“Byale xe re na le Botseta Byoo . . . , xa re Lape”

KA GE GO ANEGA RONALD TAYLOR

Selemong sa 1963, ke ile ka ikhwetša ke lwela bophelo bja-ka. Ge ke be ke sepela ka meetseng go bapa le lebopo, ke ile ka gata ka sekoting se kotsi gomme gatee-tee ka wela ka bodibeng bjo bo išago kudu. Ka ge ke be ke sa kgone go rutha, ke be ke le boemong bja go nwelela dimithara tše sego kae feela go tloga lebopong. Ke be ke šetše ke nweletše gararo gomme ke gampetše meetse a mantši a lewatle ge mogwera wa-ka a lemoga tlalelo ya-ka gomme a nkgogela lebopong. Ka thušo ya go budulelwa moya ka go akgofa, ke ile ka phologa.

LE E be e se lekga la mathomo leo ke ilego ka lemoga bohlokwa bja go se bee fase le ka mohla—gaešita le ge dilo di bonala di sa holofetše. Go tloga nywageng ya bjaneng, ke ile ka swanelwa ke go lwela bophelo bja-ka bja moya.

E be e le nakong ya mehla ya lefsifsi ya ntwa ya bobedi ya lefase moo ke ilego ka kopana le therešo ya Bokriste la mathomo. Ke be ke le yo mongwe wa bana ba dikete bao ba ilego ba khudušwa London go efoga dikotsi tša ditlhaselo tša go thuthupa ga dipomo. Ka ge ke be ke e-na le nywaga e 12 feela, ntwa ge e le gabotse e be e sa bolele go gontši go nna; e be e šetše e swana feela le taba ya go lekela hlogong.

Banyalani ba ba tšofetšego ba kua Weston-super-Mare, ka borwa-bodikela bja Engelane, ba ile ba ntlhokomela. Kapejana ka morago ga ge ke fihlile lapeng la banyalani ba, badiredi ba bangwe ba babulamadibogo ba ile ba thoma go re etela. E be e le lapa la ga-Hargreaves; bone bja bona—Reg, Mabs, Pamela gotee le Valeri—e be e le babulamadibogo ba ba kgethegilego. Batswadi ba-ka ba bagodiši ba ile ba amogela therešo, gomme ka morago ga go ithuta puku ya The Harp of God, le nna ke ile ka dira phetho ya go hlankela Jehofa. Dibeke tše tshelelago feela ka morago, ke ile ka laletšwa go kopanela modirong wa boboledi.

Ke sa dutše ke gopola letšatši la pele bodireding bja tšhemo. Ka ntle le go itokišetša gabotse, ke ile ka newa dipukwana gomme ka botšwa gore: “O šoma go theoga le lehlakore lela la setarata.” Ke kamoo ke ilego ka fetša letšatši la-ka la pele la boboledi. Nakong yeo gantši re be re dira boboledi ka go diriša direkoto tša keremafomo tše di rwelego dithero tše matla. Dinako tša-ka tše di kgahlišago kudu e bile ge ke be ke kgona go rwala keremafomo go ya ka ntlo le ntlo le yona. Ke be ke go lebelela e le tokelo ya kgonthe go dirišwa ka tsela yeo.

Ke ile ka tloga ke nea bohlatse kudu kua sekolong, gomme ke gopola ke sepedišetša hlogo ya sekolo sehlopha sa dipuku tše di nago le dihlogo tša Beibele. Ge ke e-na le nywaga e 13, ke ile ka kolobetšwa kopanong ya kgaufsi ya Bath. Kopano e nngwe ya nakong ya ntwa yeo le ka mohla nka se e lebalego ke yeo e ilego ya swarwa kua Leicester ka 1941 Holong ya De Montfort. Ke ile ka namela sethaleng go yo amogela kopi ya-ka ya puku ya Children, yeo e bego e rwele molaetša wa motho ka noši wa Ngwanabo rena Rutherford, yoo ka nako yeo e bego e le mopresidente wa Mokgatlo wa Watch Tower. Polelo e tutuetšago yeo e neilwego bafsa ka moka bao ba bego ba le gona e ile ya matlafatša kganyogo ya-ka ya go hlankela Jehofa ka mo go sa felego.

