Puku ya Beibele ya bo-27 Daniele

Mongwadi: Daniele

Lefelo Leo e Ngwadilwego go Lona: Babele

Go Fetšwa ga go Ngwalwa ga Yona: mo e ka bago ka 536 B.C.E.

Nako Yeo e Akareditšwego: 618–mo e ka bago ka 536 B.C.E.

1. Ke histori ya mohuta ofe yeo e lego ka go Daniele, gomme e gatelela eng?

MEHLENG ye moo ditšhaba ka moka tša lefase di lego dintšhing tša masetla-pelo, puku ya Daniele e hlokomediša ka melaetša ya boporofeta yeo e lego ya bohlokwa bjo bogolo. Mola dipuku tša Beibele tša Samuele, Dikxoši le Dikoronika di theilwe dipegong tša dihlatse tšeo di bonego ka mahlo tša histori ya mmušo wa Modimo wa moemedi (lešika la dikgoši la Dafida), Daniele e lebiša tlhokomelo go ditšhaba tša lefase le go nea diponelo-pele tša go lwela go buša ga lelokelelo la babuši ba bagolo go tloga mehleng ya Daniele go theoša go ba go fihla ‘lebakeng la bofelo.’ Ye ke histori ya lefase yeo e ngwadilwego e sa le pele. E lebiša seremong seo se gapago tlhokomelo ka go bontšha seo se tlago go direga “mafelelong a matšatši.” Go swana le Nebukadinetsara, ditšhaba di swanetše go ithuta gabohloko “gore Yo Godimo-dimo ke Mmuši mmušong wa motho” le gore mafelelong o o nea yo “e kexo ké Morwa-motho,” e lego Mesia le Moetapele, Kriste Jesu. (Dan. 12:4; 10:14; 4:25, NW; 7:13, 14; 9:25; Joh. 3:13-16) Ka go ela hloko kudu diphethagatšo tša boporofeta bja puku e buduletšwego ya Daniele, re tla lemoga ka mo go tletšego kudu matla a Jehofa a boporofeta le dikgonthišetšo tša gagwe tša tšhireletšo le tšhegofatšo go batho ba gagwe.—2 Pet. 1:19.

2. Ke’ng seo se tiišago gore Daniele e be e le motho wa kgonthe, gomme o porofetile lebakeng lefe leo le tletšego ditiragalo?

² Puku e reeletšwe ka mongwadi wa yona. “Daniele” (Sehebere, Da·ni·yeʼlʹ) e bolela gore “Moahlodi Wa-ka ke Modimo.” Hesekiele, yo a phetšego nakong yona yeo, o tiiša gore Daniele e be e le motho wa kgonthe, a mmala gotee le Noage le Jobo. (Hesek. 14:14, 20; 28:3) Daniele o bea nako ya go thongwa ga puku ya gagwe e le “ngwaxa wa boraro wa pušô ya Joyakima kxoši ya Juda.” E be e le ka 618 B.C.E., ngwageng wa boraro wa Joyakima e le kgoši ya lethopja ya Nebukadinetsara.a Dipono tša Daniele tša boporofeta di ile tša tšwela pele go theoša go ba go fihla ngwageng wa boraro wa Korese, mo e ka bago ka 536 B.C.E. (Dan. 1:1; 2:1; 10:1, 4) A nywaga yeo e tletšego ditiragalo yeo e ilego ya akaretšwa ke nako ka moka ya go phela ya Daniele! Mehla ya gagwe ya mathomo e dirišitšwe ka tlase ga mmušo wa Modimo Juda. Ka morago, e le kgošana ya mofsa, gotee le bagwera ba gagwe ba ba-Juda bao e lego bakgoma, o ile a išwa Babele go ya go phela mehla ka moka ya go tsoga le go wa ga mmušo wa boraro wa lefase wa histori ya Beibele. Daniele o ile a phela go fihla a dira e le mohlankedi wa mmušo mmušong wa bone wa lefase, e lego wa ba-Meda le ba-Peresia. Daniele o swanetše go ba a ile a phela mo e ka bago nywaga e lekgolo.

3. Ke’ng seo se hlatselago go ba ga puku ya Daniele puku e kgethwa le yeo e nepagetšego?

³ Ka mehla puku ya Daniele e be e akaretšwa lelokelelong la Sejuda la Mangwalo a buduletšwego. Dikarolo tša puku ya Daniele di ile tša hwetšwa gare ga dipuku tše dingwe tše kgethwa Lengwalong la go Phuthwa la Lewatleng le le Hwilego, tšeo tše dingwe tša tšona e lego tša go tloga seripeng sa mathomo sa lekgolo la pele la nywaga B.C.E. Lega go le bjalo, bohlatse bjo e tlogago e le bja bohlokwa kudu bja go nepagala ga puku ye bo hwetšwa ditšhupetšong tša yona Mangwalong a Bakriste a Segerika. Jesu ka mo go kgethegilego o bolela Daniele boporofeteng bja gagwe mabapi le “bofêlô bya mabaka ano,” bjoo go bjona a tsopolago pukung ye gantšinyana.—Mat. 24:3; bona le Dan. 9:27; 11:31; le 12:11—Mat. 24:15 le Mar. 13:14; Dan. 12:1—Mat. 24:21; Dan. 7:13, 14—Mat. 24:30.

