Kgaolo 37
Go Llela le go Thabela Bofelo bja Babilona
1. “Dikgoši tša lefase” di tla ikwa bjang ka go fedišwa ga kapejana ga Babilona o Mogolo?
BOFELO bja Babilona ke ditaba tše dibotse go batho ba Jehofa, eupša ditšhaba di bo lebelela bjang? Johane o re botša gore: “Dikgoši tša lefase tšeo di otswitšego le yena gomme tša phela matsakeng a go se hlabje ke dihlong, di tla lla le go itshetla dihuba di nyamile ka baka la gagwe, ge di bona muši wa go fišwa ga gagwe, mola di eme kgole ka baka la go boifa go hlokofatšwa ga gagwe, di re, ‘Joo, joo, wena motse o mogolo, Babilona motse o matla, gobane kahlolo ya gago e fihlile ka nako e tee!’”—Kutollo 18:9, 10.
2. (a) Ka ge dinaka tše lesome tša seswantšhetšo tša sebata se sehwibidu di senya Babilona o Mogolo, ke ka baka la’ng “dikgoši tša lefase” di kwešwa bohloko ke bofelo bja yona? (b) Ke ka baka la’ng dikgoši tše di kwelego bohloko di emela kgole le motse o ahlotšwego?
2 Kamoo ditšhaba di ikwago ka gona mo gongwe go ka bonala go makatša, kudu-kudu ka ge Babilona e ile ya senywa ke dinaka tše lesome tša seswantšhetšo tša sebata se sehwibidu. (Kutollo 17:16) Eupša ge Babilona e fedišitšwe, go molaleng gore “dikgoši tša lefase” di tla lemoga e le ka kgonthe kamoo e bego e di tšwela mohola ka gona ka go bea batho dipelo le ka go ba dira gore ba ikokobetše. Baruti ba boletše gore dintwa ke tše kgethwa, gomme ba šoma e le didirišwa tšeo di goka-goketšago bafsa le go ba kgothaletša go ya ntweng. Bodumedi bo tšweleditše seširo sa bokgethwa seo babuši ba babe ba tšwetšego pele go gatelela batho ba bangwe ba iphihlile ka sona. (Bapiša le Jeremia 5:30, 31; Mateo 23:27, 28.) Lega go le bjalo, hlokomela gore dikgoši tše tše di kwelego bohloko bjale di eme kgole le motse o ahlotšwego. Ga di batamele kgaufsi gore di tle di o thuše. Di swabišwa ke go o bona o fedišwa, eupša ga se tša swaba kudu mo di ka ipeago kotsing bakeng sa wona.
Babapatši ba a Lla le go Nyama
3. Ke bomang gape bao ba llelago go fedišwa ga Babilona o Mogolo, gomme Johane o nea mabaka afe a se?
3 Dikgoši tša lefase ga se tšona feela tšeo di llelago go fedišwa ga Babilona o Mogolo. “Le babapatši ba basepedi ba lefase ba lla le go nyama ka baka la gagwe, gobane ga go sa na yo a rekago dithoto ka moka tša bona, dithoto ka moka tša gauta le silifera le lefsika le bohlokwa le diperela le linene e botse le lešela le lephepolo le silika le tša lešela la mmala wa sekareleta; le selo se sengwe le se sengwe sa kota ya monko o mobose le selo se sengwe le se sengwe sa lenaka la tlou le selo se sengwe le se sengwe se se dirilwego ka kota ya bohlokwa le sa koporo le sa tšhipi le sa mmabole; le sinamone le senoko sa India le diorelo le makhura a monko o mobose le diorelo tše tšhweu le beine le makhura a mohlware le bupi bja mathume le korong le dikgomo le dinku le dipere le dikoloi le makgoba le meoya yeo e lego batho. Ee, dienywa tše botse tše moya wa gago o bego o di kganyoga di tlogile go wena [Babilona o Mogolo] le dilo ka moka tše di kgahlišago le dilo tše di botse kudu di fedile go wena, gomme batho ba ka se sa di hwetša le ka mohla.”—Kutollo 18:11-14.
