De wereldbevolking — Wat zal de toekomst brengen?

VERVALLEN huizen, onhygiënische toestanden, gebrek aan voedsel en zuiver water, ziekte, ondervoeding — deze en talrijke andere ontberingen zijn de dagelijkse realiteit in het leven van een groot deel van de wereldbevolking. Toch slagen, zoals wij hebben gezien, de meeste mensen die onder die omstandigheden leven er op de een of andere manier in zich te redden en hun dagelijks leven te leiden.

Wat zal de toekomst echter brengen? Zullen mensen tot in alle eeuwigheid die harde realiteiten van het leven moeten verduren? En om de zaak nog gecompliceerder te maken, hoe staat het met het onheil en verderf dat milieuwetenschappers en anderen voorspellen als uitvloeisel van de voortdurende bevolkingsgroei? Zij vertellen ons dat wij ons eigen nest bevuilen door de lucht, het water en de grond, waarvan wij afhankelijk zijn, te verontreinigen. Zij wijzen ook op het broeikaseffect — de uitstoot van gassen als kooldioxide, methaan en chloorfluorkoolwaterstoffen (koel- en schuimmiddelen), die zullen leiden tot opwarming van de atmosfeer en veranderingen in het weerpatroon van de wereld, met rampzalige gevolgen. Zal dit uiteindelijk de ondergang van de beschaving zoals wij die kennen, teweegbrengen? Laten wij enkele van de sleutelfactoren eens wat nader bekijken.

Zijn er te veel mensen?

Allereerst, zal de wereldbevolking alsmaar blijven groeien? Is er enige aanwijzing welke proporties ze zal aannemen? Het is natuurlijk een feit dat de wereldbevolking in weerwil van pogingen tot gezinsplanning nog steeds toeneemt. De jaarlijkse groei bedraagt nu zo’n 90 miljoen (wat neerkomt op het aantal inwoners van Mexico). Blijkbaar is er geen onmiddellijk vooruitzicht op beëindiging ervan. Vooruitkijkend zijn de meeste demografen het er echter wel over eens dat de bevolking zich uiteindelijk zal stabiliseren. De vraag die hen bezighoudt, is op welk niveau en wanneer dit zal gebeuren.

Volgens ramingen van het VN-Bevolkingsfonds zou de wereldbevolking wel eens de 14 miljard kunnen bereiken alvorens zich te stabiliseren. Anderen schatten echter dat het maximum tussen de 10 en 11 miljard zal liggen. Hoe dan ook, de cruciale vragen luiden: Zullen er te veel mensen komen? Kan de aarde het twee- tot drievoudige van de huidige bevolking herbergen?

Statistisch gezien zouden 14 miljard mensen wereldwijd op een gemiddelde van 104 personen per km² neerkomen. Zoals wij hebben gezien, is de bevolkingsdichtheid van Hong Kong 5592 personen per km². Op het moment bedraagt de bevolkingsdichtheid van Nederland 430, terwijl die van Japan 327 is, en dat zijn landen die een meer dan gemiddelde levensstandaard genieten. Het is duidelijk dat zelfs indien de wereldbevolking in de voorzegde mate zou groeien, het aantal mensen niet het probleem is.

Zal er voldoende voedsel zijn?

Wat valt er dan te zeggen over het voedselaanbod? Kan de aarde genoeg opbrengen om 10 of 14 miljard mensen te voeden? Het is duidelijk dat de huidige wereldvoedselproduktie niet voldoende is om een dergelijke bevolking van het nodige te voorzien. Wij horen in feite al vaak van hongersnoden, ondervoeding en verhongering. Wil dit zeggen dat wij niet voldoende voedsel produceren om voor de huidige bevolking te zorgen, laat staan voor twee- of driemaal zoveel mensen?

