Merafo ya Batho
Tlhaloso: Go etša ge go dirišitšwe mo, ruri morafo o bolela go kgethollwa ga batho bao ba nago le ditekanyo tšeo di hlaolago tša dibopego tše itšego tša mekgwa ya tlhago yeo e ka abelwago, le yeo e lekanego gore go beelwe ka thoko sehlopha se sengwe e le mohuta o itšego wa batho. Lega go le bjalo, go swanetše go hlokomelwa gore taba ya gore merafo e kgona go nyalana gomme e belege bana ruri e bontšha gore ka moka ga yona ke “mohuta” o tee, gomme ka moka ke ditho tša lapa le tee. Ka gona, mehuta e sa swanego ke feela dibopego tša go se swane ga kgonthe moo go kgonegago bathong.
Merafo ye e sa swanego e-tšwa kae?
Gen. 5:1, 2; 1:28: “Mohla Modimo a bopilexo Adama ó mo dirile a ba seswanthšô sa Modimo. Ó ba bopile, monna le mosadi, a ba šexofatša, a ba rea a re ké “batho” mohla woo ba bopilwexo ka wôna.” “Modimo a ba šexofatša, a bolêla le bôná a re: Tswalang Le atê, tlalang lefase.” (Ka gona, batho ka moka ke ditlogolwana tša bona batho bao ba pele ba babedi, e lego Adama le Efa.)
Dit. 17:26: “[Modimo] ké Yêna a dirilexo xore meloko ka moka ya batho e tšwê mading a o tee, e ênêlê lefase lohle.” (Ka gona, go sa šetšwe merafo yeo e bopago setšhaba, ruri ka moka ga yona ke bana ba Adama.)
Gen. 9:18, 19: “Barwa ba Noaxe ba ba tšwilexo polokelong ke Seme, Hama, le Jafete. . . . Ba bararo bá ke bôná barwa ba Noaxe; lefase ka moka le tladitšwe ke ba ba tšwilexo xo bôná-bao.” (Ka morago ga ge Modimo a sentše lefase la banyatši ka meetse-fula a lefase a mehleng ya Noage, ruri batho ba lefase ba bafsa go akaretša le merafo ka moka yeo e tsebjago lehono ba tšwele baneng ba barwa ba bararo ba Noage le basadi ba bona.)
Na Adama le Efa e be e le feela batho ba boikgopolelo (ba nonwane)?
Beibele ga e thuše kgopolo yeo; bona hlogo ya ditaba e kgolo ya “Adama le Efa.”
Kaine o ile a tšea kae mosadi wa gagwe, ge e ba go be go e-na le lapa ka letee feela?
Gen. 3:20, NW: “Adama o reetše mosadi wa gagwe leina a re ke Efa, ka gobane a be a tla ba mmago bohle ba phelago.” (Ka gona, batho ka moka e be e tla ba bana ba Adama le Efa.)
Gen. 5:3, 4: “Adama xe a feditše nywaxa e lekxolo le masome a mararo, a bêlêxêlwa morwa e a swanaxo le yêna, wa lebopô le yêna a lexo ka lôna. A mo rea leina la Sethe. Xe xo belexwe Sethe, Adama ó feditše nywaxa e mengwê e makxolo a seswai, a ba le barwa le barwedi.” (O mongwe wa barwa ba Adama e be e le Kaine, gomme e mongwe wa barwedi ba Adama o swanetše go ba a ile a ba mosadi wa Kaine. Nakong yeo historing ya motho ge batho ba be ba sa dutše ba phela bophelo bjo bobotse le go ba le matla go etša ge go bontšhwa ke nako e telele ya maphelo a bona, ruri go fetišetšwa ga mefokolo ka baka la go nyala motswalo wa kgaufsi e be e se mo gogolo. Lega go le bjalo, ka morago ga nywaga e 2 500 ya histori ya motho ge boemo bja bophelo bja batho e le bjo bo gwahlafetšego kudu, ruri Jehofa o ile a nea ba-Isiraele melao yeo e bego e iletša go tšea motswalo.)
