedrieglijk te zijn — niet veel meer dan ijdele woorden. Toch laten mensen zich er in het algemeen gemakkelijk door misleiden.

Vaak komt dit doordat men de waarheid niet van door drogredenen gecreëerde dwaling weet te onderscheiden. Mensen die logica studeren, gebruiken het woord „drogreden” als aanduiding voor elke afwijking van het pad der gezonde redenatie. Eenvoudig gezegd is een drogreden een misleidend of ondeugdelijk argument, een argument waarbij de conclusie niet voortvloeit uit voorafgaande verklaringen of vooronderstellingen. Drogredenen kunnen niettemin uiterst overtuigend zijn omdat ze vaak een krachtig beroep doen op de emoties — niet op het verstand.

Een sleutel tot het vermijden van misleiding is te weten hoe drogredenen werken. Laten wij daarom eens vijf vaak gebruikte drogredenen onder de loep nemen, met de bedoeling het „denkvermogen” dat God ons gegeven heeft te scherpen. — Romeinen 12:1.

DROGREDEN NUMMER 1

Een aanval op de persoon Bij dit soort drogreden probeert men steekhoudende argumenten of volkomen juiste uitspraken te weerleggen of in twijfel te trekken door een niet ter zake doende aanval te doen op degene die ze naar voren brengt.

Beschouw eens een voorbeeld uit de bijbel. Jezus Christus probeerde anderen eens in te lichten over zijn komende dood en opstanding. Dat waren nieuwe en moeilijke begrippen voor zijn toehoorders. Maar in plaats van de waarde van Jezus’ onderwijzingen af te wegen, vielen sommigen Jezus zelf aan en zeiden: „Hij heeft een demon en is waanzinnig. Waarom luistert gij naar hem?” — Johannes 10:20; vergelijk Handelingen 26:24, 25.

Wat gemakkelijk is het niet, iemand „dom”, „dwaas” of „slecht ingelicht” te noemen als hij of zij iets zegt wat wij niet willen horen. Een soortgelijke tactiek volgt men door bij de aanval op de persoon een subtiele insinuatie te gebruiken. Typische voorbeelden daarvan zijn: „Als u de zaak in kwestie echt begreep, zou u die mening er niet op na houden”, of: „U gelooft dat alleen maar omdat u gezegd wordt het te geloven.”

Maar terwijl persoonlijke aanvallen, subtiel en niet zo subtiel, intimiderend en overredend kunnen zijn, vormen ze nooit een weerlegging van wat er gezegd is. Wees dus op uw hoede voor deze drogreden!

DROGREDEN NUMMER 2

Zich beroepen op iemands gezag Bij deze vorm van verbale intimidatie beroept men zich op de autoriteit van zogeheten deskundigen of beroemdheden. Natuurlijk is het alleen maar vanzelfsprekend dat wij ons voor het inwinnen van raad tot mensen wenden die meer over iets weten dan wij. Maar niet bij elk beroep op iemands gezag wordt een gezonde redenatie gevolgd.

Stel u voor dat uw dokter tegen u zegt: „U hebt malaria.” U antwoordt: „Hoe weet u dat, dokter?” Wat onredelijk zou het zijn als hij zou zeggen: „Kijk eens, ik ben dokter. Ik weet veel meer van die dingen af dan u. Gelooft u mij nu maar, u hebt malaria.” Hoewel zijn diagnose waarschijnlijk correct zal zijn, is het een foutieve redenering dat u malaria hebt eenvoudig omdat hij het zegt. Het zou veel meer voor hem pleiten als hij de feiten zou bespreken: uw symptomen, de uitslag van bloedproeven, enzovoort.

Een ander voorbeeld van een intimiderend beroep op het gezag van mensen staat opgetekend in Johannes 7:32-49. Daar lezen wij dat er politiebeambten werden gestuurd om Jezus Christus te arresteren. Zij waren echter zo onder de indruk van zijn onderwijs, dat zij in plaats van hem te arresteren tegen hun superieuren zeiden: „Nooit heeft iemand anders op deze wijze gesproken.” Jezus’ vijanden antwoordden daarop: „Zijt gij soms ook misleid? Heeft soms een van de regeerders of van de Farizeeën geloof in hem gesteld?” Merk op dat niet geprobeerd werd Jezus’ leer te weerleggen. In plaats daarvan beriepen de joodse leiders zich op hun eigen gezag als „deskundigen” op het gebied van de Mozaïsche wet als reden om al wat Jezus zei te verwerpen.

Het is interessant dat ook nu van geestelijken bekend is dat zij hun toevlucht nemen tot een dergelijke tactiek wanneer zij leerstellingen als de Drieëenheid, de onsterfelijkheid van de ziel en het hellevuur niet aan de hand van de bijbel kunnen bewijzen.

Een ongefundeerd beroep op iemands gezag komt men ook vaak tegen in de reclame, waar beroemdheden nogal eens iets betogen over onderwerpen die weinig uit te staan hebben met het terrein waarop zij deskundig zijn. Een succesvol golfspeler moedigt u aan een fotokopieermachine te kopen. Een voetbalprof promoot koelkasten. Een olympisch gymnast beveelt een bepaald graanprodukt als ontbijt aan. Velen staan er niet bij stil dat zulke „autoriteiten” waarschijnlijk weinig of niets weten van de produkten die zij aan de man brengen.

Besef ook dat zelfs erkende deskundigen — net als ieder ander — bevooroordeeld kunnen zijn. Een hoog aangeschreven wetenschappelijk onderzoeker kan beweren dat het roken van tabak onschadelijk is. Maar als hij of zij in dienst is van de tabaksindustrie, is zo’n „deskundigenverklaring” dan niet dubieus?

