Luistert u met empathie?
STEL dat u over de middelen beschikte om iedereen in uw leven een duur geschenk te geven. Wat blij en dankbaar zouden zij zijn! In feite kunt u anderen een bijzonder geschenk geven, iets wat zij echt nodig hebben. En het kost u geen cent. Wat dan wel? Uw aandacht. De meeste mensen verlangen naar aandacht en reageren dankbaar wanneer zij die krijgen. Wilt u echter hoogwaardige aandacht schenken, dan moet u met empathie luisteren.
Indien u kinderen hebt of werkgever bent of een positie hebt waarin mensen om raad en leiding bij u komen, is het nodig dat u met empathie luistert. Doet u dat niet, dan zullen mensen uw gebrek aan empathie bespeuren en uw geloofwaardigheid zal eronder lijden.
Ook als u niet vaak om raad gevraagd wordt, moet u in voorkomende gevallen met empathie luisteren, bijvoorbeeld wanneer er een vriend of vriendin bij u komt om een opbeurend woord. Zoals een bijbelspreuk vermeldt, kunt u zich te schande maken als u niet luistert voordat u spreekt (Spreuken 18:13). Wat zijn dan enkele van de manieren waarop u kunt tonen dat u met empathie luistert?
Laat u er geheel door in beslag nemen
Wanneer kan men zeggen dat iemand met empathie luistert? Het Groot woordenboek der Nederlandse taal van Van Dale definieert „empathie” als „het zich kunnen verplaatsen in de gevoelens of de gedachtengang van een ander”. Hetzelfde woordenboek definieert luisteren als „(met aandacht) horen om iets te vernemen, ingesteld zijn om te horen”. Iemand die met empathie luistert, doet dus meer dan horen wat iemand zegt. Hij heeft aandacht voor hem en verplaatst zich in zijn gedachten en gevoelens.
Daarvoor is nodig dat u zich in beslag laat nemen door wat u hoort en uw gedachten niet laat afdwalen. Zelfs denken aan wat u zult antwoorden, leidt af. Dwing uzelf u te blijven concentreren op wat de ander zegt.
Kijk de persoon die tegen u spreekt aan. Als uw ogen afdwalen, maakt u een ongeïnteresseerde indruk. Let op zijn gebaren en lichaamstaal. Glimlacht hij of kijkt hij somber? Staat er in zijn ogen geamuseerdheid, verdriet of bezorgdheid te lezen? Is wat hij ongezegd laat betekenisvol? Tob niet over uw antwoord; dat komt vanzelf als u geconcentreerd luistert.
Onder het luisteren zult u waarschijnlijk met uw hoofd knikken en instemmende uitdrukkingen gebruiken als ’Dat begrijp ik’. Daaruit kan blijken dat u de spreker volgt. Denk echter niet dat knikjes en bevestigingen mensen de indruk geven dat u luistert als u dat in werkelijkheid niet doet. In feite kan aanhoudend snel knikken ongeduld verraden. Het is alsof u zegt: ’Haast je een beetje. Schiet eens op. Zet er een punt achter.’
Hoe dan ook, u hoeft u niet al te bezorgd te maken over de techniek. Als u maar echt luistert — dan zullen uw reacties uw oprechtheid weerspiegelen.
Goede vragen bewijzen ook dat u zich concentreert en de spreker volgt. Er blijkt uit dat u geïnteresseerd bent. Vraag om uitleg op punten die ongezegd of onduidelijk zijn. Stel vragen die de ander uitnodigen uit te weiden en zich verder te uiten. Zit er niet over in dat u hem af en toe in de rede valt maar doe het niet te vaak. Er zeker van willen zijn dat u het goed begrijpt, is een deel van het luisterproces. Als u de ander niet te vaak in de rede valt, zal hij uw wens om alles wat hij zegt volledig te begrijpen op prijs stellen.