Gen. 4:16, 17: “Kaine a tloxa xôna-moo pele xa [Jehofa] a y’o dula naxeng ya Node, [Bofalalelo], Edene thokô ya Bohlabêla. Kaine ó tsebile mosadi wa xaxwe [“kopane ka botona le botshadi le mosadi wa gagwe,” NW; “robetše le mosadi wa gagwe,” NE] a ima a bêlêxa Hanoxe.” (Hlokomela gore Kaine ga se a thoma go hlakana le mosadi wa gagwe nageng yeo a bego a tšhabetše go yona, go etša ge ekare mosadi wa gagwe o be a e-tšwa lapeng le lengwe. Go e na le moo, e bile gona moo moo a ilego a kopana ka botona le botshadi le yena e le gore ba tle ba tšweletše morwa.)
Ke’ng yeo e hlalosago go tšweletšwa ga mekgwa e sa swanego ya merafo?
“Batho ka moka bao ba phelago mo nakong ye ke ba mohuta o tee, Homo sapiens, gomme ba tšwa modung o swanago. . . . Go se swane ga mokgwa wa kagego ya mebele magareng ga batho go tlišitšwe feela ke go se swane ga boemo bjo bo abetšwego le ke tutuetšo ya tikologo yeo go yona seo se ka diregago. Mabakeng a mantši, ruri go se swane moo go tlišwa ke go tsenelana ga dihlopha tšeo tše pedi tša mabaka. . . . Go se swane mo go lego gona gare ga batho bao ba lego morafong o tee goba bao ba lego setšhabeng setee gantši ke mo gogolo go feta go se swane mo go lego gona magareng ga merafo le ditšhaba.”—Sehlopha sa ditšhaba tšohle sa bo-ra-thutamahlale seo se biditšwego ke UNESCO, seo se tsopotšwego go Statement on Race (New York, 1972, kgatišo ya boraro), Ashley Montagu, matl. 149, 150.
“Morafo ke feela e nngwe ya dikarolwana tšeo di arotšwego tšeo go tšona mehuta ya batho e tlišwago gore e arolwe nakong yeo le go latela go thoma ga yona go gašana ka go ya ka thuta-fase. Morafe o mongwe ge e le gabotse o tšweleditšwe go le lengwe le le lengwe la mafelo a mahlano a magolo a akaretšago a lefase. . . . Motho ruri o arogile ka mokgwa wa leabela nakong yona ye ya histori, gomme re ka lekanya le go ithuta mafelelo a go aroga mo go seo lehono se lego gona ka merafo ya kgale ya thuta-fase. Ka ge re be re ka lebelela, ruri go aroga go tšwelela e le mo go bapilego le tekanyo ya go itlhaola. . . . Ge go bopja ga merafo go direga mafaseng gotee le go bothelwa gotee ga baagi ba lefase ba dikete-kete dikarolwaneng tšeo di arotšwego lefaseng ka moka, gona go se swane ga dikarolwana tšeo re di bonago gantši mo nakong ye ruri go a thoma. . . . Bothata bjo re lebanego le bjona ke bja gore sehlopha se sengwe le se sengwe sa batho se bonagala e le seo se fapanago kudu, eupja ka tlase ga go se swane mo go na le go swana moo e lego ga motheo.” (Heredity and Human Life, New York, 1963, H. L. Carson, matl. 151, 154, 162, 163) (Ee, mathomong a histori ya motho ge sehlopha sa batho se be se arogile go tše dingwe gomme se nyalana gare ga sona, ruri mekgwa e mengwe e arolago ya mekgwa ya leabela e be e tšwelela baneng ba bona.)
Na Beibele e ruta gore batho ba baso ba rogilwe?