Ka fao ke ile ka fetša nywaga e mebedi ya lethabo ke golela ka therešong le batswadi ba-ka ba bagodiši. Eupša ge ke e-na le nywaga e 14, ke ile ka swanelwa ke go boela London le go thoma go šoma bakeng sa go iphediša. Le ge ke be ke kopantšwe gape le lapa lešo, mo nakong ye ke be ke swanetše go ikemela ka noši moyeng, ka ge go be go se le o tee ka gae yo a bego a e-na le ditumelo tše swanago le tša-ka. Jehofa ka pela o ile a nnea thušo yeo ke bego ke e nyaka. Dibeke tše tharo feela ka morago ga go fihla ga-ka London, ngwanabo rena o ile a etela lapeng lešo go kgopela tumelelo ya tate ya go nkiša Holong ya Mmušo. Ngwanabo rena e be e le John Barr, yoo ga bjale e lego setho sa Sehlopha se Bušago sa Dihlatse tša Jehofa. O bile yo mongwe wa ‘bo-tate’ ba-ka ba moya dinakong tšeo tša nywaga e thata ya bofsa.—Mateo 19:29.

Ke ile ka thoma go kopanela le Phuthego ya Paddington, yeo e bego e kopanela kua Craven Terrace go bapa le Legae la Bethele la London. Ka ge ke be ke le tšhiwana ya moya, ngwanabo rena yo a tšofetšego wa motlotšwa, “Pop” Humphreys, o ile a abelwa go ntlhokomela ka mo go kgethegilego. Ka kgonthe e be e le tšhegofatšo e kgolo go kgona go kopanela le banababo rena le dikgaetšedi ba bantši ba batlotšwa phuthegong yeo. Rena bao re bego re e-na le kholofelo ya lefaseng—ba bego ba bitšwa ma-Jonadaba—re be re se ba bantši. Ge e le gabotse, ke be ke le “mo-Jonadaba” a nnoši Thutong ya Puku ya Phuthego yeo ke bego ke kopanela go yona. Le ge ke be ke sa tlwaelana kudu le batho ba nywaga ya-ka, segwera seo se bohlokwa le banababo rena ba ba godilego se nthutile dithuto tše dintši tše di holago. Mohlomongwe ya bohlokwa kudu e bile ya go se lahle tirelo ya Jehofa le ka mohla.

Mehleng yeo re be re tlwaetše go gafela mafelo-beke ka moka ga ona modirong wa boboledi. Ke be ke abetšwe go hlokomela “koloi yeo e nago le segodiša-modumo,” yeo ge e le gabotse e bego e le koloyana ya maotwana a mararo yeo e bego e beakantšwe go ka rwala sedirišwa sa go godiša modumo le petiri ya koloi. Mokibelo o mongwe le o mongwe ke be ke sepela ka koloyana ya maotwana a mararo gomme ke e-ya dikhutlong tša ditarata tše di sa swanego, moo re bego re bapala mmino gomme ka morago re bapala e nngwe ya dipolelo tša Ngwanabo rena Rutherford. Mekibelo gape e be e dirišetšwa go dira modiro wa setarateng ka mekotla ya rena ya dimakasine. Disontaga re be re di gafela modirong wa ntlo le ntlo, re aba dipukwana le dipuku tše di tlemilwego.

Go gwerana ga-ka le banababo rena ba ba godilego ba fišegago go ile gwa tsoša ka go nna kganyogo ya go bula madibogo. Kganyogo ye e ile ya matlafatšwa ge ke be ke theeditše dipolelo tša bobulamadibogo dikopanong tša selete. Kopano e nngwe yeo e bilego le tutuetšo e kgolo bophelong bja-ka e bile yeo e bego e swaretšwe kua Earl’s Court, London ka 1947. Dikgwedi tše pedi ka morago, ke ile ka ngwadišetša tirelo ya bobulamadibogo, gomme ga e sa le go tloga ka nako yeo ke ile ka katanela go kgomarela moya wa bobulamadibogo. Lethabo leo ke le hweditšego ka go swara dithuto tše di tšwelago pele tša Beibele le ile la thuša go tiišetša gore ye e be e le phetho e nepagetšego.

Ngwetši ya Mo-Sepaniši le Kabelo ya Sepania

Ka ngwaga wa 1957, ge ke be ke sa dutše ke bula madibogo le Phuthego ya Paddington, ke ile ka kopana le kgaetšedi yo mobotse wa mo-Sepaniši yo a bitšwago Rafaela. Ka morago ga dikgwedi tše di sego kae, re ile ra nyalana. Pakane ya rena e be e le go bula madibogo gotee, eupša pele re ile ra ya Madrid e le gore ke bonane le batswadi ba Rafaela. E bile kabelo yeo e ilego ya fetola bophelo bja-ka. Nakong ya ge re sa le kua Madrid, Ngwanabo rena Ray Dusinberre, molebeledi wa lekala la Sepania, o ile a mpotšiša ge e ba re ka rata go hlankela Sepania, moo go bego go e-na le go nyakega mo gogolo ga banababo rena bao ba nago le phihlelo.

