“Phafoxang, le Ilê Dikomêlô tša Bafarisei le Basadutsei”

GE Jesu Kriste a be a bolela mantšu ao nywaga-kgolo e fetago e 19 e fetilego, o be a phafošetša barutiwa ba gagwe mabapi le dithuto le ditiro tše kotsi tša bodumedi. (Mateo 16:6, 12) Pego e lego go Mareka 8:15 e hlalosa gore: “Le phafoxêlê komêlô ya bafarisei le komêlô ya Herode.” Ke ka baka la’ng go ile gwa bolelwa ka Heroda? Ke ka gobane ba bangwe ba Basadutsei e be e le ba-Heroda, e lego sehlopha sa bopolitiki.

Ke ka baka la’ng temošo e bjalo e kgethegilego e be e nyakega? Na Bafarisei gotee le Basadutsei e be e se baganetši ba Jesu ba ganetšago ka go lebanya? (Mateo 16:21; Johane 11:45-50) Ee, ba be ba le bjalo. Lega go le bjalo, ba bangwe ba bona ba be ba tla amogela Bokriste ka morago, ke moka ba leka go tšweletša dikgopolo tša bona phuthegong ya Bokriste.—Ditiro 15:5.

Gape go be go e-na le kotsi ya gore barutiwa ka noši ba be ba ka ekiša baetapele bao ba bodumedi bao ba godišeditšwego ka tlase ga tutuetšo ya bona. Ka dinako tše dingwe, go fo tšwa setlogong se se bjalo go ipontšhitše e le lepheko leo le ba šitišago go kwešiša dithuto tša Jesu.

Ke’ng seo se dirilego gore Bofarisei le Bosadutsei e be tše kotsi gakaakaa? Go hlahloba maemo a bodumedi a mehleng ya Jesu go tla re bea seetšeng.

Go Hloka Botee ga Bodumedi

Mabapi le setšhaba sa ba-Juda lekgolong la pele la nywaga C.E., radihistori Max Radin o ngwadile gore: “Go ikemela ga diphuthego tša ba-Juda ka go aroga e nngwe go e nngwe e be e tloga e le ga kgonthe, e bile go phegelelwa. . . . Gantši ge go hlompha tempele le motse o mokgethwa go be go gatelelwa kudu, lenyatšo le legolo le be le ka bontšhwa go bao e bego e le babuši nakong yeo nageng yeo ba belegetšwego go yona.”

E be e le boemo bjo bo nyamišago e le ka kgonthe bja moya! Mabaka a mangwe ao a bego a tlaleletša e be e le afe? Ga se ba-Juda ka moka ba ba bego ba dula Palestina. Tutuetšo ya setlogo sa Segerika yeo go yona baperisita e bego e se baetapele ba setšhaba, e kgathile tema ya yona mabapi le go fokodiša tlhompho ya go hlompha thulaganyo ya Jehofa ya boperisita. (Ekisodo 28:29; 40:12-15) Le gona bao ba bego ba se ba swanela go hlokomologwa e be e le batho feela ba ba rutegilego le bamangwalo.

Bafarisei

Leina Bafarisei goba Peru·shimʹ, go bonala le bolela “ba ba arogilego.” Bafarisei ba be ba itebelela e le balatedi ba Moše. Ba ile ba ipopela kgwerano goba mokgatlo (Sehebere, chavu·rahʹ). E le gore a amogelege, motho o be a swanetše go holofetša go boloka bokgethwa bja ba-Lefi ka go tia pele ga ditho tše tharo, go phema go gwerana kgaufsi le ʽam-ha·ʼaʹrets (lešaba la batho ba go se rutege) le go lefa ka kelohloko karolo ya lesome. Mareka 2:16 e bolela ka “ba-mangwalô le bafarisei.” Ba bangwe ba sehlopha se e be e le bangwadi ba ditsebi le barutiši, mola ba bangwe e be e le batho feela.—Mateo 23:1-7.