Dat is een vraag die moeilijk te beantwoorden is, omdat het afhangt van wat er bedoeld wordt met „voldoende”. Terwijl honderden miljoenen mensen in de armste landen van de wereld niet eens aan voldoende voedsel kunnen komen om regelmatig een minimale hoeveelheid gezond eten binnen te krijgen, hebben mensen in de rijke, geïndustrialiseerde landen te kampen met de gevolgen van een al te overvloedig dieet — beroerten, sommige soorten kanker, hartkwalen, enzovoort. Hoe is dit van invloed op de voedselsituatie? Volgens één berekening kost het vijf kilo graan om één kilo biefstuk te produceren. Het gevolg is dat het vleesetende kwart van de wereldbevolking bijna de helft van de wereldgraanproduktie verbruikt.

Merk wat de totale hoeveelheid geproduceerd voedsel betreft eens op wat er in het boek Bread for the World staat: „Als de huidige wereldvoedselproduktie gelijk verdeeld werd over alle mensen op aarde, met een minimum aan verspilling, zou iedereen voldoende hebben. Net voldoende misschien, maar voldoende.” Die uitspraak werd in 1975 gedaan, ruim 15 jaar geleden. Hoe is de situatie nu? Volgens het World Resources Institute „is de totale wereldvoedselopbrengst de laatste twee decennia toegenomen, sneller dan de vraag. Als gevolg daarvan zijn in de afgelopen jaren de prijzen van belangrijke voedingsmiddelen op de internationale markten wezenlijk gedaald.” Uit andere studies blijkt dat de prijzen voor voedingsgewassen als rijst, maïs, sojabonen en andere granen in die periode met de helft of meer zijn gedaald.

Dit alles komt er in wezen op neer dat het voedselprobleem niet zozeer gelegen is in de geproduceerde hoeveelheid als in het consumptieniveau en -patroon. De nieuwe genetische technologie heeft manieren gevonden om variëteiten van rijst, tarwe en andere granen te produceren waardoor de huidige opbrengst verdubbeld kan worden. Veel van de expertise op dit gebied wordt echter geconcentreerd op marktgewassen als tabak en tomaten, om aan de vraag van de rijken te voldoen in plaats van de maag van de armen te vullen.

Hoe staat het met het milieu?

Steeds meer gaan degenen die de ontwikkelingen nauwgezet volgen, beseffen dat de bevolkingsgroei slechts een van de factoren is die een bedreiging vormen voor het toekomstige welzijn van de mensheid. Zo stellen Paul en Anne Ehrlich in hun boek The Population Explosion dat het effect van de menselijke activiteit op ons milieu uitgedrukt kan worden in deze eenvoudige vergelijking: Effect = bevolking × welvaartspeil × uitwerking van huidige technologieën op het milieu.

Aan de hand van deze maatstaf betogen de schrijvers dat landen als de Verenigde Staten overbevolkt zijn, niet omdat er te veel mensen wonen, maar omdat hun welvaartspeil afhankelijk is van een hoge verbruikssnelheid van natuurlijke hulpbronnen en van technologieën die een zware tol van het milieu eisen.

Dit schijnt door andere studies bevestigd te worden. The New York Times citeert de econoom Daniel Hamermesh, die zegt dat ’broeikasuitstoten nauwer verband houden met het niveau van economische activiteit dan met het aantal uitstoters. De gemiddelde Amerikaan produceert 19 maal zoveel kooldioxide als de gemiddelde Indiër. En het is heel goed mogelijk dat, zeg maar, een economisch sterk Brazilië met een trage bevolkingsgroei zijn tropische wouden sneller zou platbranden dan een verarmd Brazilië met een snelle bevolkingsaanwas.’

Alan Durning van het Worldwatch Institute bedoelt in wezen hetzelfde als hij opmerkt: „De miljard rijkste mensen van de wereld hebben een beschavingsvorm gecreëerd die zo hebberig en verkwistend is, dat de planeet in gevaar verkeert. De levenswijze van deze toplaag — de autorijders, biefstuketers, frisdrankdrinkers en wegwerpconsumenten — vormt een ecologische bedreiging die qua ernst misschien alleen door de bevolkingsgroei geëvenaard wordt.” Hij wijst erop dat dit „welvarendste vijfde deel” van de mensheid bijna negen tiende van de chloorfluorkoolwaterstoffen produceert en meer dan de helft van de andere broeikasgassen die het milieu bedreigen.