Re be re ka gana bjang taletšo e bjalo? Ka gona, ka 1958 re ile ra thoma tirelo ya rena ya nako e tletšego gotee kua Sepania. Nakong yeo naga e be e le ka tlase ga pušo ya Franco, gomme modiro wa rena o be o sa dumelelwa ka molao, e lego seo se ilego sa dira gore modiro wa boboledi o be thata kudu. Go feta moo, ke ile ka swanelwa ke go katana le leleme la Sepaniši nywageng e sego kae ya mathomo. Le mo gape, e bile taba ya go se langwe gaešita le ge ke ile ka lla ka makga a fetago le tee ka lebaka la kgakanego ya kgonthe ya go se kgone go boledišana le banababo rena ka phuthegong.

Go nyakega ga balebeledi e be e le mo gogolo kudu moo e lego gore gaešita le ge ke be sa kgone le ganyenyane go bolela Sepaniši, ka lebaka la kgwedi feela ke be ke šetše ke hlokomela sehlopha se senyenyane. Ka baka la modiro wa rena wa ka sephiring, re be re rulagantšwe ka dihlotswana tše dinyenyane tšeo di bopšago ke bagoeledi ba 15 go ya go ba 20, tšeo di bego di šoma mo e nyakilego e le go swana le diphuthego tše dinyenyane. Mathomong, go swara diboka go be go tloga go opiša hlogo, ka ge e be e se ka mehla moo ke bego ke kgona go kwešiša dikarabo tša batheetši. Lega go le bjalo, mosadi wa-ka o be a dulela ka morago gomme ge a lemoga gore ke gakanegile, o be a dumela ka hlogo ka bohlale go ntiišetša gore karabo e be e nepagetše.

Ga ke na mpho ya tlhago ya go ithuta maleme, gomme ka makga a fetago le tee ke ile ka ikwa eka nka boela Engelane, moo ke bego nka kgonago selo se sengwe le se sengwe gabonolo kudu. Lega go le bjalo, go tloga mathomong lerato le bogwera bja banababo rena le dikgaetšedi ba ba rategago ba ma-Sepaniši, di ile tša thiba sekgoba sa kgakanego ya-ka ya leleme. Le gona Jehofa o ile a ntšhegofatša ka ditokelo tše di kgethegilego tšeo di dirilego gore sohle se bonagale e le seo se swanetšwego ke boiteko. Ka 1958 ke ile ka laletšwa go ba gona kopanong ya ditšhaba-tšhaba kua New York ke le bjalo ka moemedi go tšwa Sepania. Ke moka ka 1962 ke ile ka amogela tlwaetšo ya bohlokwa kudu Sekolong sa Bodiredi sa Mmušo seo re bego re se rulaganyeditšwe kua Tangier, Morocco.

Bothata bjo bongwe bjo ke ilego ka lebana le bjona ka ntle le bja leleme, e be e le go hlobaela ga ka mehla mabapi le go ka golegwa ke maphodisa. Bjalo ka motho wa gošele, ke be ke tseba gore go golegwa go be go tla bolela go rakwa nageng ka ntle le tika-tiko. Go fokotša boemo bja kotsi, re be re šoma ka bobedi ka bobedi. Ge yo mongwe a nea bohlatse, yo mongwe o be a theetša ditšhupo le ge e le dife tša kotsi. Ka morago ga go etela ntlo e tee goba tše pedi, gantši ka godimo diphapošing tša molokeloke wa moago, re be re feta meago e mebedi goba e meraro gomme ra etela ka magaeng a mangwe gape a mabedi goba a mararo. Re be re diriša Beibele kudu, gomme re be re swara dipukwana tše sego kae feela tšeo di fihlilwego ka dijaseng tša rena go nea batho ba ba thabelago.