Bafarisei ba be ba dumela go Modimo yo a lego gohle ka dinako tšohle. Ba ile ba nea mabaka ka gore ka ge “Modimo a be a le gohle, O be a ka rapelwa ka gare gotee le ka ntle ga Tempele gomme o be a se a swanela go lopša feela ka dihlabelo. Ka gona ba ile ba thekga sinagoge bjalo ka lefelo la borapedi, la thuto le la thapelo gomme ba e phagamišetša boemong bja motheo le bja bohlokwa bophelong bja batho bao ba bego ba ganetšana le Tempele.”—Encyclopaedia Judaica.

Bafarisei ba be ba se na tebogo ya go leboga tempele ya Jehofa. Se se ka bonwa mantšung a Jesu a rego: “Le ba madi-mabe lena basepediši Le lexo difofu, ba Le rexo: Xe motho a êna ka Ntlo-kxêthwa xa se molato; la re molato ké xe a êna ka xauta ya yòna. Lena ditlaêla le difofu! Se sexolo ké eng? A ké xauta yeo, xoba ké Ntlo-kxêthwa ye xauta yeo e baxo e kxêthwa ka yôna? Le re: Xe motho a êna ka aletare xa se molato; la re molato ké xe a êna ka sedimo sa mo xo yôna. Lena ditlaêla le difofu! Se sexolo ké eng? A ké sedimo seo, xoba ké aletare ye sedimo seo e baxo se sekxêthwa ka yôna? Ké xôna, e a ênaxo ka aletare, ó êna ka yôna le ka tše di lexo mo xo yôna.”—Mateo 23:16-20.

Bafarisei ba be ba ka ba bjang ba kgopamego gakaakaa tseleng ya bona ya go nagana? Ke eng seo ba bego ba se hlokomologa? Ela hloko seo Jesu a se bolelago ka mo go latelago. “E a ênaxo ka Ntlo-kxêthwa, ó êna ka yôna le ka Eo a dulaxo mo xo yôna.” (Mateo 23:21, mongwalo o sekamego ke wa rena) Mabapi le temana ye, moithuti E. P. Sanders o boletše gore: “Tempele e be e le e kgethwa e sego feela ka gobane Modimo yo mokgethwa o be a rapelwa moo, eupša gape ka gobane a be a le moo.” (Judaism: Practice and Belief, 63 BCE—66 CE) Lega go le bjalo, go ba gona ga Jehofa ka mo go kgethegilego go be go tla bolela go gonyenyane go bao ba bego ba nagana gore o be a le mo gohle.

Gape Bafarisei ba be ba dumela go motswako wa go rulaganyetšwa pheletšo e sa le pele le tokologo ya boikgethelo. Ka mantšu a mangwe, “selo se sengwe le se sengwe se rulaganyeditšwe e sa le pele, fela go newa tokologo ya boikgethelo.” Lega go le bjalo, ba be ba dumela gore Adama le Efa ba be ba rulaganyeditšwe e sa le pele gore ba dire sebe le gore gaešita le go segwa go gonyenyane monwaneng go rulaganyeditšwe e sa le pele.

Jesu a ka be a be a gopotše ka dikgopolo tše bjalo tša maaka, ge a be a bolela ka go wa ga tora yeo e ilego ya baka mahu a 18. O ile a botšiša gore: “A Le re [babolawa] ba be ba na le molato o fetaxo wa bohle ba ba axilexo Jerusalêma?” (Luka 13:4) Ka ge e le therešo ka dikotsi tše dintši, se e be e le ka baka la “nako le ditiragalo tše di sa letelwago,” e sego tlholelo yeo Bafarisei ba bego ba e ruta. (Mmoledi 9:11, NW) Batho ba bjalo bao go naganwago gore ba na le tsebo ba be ba tla diriša bjang ditaelo tša Mangwalo?

E be e le Badiri ba Diphetogo tša Bodumedi

Bafarisei ba be ba bolela ka go tiiša gore ditaelo tša Mangwalo di be di swanetše go hlathollwa ke bo-rabi ba moloko o mongwe le o mongwe ka go dumelelana le dikgopolo tše di tšwetšego pele. Ka go rialo, Encyclopaedia Judaica e bolela gore “ga se [ba] hwetša bothata bjo bogolo go dumelelanyeng dithuto tša Torah le dikgopolo tša bona tše di tšwetšego pele goba ka go hwetša dikgopolo tša bona di bolelwa goba di umakwa mantšung a Torah.”