4. Ke ka baka la’ng “babapatši ba basepedi” ba lla le go nyama ka baka la bofelo bja Babilona o Mogolo?
4 Ee, Babilona o Mogolo e be e le mogwera wa pelo-bohloko le morekedi yo botse wa babapatši ba humilego. Ka mohlala, mafelo a bodula-noši a baitlami ba banna le ba basadi gotee le dikereke tša Bojakane ka makgolo a nywaga a rekile gauta e ntši, silifera, mafsika a bohlokwa, dikwata tša go bitša tšhelete ya godimo le dilo tše dingwe tše di humišago. Le gona, bodumedi bo dumeletše mekgwa ya bošaedi ya go reka le menyanya ya go nwa bjala ka go tshela mellwane yeo e sepedišanago le monyanya wa Keresemose wo o gobošago Kriste, gotee le wa matšatši a mangwe ao a bitšwago a makgethwa. Baromiwa ba Bojakane ba tsene mafaseng a kgole gomme ba bula mafelo a mafsa a papatšo bakeng sa “babapatši ba basepedi” ba lefase le. Bokatholika bjo bo ilego bja tla le babapatši Japane lekgolong la nywaga la bo-17, bo ile bja ba bja nwelela ntweng. The Encyclopædia Britannica ge e bega ka ntwa e šoro e lwelwego sebong sa Osaka, e re: “Bahlabani ba Tokugawa ba ile ba ikhwetša ba e-lwa le manaba ao difolaga tša bona di bego di thadilwe sefapano le diswantšho tša Mophološi le Mokgethwa Jakobo, mokgethwa wa mošireletši wa Sepania.” Sehlopha se se fentšego se ile sa tlaiša gomme sa fedišetša ruri Bokatholika nageng yeo. Go ba ga dikereke le letsogo ditabeng tša lefase lehono, le gona go ka se ke gwa di hola.
5. (a) Lentšu le le tšwago legodimong le tšwela pele go hlalosa bjang sello sa “Babapatši ba basepedi”? (b) Ke ka baka la’ng babapatši le bona ba ‘emela kgole’?
5 Lentšu le le tšwago legodimong le tšwela pele gore: “Babapatši ba basepedi ba dilo tše, bao ba humišitšwego ke yena, ba tla ema kgole ka baka la go boifa ga bona go hlokofatšwa ga gagwe gomme ba tla lla le go nyama, ba re, ‘Joo, joo—motse o mogolo wo o aperego linene e botse le kobo e phepolo le ya mmala wa sekareleta, gomme o ikgabišitše kudu ka gauta le lefsika le bohlokwa le perela, gobane mahumo a bjalo a magolo a sentšwe ka nako e tee!’” (Kutollo 18:15-17a) “Babapatši” ba llišwa ke go loba ga mogwera yoo wa bona wa tša papatšo, ka go senywa ga Babilona o Mogolo. Ruri, go bona ke “Joo! Joo!” Le gona, hlokomela gore mabaka a bona a go lla ke a boithati, le gore le bona ka go swana le dikgoši, ba ‘emela kgole.’ Ga ba batamele kgaufsi, e le gore ba tle ba tšwele Babilona o Mogolo mohola.
6. Lentšu le le tšwago legodimong le hlalosa bjang sello sa balaodi ba masela-watle le basepediši ba wona, gomme ke ka baka la’ng ba lla?
6 Taba e tšwela pele ka gore: “Molaodi yo mongwe le yo mongwe wa lesela-watle le motho yo mongwe le yo mongwe yo a tšeago leeto ka lesela-watle, le basesiši ka moka le bao ba iphedišago ka lewatle, ba emela kgole ba goeletša ge ba bona muši wa go fsa ga gagwe gomme ba re, ‘Ke motse ofe o swanago le motse o mogolo?’ Ba itšhela ka lerole dihlogong ba goeletša, ba lla e bile ba nyamile, ba re, ‘Joo, joo—motse o mogolo, wo go wona ka moka bao ba nago le masela-watle ka lewatleng ba humišitšwego ke matsaka a wona, gobane o sentšwe ka nako e tee!’” (Kutollo 18:17b-19) Babilona ya bogologolo e be e le motse wa papatšo gomme o be o e-na le dikepe tše dintši tše dikgolo. Ka mo go swanago, Babilona o Mogolo o gweba kudu ka “meetse a mantši” a batho ba gagwe. Se se nea ba bantši ba batho ba gagwe ba bodumedi modiro. A tahlegelo e kaakang ya tša boiphedišo yeo go fedišwa ga motse wa Babilona o Mogolo e tlago go e dira go ba! Go ka se hlwe go sa ba le mothopo o mongwe wa go iphediša wo o swanago le wona.
Go Thabela go Fedišwa ga Yona
7, 8. Lentšu le le tšwago legodimong le ruma bjang molaetša wa lona malebana le Babilona o Mogolo, gomme ke bomang bao ba tlago go araba mantšu ao?