Ka morago ga ngwaga re le Madrid, re ile ra abelwa go ya Vigo, motse o mogolo ka leboa-bodikela bja Sepania, moo go bego go se na Dihlatse ka mo go feletšego. Mo e ka bago ka kgwedi ya pele goba go feta moo, Mokgatlo o ile wa eletša gore mosadi wa-ka e be yena a neago bohlatse kudu—e le go nea kgopolo ya gore re be re etela bjalo ka basepedi ba go boga naga. Go sa šetšwe mokgwa wa go se tšwelele phatlalatša, boboledi bja rena bo ile bja goga tlhokomelo. Ka lebaka la kgwedi feela, baperisita ba Katholika ba ile ba thoma go re latofatša mo radiong. Ba ile ba lemoša mehlape ya bona gore banyalani ba be ba e-ya ka ntlo le ntlo ba bolela ka Beibele—e lego puku yeo e bego e nyakile e ileditšwe ka molao mehleng yeo. “Banyalani bao ba nyakwago” e be e le motho mošele le mosadi wa gagwe wa mo-Sepaniši yoo e bego e nyaka e le yena a nnoši yo a bolelago!

Baperisita ba ile ba laela gore go fo bolela le banyalani ba ba kotsi e be e le sebe seo se bego se tla swarelwa feela ge e ba se ka ipobolwa ka go akgofa go moperisita. Bjalo ka ge go be go ka letelwa, bofelong bja poledišano e thabišago yeo re bilego le yona le mosadi yo mongwe, o ile a re botša ka go swaba gore o swanetše go ya go ipobola. Ge re tloga lapeng la gagwe re ile ra mmona a akgofela go ya kerekeng.

Go Rakwa

Dikgwedi tše pedi feela ka morago ga go fihla ga rena Vigo, maphodisa a ile a re wela godimo. Lephodisa leo le ilego la re swara le be le e-na le kwelobohloko gomme ga le a ka la re bofa matsogo leetong la go ya seteišeneng sa maphodisa. Kua seteišeneng, re ile ra bona sefahlego seo re se tlwaetšego, e be e le motlanyi yoo re bego re sa tšwa go mo nea bohlatse kgaufsinyana. O be a tloga a tlabilwe ke go bona re swerwe bjalo ka disenyi gomme a akgofela go re kgonthišetša gore ga se yena a re swarišitšego. Lega go le bjalo, re be re latofaditšwe ka go bea “botee bja moya bja Sepania” kotsing, gomme dibeke tše tshelelago ka morago re ile ra rakwa nageng.

E be e le tšhitišo, eupša re be re se na maikemišetšo a go bea fase. Go be go sa dutše go e-na le mošomo o mogolo o swanetšego go dirwa mo Phenensuleng ya Iberia. Ka morago ga dikgwedi tše tharo re le ka Tangier, re ile ra abelwa go ya Gibraltar—tšhemo e nngwe gape yeo e bego e se ya šongwa. Bjalo ka ge moapostola Paulo a bolela, ge e ba re tšeela bodiredi bja rena godimo, re tla dula re tšwela pele gomme re tla putswa. (2 Ba-Korinthe 4:1, 7, 8) Se se ile sa ipontšha e le sa therešo boemong bja rena. Ntlong ya mathomo-thomo yeo re e etetšego kua Gibraltar, re ile ra thoma thuto ya Beibele le lapa ka moka ga lona. Go se go ye kae, re be re swara dithuto tše 17 yo mongwe le yo mongwe wa rena. Batho ba bantši bao re ithutilego le bona ba ile ba ba Dihlatse, gomme ka nywaga e mebedi feela go be go šetše go e na le phuthego ya bagoeledi ba 25.

Eupša go swana le kua Vigo, baruti ba ile ba thoma lesolo la go re lwantšha. Mopišopo wa Anglican wa Gibraltar o ile a lemoša tona ya maphodisa gore re be re le “ba sa amogelegego,” gomme tutuetšo ya gagwe mafelelong e ile ya atlega. Ka January 1962 re ile ra rakwa Gibraltar. Ke kae gape mo re bego re tla ya gona? Go be go sa dutše go nyakega thušo e kgolo kua Sepania, ka gona re ile ra boela gona re holofela gore pego ya rena ya nakong e fetilego ya maphodisa e swanetše go ba e lebetšwe.

Motse wo go wona letšatši le fišago wa Seville e ile ya ba legae la rena le lefsa. Moo re ile ra ba le lethabo la go šoma kgaufsi kudu le banyalani ba bangwe ba babulamadibogo, Ray le Pat Kirkup. Le ge Seville e be e le motse wa baagi ba go lekana seripa-gare sa milione, go be go e-na le bagoeledi ba 21 feela, ka gona go be go e-na le mošomo o mogolo wo o swanetšego go dirwa. Gona bjale go na le diphuthego tše 15 le bagoeledi ba 1 500. Ngwaga ka morago re ile ra tlelwa ke selo se re sa se letelago se se thabišago; re ile ra laleletšwa go hlankela modirong wa bosepedi tikologong ya Barcelona.

