Puku ya Beibele ya bo-3 Lefitiko
Mongwadi: Moše
Lefelo Leo e Ngwadilwego go Lona: Lešokeng
Go Fetšwa ga go Ngwalwa ga Yona: 1512 B.C.E.
Nako Yeo e Akareditšwego: Kgwedi e 1 (1512 B.C.E.)
1. (a) Ke ka baka la’ng leina la Lefitiko e le le swanetšego? (b) Ke maina afe a mangwe ao a ilego a newa Lefitiko?
LEINA leo le tlwaetšwego kudu bakeng sa puku ya boraro ya Beibele ke Lefitiko, leo le tšwago go Leu·i·ti·konʹ ya Septuagint ya Segerika ka go latela “Leviticus” ya Vulgate ya Selatine. Leina le ke le le swanetšego gaešita lege ba-Lefi ba bolelwa gatee feela (go 25:32, 33), ka ge puku e rwele kudu-kudu melao ya boperisita bja Lefi bjo bo ilego bja kgethwa molokong wa Lefi gotee le melao yeo baperisita ba bego ba e ruta setšhaba: “Xobane molomo wa moperisita ké wa xo lôta tsebô; thutô batho ba e nyaka molomong wa xaxwe.” (Maleaki 2:7) Mangwalong a Sehebere, puku e neilwe leina la yona go tšwa lentšung la mathomo la yona e lego Wai·yiq·raʼʹ, leo ge e le gabotse le bolelago gore, “O tšwetše pele a bitša.” Gare ga ba-Juda bao ba bilego gona ka morago, puku ye e be e bile e bitšwa Molao wa Baperisita le Molao wa Dibego.—Lef. 1:1, NW, mongwalo wa ka tlase.
2. Ke bohlatse bofe bjo bo thekgago go ba ga Moše mongwadi?
2 Ga go na pelaelo tabeng ya gore Moše o ngwadile Lefitiko. Mafelelo goba phetho, a re: “Ké tšôna ditaêlô tše Morêna a di laetšexo Moše.” (27:34) Polelo e swanago e hwetšwa go Lefitiko 26:47. Bohlatse bjo bo neilwego pejana bjo bo bontšhago gore Moše o ngwadile Genesi le Ekisodo bo thekwga le taba ya gore o ngwadile Lefitiko, bjalo ka ge Pentateuch mathomong go bonala gore e be e le lengwalo letee. Go feta moo, Lefitiko e kgokaganywa le dipuku tše di tlago pele ga yona ka lekopanyi “gomme” (PK). Bohlatse bjo matla kudu ke bja gore Jesu Kriste le bahlanka ba bangwe ba ba buduletšwego ba Jehofa gantši ba tsopola goba ba šupa melaong le melaong ya motheo ye e lego go Lefitiko gomme ba bolela gore e ngwadilwe ke Moše.—Lef. 23:34, 40-43—Neh. 8:14, 15; Lef. 14:1-32—Mat. 8:2-4; Lef. 12:2—Luka 2:22; Lef. 12:3—Joh. 7:22; Lef. 18:5—Ba-Roma 10:5.
3. Lefitiko e akaretša nako e kaaka’ng?
3 Lefitiko e akaretša nako e kaaka’ng? Puku ya Ekisodo e phetha ka go agwa ga taberenakele “ka la pele la kxwedi ya pele ya ngwaxa wa bobedi.” Puku ya Numeri (yeo e latelago pego ya Lefitiko) e thoma ka poledišano ya Jehofa le Moše “ka la pele la kxwedi ya bobedi, ka ngwaxa wa bobedi wa xe ba tšwile Egipita.” Ka gona, se se bolela gore ditiragalo tše sego kae tša Lefitiko ga se tša tšea nako e fetago kgwedi, ka ge bogolo bja puku ye e le melao le ditaelo.—Ek. 40:17; Num. 1:1; Lef. 8:1–10:7; 24:10-23.
4. Lefitiko e ngwadilwe neng?
4 Moše o ngwadile Lefitiko neng? Ke mo go kwalago go phetha ka gore o ile a boloka pego ya ditiragalo ge di dutše di direga, gomme a ngwala ditaelo tša Modimo ge a di amogela. Se se bontšhwa ke taelo ya Modimo go Moše ya gore a ngwale kahlolo ya ba-Amaleke kapejana fela ka morago ga gore ba-Isiraele ba ba fenye ntweng. Le gona ditaba tše dingwe ka gare ga puku ye di bontšha gore se se diragetše nakong ya pele. Ka mohlala, ba-Isiraele ba be ba laetšwe gore ba tliše diphoofolo tšeo ba bego ba nyaka go di diriša e le dijo mojakong wa tente ya pokano gore di hlabje. Molao wo o be o tla newa gomme wa ngwalwa gatee-tee ka morago ga go hlongwa ga boperisita. Go newa ditaelo tše dintši malebana le go hlahla ba-Isiraele nakong ya leeto la bona la lešokeng. Dilo tše ka moka di bontšha gore Moše o ngwadile Lefitiko ka 1512 B.C.E.—Ek. 17:14; Lef. 17:3, 4; 26:46.