4, 5. Boepi bja marope bo tlošitše bjang ditaba tša bantšha-diphošo bao ba phagamego mabapi le Daniele?

⁴ Gaešita lege bantšha-diphošo ba bagolo ba Beibele ba ile ba belaela go ba ga puku ya Daniele ya histori, dilo tšeo di hweditšwego nywageng ka moka tša boepi bja marope di tlošitše ka mo go feletšego dipego tša bona. Ka mohlala, bantšha-diphošo ba ba lebišitše pelaelo ya bona tabeng ya Daniele ya gore Belesatsara e be e le kgoši ya Babele ka nako yeo Nabonidus a boletšwego gore e be e le kgoši. (Dan. 5:1) Boepi bja marope bjale bo tiišitše ka mo go sa belaetšego gore Belesatsara e be e le motho wa kgonthe le gore e be e le mmuši-gotee wa Nabonidus nywageng ya mafelelo ya Mmušo wa Babele. Ka mohlala, lengwalo la kgale la mongwalo-kgwaro leo le hlalositšwego e le “Pego ya Sereto ya Nabonidus” le tiiša ka mo go sa belaetšego gore Belesatsara o ile a diriša matla a bogoši Babele le gona le hlalosa tsela yeo ka yona a ilego a ba mmuši-gotee le Nabonidus.b Bohlatse bjo bongwe bjo bo ngwadilwego ka mongwalo-kgwaro bo thekga kgopolo ya gore Belesatsara o be a dira mediro ya bogoši. Letlapana leo le ngwadilwego ngwageng wa bo-12 wa Nabonidus, le na le keno yeo e dirilwego leineng la Nabonidus, e lego kgoši, le Belesatsara morwa wa kgoši, ka go rialo le bontšha gore Belesatsara o be a le boemong bjo bo swanago le tatagwe.c Gape se ke seo se kgahlišago tabeng ya go hlalosa lebaka leo ka lona Belesatsara a ilego a holofetša go dira Daniele “wa boraro mmušong” ge e ba a be a ka kgona go hlatholla mongwalo wa seatla wo o lego lebotong. Nabonidus o be a tla lebelelwa e le mmuši wa pele, Belesatsara e be e tla ba wa bobedi gomme Daniele o be a tla bewa wa boraro. (5:16, 29) Monyakišiši o mongwe o re: “Ditšhupo tša mongwalo-kgwaro tšeo di bolelago ka Belesatsara di hlabišitše seetša se segolo karolong yeo a e tšerego mo e lego gore boemo bja gagwe historing e ba bjo bo utolotšwego ka mo go lego molaleng. Go na le ditaba tše dintši tše di ngwadilwego tšeo di bontšhago gore Belesatsara o be a nyakile a lekana le Nabonidus ka maemo le seriti. Pušo ya mohlakanelwa pušong ya mafelelo-felelo ya Babele e Mpsha ke therešo yeo e kgonthišeditšwego. Nabonidus o ile a diriša matla a phagamego kgorong ya gagwe ya Tema kua Arabia, mola Belesatsara a ile a dira e le mmuši-gotee nageng ya Babele e le lefelo la taolo. Go molaleng gore Belesatsara e be e se mmuši wa ka tlase yo a se nago maemo; o be a neilwe ‘bogoši.’”d

⁵ Ba bangwe ba ile ba leka go nyatša pego ya Daniele ya leuba la mollo (kgao. 3), ba bolela gore ke boitlhamelo bja nonwane. Lengwalo la Babele ya Kgale le balega ka bokopana ka gore: “Ka gona mong wa lena Rîm-Sin o re: Ka gobane o lahletše mošemanyana wa mohlanka ka ontong, lena lahlelang mohlanka sebešong.” Ka mo go kgahlišago, ge a šupa go yona, G. R. Driver o boletše gore kotlo ye “e tšwelela pegong ya Banna ba Bararo ba Bakgethwa (Dan. III 6, 15, 19-27).”e