Modiro wa tikologo nageng yeo modiro wa rena o bego o sa dumelelwa ka molao o be o nyakile e le o fapanego. Beke e nngwe le e nngwe re be re etela dihlopha tše dinyenyane tšeo bontši bja tšona di bego di e-na le banababo rena ba sego kae kudu bao ba nago le bokgoni. Banababo rena ba ba šomago ka thata ba be ba nyaka tlwaetšo ka moka le thekgo yeo re bego re ka kgona go ba nea yona. Re be re rata kabelo ye! Ka morago ga go fetša nywaga e mentšinyana mafelong ao a bego a e-na le Dihlatse tše sego kae ge e ba di be di le gona, re ile ra thabela go etela banababo rena le dikgaetšedi ba ba fapa-fapanego ba bantši gakaalo. Go feta moo, modiro wa boboledi kua Barcelona o be o le bonolo, gomme batho ba bantši ba be ba nyaka go ithuta Beibele.

Go Lwantšha Kgateletšo

Lega go le bjalo, dikgwedi tše tshelelago feela ka morago, bophelo bja-ka bo ile bja fetoga ka tsela e makatšago. Maikhutšo a rena a mathomo kua lebopong la lewatle a nyakile go fetoga masetlapelo ge ke be ke welwa ke kotsi yeo e hlalositšwego pejana. Mmeleng ke ile ka fola ka pela kudu letšhogong la go nyaka go nwela, eupša tiragalo yeo e ile ya tlogela leswao le le sa phumogego tshepedišong ya-ka ya dikwi.

Ka dikgwedi tše sego kae, ke ile ka katana gore ke tšwele pele modirong wa tikologo, eupša mafelelong ke ile ka swanelwa ke go boela Engelane go yo hwetša tlhahlobo ya tša kalafo. Ka morago ga nywaga e mebedi ke ile ka fola ka mo go lekanego moo re ilego ra kgona go boela Sepania, moo re ilego ra tsenela modiro wa tikologo gape. Lega go le bjalo, e be e le feela bakeng sa nako e kopana. Batswadi ba mosadi wa-ka ba ile thoma go babja o šoro, gomme re ile ra tlogela tirelo ya nako e tletšego e le gore re ba hlokomele.

Bophelo bo ile bja thoma go ba thata kudu ge ka 1968 ke šašarakana maikwelo ka mo go feletšego. Go be go e-na le dinako tšeo nna le Rafaela ka bobedi re bego re gopola gore nka se sa kaonefala le ka mohla. Go be go le bjalo ka ge eka ke nwelela gape, eupša ka tsela e fapanego! Ka ntle ga go ntira gore ke fenywe ke maikwelo a fošagetšego, kgateletšego e ile ya nkamoga matla a-ka ka moka. Ke ile ka ba le bothata bja go fela ke hlaselwa ke go lapa o šoro, mo go bego go nkgapeletša go khutša mo e ka bago nako le nako. Ka nako yeo e be e se bana bešo ka moka bao ba bego ba kwešiša mohuta wo wa bothata; go ba gona ke be ke tseba gore Jehofa o be a kwešiša. E ile ya ba kgotsofalo e kgolo go nna go bala dihlogo tše di kgahlišago ka go dimakasine tša Morokami le Phafoga! tšeo e bilego tše di kwešišago kudu le tše di thušago go bao ba gateletšegilego.

Nakong ye e thata ka moka, mosadi wa-ka e be e le mothopo wa ka mehla wa kgothatšo. Go lebeletšana le mathata le le gotee go matlafatša tlemo ya lenyalo e le ka kgonthe. Batswadi ba Rafaela ba ile ba hwa, gomme ka morago ga nywaga e 12, bophelo bja-ka bo ile bja kaonefala go ya bokgoleng bjoo re ilego ra ikwa gore re ka boela tirelong ya nako e tletšego. Ka 1981, re sa letela seo e bile e le ka mo go thabišago, re ile ra laletšwa gape go hlankela modirong wa tikologo.