5. Morero wa melao ye e bego e le mabapi le dihlabelo le go se hlweke ka mokgwa wa borapedi e be e le ofe?
5 Ke ka baka la’ng Lefitiko e ile ya ngwalwa? Jehofa o be a rerile gore a be le setšhaba se sekgethwa seo se kgethegilego le seo se hlaoletšwego tirelo ya gagwe. Go tloga mehleng ya Abele, banna ba botegago ba Modimo ba be ba dutše ba neela dihlabelo go Jehofa, eupja Jehofa o thomile setšhabeng sa Isiraele go nea ditaelo tše di feletšego mabapi le dibego tša dibe le dihlabelo tše dingwe. Dihlabelo tše bjalo ka ge di hlaloswa ka botlalo ka go Lefitiko, di ile tša dira gore ba-Isiraele ba lemoge go fošagala mo gogolo ga sebe gomme tša gatelela dikgopolong tša bona kamoo sebe se dirago gore ba be ba sa kgahlišego ka gona go Jehofa. Melao ye ka ge e le karolo ya Molao, e ile ya dira e le mohlahli yo a išago ba-Juda go Kriste, ya ba bontšha go nyakega ga Mophološi gomme ka nako e swanago ya ba boloka e le ba fapanego le batho ka moka ba lefase. Melao ya Modimo ya go itlhwekiša ka mokgwa wa borapedi ke yona kudu-kudu e ilego ya dira se.—Lef. 11:44; Ba-Gal. 3:19-25.
6. Ke ka baka la’ng ge tlhahlo e feletšego e tšwago go Jehofa e be e nyakega ka mo go kgethegilego mo nakong ye?
6 Ba-Isiraele ka ge e be e le setšhaba se sefsa seo se lego tseleng e yago nageng e mpsha, ba be ba nyaka tlhahlo ye e nepagetšego. Ngwaga o be o sešo wa fela go tloga nakong ya Khudugo, gomme ba be ba sa dutše ba gopola gabotse bophelo bja Egipita gotee le mekgwa ya yona ya bodumedi. Kua Egipita motho o be a ka nyalana le kgaitšedi ya gagwe. Borapedi bja maaka bja go rapela medimo e mentši yeo e mengwe ya yona e bego e le medimo ya diphoofolo bo be bo le gona. Bjale phuthego ye e kgolo e be e lebile Kanana, moo bophelo le mekgwa ya bodumedi e bego e gobogile kudu. Eupja anke o lebelele gape mešašeng ya Isiraele. Phuthego e be e tletše ka batho ba bantši bao e bego e le ba-Egipita ka tlhago goba bao ba nago le madi a ba-Egipita, e lego lešaba la mahlakanasela bao ba bego ba phela ka gare ga ba-Isiraele le bao ba bego ba belegwe ke batswadi ba ba-Egipita gomme ba godišitšwe le go rutwa mekgwa, bodumedi le moya wa botšhaba wa ba-Egipita. Bontši bja ba ka mo go sa belaetšego ba be ba ile ba nwelela mekgweng e gobogilego nageng ya gabo bona ka nakonyana e kopana feela pele ga moo. Go tloga go nyakega kudu gore mo nakong ye ba amogele tlhahlo e tšwago go Jehofa!
7. Ke ka tsela efe melao ya Lefitiko e bontšhago gore e tšwa go Modimo?
7 Lefitiko ka moka ga yona e ipontšha e le e buduletšwego ke Modimo. Batho feela ba be ba ka se kgone go dira melao ya yona e bohlale le ditaelo. Melao ya yona mabapi le dijo, malwetši, go tswalelelwa ga balwetši le mokgwa wa go swara ditopo e utolla tsebo ya ditherešo tše yeo e sa kago ya lemogwa ke baithuti ba tša kalafo go fihla nywageng e dikete ka morago. Molao wa Modimo mabapi le diphoofolo tše ilwago o be o tla šireletša ba-Isiraele ge ba dutše ba le leetong. O be o tla ba šireletša bolwetšing bjo bo bakwago ke go ja nama ya kolobe, le bolwetšing bja teng-kgolo le paratyphoid yeo e bakwago ke mehuta e mengwe ya dihlapi, le malwetši ao a bago gona ka baka la diphoofolo tšeo di hwetšwago di hwile. Melao ye e kwalago e be e tla hlahla bodumedi bja bona le maphelo a bona e le gore ba dule e le setšhaba se sekgethwa gomme ba kgone go fihla Lefaseng la Kholofetšo le go le rua. Histori e laetša gore melao yeo e bego e neilwe ke Jehofa e ile ya dira gore ba-Juda ba be ba phetšego gabotse mmeleng go feta ditšhaba tše dingwe.