Kgopolo yeo e theilwe tabeng ya go se kwešiše Genesi 9:25, moo Noage a tsopolwago a bolela gore: “Kanana ké moroxiwa; ó tlo ba mohlanka wa bahlanka ba bana babô.” E bale ka tlhokomelo; ga e bolele selo ka mmala wa letlalo. Go roga go bile ka baka la ge Kanana morwa wa Hama a ile a dira selo se sengwe se se šiišago seo se ilego sa mmakela go rogwa. Ditlogolwana tša Kanana e be e le bomang? E be e se batho ba baso, eupja e be e le batho ba mmala o tagago bao ba bego ba phela bohlabatšatši bja Lewatle la Mediterranean. Ka baka la mekgwa ya bona e gobogilego, ditirelo tša botemona, medimo ya diswantšho le go dirwa ga bana dihlabelo, ruri ba ile ba ahlolwa ke Modimo gomme Modimo o ile a nea ba-Isiraele naga yeo e bego e dutšwe ke ba-Kanana. (Gen. 10:15-19) Ga se ba-Kanana ka moka bao ba ilego ba fedišwa; eupja ba bangwe ba ile ba dirwa bahlanka e le gore go phethagatšwe go rogwa ga bona.—Još. 17:13.
Batho ba baso ba tšwele go ngwana ofe wa Noage? “Barwa ba Kuše [o mongwe wa barwa ba Hama] ké Seba, le Hafila, le Sabetha, le Raema, le Sabatheka.” (Gen. 10:6, 7) Dipolelo tša ka morago tša Beibele tšeo di lebišwago go Kuše ke tšeo gantši di lebišwago go Ethiopia. Seba e ile ya dirišwa ka morago ge go be go bolelwa ka batho ba bangwe ba lego karolong ya ka bohlabatšatši ya Afrika yeo e lego kgaufsi le Ethiopia.—Jes. 43:3, mongwalo wa ka tlase go kgatišo ya Ditšhupetšo ya NW.
Na batho ka moka ke bana ba Modimo?
Go ba bana ba Modimo ga se selo seo rena batho bao ba se ba phethegago re swanetšwego ke sona ka mokgwa wa pelego. Eupja ka moka ga rena re bana ba Adama, yo nakong ya ge a be a bopja a phethagetše e bego e le ‘morwa wa Modimo.’—Luka 3:38.
Dit. 10:34, 35: “Modimo xa a bebe motho. Anthe dithšabeng ka moka ó kxahlwa ke ba ba mmoifaxo, xe ba dira tše di lokilexo.”
Joh. 3:16: “Modimo ó ratile lefase xakaakaa, a bá a le nea Morwa wa xaxwe e a tswetšwexo à nnoši, xore mang le mang e a mo dumetšexo a se kê a lahlêxa, a bê le bophelô byo bo sa felexo.” (Go bontšha tumelo ya kgonthe go yena go a nyakega e le gore mang le mang wa rena a tle a hwetše go kwana le Modimo moo Adama a go timeditšego. Tokelo yeo e buletšwe batho ba merafo ka moka.)
1 Joh. 3:10: “Ké xôna moo xo bônaxalaxo ba e lexo bana ba Modimo, le ba e lexo bana ba Diabolo. E a sa yexo ka tokô, xa a’ tswalwa ke Modimo, bo-ka le eo a sa ratexo ngwan’abô.” (Ka gona, Modimo ga a lebelele batho ka moka e le bana ba gagwe. Go ya ka pono ya moya, ruri batho bao ba dirago ka boithatelo seo Modimo a se nyatšago, ba dirile Diabolo tatago bona. Bona Johane 8:44. Lega go le bjalo, Bakriste ba therešo ba bonagatša dika tša Modimo. Modimo go ba, o kgethile palo e itšego ya bao ba tlago go buša e le dikgoši gotee le Kriste legodimong. Ba ba bolelwa ke Modimo e le “bana” goba ‘barwa ba gagwe.’ Bakeng sa ditaba ka botlalo, hle bona hlogo e kgolo ya ditaba ya “Go Tswalwa Lefsa.”)