Go be go diregile diphetogo tše dikgolo tša pušo ya Modimo kua Sepania ga e sa le go tloga phihlelong ya rena ya nako e fetilego bodireding bja bosepedi. Mo nakong ye boboledi bo be bo dumeletšwe, ka gona ke ile ka swanelwa ke go sepedišana le dinako. Lega go le bjalo, go hlankela gape bjalo ka molebeledi wa tikologo e be e le tokelo e kgolo. Go ba ga rena bao ba ilego ba bula madibogo go sa šetšwe maemo a thata go ile gwa re dira gore re kgone go kgothatša babulamadibogo bao ba bego ba e-na le mathata. Le gona gantši re be re kgona go thuša ba bangwe go tsenela bobulamadibogo.

Ka morago ga nywaga e 11 ya modiro wa bosepedi kua Madrid le Barcelona, bophelo bja rena bjo bo fokolago bo ile bja dira gore e be mo go nyakegago gape go fetola dikabelo. Re ile ra abelwa bjalo ka babulamadibogo ba ba kgethegilego motseng wa Salamanca, moo ke bego nka thuša bjalo ka mogolo. Banababo rena kua Salamanca ba ile ba dira gore re ikwe re amogetšwe di sa tloga fase. Ngwaga ka morago go ile gwa tšwelela boemo bjo bongwe gape bjo thata bjoo bo bego bo tla bea kgotlelelo ya rena tekong.

Rafaela o ile a thoma go felelwa ke matla kudu ka mo go sa hlalosegego, gomme ditlhahlobo di ile tša utolla gore o be a e-na le kankere ya lela le legolo. Mo nakong ye ke ile ka swanela go ba yo a tiilego gomme ke nee mosadi wa-ka thekgo ka moka yeo nka kgonago go e nea. Karabo ya rena ya pele e bile go se dumele, ya latelwa ke poifo. Na Rafaela o tla phologa go se? Mabakeng a swanago le a, kholofelo e feletšego go Jehofa ke seo se re thušago go tšwela pele. Ke thabela go bolela gore Rafaela o ile a buiwa ka mo go atlegilego, gomme re holofela gore kankere e ka se ke ya tsoga gape.

Le ge re ile ra ba le dinako tše thata le tše thabišago lebakeng la nywaga e 36 yeo re e feditšego kua Sepania, e bile mo go ruthetšago pelo go phela nakong ye ya kgolo ya moya. Re bone sehlotswana se senyenyane sa bagoeledi ba 800 ka 1958 se gola go ba sehlopha se segolo sa bagoeledi ba fetago 100 000 lehono. Mathata a rena a ile a pipetšwa ke lethabo la rena le legolo—la go thuša ba bangwe go amogela therešo le go gola moyeng, go šoma gotee bjalo ka monna le mosadi le go ikwa gore re dirišitše maphelo a rena ka tsela e di phalago tšohle e ka kgonegago.

Paulo ka lengwalong la gagwe le le yago go ba-Korinthe o re: “Byale, xe le na le botseta byoo, ka mo kxauxêlo yé e re direxetšexo, xa re lape.” (2 Ba-Korinthe 4:1) Ge ke lebelela morago, ke dumela gore go be go e-na le mabaka a mantšinyana bophelong bja-ka ao a ilego a nthibela gore ke se ke ka langwa. Mohlala wa banababo rena ba ba botegago ba tloditšwego bao ba ilego ba bontšha kgahlego go nna nakong ya nywaga ya-ka ya bofsa, o ile wa nnea motheo o mobotse. Go ba le molekane yo a nago le dipakane tše di swanago tša moya ke thušo e kgolo; ge ke be ke ikwa ke nyamile, Rafaela o be a nkgothatša, gomme le nna ke dirile ka mo go swanago go yena. Go kgona go lemoga dilo tše di segišago le gona ke thušo e kgolo. Go kgona go sega le banababo rena—le go itshega—ka tsela e itšego go dira gore mathata a bonale e se a magolo kudu.

Eupša ka godimo ga tšohle, go kgotlelela ge o lebane le diteko go nyaka matla a Jehofa. Ka mehla ke gopola mantšu a Paulo a rego: “Ke kxôna tšohle ka Eo a mphaxo matla.” Ge re thekgwa ke Jehofa, ga go nyakege gore re langwe le ka mohla.—Ba-Filipi 4:13.

[Pictures on page 23]

Ronald le Rafaela Taylor ka 1958

[Pictures on page 24, 25]

Go kopana ka tlase ga thibelo kua Sepania (1969)