8. Ke bjang gape dikagare tša boporofeta tša Lefitiko di bontšhago gore ke tše di buduletšwego?
8 Go phethagala ga diporofeto le diswantšhetšo tše di lego ka go Lefitiko le gona go bontšha go ba ga yona yeo e buduletšwego. Histori e kgethwa gotee le ya lefase di bontšha go phethagala ga ditemošo tša Lefitiko mabapi le mafelelo a go se kwe. Gare ga dilo tše dingwe, e ile ya bolela e sa le pele gore bo-mmago bana ba be ba tla ja bana ba bona ka baka la tlala. Jeremia o bontšha gore se se ile sa phethagala nakong ya go senywa ga Jerusalema ka 607 B.C.E., gomme Josephus o re botša ka go direga ga seo nakong ya go senywa ga motse ka morago ka 70 C.E. Kholofetšo ya boporofeta ya gore Jehofa o tla ba gopola ge ba ka sokologa e ile ya phethagala nakong ya go boa ga bona Babele ka 537 B.C.E. (Lef. 26:29, 41-45; Dillo 2:20; 4:10; Esera 1:1-6) Selo se sengwe gape seo se hlatselago go budulelwa ga Lefitiko ke ditsopolo tšeo bangwadi ba bangwe ba Beibele ba di dirago tše tšwago go yona bjalo ka Lengwalo le le buduletšwego. Go oketša go tšeo di boletšwego pejana bakeng sa go bontšha gore Moše ke yena mongwadi wa yona, hle anke o bone Mateo 5:38; 12:4; 2 Ba-Korinthe 6:16; le 1 Petro 1:16.
9. Lefitiko e godiša bjang leina la Jehofa le bokgethwa bja gagwe?
9 Puku ya Lefitiko gantši e godiša leina la Jehofa le bogoši bja gagwe. Ka makga a fetago a 36 e bolela gore melao ye e lego go yona ke ya Jehofa. Leina la Jehofa ka bolona le tšwelela mo e ka bago ka makga a lesome kgaolong e nngwe le e nngwe, gomme go kwa melao ya Modimo go gatelelwa gantši ka kgopotšo e rego, “Ke Nna Morêna.” Sehlogo sa bokgethwa se kwagala ka gohle go Lefitiko yeo e bolelago molao wo gantši go feta puku lege e le efe ya Beibele. Ba-Isiraele ba be ba swanetše go ba ba bakgethwa ka gobane Jehofa e le yo mokgethwa. Batho ba itšego, mafelo, dilo le dinako tše itšego di be di hlaotšwe e le tše kgethwa. Ka mohlala, Letšatši la Poelano le ngwaga wa Megobo di be di beetšwe ka thoko e le dinako tše kgethegilego tšeo di swanetšego go hlokomelwa borapeding bja Jehofa.
10. Ke eng seo se gatelelwago mabapi le dihlabelo, gomme ke dikotlo dife tša sebe tšeo di bolelwago?
10 Puku ya Lefitiko ka go dumelelana le go gatelela ga yona bokgethwa, e gatelela karolo ya gore go tšhollwa ga madi, ke gore go neelwa ga bophelo e le sehlabelo go be go dirišwa tebalelong ya dibe. Dihlabelo tša diphoofolo di be di dirwa feela ka diruiwa le tšeo di hlwekilego. Dibeng tše dingwe go be go nyakega go ipobola, go tsošološwa le go lefa molato go okeletša sehlabelong. Ge e le dibeng tše dingwe, go be go nyakega kotlo ya lehu.
DIKAGARE TŠA LEFITIKO
11. Lefitiko e ka hlaloswa bjang?
11 Karolo e kgolo ya Lefitiko ke mangwalo a molao, ao bontši bja ona e bilego e le a boporofeta. Puku ye gantši e latela thulaganyo e tlwaetšwego gomme e ka arolwa ka dikarolo tše seswai tšeo di latelanago gabotse.
12. Go na le mehuta e mekae ya dihlabelo tše di nago le madi, gomme di swanetše go neelwa bjang?
12 Melao ya dihlabelo (1:1–7:38). Dihlabelo tše di fapa-fapanego di arotšwe ka dikarolo tše kgolo tše pedi: tše di nago le madi tšeo di akaretšago dikgomo, dinku, dipudi le maeba; le tše di se nago madi tšeo di dirwago ka mabele. Dihlabelo tše di nago le madi di swanetše go dirwa e le dibego (1) tše di fišwago ka mollo, (2) tša mohlakanelwa, (3) tša sebe goba (4) tša molato. Ka bone bja tšona di swana ka dilo tše tše tharo: Yo a neelago o swanetše go se tliša ka noši mojakong wa tente ya pokano, o swanetše go bea diatla tša gagwe godimo ga sona gomme, phoofolo ka morago e swanetše go hlabja. Ka morago ga go foka madi, setoto se swanetše go tšhungwa go ya ka mohuta wa sehlabelo. Bjale anke re hlaloseng dihlabelo tše di nago le madi ka go latelana.
13-16. (a) Hlalosa melao ya (1) dihlabelo tša go fišwa, (2) dihlabelo tša mohlakanelwa, (3) dihlabelo tša dibe le (4) dihlabelo tša melato. (b) Ke eng seo se thibelwago gantši ge e le mabapi le dihlabelo tše di nago le madi?