Het feitelijke probleem

Uit de bovenstaande bespreking blijkt duidelijk dat men de plank misslaat als men de weeën waarmee de mensheid thans te kampen heeft alleen aan de bevolkingsgroei wijt. Het probleem waarvoor wij ons gesteld zien, is niet dat de leefruimte opraakt of dat de aarde niet voldoende voedsel kan produceren voor een gezond voedselpakket voor iedereen of dat alle natuurlijke hulpbronnen binnen korte tijd verbruikt zullen zijn. Dat zijn slechts de symptomen. Het feitelijke probleem is dat steeds meer mensen naar een steeds hoger peil van materiële consumptie streven zonder stil te staan bij de gevolgen van hun daden. Dit onverzadigbare verlangen naar meer eist zo’n zware tol van ons milieu dat het draagvermogen van de aarde snel overschreden wordt. Met andere woorden, het basisprobleem ligt niet zozeer in het aantal mensen als wel in hun geaardheid.

De schrijver Alan Durning zegt het zo: „In een kwetsbare biosfeer zou het uiteindelijke lot van de mensheid wel eens bepaald kunnen worden door het feit of wij een dieper zelfbedwangsbesef kunnen aankweken, gebaseerd op een wijdverbreide ethiek van consumptiebeperking en het streven naar immateriële verrijking.” De bedoeling is duidelijk, maar de vraag is onvermijdelijk: Is het waarschijnlijk dat mensen overal vrijwillig zelfbedwang zullen aankweken, hun consumptie zullen beperken en immateriële verrijking zullen nastreven? Nauwelijks. Te oordelen naar de genotzuchtige en hedonistische levensstijl die thans zo gangbaar is, is het waarschijnlijker dat het tegenovergestelde zal gebeuren. De meeste mensen schijnen thans als motto te hebben: „Laat ons . . . eten en drinken, want morgen sterven wij.” — 1 Korinthiërs 15:32.

Zelfs indien voldoende mensen zich bewust worden van de feiten en hun manier van leven veranderen, zouden wij toch niet in staat zijn in korte tijd een ommekeer te bewerkstelligen. Neem nu de vele milieugroepen en alternatieve levensstijlen die in de loop van de jaren hun intrede hebben gedaan. Sommige ervan hebben dan wel de krantekoppen gehaald, maar hebben ze enige echte uitwerking op de gewoonten van de samenleving in het algemeen gehad? Nauwelijks. Wat is het probleem? Het probleem is dat het hele systeem — commercieel, cultureel en politiek — ingesteld is op het bevorderen van het idee van ingebouwde veroudering en de wegwerpcultuur. In verband daarmee kan er geen verandering komen zonder een grondige reconstructie, te beginnen bij de basis. En dat zou een massale heropvoeding vergen.

Ziet de toekomst er rooskleurig uit?

De situatie is te vergelijken met die van een familie die in een gemeubileerd en van alles voorzien huis woont dat een weldoener hun ter beschikking heeft gesteld. Opdat zij zich volkomen thuis voelen, krijgen zij toestemming alle faciliteiten in het huis naar believen te gebruiken. Wat zou er gebeuren als die familie de meubels ging beschadigen, de vloer zou openbreken, de ruiten zou inslaan, de leidingen zou verstoppen, het elektriciteitsnet zou overbelasten — om kort te gaan, het huis volkomen zou dreigen te ruïneren? Zou de eigenaar dat passief gadeslaan en niets doen? Waarschijnlijk niet. Hij zou ongetwijfeld stappen doen om de vernielzuchtige bewoners uit zijn eigendom te zetten en het dan terugbrengen in de juiste staat. Niemand zou zeggen dat die stappen niet gerechtvaardigd waren.