6. Ke dikarolo dife tše pedi tšeo di bopago puku ya Daniele?

⁶ Ba-Juda ba ile ba akaretša puku ya Daniele e sego le Baporofeta, eupja le Mengwalo. Ka lehlakoreng le lengwe, Beibele ya Seisemane e latela thulaganyo ya tatelano ya Septuagint ya Segerika le Vulgate ya Selatine ka go bea Daniele magareng ga baporofeta ba bagolo le ba banyenyane. Ge e le gabotse go na le dikarolo tše pedi tša puku ye. Ya mathomo ya tše, e lego dikgaolo 1 go ya go 6, e nea tatelano ya mabaka ya diphihlelo tša Daniele le bagwera ba gagwe tirelong ya mmušo go tloga ka 617 B.C.E. go ya go 538 B.C.E. (Dan. 1:1, 21) Karolo ya bobedi, yeo e akaretšago dikgaolo 7 go ya go 12, e ngwadilwe e le mo go bolelago Daniele ka boyena e le mongwadi gomme e hlalosa dipono tša ka sephiring le dipoledišano le barongwa tšeo Daniele a bilego le tšona go tloga mo e ka bago ka 553 B.C.E.f go ya go mo e ka bago ka 536 B.C.E. (7:2, 28; 8:2; 9:2; 12:5, 7, 8) Dikarolo tše pedi tše ge di kopane di bopa puku e tee yeo e dumelelanago ya Daniele.

DIKAGARE TŠA DANIELE

7. Ke’ng seo se lebišago go tseneng ga Daniele le bagwera ba gagwe tirelong ya mmušo wa Babele?

⁷ Tokišetšo bakeng sa tirelo ya Mmušo (1:1-21). Ka 617 B.C.E. Daniele o tla Babele a e-na le mathopja a ba-Juda. Dibjana tše kgethwa tšeo di tšwago tempeleng ya Jerusalema le tšona di a tla, gore di tle di bolokwe ka ngwakong wa mahumo wa boheitene. Daniele le bagwera ba gagwe ba bararo ba ba-Hebere ba gare ga bafsa ba ka bogošing ba ba-Juda bao ba kgethetšwego tlwaetšo ya nywaga e meraro ngwakong wa kgoši. Daniele a ikemišeditše pelong ya gagwe gore a ka se ke a itšhilafatša ka dijo tša matsaka tša kgoši ya moheitene le beine, o šišinya gore go be le teko ya matšatši a lesome ya go ja merogo. Teko e ba le mafelelo a mabotse go Daniele le bagwera ba gagwe, gomme Modimo o ba nea tsebo le bohlale. Nebukadinetsara o kgetha ba ba bane gore ba dire pele ga gagwe e le baeletši. Temana ya mafelelo ya kgaolo 1, yeo e ka bago e ile ya oketšwa nako e telele ka morago ga ge karolo e tlago pele e ngwadilwe, e bontšha gore Daniele o be a sa dutše a le tirelong ya bogoši nywageng e 80 ka morago ga go ya ga gagwe bothopja, moo e ka bago e be e le ka 538 B.C.E.

8. Ke toro efe le tlhathollo tšeo Modimo a di utollelago Daniele, gomme Nebukadinetsara o bontšha bjang tebogo ya gagwe?

⁸ Toro ya seswantšho seo se boifišago (2:1-49). Ngwageng wa bobedi wa bogoši bja gagwe (mohlomongwe go balwa go tloga nakong ya tshenyego ya Jerusalema ka 607 B.C.E.), Nebukadinetsara o tshwenywa ke toro. Baperisita ba gagwe bao ba dirišago malea ga ba kgone go utolla toro le tlhathollo ya yona. O ba holofetša dimpho tše dikgolo, eupja ba bolela gore ke medimo feela yeo e ka bontšhago kgoši selo seo e se kgopelago e sego motho. Kgoši e a befelwa gomme e laela gore banna ba bohlale ba bolawe. Ka ge ba-Hebere ba bane ba be ba akaretšwa taelong ye, Daniele o kgopela nako ya gore a utolle toro. Daniele le bagwera ba gagwe ba rapela Jehofa gore a ba hlahle. Jehofa o utollela Daniele toro le seo e se bolelago, yoo ka morago a yago pele ga kgoši gomme a re: “Xo na le Modimo wa lexodimong, Moutolodi wa diphihlô. Yêna ó tsebišitše kxoši Nebukadinetsara tše di tl’o xo tšwêlêla mehleng ye e tl’o xo tla.” (2:28) Daniele o hlalosa toro. E mabapi le seswantšho se segolo. Hlogo ya seswantšho ke ya gauta, kgara ya sona le matsogo ke tša silifera, mpa ya sona le dirope ke tša koporo maoto a sona ke a tšhipi, gomme dinao tša sona ke motswako wa tšhipi le letsopa. Lefsika le betha le go pšhatla seswantšho gomme la fetoga thaba e kgolo ya go tlala lefase ka moka. Se se bolela’ng? Daniele o tsebatša gore kgoši ya Babele ke hlogo ya gauta. Ka morago ga mmušo wa gagwe go tla latela wa bobedi, wa boraro le wa bone. Mafelelong, ‘Modimo o tla tsoša mmušo o ka se kego wa šwalalanywa neng le neng, . . . O tlo pšhatla mebušo ye ka moka wa e fediša, gomme wona o tla ema go ya go ile.’ (2:44) Ka go leboga, kgoši e tumiša Modimo wa Daniele e le “Modimo wa medimo” gomme e bea Daniele go ba “mokxôma wa dilete tša Babele ka moka, a ba molaki wa ba bohlale ba Babele ka moka.” Bagwera ba Daniele ba bararo ba dirwa balaodi mmušong.—2:47, 48.