13 (1) Dihlabelo tša go fišwa e ka ba powana, kgapa, pudi, leeba-rope goba leeba-kgorwana go ithekgile ka seo yo a neelago a nago le sona. Se swanetše go ripaganywa gomme se fišwe ka moka ga sona godimo ga aletara ka ntle ga letlalo. Ge e ba e le leeba-kgorwana goba leeba-rope, gona le swanetše go segwa molala eupja le se ke la kgaolwa hlogo, gomme sejelo se swanetše go ntšhwa le mafofa a hlobje.—1:1-17; 6:8-13; 5:8 (bapiša le NW).
14 (2) Sehlabelo sa mohlakanelwa mo gongwe e ka ba sa e tona goba sa e tshadi dikgomong goba dinkung. Go tla fišwa feela dikarolo tša yona tše di nago le makhura godimo ga aletara, karolo e nngwe e tla ya go moperisita gomme e šetšego ka moka ya jewa ke yo a neelago sehlabelo. Ke ka fao se bitšwago sehlabelo sa mohlakanelwa, ka gobane ka sona motho yo a neelago o ja gotee goba o hlakanela gotee le Jehofa le moperisita.—3:1-17; 7:11-36.
15 (3) Sehlabelo sa sebe se nyakwa bakeng sa dibe tšeo di sa dirwago ka boomo, goba dibe tšeo di dirilwego ka phošo. Mohuta wa phoofolo yeo e neelwago e ithekgile ka gore ke sebe sa mang seo se rapelelwago—sa moperisita, sa setšhaba ka moka, sa letona goba sa motho fela. Ka mo go fapanego le dihlabelo tše di fišwago tša boithatelo gotee le tša mohlakanelwa tša motho ka o tee ka o tee, sehlabelo sa sebe ke tlemo.—4:1-35; 6:24-30.
16 (4) Dihlabelo tša melato di nyakwa bakeng sa melato ya motho yeo e bakwago ke go se botege, bofora goba go utswa. Maemong a mangwe molato o nyaka boipobolo gotee le sehlabelo go ya ka seo motho a ka kgonago go se ntšha. Go a mangwe go nyakega tefo yeo e lekanago le seo se lobilwego gotee le karolo ya 20 lekgolong ya sona le sehlabelo sa phooko. Karolong ye ya Lefitiko yeo e bolelago ka dihlabelo, go jewa ga madi go iletšwa leboelela.—5:1–6:7; 7:1-7, 26, 27; 3:17.
17. Dihlabelo tše di se nago madi di swanetše go neelwa bjang?
17 Dihlabelo tše di se nago madi di swanetše go dirwa ka mabele gomme di swanetše go neelwa di gadikilwe, di gaboditšwe goba e le bopi bjo bo tokilwego; gomme di swanetše go dirwa ka ditsela tše di fapanego tše bjalo ka go bešwa, go gadikwa ka pane goba ka go gadikwa makhureng a mantši. Di swanetše go neelwa di tšhetšwe letswai le makhura gomme ka dinako tše dingwe di tšhetšwe senoko, eupja di swanetše go hloka komelo goba dinose. Go tše dingwe tša dihlabelo, moperisita o tla newa karolo e itšego.—2:1-16.
18. Go hlongwa ga boperisita go fihla seremong ka pono efe e matlafatšago tumelo?
18 Go hlongwa ga boperisita (8:1–10:20). Bjale go tla nako ya tiragalo e kgolo Isiraeleng, e lego nako ya go hlongwa ga boperisita. Moše o phetha seo ka botlalo, bjalo ka ge Jehofa a mo laetše. “Xomme Arone le barwa ba xaxwe ba dira tšohle tše Morêna a di laetšexo Moše.” (8:36) Ka morago ga matšatši a šupago a go hlongwa ga boperisita, go bonwa pono ya mohlolo le e matlafatšago tumelo. Phuthego ka moka e kgobokane felo gotee. Baperisita ba sa tšwa go neela sehlabelo. Arone le Moše ba šegofaditše setšhaba. Bjale bonang! “Ke mo letago la Jehofa le bonetšego go setšhaba ka moka. Gomme mollo wa tšwa go Jehofa wa ja sehlabelo sa phišo le makhura mo aletareng. Ya re ge setšhaba se bona fao, sa hlalala gomme ba wa ka difahlogo.” (9:23, 24, PK) Ka kgonthe, Jehofa o swanelwa ke gore ba mo kwe gomme ba mo rapele!
19. Ke sebe sefe seo se diregago, gomme se latelwa ke eng?
19 Lega go le bjalo, Molao o a selwa. Ka mohlala, barwa ba Arone Nadaba le Abihu ba neela mollo wo o sa dumelelwago pele ga Jehofa. “Xwa napa xwa tšwêlêla mollô ò e-tšwa go Morêna wa ba fiša, ’me ba hwa xôna-moo pele xa Morêna.” (10:2) Gore setšhaba gotee le baperisita ba neele dihlabelo tše di amogelegago gomme ba thabele kamogelo ya Jehofa, ba swanetše go latela ditaelo tša Jehofa. Kapejana ka morago ga se, Modimo o nea taelo ya gore baperisita ba se ke ba nwa sedila ge ba dira taberenakeleng, e lego se se bontšhago gore go tagwa e ka ba e bile se sengwe se se bakilego phošo ya barwa ba Arone ba babedi.