Toon begrip
Dat kan nog het moeilijkste zijn, zelfs als u echt meeleeft met de persoon die tegen u praat. Staat u, als iemand die van streek is naar u toe komt, onmiddellijk klaar met optimistische suggesties en oplossingen? Wijst u er al snel op dat de situatie niet zo erg is in vergelijking met wat iemand anders moet doormaken? Dat lijkt misschien nuttig, maar het kan een negatieve uitwerking hebben.
Er zijn een aantal redenen waarom u geneigd zou kunnen zijn niet meer te luisteren maar met oplossingen te komen. Wellicht denkt u dat uw enthousiaste suggesties precies dat zijn wat nodig is om de ander op te beuren. Of u denkt misschien dat het uw taak is alles wat er „mis” is „te fiksen” en dat als u dat niet doet, u geen hulp bent of niet „doet wat er van u verwacht wordt”.
Komt u al snel met een hele reeks oplossingen, dan brengt dat meestal ontmoedigende boodschappen over in de zin van: ’Ik heb de indruk dat je probleem veel simpeler is dan je het voorstelt.’ Of: ’Ik ben meer geïnteresseerd in mijn eigen reputatie als probleemoplosser dan in jouw welzijn.’ Of misschien: ’Ik begrijp het gewoon niet — en ik wil het ook niet begrijpen.’ Een vergelijking van iemands probleem met de problemen van anderen brengt gewoonlijk over: ’Je moet je schamen over je getob; anderen hebben het zoveel zwaarder.’
Als u onbewust zulke ontmoedigende boodschappen overbrengt, zal uw vriend het gevoel krijgen dat u niet echt naar hem geluisterd hebt, dat hij niet begrepen wordt. Hij kan zelfs tot de gevolgtrekking komen dat u zich boven hem verheven voelt. De volgende keer zal hij bij iemand anders troost zoeken. — Filippenzen 2:3, 4.
Maar als uw vriend nu onnodig tobt? Stel bijvoorbeeld dat hij zich zonder geldige reden schuldig voelt. Moet u zich dan haasten om hem dat te vertellen, zodat hij zich weer prettig kan voelen? Nee, want als u niet eerst naar hem geluisterd hebt, zullen uw geruststellingen weinig troost bieden. In plaats van zich opgelucht te voelen, zal hij vinden dat hij zich nog niet van zijn last ontdaan heeft, dat zijn schuld nog steeds op hem drukt. Zoals de negentiende-eeuwse filosoof Henry David Thoreau het zei: „Er zijn er twee nodig om de waarheid te vertellen: één om ze te uiten en een ander om ze aan te horen.”
Wat passend is de bijbelse raad: ’Wees vlug om te horen, langzaam om te spreken’ (Jakobus 1:19). En het is ook erg belangrijk om met empathie te luisteren! Verplaats u in de gevoelens van degene die u in vertrouwen neemt. Erken de narigheid van zijn probleem, de ernst van zijn zorgen. Bagatelliseer zijn probleem niet met uitspraken als: ’Och, je hebt gewoon een zware dag’ of: ’Het valt allemaal best mee.’ Het ironische is dat hij door zulk gebagatelliseer misschien nog meer gaat tobben. Hij zal teleurgesteld zijn omdat u zijn boodschap niet serieus neemt. Laat dus uit uw reacties blijken dat u hoort wat er gezegd wordt en dat u aanvaardt dat hij er op het moment zo over denkt.
Luisteren met empathie vereist niet dat u het eens bent met degene die u in vertrouwen neemt. Misschien denkt u dat iemand onterecht uitroept: „Ik haat mijn baan!” Maar als u afkeurend reageert (’Zo mag je er niet over denken’) of ontkennend (’Dat meen je niet echt’), zal hij concluderen dat u het niet begrijpt. Uw opmerkingen moeten uw begrip weerspiegelen. Tegen degene die zijn baan haat, zou u kunnen zeggen: ’De situatie moet je behoorlijk wat stress opleveren.’ Vraag dan om verhelderende bijzonderheden. Daarmee geeft u niet per se te kennen dat u ook vindt dat hij zijn baan moet haten, maar erkent u eenvoudig dat hij er momenteel zo over denkt. U schenkt hem op die manier de voldoening dat er naar hem geluisterd is, dat hij zijn gevoelens volkomen heeft kunnen overbrengen. Vaak wordt het probleem kleiner als iemand er deelgenoot van wordt gemaakt.