9. Ke’ng seo se bakwago ke boemo bja sebete bja ba-Hebere ba bararo malebana le borapedi bja seswantšho?

⁹ Ba-Hebere ba bararo ba phologa leuba la mollo (3:1-30). Nebukadinetsara o hloma seswantšho se segolo sa gauta sa bophagamo bja dimithara tše 26,7, gomme o laela gore balaodi ka moka ba mmušo ba kgobokane bakeng sa go kgakolwa ga sona. Ge go lla mmino o kgethegilego, bohle ba swanetše go khunama gomme ba rapele seswantšho. Mang le mang yo a palelwago ke go dira bjalo o tla lahlelwa leubeng leo le tukago la mollo. Go begilwe gore bagwera ba Daniele ba bararo, e lego Sadirake, Mesake le Abedinego ba ile ba palelwa ke go kwanantšha. Ba tlišwa pele ga kgoši yeo e befetšwego, moo ba bolelago ka sebete gore: “Modimo wa rena ó na le matla a xo re phološa . . . Seswanthšô seo O se tsemilexo, xa re se khunamele.” (3:17, 18) E tletše kgalefo, kgoši e laela gore mollo o kgohleletšwe ga šupa go feta mehleng le gore ba-Hebere ba bararo ba tlengwe gomme ba lahlelwe ka gare ga wona. Ge ba dira se, bao e bego e tla ba babolai ba bolawa ke kgabo ya mollo. Nebukadinetsara o a tšhoga. O bona’ng leubeng? Banna ba bane ba sepe-sepela ba sa gobala ka mollong, “’me wa bonê yêna e ke ké morwa wa medimo.” (3:25) Kgoši o bitša ba-Hebere ba bararo gore ba tšwe ka mollong. Ba tšwa ba sa tlaboga, ba bile ba se na monkgo wa mollo ka bowona! Ka baka la go emela ga bona ka sebete borapedi bja therešo, Nebukadinetsara o goeletša khunologo ya borapedi go ba-Juda mmušong ka moka.

10. Ke toro efe yeo e boifišago yeo e akaretšago “mabaka a šupaxo” yeo Nebukadinetsara a ilego a e lora, gona na e ile ya phethagatšwa go yena?

¹⁰ Toro ya “mabaka a šupaxo” (4:1-37). Toro ye e tšwelela pegong e le kopi ya Daniele ya lengwalo la mmušo wa Babele. Le ngwadilwe ke Nebukadinetsara yo a kokobeditšwego. Sa pele Nebukadinetsara o lemoga matla le mmušo wa Modimo Yo Godimo-dimo. Ka morago o anega toro yeo e tšhošago le kamoo e ilego ya phethagatšwa ka gona go yena. O bone sehlare seo se fihlago legodimong gomme se nea bodulo le dijo bakeng sa nama yohle. Mohlapetši a goeletša a re: ‘Remang sehlare seo le se lahlele fase. Tlemang kutu ya sona ka mphiri le koporo. Go fete mabaka a šupago, e le gore go tsebje gore Yo Godimo-dimo ke Mmuši mebušong ya batho le gore o phagamiša yo a nyatšegago bathong go yona.’ (4:14-17, bapiša le NW.) Daniele o ile a hlatholla toro, a tsebiša gore sehlare se be se emela Nebukadinetsara. Phethagalo ya toro ye ya boporofeta e ile ya latela kapejana. Nakong ya ge a bontšha boikgogomošo bjo bogolo, kgoši o ile a hlaselwa ke bogafsi; gomme a phela bjalo ka phoofolo nageng ka nywaga e šupago. Ka morago ga moo, o ile a boelwa ke kgopolo ya gagwe, gomme a lemoga go phagama ga Jehofa.

11. Ke nakong ya kgobogo efe moo Belesatsara a bonago mongwalo wa seatla wo o bolelago madi-mabe, gona Daniele o o hlatholla bjang, gomme o phethagatšwa bjang?