7 Jeremia nakong ya ge Babilona ya bogologolo e be e fedišwa ke Bamede le Baperesia, o ile a bolela ka mokgwa wa boporofeta gore: “Ké mo xo tl’o xo hlalala lexodimo le lefase, le tšohle tše di lexo mo xo lôna, xe di bôna se Babele o se dirilwexo.” (Jeremia 51:48) Lentšu le le tšwago legodimong nakong ya ge Babilona o Mogolo e senywa, le ruma molaetša wa lona ka go bolela ka Babilona o Mogolo gore: “Thaba ka baka la gagwe, wena legodimo le lena bakgethwa le baapostola le baporofeta, gobane Modimo o mo ahlotše ka go mo otla bakeng sa lena!” (Kutollo 18:20) Jehofa le barongwa ba tla thabišwa ke go bona tshenyego ya lenaba la bogologolo la Modimo, go etša ge go tla thaba baapostola le baporofeta ba pele ba Bakriste, bao mo nakong ye ba tsošitšwego gomme ba lego madulong a bona thulaganyong ya bagolo ba 24.—Bapiša le Psalme 97:8-12.
8 Ka kgonthe, “bakgethwa” ka moka, go sa šetšwe ge e ba ba šetše ba tsošeditšwe legodimong goba ba sa phela lefaseng, ba tla thaba go etša ge go tla thaba lešaba le legolo la dinku tše dingwe leo le lego gotee le bona. Mafelelong, batho ka moka ba botegago ba bogologolo ba tla tsošetšwa tshepedišong e mpsha ya dilo, gomme le bona ba tla thaba gotee le bona. Batho ba Modimo ga se ba ka ba leka go itefeletša go batlaiši ba bona ba bodumedi bja maaka. Ba gopotše mantšu a Jehofa a gore: “Tefetšo ke ya-ka, ke tla lefetša, go re’alo Jehofa.” (Baroma 12:19; Doiteronomio 32:35, 41-43) Ee, Jehofa bjale o lefeleditše. Madi ka moka a tšholotšwego ke Babilona o Mogolo a tla ba a lefeleditšwe.
Go Lahla Lwala le Legolo
9, 10. (a) Morongwa yo matla o dira’ng le go bolela’ng? (b) Ke tiro efe e swanago le yeo e dirilwego ke morongwa yo matla wa Kutollo 18:21 yeo e ilego ya direga mehleng ya Jeremia, gomme e be e tiiša’ng? (c) Tiro yeo e dirilwego ke morongwa yo matla yo a bonwego ke Johane e tiiša’ng?
9 Seo Johane a tšwelago pele go se bona se tiiša gore kahlolo ya Jehofa ya Babilona o Mogolo, ke ya makgaola-kgang: “Morongwa yo matla a kuka lefsika le swanago le lwala le legolo a le lahlela lewatleng, a re: ‘Babilona motse o mogolo o tla kodumetšwa tlase ka mokgwa wo, gomme o ka se hlwe o hwetšwa gape.’” (Kutollo 18:21) Mehleng ya Jeremia, tiro e swanago yeo e nago le matla ya boporofeta e ile ya dirwa. Jeremia o ile a budulelwa gore a ngwale pukung “mabošula ohle a xo tlo tlêla Babele.” O ile a nea Seraya puku gomme a mmotša gore a ye Babilona. Seraya moo ka go latela ditaelo tša Jeremia, o ile a bala tsebišo e lebišitšwego motseng e rego: “Morêna! Ké Wene O boletšexo motse wó, wa re O tlo o senya, xo se hlwê xo e-ba le moaxi, le xe e le motho xoba kxomo; ’me e tlo ba lešope la xo ya xo ile.” Seraya bjale o ile a tlemelela lefsika pukung gomme a e lahlela nokeng ya Eforate, a re: “Le motse wa Babele o tlo nwêla ka mokxwa o byalo, o se sa tlo tsoxa bošuleng byo Nna ke bo tlišaxo bya o wêla.”—Jeremia 51:59-64.
10 Go lahlelwa ga puku ka meetseng gotee le lefsika le le tlemeletšwego go yona, e be e le go tiiša gore Babilona e tla lahlelwa boemong bja go se sa gopolwa, bjo e bego e ka se hlwe e sa tšwa go bjona. Go bona ga moapostola Johane morongwa yo matla a dira tiro e swanago, le gona ke mo go tiišago ka matla gore morero wa Jehofa malebana le Babilona o Mogolo o tla phethwa. Boemo bjo bo senyegetšego ruri bja Babilona ya bogologolo lehono bo hlatsela ka matla seo se tlago go wela bodumedi bja maaka kgaufsinyana.