Ba-Roma 8:19-21: “Le yôna thloloxêlô ya dibopya ké xo letêla kutollô yeo ya bana ba Modimo. . . . Le tšôna dibopya di tlo hunollwa bohlankeng bya thsenyêxô, di bê le tokoloxô ya xe bana ba Modimo bà e-ya letaxong.” (Go imollwa ga batho go tla dirwa nakong ya ge “bana ba Modimo” ka morago ga go amogela bophelo bja legodimo ba ‘utollwa’ e le bao ba gatago mogato o lebanego bakeng sa batho tlase ga go sepedišwa ke Kriste. Ka morago ga ge batho ba botegago lefaseng [bao ba bolelwago e le “dibopya” lengwalong le] ba hweditše phethego gomme ba bontšhitše potego e sa šikinyegego go Jehofa ka ge e le Mmuši wa Legohle, gona le bona ba tla thabela kwano e kgahlišago ya bana ba Modimo. Batho ba merafo ka moka ba tla ba le karolo go se.)
Na batho ba merafo ka moka ba tla ba ba kopanywa e le ka kgonthe e le bana ba motho?
Jesu go bao e bego e tla ba barutiwa ba gagwe ba therešo, o itše: “Ka moka Le bana ba o tee.” (Mat. 23:8) Ka morago o okeditše ka gore: “Seo bohle ba tl’o xo tseba ka sôna xe Le le barutiwa ba-ka, ké xe Le na le leratanô.”—Joh. 13:35.
Go sa šetšwe mefokolo ya batho, ruri botee bjoo e be e le bja kgonthe gare ga Bakriste ba pele. Moapostola Paulo o ngwadile ka gore: “Moo xa xo hlaolwe Mo-Juda xoba Mo-Gerika; xa xo mohlanka xoba mohunoloxi; xa xo monna xoba mosadi; Le batee ka moka ka Jesu Kriste.”—Ba-Gal. 3:28.
Botee bja Bokriste bjo bo sa šuhlwego ke go se swane ga merafo ke bjoo bo lego gona gare ga Dihlatse tša Jehofa tša lekgolo la nywaga la bo-20. Mongwadi William Whalen o boletše go U.S. Catholic, gore: “Ke bona gore o mongwe wa mekgwa e megolo e kgahlišago kudu ya [phuthego ya Dihlatse tša Jehofa], ke mokgwa wa yona o tlwaetšwego wa go lekana ga merafo.” Bryan Wilson ra-tša-leago wa Yunibesithi ya Oxford ka morago ga go ithuta kudu ka Dihlatse tša Jehofa tša Afrika, o itše: “Dihlatse di bonagala e le tšeo di atlegago kudu go phala sehlopha lege e le sefe se se lego gona tabeng ya go akgofa moo ba go dirišago mabapi le go fediša kgethollo ya moloko gare ga batho bao ba ba tlišago go bona.” The New York Times Magazine ge e bega ka kopano ya ditšhaba tšohle ya Dihlatse tše di tšwago mafaseng a 123, e itše: “Dihlatse di makaditše batho ba New York, e sego ka go gola ga dipalo tša bona, eupja ka mokgwa wa bona (ba akaretša batho bao ba tšwago maemong ohle a bophelo), go se ikgantšhe ga bona ka merafo ya bona (Dihlatse tše dintši ke ma-Negro), go se be ga bona le lešata le go itshwara ga bona ka bothakga.”
Mmušo wa Modimo o tla tloga o senya tshepedišo ya mehleng yeno ya bonyatši ya dilo, go akaretša batho ka moka bao ba sa ratego e le ka kgonthe Jehofa Modimo le ba gabo bona. (Dan. 2:44; Luka 10:25-28) Lentšu la Modimo le holofetša gore baphologi e tla ba batho ba tšwago ‘ditšhabeng ka moka, melokong ka moka, merafong ka moka le malemeng ka moka.’ (Kut. 7:9) Ka go tlišwa gotee ke borapedi bja Modimo wa therešo, go dumela go Jesu Kriste le go ratana, ruri ba tla dira lapa le le bopaganego la motho.