Hoe staat het dan met de menselijke familie? Zijn wij niet net bewoners van een goedgemeubileerd en schitterend van al het nodige voorzien huis ons ter beschikking gesteld door de Schepper, Jehovah God? Ja, dat zijn wij, want zoals de psalmist het zei: „Aan Jehovah behoort de aarde en dat wat haar vult, het produktieve land en zij die daarop wonen” (Psalm 24:1; 50:12). God heeft ons niet alleen van al het noodzakelijke voorzien dat het leven mogelijk maakt — licht, lucht, water en voedsel — hij heeft het ook in grote overvloed en verscheidenheid verschaft om het leven aangenaam te maken. Maar hoe heeft de mensheid zich gedragen als bewoners? Helaas niet zo goed. Wij zijn letterlijk bezig dit prachtige huis waarin wij wonen te ruïneren. Wat zal de eigenaar, Jehovah God, daaraan doen?

„Verderven die de aarde verderven” — dat zal God doen! (Openbaring 11:18) En hoe zal hij dat doen? De bijbel antwoordt: „In de dagen van die koningen zal de God des hemels een koninkrijk oprichten dat nooit te gronde zal worden gericht. En het koninkrijk zelf zal aan geen ander volk worden overgedragen. Het zal al deze koninkrijken verbrijzelen en er een eind aan maken, en zelf zal het tot onbepaalde tijden blijven bestaan.” — Daniël 2:44.

Wat kunnen wij onder de regering van Gods eeuwige koninkrijk verwachten? De woorden van de profeet Jesaja geven ons enigszins een indruk van wat er komen gaat:

„Zij zullen stellig huizen bouwen en bewonen, en zij zullen stellig wijngaarden planten en hun vrucht eten. Zij zullen niet bouwen en iemand anders het bewonen; zij zullen niet planten en iemand anders ervan eten. Want als de dagen van een boom zullen de dagen van mijn volk zijn, en het werk van hun eigen handen zullen mijn uitverkorenen geheel verbruiken. Zij zullen niet voor niets zwoegen, noch zullen zij baren tot ontsteltenis, want zij zijn het nageslacht bestaande uit de gezegenden van Jehovah, en hun nakomelingen met hen.” — Jesaja 65:21-23.

Wat een rooskleurige toekomst is dat voor de mensheid! In die nieuwe wereld van Gods makelij zal de mensheid niet meer geplaagd worden door problemen op het gebied van huisvesting, voedsel, water, gezondheid en onachtzaamheid. Ten langen leste zal de gehoorzame mensheid, onder Gods leiding, de aarde kunnen vullen en onderwerpen, zonder enig gevaar van overbevolking. — Genesis 1:28.

[Kader op blz. 13]

Waarom is voedsel vaak duur?

Ook al zijn de feitelijke voedselkosten gedaald, de algemene ervaring is dat de voedselprijzen stijgen. Hoe komt dat? Eén simpele oorzaak is de urbanisatie. Om de menigten in de alsmaar groeiende steden van de wereld te voeden, moet het voedsel over grote afstanden vervoerd worden. Volgens een onderzoek van Worldwatch legt bijvoorbeeld in de Verenigde Staten „het doorsnee hapje eten 2100 km af van akker naar bord”. De consument moet niet alleen het voedsel betalen maar ook de verholen kosten van verwerking, verpakking en vervoer.

[Diagram op blz. 10]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

De aardatmosfeer houdt de zonnewarmte vast. De warmte die aan het aardoppervlak ontstaat in de vorm van infrarode straling, kan door de broeikasgassen niet gemakkelijk ontsnappen, waardoor het op aarde warmer wordt

Broeikasgassen

Ontsnappende straling

Vastgehouden infrarode straling

[Illustraties op blz. 12]

Het kost vijf kilo graan om één kilo biefstuk te produceren. Het vleesetende kwart van de wereldbevolking verbruikt dan ook bijna de helft van de wereldgraanproduktie