11, 12. (a) Morongwa yo matla bjale o bolela le Babilona o Mogolo bjang? (b) Jeremia o ile a porofeta bjang mabapi le Jerusalema ya bohlanogi, gomme seo se ile sa bontšha’ng bakeng sa mehla ya rena?
11 Morongwa yo matla bjale o bolela le Babilona o Mogolo, o re: “Modumo wa baopedi bao ba opelago ka go sepedišana le harepa le wa baletši ba diletšo le wa baletši ba dinaka le wa baletši ba diphalafala o ka se sa hlwa o kwala go wena gape, ga go setsebi sa mošomo wa diatla le ge e le ofe se se tlago go hlwa se hwetšwa go wena gape, gomme ga go modumo wa lwala wo o tlago go hlwa o kwala go wena gape, ga go na seetša sa lebone seo le ka mohla se tlago go bonega go wena gape, ga go lentšu la monyadi le la monyadiwa leo le ka mohla le tlago go kwala go wena gape; gobane babapatši ba gago ba basepedi e be e le batho ba maemo a godimo lefaseng, gobane ditšhaba ka moka di timeditšwe ka baka la go dirišana ga gago le meoya.”—Kutollo 18:22, 23.
12 Jeremia ka mantšu a swanago, o ile a porofeta mabapi le Jerusalema ya bohlanogi gore: “Mo xo bôná ke tlo fediša lentšu la thlalalô le la thabô, lentšu la monyadi, le lentšu la monyalwa, le modumô wa thšilô, le seetša sa lebônê. ’Me naxa yé e tlo ba lehanata le le šiišaxo.” (Jeremia 25:10, 11) Bojakane ka ge e le karolo e kgolo ya Babilona o Mogolo, bo tla fetoga leganata go etša ge go bontšhitšwe gabotse ke boemo bjo bo bego bo senyegile bja Jerusalema ka morago ga 607 B.C.E. Bojakane bjo bo kilego bja thaba ka lethabo le legolo le go hlalala ka mašata a ka mehla, bo tla ikhwetša bo sentšwe gomme bo lahlilwe.
13. Ke phetogo efe ya kapejana yeo e diregago go Babilona o Mogolo, gomme go direga’ng go ‘babapatši ba yona ba basepedi’?
13 Go etša ge morongwa mo a botša Johane, ruri Babilona o Mogolo ka moka e tla fetoga boemong bja go ba mmušo o matla wa ditšhaba tšohle go ya boemong bjo bo swanago le leganata le le omeletšego. ‘Babapatši ba yona ba basepedi’ go akaretša le bo-ra-dimilione ba bagolo, ba dirišitše bodumedi bja yona bakeng sa go ikhola goba go swana le selo seo ba itšhireletšago ka sona, gomme baruti ba hweditše e le mo go holago go arolelana le bona tlhompho e tšwago bathong bohle. Eupša babapatši bao le ka mohla ba ka se sa dira Babilona o Mogolo mothuši wa bona. Le ka mohla, e ka se sa hlwa e sa fora ditšhaba tša lefase ka mediro ya yona ya malea ya bodumedi.
Molato o Boifišago wa Madi
14. Ke lebaka lefe leo morongwa yo matla a le neago bakeng sa bogale bja kahlolo ya Jehofa, gomme Jesu o ile a bolela’ng e swanago nakong ya ge a be a le lefaseng?
14 Morongwa yo matla ge a phetha taba, o bolela lebaka leo ka lona Jehofa a ahlolago o šoro Babilona o Mogolo. Morongwa o re: “Ee, go yena go hweditšwe madi a baporofeta le a bakgethwa le a bao ka moka ba bolailwego lefaseng.” (Kutollo 18:24) Jesu nakong ya ge a be a le lefaseng, o ile a botša baetapele ba bodumedi ba Jerusalema gore ba be ba ikarabela bakeng sa “madi ohle a go loka a faladitšwego lefaseng . . . , go tloga ka madi a Abele wa moloki” go iša pele. Ka gona, moloko woo o mobe o ile wa senywa ka 70 C.E. (Mateo 23:35-38) Lehono, moloko o mongwe wa badumedi o na le molato wa madi ka baka la go tlaiša ga wona bahlanka ba Modimo.