20, 21. Ke melao efe yeo e lego mabapi le bohlweki le bophelo bjo bobotse?
20 Melao ya bohlweki (11:1–15:33). Karolo ye e mabapi le bohlweki ka tsela ya molao le ka tsela ya tša maphelo. Diphoofolo tše itšego tša lešoka goba tša gae ke tše sa hlwekago. Ditopo ka moka ke tše sa hlwekago gomme e a di kgomago o ba yo a sa hlwekago. Go belegwa ga ngwana le gona go baka go se hlweke gomme go nyaka go ikarola go ba bangwe le go neela dihlabelo tše kgethegilego.
21 Malwetši a mangwe a letlalo go etša lephera le ona a dira motho go ba yo a sa hlwekago go ya ka molao, gomme go thakgafatšwa go dirwa e sego feela go batho eupja le diaparong gotee le nywakong. Go nyakega go tswalelelwa. Mohlapo gotee le go ediša peu le tšona di baka go se hlweke bjalo ka ge go ela ga marere go baka seo. Maemong a, go nyakega go ikarola go ba bangwe gomme ge go fedile go sa nyakega gape go hlapa mmele goba go neela dihlabelo goba go dira tšeo ka bobedi.
22. (a) Ke ka baka la’ng kgaolo 16 e le e kgethegilego? (b) Tshepedišo ya Letšatši la Poelano ke efe?
22 Letšatši la Poelano (16:1-34). Kgaolo ye ke e kgethegilego ka gobane e rwele ditaelo tše di lego mabapi le letšatši le bohlokwa-hlokwa go ba-Isiraele, e lego Letšatši la Poelano, leo le bago gona ka la lesome la kgwedi ya bošupa. Ke letšatši la tlhokofalo (mohlomongwe ka go ikona dijo), gomme ka letšatši le mošomo ga o a dumelelwa. Le thoma ka go hlabja ga powana bakeng sa dibe tša Arone le ba lapa la gagwe, e lego moloko wa Lefi gomme gwa latela sehlabelo sa phooko bakeng sa setšhaba ka moka. Ka morago ga go fišwa ga seorelo, madi a phoofolo e nngwe le e nngwe a tlišwa ka Sekgethwa-kgethweng sa taberenakele gore a fokwe pele ga sekhurumelo sa Polokelo. Ka morago ditopo tša diphoofolo di swanetše go išwa ka ntle ga mešaša gomme di fišwe. Ka letšatši lona le go tla tlišwa phooko e phelago pele ga Jehofa gomme dibe ka moka tša setšhaba di tla bolelwa godimo ga yona, ka morago e tla išwa lešokeng. Dikgapa tše pedi di swanetše go hlabja e le dihlabelo tša go fišwa, e nngwe bakeng sa Arone le lapa la gagwe gomme e nngwe bakeng sa setšhaba ka moka.
23. (a) Ke kae ka Beibeleng moo re hwetšago tlhaloso e kwalago kudu mabapi le madi? (b) Ke melao efe e mengwe yeo e latelago?
23 Melao e bolelago ka madi le ka dilo tše dingwe (17:1–20:27). Karolo ye e tšweletša melao e mentši yeo e neilwego setšhaba. Go ja madi go a thibelwa go e nngwe ya dipolelo tše di kwagalago kudu tšeo di bolelago ka madi yeo e ka hwetšwago kae goba kae Mangwalong. (17:10-14) Madi a ka dirišwa ka tsela e swanetšego aletareng, eupja e sego gore a jewe. Mekgwa e gobogilego e bjalo ka kopano ya botona le botshadi le wa moloko, bosodoma, le dikopano tša botona le botshadi le phoofolo ga di a dumelelwa. Go na le melao ya go šireletša batho bao ba tlaišegago, babotlana le badiiledi, gomme go newa taelo e rego, “Wa xeno O mo ratê ka mokxwa wo O ithataxo ka wôna. Ké Nna Morêna.” (19:18) Boiketlo bja setšhaba le boemo bja tša ditšhelete bo a šireletšwa, gomme dikotsi tša moya go etša borapedi bja Mologo gotee le bonoge di a bolelwa, gomme kotlo ke lehu. Modimo o bolela gape ka go kgethega ga batho ba gagwe: “Le bê bakxêthwa ba-ka, ka xobane Nna Morêna ke E Mokxêthwa; xomme ke hlaotše lena mo dithšhabeng xore Le bê ba-ka.”—20:26.