Ge e le mabapi le Letšatši la Poelanyo la ngwaga le ngwaga, ba ile ba fetišetša matla a go dira poelano bakeng sa dibe go tloga go moperisita yo mogolo go ya go letšatši ka bolona. (Lefitiko 16:30, 33) Monyanyeng wa Paseka, ba gatelela kudu go bolela ka hlogo dithuto tša pego ya Ekisodo ge ba dutše ba e-nwa beine le go ja senkgwa se se sa omelwago, go e na le go ja kwana ya paseka.

Ge nako e dutše e tšwela pele, Bafarisei ba ile ba ba le tutuetšo e kgolo tempeleng. Ka gona ba ile ba hloma molokeloke wo o akaretšago go kga meetse sedibeng sa Siloa le go dira sehlabelo ka ona Monyanyeng wa Kgoboketšo, gotee le go setlwa ga dihlare tša moduwane godimo ga aletare mafelelong a monyanya le dithapelo tša ka mehla tša letšatši le letšatši tšeo di bego di se na motheo Molaong.

The Jewish Encyclopedia e re: “Seo e bego e le sa bohlokwa ka mo go kgethegilego” e be e le “diphetogo tša Bofarisei mabapi le Sabatha.” Mosadi o be a letetšwe gore a amogele Sabatha ka go gotetša mabone. Ge e ba go be go bonala eka modiro o itšego o ka lebiša mošomong wo o sa dumelelwago ke molao, Bafarisei ba be ba o iletša. Ba ile ba ba ba fihla bokgoleng bja go laola tlhokomelo ya tša kalafo gomme ba bontšha go befedišwa ke go fodiša ga Jesu ga mohlolo ka Sabatha. (Mateo 12:9-14; Johane 5:1-16) Lega go le bjalo, bafetoši ba ba bodumedi ga se ba felela feela ka go hloma melao e mefsa ka boiteko bja go dira morako goba legora bakeng sa go šireletša melao ya Mangwalo.

Go Fedišwa ga Melao

Bafarisei ba ile ba ipolela gore ba na le matla a go iletša goba go fediša melao ya Mangwalo. Kgopolo ya bona e bonagatšwa seemeng sa Talmud se se rego: “Go kaone gore molao o tee o tumolwe ka medu go e na le gore Torah ka moka e lebalwe.” Mohlala wa se e bile go kgaotšwa ga Ngwaga wa megobo ka mabaka a gore ka go boifa go lahlegelwa ke seo e lego sa gagwe ge nako yeo e dutše e batamela, go be go ka se be le yo a adimago badiidi.—Lefitiko, kgaolo 25.

Mehlala e mengwe ke go fedišwa ga go sekišwa ga mosadi yo a gononelwago gore o dirile bohlotlolo le tabeng ya polao e sa rarollegego, e lego go fegwa ga mogato wa phedišo ya molato. (Numeri 5:11-31; Doiteronomio 21:1-9) E bile feela taba ya nako pele ga ge Bafarisei ba ka fediša molao wa Mangwalo wa go thuša batswadi ba motho bao ba hlokago.—Ekisodo 20:12; Mateo 15:3-6.

Jesu o lemošitše ka gore: “Phafoxêlang komêlô ya bafarisei, ke ra boikaketši.” (Luka 12:1) Bofarisei ka dikgopolo tša bjona tšeo e sego tša pušo ya Modimo, e be e ka ba feela bja boikaketši—ge e le gabotse e le selo seo se sa swanelago go tlišwa ka phuthegong ya Bokriste. Lega go le bjalo, dipuku tša ditšhupetšo tša Sejuda di tšweletša Bafarisei ka pono e amogelegago kudu go feta kamoo di tšweletšago Basadutsei ka gona. Bjale anke re hlahlobeng sehlopha se se se tlogago se sa nyake diphetogo.