¹¹ Monyanya wa Belesatsara: mongwalo wa seatla o a hlathollwa (5:1-31). Ke bošego bja madi-mabe bja October 5, 539 B.C.E. Kgoši Belesatsara, morwa wa Nabonidus bjalo ka mmuši wa Babele, o direla bakgoma ba gagwe ba sekete monyanya o mogolo. Kgoši, a le ka tlase ga tutuetšo ya beine, o laela gore dibjana tše kgethwa tša gauta le tša silifera tšeo di tšwago tempeleng ya Jehofa di tlišwe, gomme Belesatsara le baeng ba gagwe ba nwa ka tšona kgobogong ya bona, ge ba dutše ba reta medimo ya bona ya boheitene. Kapejana go tšwelela seatla gomme se ngwala molaetša o makatšago lebotong. Kgoši o tšhogile. Banna ba gagwe ba bohlale ga ba kgone go hlatholla mongwalo. Mafelelong go tlišwa Daniele. Kgoši o holofetša go mo dira wa boraro mmušong ge e ba a ka kgona go bala le go hlatholla mongwalo, eupja Daniele o mmotša gore a ipolokele dimpho tša gagwe. Ka gona o tšwela pele go tsebatša ka mongwalo le seo o se bolelago: “MENE MENE TEKEL UPHARSIN. . . . Modimo ó badile matšatši a mmušô wa xaxo a a kxaotša. . . . O etšwe boima, wa hwetšwa Ò le yo bohwêfê. . . . Mmušô wa xaxo o fatotšwe wa abêlwa Ba-Meda le Ba-Peresia.” (5:25-28) Bošegong bjona bjoo Belesatsara o a bolawa, gomme Dario mo-Meda o amogela mmušo.

12. Maano-mabe ao a lego malebana le Daniele a šitišwa bjang, gomme Dario o ntšha taelo efe ka morago?

¹² Daniele moleteng wa ditau (6:1-28). Balaodi bao ba phagamego mmušong wa Dario ba loga maano-mabe malebana le Daniele ka go dira gore kgoši a ntšhe molao wo o beago thibelo ya matšatši a 30 ya go thibela go dira kgopelo go modimo lege e le ofe goba motho ka ntle le kgoši. Mang le mang yo a o robago o swanetše go lahlelwa ditaung. Daniele o gana go boloka molao wo o kgomago borapedi bja gagwe gomme o retologela go Jehofa ka thapelo. O lahlelwa moleteng wa ditau. Ka mohlolo, morongwa wa Jehofa o tswalela melomo ya ditau, gomme mesong e latelago Kgoši Dario o thabela go hwetša Daniele a se a gobala. Bjale manaba a dirwa dijo tša ditau, gomme kgoši o ntšha molao wa gore go boifše Modimo wa Daniele, ka ge e le “Yêna Modimo [yo] a phelaxo.” (6:26) Daniele o tšwela pele tirelong ya mmušo go fihlela pušong ya Korese.

13. Torong ya ka sephiring, Daniele o bona pono efe mabapi le dibata tše nne le pušo ya Mmušo?

¹³ Dipono tša dibata (7:1–8:27). Re boela ‘ngwageng wa pele wa Belesatsara,’ yoo pušo ya gagwe go bonalago e thomile ka 553 B.C.E. Daniele o amogela toro ka sephiring, yeo a e ngwalago ka se-Arama.g O bona dibata tše nne tše dikgolo tšeo di boifišago di tšwelela ka go latelana. Sa bone ke se matla ka mo go sa tlwaelegago, gomme lenaka le lenyenyane le mela magareng ga manaka a sona a mangwe ‘le itheta ka tše kgolo.’ (7:8) Go tšwelela Motala wa Mabaka gomme o a dula. O hlankelwa ke “ba dikete tše sekete.” Go tla “e mongwê . . . e kexo ké Morwa-motho” pele ga gagwe gomme “[o] neêlwa boxoši le kxodišô le mmušô; dithšaba ka moka le merafô le maleme ya ba bahlanka ba xaxwe.” (7:10, 13, 14) Ka morago Daniele o amogela tlhathollo ya pono ya dibata tše nne. Di emela dikgoši tše nne, goba mebušo. Gare ga dinaka tše lesome tšeo di lego go sebata sa bone, go mela lenaka le lenyenyane. Le ba le matla gomme le lwa le bakgethwa. Lega go le bjalo, Kgoro ya legodimong e tsena gare go nea ‘setšhaba sa bakgethwa sa Yo Godimo-dimo mmušo le bogoši le matla a go buša mebušo ka moka ka tlase ga legodimo.’—7:27.

14. Ke pono efe yeo Daniele a e bonago yeo e bontšhago phooko le kgapa yeo e nago le dinaka tše pedi? Gabariele o e hlalosa bjang?

¹⁴ Nywageng e mebedi ka morago, nako e telele pele ga go wa ga Babele, Daniele o bona pono e nngwe, yeo a e ngwalago ka Sehebere. Phooko yeo e nago le lenaka le legolo magareng ga mahlo a yona e lwa le go fenya kgapa yeo e ikgogomošago yeo e nago le dinaka tše pedi. Lenaka le legolo la phooko le a robega, gomme go mela a mane a manyenyane. Go le lengwe la a go mela lenaka le lenyenyane leo le golago kudu moo le bilego le nyatša madira a legodimo. Go bolelwa e sa le pele gore go tla feta lebaka la matšatši a 2300 go fihlela ge lefelo le lekgethwa le tlišitšwe “boemong bjo bo swanetšego” bja lona. (8:14, NW) Gabariele o hlalosetša Daniele pono. Kgapa e emela dikgoši tša Meda le Peresia. Phooko ke kgoši ya Gerika, yeo mmušo wa yona o tlago go tšwa diripa tše nne. Ka morago, kgoši ya sefahlego se se boifišago e tla “rumola le Kxoši ya dikxoši.” Ka ge pono e sa le ya “mehla e sa lexo kxolê,” mo nakong ye Daniele o swanetše go e dira thopa.—8:25, 26.