DROGREDEN NUMMER 3

’Doe wat iedereen doet’ Daarmee wordt een beroep gedaan op wijdverbreide emoties, vooroordelen en meningen. Mensen lopen over het algemeen graag in de pas. Wij deinzen meestal terug bij de gedachte tegen de heersende mening in te gaan. Van deze neiging om de mening van de meerderheid als vanzelfsprekend juist te bezien, wordt met goed gevolg gebruik gemaakt bij de ’doe wat iedereen doet’-drogreden.

Zo stonden in een advertentie in een populair Amerikaans blad een aantal glimlachende mensen, allemaal genietend van een glas rum. Bij de foto stond de slogan: „Zo gaat dat. Overal in Amerika stapt men over op . . . rum.” Dit is een klinkklaar beroep op de neiging ’te doen wat iedereen doet’.

Maar wil het feit dat anderen iets denken of doen, zeggen dat u dat ook moet? Daarbij komt nog dat de heersende mening gewoon geen betrouwbare maatstaf voor de waarheid van iets is. In de loop van de eeuwen heeft men allerlei denkbeelden algemeen aanvaard die later onjuist bleken. Toch blijft men zich van die drogreden bedienen. De aansporende leuze ’Iedereen doet het!’, brengt mensen ertoe drugs te gebruiken, overspel te plegen, hun werkgever te bestelen en de belasting te ontduiken.

Het is gewoon niet zo dat iedereen dat doet. En zelfs als dat wel het geval zou zijn, dan nog zou dat voor u geen reden zijn om het ook te doen. De raad uit Exodus 23:2 vormt dan ook een goede algemene gedragsregel: „Gij moogt de grote massa niet volgen met kwade oogmerken.”

DROGREDEN NUMMER 4

De of/of-redenatie Deze drogreden brengt wat een hele reeks mogelijkheden kan zijn, tot slechts twee terug. Zo wordt soms tegen iemand gezegd: ’Of u accepteert een bloedtransfusie of u gaat dood.’ Jehovah’s Getuigen hebben vaak met zo’n redenatie te maken wegens hun op de bijbel gebaseerde besluit ’zich te onthouden van bloed’ in elke vorm (Handelingen 15:29). Het zwakke punt in deze manier van redeneren? Andere redelijke mogelijkheden worden verworpen. De feiten wijzen uit dat er alternatieve behandelingen zijn, en de meeste operaties kunnen wel degelijk slagen zonder bloed. Bekwame artsen opereren vaak met een minimaal bloedverlies. Een andere mogelijkheid is het gebruik van oplossingen die geen bloed bevatten, plasma-aanvullende vloeistoffen.b Bovendien hebben velen wel bloedtransfusies geaccepteerd en zijn toch gestorven, terwijl velen bloed hebben geweigerd en toch in leven gebleven zijn. De of/of-redenatie is dan ook verre van sluitend.

Krijgt u dus te maken met een of/of-redenatie, vraag u dan af: ’Zijn er werkelijk slechts twee keuzemogelijkheden? Zouden er nog meer kunnen zijn?’

DROGREDEN NUMMER 5

Oversimplificatie Hierbij gaat een uitspraak of argument voorbij aan ter zake doende factoren, zodat wat een ingewikkelde kwestie kan zijn, al te eenvoudig wordt voorgesteld.

Er is uiteraard niets verkeerds aan, een gecompliceerd onderwerp te vereenvoudigen — goede onderwijzers doen dat voortdurend. Maar soms wordt een kwestie zo gesimplificeerd dat de waarheid geweld wordt aangedaan. U leest bijvoorbeeld: ’Snelle bevolkingsgroei is de oorzaak van armoede in ontwikkelingslanden.’ Daar zit een element van waarheid in, maar er wordt voorbijgegaan aan andere belangrijke factoren, zoals politiek wanbeleid, commerciële uitbuiting en weerpatronen.

Oversimplificatie heeft tot veel misverstanden geleid in verband met Gods Woord, de bijbel. Sta bijvoorbeeld eens stil bij het verslag in Handelingen 16:30, 31. Daar stelde een gevangenbewaarder een vraag over redding. Paulus antwoordde: „Geloof in de Heer Jezus en gij zult gered worden.” Velen hebben hieruit geconcludeerd dat een simpele verstandelijke aanvaarding van Jezus het enige is wat er nodig is voor redding!

Dit is een oversimplificatie. Het is waar dat geloof in Jezus als onze Loskoper onontbeerlijk is. Maar het is ook noodzakelijk te geloven wat Jezus leerde en gebood en een volledig begrip van bijbelse waarheden te verwerven. Dit blijkt uit het feit dat Paulus en Silas vervolgens ’het woord van Jehovah spraken tot de gevangenbewaarder en tot allen die in zijn huis waren’ (Handelingen 16:32). Bij redding is ook gehoorzaamheid betrokken. Paulus maakte dit later duidelijk toen hij schreef dat Jezus „voor allen die hem gehoorzamen, oorzaak van eeuwige redding geworden” is. — Hebreeën 5:9.

Een oude spreuk zegt: „Iedereen die onervaren is, hecht geloof aan elk woord, maar de schrandere geeft acht op zijn schreden” (Spreuken 14:15). Laat u dus niet misleiden door drogredenen. Leer gefundeerde aanvallen op wat er wordt gezegd, onderscheiden van goedkope aanvallen op de persoon. Laat u niet bedotten door een ondeugdelijk beroep op iemands „gezag”, door aansporingen om ’te doen wat iedereen doet’, door of/of-redenaties of door grove oversimplificaties — in het bijzonder als het om zoiets belangrijks gaat als de waarheid in geloofszaken. Controleer alle feiten, of, zoals de bijbel het zegt, ’vergewis u van alles’. — 1 Thessalonicenzen 5:21.

[Voetnoten]