Basadutsei

Leina Basadutsei mohlomongwe le tšerwe go Tsadoko, e lego moperisita yo mogolo wa mehleng ya Salomo. (1 Dikxoši 2:35, mongwalo wa ka tlase wa NW) Basadutsei ba ile ba bopa sehlopha se se ganetšanago le diphetogo se se emelago dikgahlego tša tempele le boperisita. Ka go se swane le Bafarisei bao ba ilego ba ipolela ba e-na le matla ka baka la thuto le borapedi, Basadutsei ba be ba theile tshwanelego ya bona lešikeng le boemong. Ba ile ba ganetšana le go dira diphetogo ga Bafarisei go ba go fihla tshenyegong ya tempele ka 70 C.E.

Go oketša go ganeng go rulaganyetšwa pheletšo e sa le pele, Basadutsei ba ile ba gana go amogela thuto le ge e le efe yeo e sa kago ya bolelwa ka mo go kwalago ka go Pentateuch gaešita le ge e ba e be e boletšwe felo go gongwe Lentšung la Modimo. Ge e le gabotse, ba “ile ba go lebelela e le seka se sebotse go ganetša” ditaba tše. (The Jewish Encyclopedia) Se se gopotša motho ka nako ya ge ba be ba hlohla Jesu mabapi le tsogo.

Ka go diriša seswantšho sa mohlologadi wa banna ba šupago, Basadutsei ba ile ba botšiša gore: “Mohla bahu ba tsoxaxo, mosadi e tlo ba wa mang xe ba mo tšere bà šupile?” Ee, mohlologadi yo wa boikgopolelo wa bona le go ba le banna ba 14 goba ba 21 a ka ba a bile le bona. Jesu o hlalositše gore: “Mohla bahu ba tsoxaxo, ba ka se kê ba nyala, ba ka se kê ba nyadiša.”—Mateo 22:23-30.

Ka go phafogela go gana ga Basadutsei bangwadi ba bangwe ba ba buduletšwego ka ntle le Moše, Jesu o hlatsetše ntlha ya Gagwe ka go tsopola go Pentateuch. O itše: “Xe Le mpotšiša tša bahu xe ba tlo tsoxa, a xa L’ešo la bala pukung ya Mošê tabeng yela ya sethokxwa sa metlwa, mo Modimo a boletšexo le yêna a re: Ké NNA Modimo wa Aborahama, Modimo wa Isaka, Modimo wa Jakobo. Byale Modimo xa se Modimo wa bahu; ké Modimo wa ba ba phelaxo.”—Mareka 12:26, 27.

Batlaiši ba Jesu le Balatedi ba Gagwe

Basadutsei ba be ba dumela bokgoning bja go swara ditaba tša mmušo ge ba dirišana le ditšhaba tše dingwe, go e-na le go letela Mesia—ge e ba go dumela gona ba be ba dumela go tla gagwe. Ka tumelelano le Roma, ba be ba tla laola tempele gomme ba be ba sa nyake Mesia le ge e le ofe gore a tšwelele a šitiše ditaba. Ka go lebelela Jesu bjalo ka tšhošetšo boemong bja bona, ba ile ba ipopa ngata e tee le Bafarisei bakeng sa go loga maano-mabe a go mmolaya.—Mateo 26:59-66; Johane 11:45-50.

Ka go tlwaelana le tša bopolitiki, ka mo go kwagalago Basadutsei ba ile ba tsoša kgang ya go botegela Roma gomme ba goeletša ka gore: “Xa re na kxoši xe e se Kesara.” (Johane 19:6, 12-15) Ka morago ga lehu le tsogo tša Jesu, e bile Basadutsei bao ba ilego ba etelela pele tabeng ya go leka go thibela go phatlalala ga Bokriste. (Ditiro 4:1-23; 5:17-42; 9:14) Ka morago ga tshenyego ya tempele ka 70 C.E., sehlopha se se ile sa kgaotša go ba gona.

Go Nyakega ga go Dula re Phakgame

Temošo ya Jesu e ipontšhitše e le ya bohlokwa gakaakang! Ee, re swanetše go ‘phafogela dikomelo tša Bafarisei le Basadutsei.’ Motho o swanetše go fo ela hloko dienywa tša yona tše mpe go ba-Juda gotee le go Bojakane lehono.