15. Ke’ng seo se dirago gore Daniele a rapele Jehofa, gomme ke’ng seo Gabariele a se tsebatšago mo nakong ye mabapi le “dibeke tše masome a šupaxo”?

¹⁵ Mesia Moetapele o bolelwa e sa le pele (9:1-27). “Ngwaxa wa pele wa pušô ya Dario . . . wa moloko wa Ba-Meda” o hwetša Daniele a hlahloba boporofeta bja Jeremia. Ge a lemoga gore nywaga e 70 e boletšwego e sa le pele ya go tlogelwa ga Jerusalema e le lešope e kgaufsi le go fela, Daniele o rapela Jehofa ka go ipobola dibe tša gagwe ka noši le tša ba-Isiraele. (Dan. 9:1-4; Jer. 29:10) Gabariele o a tšwelela gore a tle a tsebiše gore go tla ba le “dibeke tše masome a šupaxo . . . xore xo fedišwê dikaroxô, xo lebalwê dibe, xo dirwê poêlanô.” Mesia Moetapele o tla tla bofelong bja dibeke tše 69, tšeo ka morago ga tšona a tlago go bolawa. Kgwerano e tla tiišwa bakeng sa ba bantši go fihlela bofelong bja beke ya bo-70, gomme mafelelong, go tla ba le go tlogelwa e le lešope le go fedišwa.—Dan. 9:24-27.

16. Morongwa o tšwelela gape go Daniele ka tlase ga maemo afe?

¹⁶ Leboa le lwantšhana le borwa, Mikaele o a ema (10:1–12:13). Ke “ngwaxa wa boraro wa Korese,” le gona mo e ka bago ka 536 B.C.E., e sego nako e telele ka morago ga go boela ga ba-Juda Jerusalema. Ka morago ga go ikona ka dibeke tše tharo, Daniele o leribeng la noka ya Hidekele. (Dan. 10:1, 4; Gen. 2:14) Go tla morongwa go yena gomme o hlalosa gore ‘kgoši ya Peresia’ e be e ganetša go tla ga gagwe go Daniele eupja “Mikaele, e mongwê wa balaodi ba baxolo,” o mo thušitše. Bjale o hlalosetša Daniele pono yeo e lego ya “mafelelong a matšatši.”—Dan. 10:13, 14.

17. Ke histori efe ya boporofeta ya kgoši ya leboa le kgoši ya borwa yeo Daniele a e ngwalago mo nakong ye?

¹⁷ Ge e thoma, pono ye yeo e kgahlišago e bolela ka lelokelelo la dikgoši tša Peresia le ntwa e tlago ya go lwa le Gerika. Kgoši e matla e tla ema ka pušo e matla kudu, eupja mmušo wa yona o tla tšwa dikarolo tše nne. Mafelelong go tla ba le melokeloke e mebedi e metelele ya dikgoši, e lego kgoši ya borwa ge e e-lwa le kgoši ya leboa. Ntwa e tla fela e tsoga ka borwa gomme e be ka leboa gape. Dikgoši tše tše kgopo ka mo go feteletšego di tla tšwela pele di bolela maaka tafoleng e tee. “Ka lebaka la xôna,” ntwa e tla tsoga gape. Go swanetše go ba le go nyatšwa ga sekgethwa sa Modimo, gomme “makxapha a thšwalanô” a swanetše go hlongwa. (11:29-31) Kgoši ya leboa e tla bolela dilo tše di makatšago malebana le Modimo wa medimo gomme ya godiša modimo wa dibo. Ge kgoši ya borwa e thulana le kgoši ya leboa “lebakeng la bofêlô,” kgoši ya leboa e tla hlasela dinaga tše dintši bo-ka mafula, ya tsena le “naxeng e ratêxaxo.” E tshwentšwe ke dipego tšeo di tšwago ka bohlabela le ka leboa, e tla befelwa ka kudu gomme ya hloma “mešaša ya yôna ya boxoši . . . makxatheng a lewatlê le thaba e kxêthwa.” Ka gona “ké mo e tl’o tlêlwa ke tše di tl’o xo e fediša, ya hlôka monamoledi.”—11:40, 41, 45.