24. Lefitiko e bolela’ng ge e le mabapi le go swanelega ga baperisita gotee le menyanya ya ngwaga le ngwaga?
24 Boperisita le menyanya (21:1–25:55). Dikgaolo tše tharo tše di latelago di bolela kudu-kudu mabapi le borapedi bja ba-Isiraele: melao ye e bušago baperisita, ditshwanelego tša bona tša mmele, bao ba ka nyalanago le bona, bao ba ka jago dilo tše kgethwa le melao ya go diriša diphoofolo tšeo di phetšego gabotse gore e be dihlabelo. Go laelwa gore go be le menyanya e meraro ya setšhaba, yeo e dirago gore ba “ithabêlê pele xa Morêna Modimo.” (23:40) Bjalo ka motho o tee, setšhaba ka tsela ye se tla lebiša tlhokomelo, tumišo, le borapedi go Jehofa gomme sa matlafatša kwano ya sona le yena. Ye ke menyanya ya Jehofa, e lego dikopano tše kgethwa tša ngwaga le ngwaga. Paseka gotee le Monyanya wa Dinkgwa tše di se Nago Komelo, e rulaganyeditšwe gore e be gona mathomong a seruthwane; Pentekoste goba Monyanya wa Dibeke o ba gona mafelelong a seruthwane; gomme Letšatši la Poelano le Monyanya wa Mešaša goba wa Go Kgobela wo o tšeago matšatši a seswai e ba gona lehlabula.
25. (a) Go bontšhwa bjang gore “Leina” le swanetše go godišwa? (b) Ke melao efe yeo e akaretšago palo “šupa”?
25 Go kgaolo 24 go newa taelo mabapi le senkgwa le beine yeo e swanetšego go dirišwa tirelong ya taberenakele. Ka morago go latela tiragalo yeo go yona Jehofa a neago taelo ya gore mang goba mang yo a dirišago “leina la gagwe”—ee, leina la Jehofa—gampe o swanetše go kgatlwa ka mafsika gomme a hwe. Ka morago o nea molao wa kotlo ya “leihlô ka leihlô, leinô ka leinô.” (24:11-16, 20) Go kgaolo 25 go hwetšwa ditaelo mabapi le Sabatha yeo e tšeago ngwaga, yeo e swanetšego go swarwa ngwageng o mongwe le o mongwe wa bo-7 gotee le Mogobo ngwageng o mongwe le o mongwe wa bo-50. Ngwageng wo wa bo-50 go swanetše gore go goeletšwe khunologo nageng ka moka, gomme thoto yeo e lego bohwa yeo e ilego ya rekišwa goba ya gafša nakong ya nywaga e fetilego e 49 e swanetše go bušetšwa go mong wa yona. Go newa melao yeo e šireletšago ditokelo tša badiidi le tša bahlanka. Karolong ye palo “šupa” e tšwelela gantši—letšatši la bošupa, ngwaga wa bošupa, menyanya ya matšatši a šupago, nako ya dibeke tše šupago, gotee le Mogobo wo o bego o e-tla ka morago ga nywaga e šupago ge e balwa gašupa.
26. Lefitiko e fihla seremong sa yona ka eng?
26 Mafelelo a go kwa le a go se kwe (26:1-46). Puku ya Lefitiko e fihla seremong sa yona kgaolong ye. Jehofa mo o nea lelokelelo la meputso ya go kwa le dikotlo tša go se kwe. Ka nako e swanago, o nea kholofelo bakeng sa ba-Isiraele ge e ba ba ikokobetša, ka gore: “E tlo ba e le ka ’baka la bôná xe ke xopola kxwêranô ye ke e dirilexo le ba boxolo-xolo, mola ke ba nthša naxeng ya Egipita, ba dithšaba ba di bona; ka dira xore ke bê Modimo wa bôná, Nna Morêna.”—26:45.
27. Lefitiko e phetha bjang?
27 Melao e mengwe (27:1-34). Lefitiko e phetha ka ditaelo tšeo di lego mabapi le mokgwa wa go dira dihlabelo tša keno, tša maitšibulo a gafelwago Jehofa le tša karolo ya lesome yeo e bago e kgethwa go Jehofa. Bjale go latela phetho e kopana: “Ké tšôna ditaêlô tše Morêna a di laetšexo Moše thabeng ya Sinai xore a di laelê Ba-Isiraele.”—27:34.
LEBAKA LEO KA LONA E HOLAGO
28. Lefitiko e na le mohola ofe go Bakriste lehono?
28 Bjalo ka karolo ya Mangwalo a buduletšwego, puku ya Lefitiko e na le mohola o mogolo go Bakriste lehono. Ke thušo e kgolo bakeng sa go leboga Jehofa, dika tša gagwe le ditsela tša gagwe tša go dirišana le dibopiwa tša gagwe, bjalo ka ge a ile a bontšha seo gabotse ka ba-Isiraele ka tlase ga kgwerano ya Molao. Lefitiko e tšweletša melao e mentši ya motheo yeo e tlago go šoma ka dinako tšohle, gomme e rwele mehlala e mentši ya boporofeta gotee le diporofeto tšeo go di ahla-ahla go matlafatšago tumelo. Bontši bja melao ya yona ya motheo e boletšwe gape ka Mangwalong a Bakriste a Segerika, gomme e mengwe ya yona e tsopotšwe ka go lebanya. Ka mo tlase go hlaloswa dintlha tše kgolo tše šupago.