Zo ook zou iemand die zegt: „Mijn vrouw is vandaag voor onderzoek naar het ziekenhuis”, kunnen bedoelen: „Ik maak me zorgen.” Toon met uw reactie dat u dat beseft. Er blijkt uit dat u naar de bedoeling achter zijn woorden hebt geluisterd, waarmee u hem meer opbeurt dan indien u zijn bedoeling had genegeerd of ontkend of had geprobeerd hem tot de orde te roepen door te zeggen dat hij zich geen zorgen moest maken. — Romeinen 12:15.
Goede luisteraars praten ook!
In The Art of Conversation wordt gesproken over mensen die luisteren maar heel weinig zeggen, „in de veronderstelling dat zij daarmee een indruk van waardige gereserveerdheid maken”. Dat dwingt de ander de hele gesprekslast te dragen, wat onbeleefd is. Aan de andere kant is het ook onbeleefd, en vermoeiend, als de persoon naar wie u luistert non-stop blijft praten, zonder u de kans te geven u te uiten. Terwijl u dus een goed luisteraar moet zijn, moet u de ander ook laten weten dat u iets nuttigs te zeggen hebt.
Wat zou u kunnen zeggen? Moet u, na aandachtig naar zijn ontboezemingen geluisterd te hebben, nu raad geven? Indien u daarvoor de geschikte persoon bent, misschien. Weet u een oplossing voor het probleem van uw vriend, vertel hem die dan in elk geval. Uw woorden zullen enig gewicht in de schaal leggen omdat u eerst de tijd hebt genomen om naar hem te luisteren. Beschikt u niet over de nodige kwalificaties om uw vriend de soort raad of hulp te geven die hij nodig heeft, probeer hem dan in contact te brengen met iemand die daar wel toe in staat is.
In sommige gevallen is raad echter niet nodig en wordt er ook niet om gevraagd. Pas dus op dat u het goede effect van het luisteren niet verzwakt door er veel woorden op te laten volgen. Misschien moet uw vriend een niet te verhelpen situatie gewoon verduren of de tijd nemen om zijn negatieve gevoelens te overwinnen. Hij is naar u toe gekomen om u deelgenoot te maken van zijn zorgen. U hebt geluisterd. U hebt u in zijn gevoelens verplaatst, hem verzekerd dat u met hem meeleeft en dat u aan hem zult denken en voor hem zult bidden. Laat hem weten dat hij welkom is als hij weer naar u toe wil komen en dat u de vertrouwelijke aard van zijn problemen zult respecteren. Het is heel goed mogelijk dat hij meer behoefte heeft aan zulke opbeurende woorden dan aan een poging van uw zijde om zijn probleem op te lossen. — Spreuken 10:19; 17:17; 1 Thessalonicenzen 5:14.
Of luisteren nu vergezeld gaat van goede raad of niet, de betrokken partijen hebben er beide voordeel van. De sprekende partij heeft de voldoening gehoord en begrepen te zijn. Hij wordt opgebeurd door de wetenschap dat iemand voldoende om hem geeft om naar alles wat hij te zeggen heeft te luisteren. De luisterende partij wordt ook beloond. Anderen waarderen zijn belangstelling. Als hij raad geeft, is die des te geloofwaardiger omdat hij pas spreekt wanneer hij de situatie die onder zijn aandacht wordt gebracht volkomen heeft begrepen. Het is waar dat luisteren met empathie tijd kost. Maar wat een waardevolle investering! Ja, door mensen uw oplettende aandacht te schenken, geeft u hun een bijzonder geschenk.