18. Ke dilo dife tšeo di diregago ge Mikaele a ema ‘legatong la barwa ba setšhaba sa Modimo’?

¹⁸ Pono e kgahlišago e tšwela pele: Mikaele o bonwa a eme ‘legatong la barwa ba setšhaba sa Modimo.’ Go tla ba le “lebaka la tlaišêxô” leo le sa kago la bonwa historing ya motho, eupja bao ba hwetšwago ba ngwadilwe pukung ba tla phologa. Ba bantši ba tla tsoga leroleng ba ya bophelong bjo bo sa felego, “gomme bao ba nago le temogo ba tla taga bjalo ka leratadima.” (NW) Ba tla tliša ba bantši go lokeng. Daniele o swanetše go tlema puku ye ka lehuto “xo bê xo tlê lebaka la bofêlô.” “Ditaba tše di tlabaxo tšé, di tlo fêla neng?” Morongwa o bolela lebaka la dinako tše tharo le seripa sa nako, matšatši a 1290 le matšatši a 1335 gomme o bolela gore “xo tlo kwešeša ba ba naxo le tlhaoloxanyô [“temogo,” NW].” Ba ba bjalo ba a thaba! Mafelelong, morongwa o botša Daniele kholofetšo yeo e kgothatšago ya gore o tla khutša gomme ka morago a emelele go amogela kabelo ya gagwe “bofelong bya matšatši.”—12:1, 3, 4, 6, 10, 13.

LEBAKA LEO KA LONA E HOLAGO

19. Ke mehlala efe ya potego le go ithekga ka thapelo ka Jehofa tšeo di ka hwetšwago pukung ya Daniele?

¹⁹ Bohle bao ba ikemišeditšego go kgomarela potego lefaseng le šele ba dira gabotse ge ba ela hloko mohlala o mobotse wa Daniele le bagwera ba gagwe ba bararo. Go sa šetšwe kamoo tšhošetšo e bego e le e šoro ka gona, ba ba ile ba tšwela pele ba phela ka melao ya motheo ya Modimo. Ge maphelo a bona a be a le kotsing, Daniele o ile a gata mogato “ka pelo-keledi le ka tlhaoloxanyô” le ka go hlompha matla ao a phagamego a taolo a kgoši. (2:14-16) Ge taba e be e gapeletšwa, ba-Hebere ba bararo ba ile ba kgetha leuba la mollo go e na le tiro ya borapedi bja diswantšho, gomme Daniele a kgetha molete wa ditau go e na le go lahla tokelo ya gagwe ya go rapela Jehofa. Lebakeng le lengwe le le lengwe Jehofa o ile a nea tšhireletšo. (3:4-6, 16-18, 27; 6:10, 11, 23) Daniele ka boyena o nea mohlala o mobotse kudu wa go ithekga ka Jehofa Modimo ka thapelo.—2:19-23; 9:3-23; 10:12.

20. Ke dipono dife tše nne tšeo di begilwego mabapi le mebušo ya lefase, gomme ke ka baka la’ng e le mo go matlafatšago tumelo go di ela hloko lehono?

²⁰ Go hlahloba dipono tša Daniele ke mo go kgahlišago le mo go matlafatšago tumelo. Sa pele, ela hloko dipono tše nne tšeo di lego mabapi le mebušo ya lefase: (1) Go na le pono ya seswantšho seo se boifišago, seo hlogo ya sona ya gauta e emelago lešika la dikgoši tša Babele go tloga ka Nebukadinetsara, leo ka morago ga lona go tšwelelago mebušo e mengwe e meraro, go etša ge e swantšheditšwe ke dikarolo tše dingwe tša seswantšho. Ye ke mebušo yeo e pšhatlaganywago ke “lefsika,” leo le lona le fetogago “mmušô wo o ka se kexo wa šwalalanywa neng le neng,” e lego Mmušo wa Modimo. (2:31-45) (2) Moo go latela dipono tša ka sephiring tša Daniele, ya mathomo e le ya dibata tše nne, tšeo di emelago “dikxoši tše nnê.” Tše di swana le tau, bera, nkwe yeo e nago le dihlogo tše nne le sebata seo se nago le meno a magolo a tšhipi, dinaka tše lesome gomme ka morago sa ba le lenaka le lenyenyane. (7:1-8, 17-28) (3) Se se latelago, go na le pono ya kgapa (Ba-Meda le ba-Peresia), phooko (Gerika) le lenaka le lenyenyane. (8:1-27) (4) Sa mafelelo, re na le pono ya kgoši ya borwa le kgoši ya leboa. Daniele 11:5-19 e hlalosa ka go nepa ntwa yeo e lego magareng ga mahlogedi a ba-Egipita le ba-Seleucid a Mmušo wa Gerika wa Alexander ka morago ga lehu la Alexander ka 323 B.C.E. Go tloga go temana 20 boporofeta bo tšwela pele bo lotišiša mehlala ya ditšhaba tšeo di latetšego tša ka borwa le ka leboa. Go šupa ga Jesu go “makxapha a thšwalanô” (11:31) boporofeteng bja gagwe bjo bo lego mabapi le pontšho ya go ba gona ga gagwe, go bontšha gore ntwa ye ya go lwela pušo ya dikgoši tše pedi e tšwela pele go theoša go ba go fihla “bofelong bja tshepedišo ya dilo.” (Mat. 24:3, NW) Kgonthišetšo ya boporofeta ya gore ‘masetla-pelong a magolo ao a sa kago a ba gona go tloga mola lefase le thomago go ba gona go fihla ka nako yeo,’ Mikaele ka noši o tla ema gore a tloše ditšhaba tšeo di sa boifego Modimo gomme a tlišetše batho bao ba kwago khutšo, ke e homotšago gakaakang!—Dan. 11:20–12:1.