29-31. Lefitiko e gatelela bjang tlhompho bakeng sa (a) bogoši, (b) leina le (c) bokgethwa bja Jehofa?
29 (1) Bogoši bja Jehofa. Ke yena Monei wa Molao, gomme rena bjalo ka dibopiwa tša gagwe re ikarabela go yena. O re laela ka mo go swanetšego gore re mmoife. Bjalo ka Mmuši wa Legohle, ga a kgotlelele borabele, lege bo ka ba ka sebopego sa borapedi bja diswantšho, bonoge goba ka dibopego tše dingwe tša botemona.—Lef. 18:4; 25:17; 26:1; Mat. 10:28; Dit. 4:24.
30 (2) Leina la Jehofa. Leina la gagwe le swanetše go swarwa e le le lekgethwa, gomme ga se ra swanela go le goboša ka mantšu le ka mediro le gatee.—Lef. 22:32; 24:10-16; Mat. 6:9.
31 (3) Bokgethwa bja Jehofa. Ka ge e le yo mokgethwa, batho ba gagwe le bona ba swanetše go ba ba bakgethwa, ke gore ba kgethege goba e be ba ba itlhaotšego bakeng sa tirelo ya gagwe. Se se akaretša go aroga lefaseng le lebe leo le re dikologilego.—Lef. 11:44; 20:26; Jak. 1:27; 1 Pet. 1:15, 16.
32-34. Ke melao efe ya motheo yeo e tšweleditšwego ge e le mabapi le (a) sebe, (b) madi le (c) molato o lekanetšego?
32 (4) Go fošagala mo gogolo ga sebe. Modimo ke yena yo a bolelago seo sebe e lego sona, gomme re swanetše go katanela go se lwantšha. Sebe ka dinako tšohle se nyaka sehlabelo sa tebalelo. Go oketša moo, se nyaka go ipobola ga rena, tshokologo le go dira diphetogo go fihla moo re ka kgonago gona. Dibe tše dingwe di ka se lebalelwe.—Lef. 4:2; 5:5; 20:2, 10; 1 Joh. 1:9; Ba-Heb. 10:26-29.
33 (5) Go kgethega ga madi. Ka ge madi e le a makgethwa, ga se a swanela go tsenywa mmeleng ka tsela lege e ka ba efe. Tirišo yeo e lego yona feela e dumeletšwego ya madi ke ge a dirišwa e le seloba sa sebe.—Lef. 17:10-14; Dit. 15:29; Ba-Heb. 9:22.
34 (6) Go leka-lekanela ga molato le kotlo. Dibe gotee le badira-dibe ka moka ba be ba sa lebelelwe ka mo go swanago. Ge motho a le maemong a godimo, boikarabelo le kotlo ya sebe le tšona e be e e-ba tše dikgolo. Kotlo ya sebe sa ka boomo e be e feta ya sebe seo se sa kago sa dirwa ka boomo. Diloba gantši di be di lekanetšwa go ya ka seo motho a ka kgonago go se lefa. Ka ntle ga taba ya sebe le kotlo, molao wo wa go leka-lekanetša o be o šoma gape le dikarolong tše dingwe tše bjalo ka go se hlweke ka mokgwa wa borapedi.—Lef. 4:3, 22-28; 5:7-11; 6:2-7; 12:8; 21:1-15; Luka 12:47, 48; Jak. 3:1; 1 Joh. 5:16.
35. Lefitiko e akaretša bjang boikarabelo bja rena go batho ba bangwe?
35 (7) Toka le lerato. Lefitiko 19:18 ge e akaretša boikarabelo bja rena go batho ba bangwe, e re: “Wa xeno O mo ratê ka mokxwa wo O ithataxo ka wôna.” Se se akaretša dilo ka moka. Se thibela go beba sefahlego, go utswa, go bolela maaka goba go neanya, gomme se nyaka go bontšha go naganela bao ba golofetšego, badiidi, difofu le difoa.—Lef. 19:9-18; Mat. 22:39; Ba-Roma 13:8-13.
36. Ke eng seo se bontšhago gore Lefitiko ke yeo e holago bakeng sa phuthego ya Bokriste?
36 Le gona selo se sengwe seo se bontšhago gore Lefitiko e “hola batho ka xo ruta, le ka xo kxodiša le xo sokolla le ka xo iša tokong” ka phuthegong ya Bokriste, ke ditsopolo tše dintši tšeo Jesu le baapostola ba gagwe ba ilego ba di dira tše tšwago go yona, kudu-kudu Paulo le Petro. Ditsopolo tše di šupa mehlaleng e mentši ya boporofeta le diriting tša dilo tše di sa tlago. Bjalo ka ge Paulo a boletše, “Molao, sa wôna ké moriti fêla wa tše di tl’o xo tla.” O tšweletša “seswanthšô le moriti wa tša kwa lexodimong.”—2 Tim. 3:16; Ba-Heb. 10:1; 8:5.