Lega go le bjalo, ka mo go fapanego kudu bagolo ba ba swanelegago ba Bakriste ba lego diphuthegong tše fetago 75 500 tša Dihlatse tša Jehofa go dikologa lefase ‘ba itota ka mehla le go lota thuto ya bona.’ (1 Timotheo 4:16) Ba amogela Beibele ka moka e le e buduletšwego ke Modimo. (2 Timotheo 3:16) Go e na le go ba badiri ba diphetogo le go godiša ditshepedišo tša bona ka noši tša bodumedi, ba šoma ka botee tlase ga tlhahlo ya mokgatlo o theilwego Beibeleng wo o dirišago makasine wo bjalo ka sedirišwa sa wona se segolo sa thuto.—Mateo 24:45-47.

Mafelelo ke afe? Dimilione tša batho lefaseng ka moka di phagamišwa moyeng ge di thoma go kwešiša Beibele, di e diriša maphelong a tšona le go e ruta ba bangwe. Go bona kamoo se se dirwago ka gona, ke ka baka la’ng o sa etele phuthego ya kgaufsi ya Dihlatse tša Jehofa goba o ngwalele go bagatiši ba makasine wo?

[Lepokisi go letlakala 26]

JESU O BE A ELA BATHEETŠI BA GAGWE HLOKO

JESU KRISTE o rutile ka tsela e kwagalago, a ela hloko dikgopolo tša batheetši ba gagwe. Ka mohlala, o dirile bjalo ge a bolela le Mofarisei Nikodemo mabapi le taba ya “go tswalwa” lefsa. Nikodemo o ile a botšiša gore: “Motho a ka tswalwa bya’ng xe a tšofetše? A a ka buša a boêla mmeleng wa mm’axwe, a tswalwa?” (Johane 3:1-5) Ke ka baka la’ng Nikodemo a be a tlabegile gakaakaa, ka ge Bafarisei ba be ba dumela gore go tswalwa la bobedi go be go nyakega bakeng sa bao ba sokologetšego Bojudeng, gomme seema sa bo-rabi se swantšha mosokologi le “ngwana yo a sa tšwago go belegwa”?

A Commentary on the New Testament From the Talmud and Hebraica, ka John Lightfoot, e nea pono e latelago: “Kgopolo e tlwaetšwego ya ba-Juda mabapi le tshwanelego ya mo-Isiraele . . . e sa dutše e kgomaretše monaganong wa Mofarisei yo” yo a ka se kego “a tlogela gabonolo kgethollo ya gagwe ya mathomo . . . : ‘Mola ba-Isiraele . . . ba na le tokelo ya go amogelwa mmušong wa Mesia, gomme na go ya ka polelo ye ya gago o bolela gore go a nyakega gore mang le mang a tsene ka popelong ya mmagwe la bobedi e le gore e ka ba mo-Isiraele ka lefsa?’”—Bapiša le Mateo 3:9.

Le ge a dumela go tswalwa lefsa ga basokologi, Nikodemo o be a tla lebelela mogato o bjalo e le o sa kgonegego go ba-Juda ba tlhago—go ba bjalo ka ge eka ke go tsena ka popelong gape.

Lebakeng le lengwe, ba bantši ba ile ba kgopišega ge Jesu a bolela ka ‘go ja nama ya gagwe le go nwa madi a gagwe.’ (Johane 6:48-55) Lega go le bjalo, Lightfoot o bontšha gore “go be go se na selo se se tlwaelegilego kudu dikolong tša ba-Juda go feta dipolelwana tša ‘go ja le go nwa’ ka mokgwa wa tshwantšhišo.” Gape o ile a hlalosa gore Talmud e boletše ka “go ja Mesia.”

Ke ka mo go bilego ka gona, dipono tša Bafarisei le Basadutsei di bile le tutuetšo e kgolo tseleng ya go nagana ya ba-Juda ba lekgolong la pele la nywaga e le ka kgonthe. Lega go le bjalo, ka mo go swanetšego Jesu ka mehla o be a ela hloko tsebo le phihlelo tša batheetši ba gagwe. Le e be e le le lengwe la mabaka a mantši ao a mo dirilego Morutiši yo Mogolo.