21. Boporofeta bja Daniele bja “dibeke tše masome a šupaxo” bo ile bja phethagala bjang ka mo go lemogegago?

²¹ Gape, go na le boporofeta bja Daniele bja “dibeke tše masome a šupaxo.” Ka morago ga dibeke tše 69 “Motlotšwa Mo-êta-pele” o be a swanetše go tšwelela. Ka mo go lemogegago, nywaga e 483 (69 e atišwa ka nywaga e 7) ka morago ga ‘ge go tšwile taelo’ ya go agwa lefsa ga Jerusalema, bjalo ka ge e dumeletšwe ke Arithasasitha ngwageng wa gagwe wa bo-20 gomme ya phethagatšwa ke Nehemia kua Jerusalema, Jesu wa Natsaretha o ile a kolobetšwa Nokeng ya Jorodane gomme a tlotšwa ka moya o mokgethwa, a ba Kriste, goba Mesia (ke gore, Motlotšwa).h E be e le ka ngwaga wa 29 C.E. Ka morago ga moo, go etša ge Daniele a boletše gape e sa le pele, go ile gwa tšwelela “kôtlô” nakong ya ge Jerusalema e tlogelwa e le lešope ka 70 C.E.—Dan. 9:24-27; Luka 3:21-23; 21:20.

22. Re ithuta thuto efe go kokobetšweng ga Nebukadinetsara?

²² Torong ya Nebukadinetsara yeo e lego mabapi le sehlare seo re remilwego go etša ge e begilwe ke Daniele go kgaolo 4, go hlalositšwe gore kgoši, yeo e ilego ya ikgantšha ka tšeo e kgonnego go di dira le yeo e bego e holofela matla a yona ka noši e ile ya kokobetšwa ke Jehofa Modimo. E ile ya dirwa gore a phele bjalo ka sebata sa naga go fihlela ge e lemoga “xore mebušô [“ya batho,” NW] e bušwa ke Yo-xodimo-dimo, ’me ó e nea yo a rataxo xo mo nea yôna.” (Dan. 4:32) Na rena lehono re tla swana le Nebukadinetsara, ra ikgantšha ka tšeo re nago le tšona gomme ra holofela matla a batho, e le gore Modimo a re otle, goba na re tla lemoga ka bohlale gore ke Yena Mmuši mebušong ya batho gomme ra holofela Mmušo wa gagwe?

23. (a) Kholofelo ya Mmušo e gateletšwe bjang pukung ya Daniele ka moka? (b) Puku ye ya boporofeta e swanetše go re kgothaletša go dira’ng?

²³ Kholofelo ya Mmušo e gateletšwe pukung ya Daniele ka moka ka tsela yeo e tutuetšago tumelo! Jehofa Modimo o bontšhitšwe e le Mmuši yo a Phagamego yo a hlomago Mmušo wo o ka se kego wa senywa le ka mohla le wo o tlago go pšhatlaganya mebušo e mengwe ka moka. (2:19-23, 44; 4:25) Gaešita le dikgoši tša baheitene Nebukadinetsara le Dario di ile tša gapeletšega go lemoga go phagama ga Jehofa. (3:28, 29; 4:2, 3, 37; 6:25-27) Jehofa o phagamišitšwe le go godišwa e le Motala wa Mabaka yo a ahlolago kgang ya Mmušo le yo a neago “e mongwê . . . e kexo ke Morwa-motho” ‘bogoši le kgodišo le mmušo tša ka mo go sa felego, ditšhaba ka moka le merafo le maleme ya ba bahlanka ba gagwe.’ Ke “bakxêthwa ba Yo-xodimo-dimo” bao ba bago le karolo gotee le Kriste Jesu, “Morwa-motho,” Mmušong. (Dan. 7:13, 14, 18, 22; Mat. 24:30; Kut. 14:14) Ke Mikaele, kgoši e kgolo, yo a dirišago matla a gagwe a Mmušo go pšhatlaganya le go fediša mebušo ka moka ya lefase le la kgale. (Dan. 12:1; 2:44; Mat. 24:3, 21; Kut. 12:7-10) Go kwešiša diporofeto tše le dipono go swanetše go kgothaletša barati ba go loka gore ba phakiše gomme ba latišiše matlakaleng a Lentšu la Modimo gore ba hwetše “ditaba tše di tlabaxo” e le ka kgonthe tša merero ya Mmušo wa Modimo tšeo re di utolletšwego ka puku yeo e buduletšwego le yeo e holago ya Daniele.—Dan. 12:2, 3, 6.

[Mengwalo ya ka tlase]