37. Ke go phethagala gofe ga diswantšho mo go hlaloswago go Ba-Hebere?
37 Taberenakele, boperisita, dihlabelo, kudu-kudu le Letšatši la Poelano la ngwaga le ngwaga di be di e-na le ditlhaloso tša kgonthe. Paulo lengwalong la gagwe leo le ngwaletšwego ba-Hebere, o re thuša go lemoga dilo tša moya tšeo di swanago le dilo tše di lego mabapi le “taberenakele ya kgonthe” ya borapedi bja Jehofa. (Ba-Heb. 8:2, PK) Moperisita o mogolo Arone o swantšhetša Kriste Jesu, “Moperisita e moxolo wa tše botse tše di tl’o xo tla ka Ntlo-kxêthwa [taberenakele] e fetaxo yela ka boxolo le ka botlalô.” (Ba-Heb. 9:11; Lef. 21:10) Madi a dihlabelo tša diphoofolo a swantšhetša madi a Jesu, ao a neago “topollô ya neng le neng.” (Ba-Heb. 9:12) Phapoši ya ka gare-gare ya taberenakele, e lego Sekgethwa-kgethwa, yeo moperisita a bego a tsena go yona ka Letšatši la Poelano leo le bego le e-tla gatee ka ngwaga ke “seswanthšô sa Sekxêthwa sa makxonthe,” e lego ‘legodimo’ leo Jesu a ilego a rotogela go lona ‘gore a bonale pele ga sefahlogo sa Modimo ka baka la rena.’—Ba-Heb. 9:24; Lef. 16:14, 15.
38. Ke bjang dihlabelo tša kgonthe di ilego tša phethagala go Jesu?
38 Diphoofolo tšeo di bego di dirwa dihlabelo—tšeo di bego di se na bosodi tšeo di bego di neelwa e le dihlabelo tša go fišwa goba tša dibe—di emela sehlabelo se se se nago bosodi sa mmele wa Jesu Kriste e le motho. (Ba-Heb. 9:13, 14; 10:1-10; Lef. 1:3) Ka mo go kgahlišago, Paulo o hlalosa le ka sebopego sa Letšatši la Poelano leo ka lona ditoto tša diphoofolo bakeng sa sehlabelo sa dibe di bego di išwa ka ntle ga mešaša gomme tša fišwa. (Lef. 16:27) Paulo o ngwala ka gore: “Ke tše Jesu a di dirilwexo . . . ba mmolaetše kwa ntlê xa kxôrô. Ké xôna a re tšweleng xo Yêna kwa ntlê xa mešaša, re rwalê xo xobošwa xa xaxwe.” (Ba-Heb. 13:12, 13) Ka tlhaloso e bjalo e buduletšwego, ditshepedišo tša borapedi tšeo di bolelwago ka go Lefitiko di ba le bohlokwa bjo bo oketšegilego, gomme re ka kgona go kwešiša e le ka kgonthe tsela e botse yeo ka yona Jehofa a ilego a dira diriti tše di makatšago tšeo di ka kwešišwago ka moya o mokgethwa fela. (Ba-Heb. 9:8) Kwešišo e bjalo e nepagetšego ke e bohlokwa bakeng sa bao ba tlago go holwa ke tokišetšo ya bophelo yeo Jehofa a e dirago ka Kriste Jesu, “Moperisita e moxolo e a beilwexo xore a bušê Ngwakô wa Modimo.”—Ba-Heb. 10:19-25.
39. Lefitiko e sepelelana bjang gabotse le “Mangwalô ka moka” tabeng ya go tsebatša merero ya Jehofa ya Mmušo?
39 Bjalo ka lapa la Arone la boperisita, Jesu Kriste yo e lego Moperisita o Mogolo o na le baperisita ba lego ka tlase. Ba bolelwa e le “boperisita bya boxoši.” (1 Pet. 2:9) Lefitiko e šupa le go hlalosa gabotse modiro wa go phekola dibe wa Moperisita o Mogolo kudu yo e lego Kgoši wa Jehofa gotee le melao yeo e beilwego godimo ga ditho tša lapa la Gagwe, bao ba bolelwago e le ba ‘lehlogonolo le ba bakgethwa’ le bjalo ka ‘baperisita ba Modimo le ba Kriste gomme ba buša e le dikgoši gotee le yena ka nywaga e sekete.’ Modiro wo wa boperisita o tla tliša ditšhegofatšo tše kgolo gakaakang ka go tliša batho ba kwago boemong bja phethego, gomme Mmušo woo wa legodimo o tla tliša lethabo le lekaakang ka go tsošološa khutšo le go loka lefaseng! Ka kgonthe, ka moka ga rena re swanetše go leboga Modimo yo mokgethwa Jehofa ka baka la go rulaganyetša ga gagwe Moperisita o Mogolo le Kgoši gotee le go rulaganyetša boperisita bja bogoši bakeng sa go tsebatša mabothakga a Gagwe ka go kgethagatša leina la Gagwe! Ka kgonthe, Lefitiko e sepelelana gabotse le “Mangwalô ka moka” tabeng ya go tsebatša merero ya Jehofa ya Mmušo.—Kut. 20:6.