15. Kereke ya Katholika kua Jeremane ya Bonazi e bile le molato wa madi gabedi bjang?
15 Guenter Lewy pukung ya gagwe ya The Catholic Church and Nazi Germany, o ngwadile gore: “Nakong ya ge Dihlatse tša Jehofa di be di fedišwa Bavaria ka April 13 [1933], Kereke e ile ya ba ya amogela kabelo yeo e e newago ke Tirelo ya Thuto le Bodumedi ya go bega setho le ge e le sefe sa sehlotswana seo se sa dutšego se le bodumeding bjo bo iletšwago.” Ka gona, Kereke ya Katholika e ikarabela ka go gafela Dihlatse tše dikete-kete dikampeng tša tshwenyo; diatla tša yona di kgamathetše madi a Dihlatse tše makgolo-kgolo tšeo di ilego tša bolawa. Ge bafsa ba Dihlatse ba bjalo ka Wilhelm Kusserow ba bontšha gore ba ka upša ba hwa ka go se boife ge ba thunywa ke sehlopha sa bahlabani, Hitler o ile a bolela gore sehlopha sa bahlabani se be se pepetletša bao ba ganago ka baka la matswalo a bona; ka gona Wolfgang ngwanabo Wilhelm, o ile a bolawa ka motšhene wa go kgaola dihlogo ge a e-na le nywaga e 20. Kereke ya Katholika ka yona nako yeo, e be e kgothaletša Makatholika a bafsa a Jeremane gore a hwele direng tša bahlabani tša go lwela naga ya gabo bona. Molato wa madi wa kereke o tloga o le molaleng!
16, 17. (a) Ke molato ofe wa madi wo o swanetšego go latišišwa go Babilona o Mogolo, gomme Vatican e ile ya ba le molato wa madi bjang mabapi le Bajuda bao ba ilego ba hwa dipolaong tše di bego di rulagantšwe tša Manazi? (b) Ke tsela efe e nngwe yeo ka yona bodumedi bja maaka bo ka belaelwago bakeng sa go bolawa ga batho ba dimilione dintweng tše dintši-ntši mehleng ya rena?
16 Lega go le bjalo, boporofeta bo bolela gore madi a “bao ka moka ba bolailwego lefaseng” a swanetše go latišišwa go Babilona o Mogolo. Seo ruri e bile sa therešo mehleng yeno. Ka mohlala, ga e sa le go tloga ge go loga maano ga Katholika go ile gwa thuša go dira Hitler gore e be mmuši Jeremane, Vatican e bile le letsogo molatong o mogolo wa madi ge e le mabapi le Bajuda ba dimilione tše tshelelago bao ba ilego ba hwa dipolaong tše di bego di rulagantšwe tša Manazi. Le gona, batho ba fetago dimilione tše lekgolo ba bolailwe dintweng tše dintši-ntši mehleng ya rena. Na bodumedi bja maaka bo swanetše go bewa molato tabeng ye? Ee, bo bewa molato ka ditsela tše pedi.
17 Tsela e nngwe ke ya ge dintwa tše dintši di tswalane le diphapano tša bodumedi. Ka mohlala, sehlogo se se bego se le India magareng ga Mamoselemo le Mahindu ka 1946-48 se be se tutuetšwa ke bodumedi. Maphelo a mantši-ntši a ile a lobja. Ntwa e bilego gona magareng ga Iraq le Iran nywageng ya bo-1980 e be e tswalane le diphapano tša dihlotswana tša bohlanogi, moo batho ba bantši-ntši ba bolailwego. Bošoro bjo bo bilego gona magareng ga Makatholika le Maprotestanta kua Leboa la Ireland bo tšere maphelo a mantši-ntši. Mongwadi wa dikuranta C. L. Sulzberger ge a nyakišiša tabeng ye, o boletše ka 1976 gore: “Ke therešo e boifišago gore mo e ka bago seripa sa dintwa goba tšona ka moka tšeo di lwewago mo nakong ye lefaseng ka moka, ke tša bodumedi goba tšeo di akaretšago dingangišano tša bodumedi.” Ruri go bile bjalo historing ka moka e boifišago ya Babilona o Mogolo.
18. Ke ka tsela efe ya bobedi dikereke tša lefase di nago le molato wa madi?
18 Tsela ya bobedi ke efe? Dikereke tša lefase go ya kamoo Jehofa a di lebelelago ka gona, di na le molato wa madi ka gobane ga se tša ruta balatedi ba tšona ka mo go kgodišago therešo ya melao ya Jehofa go bahlanka ba gagwe. Ga se tša ruta batho ka mo go kgodišago gore barapedi ba makgonthe ba Modimo ba swanetše go ekiša Jesu Kriste, gomme ba bontšhe ba bangwe lerato go sa šetšwe ditšhaba tšeo ba tšwago go tšona. (Mika 4:3, 5; Johane 13:34, 35; Ditiro 10:34, 35; 1 Johane 3:10-12) Ka ge dikereke tšeo di bopago Babilona o Mogolo di se tša ruta dilo tše, bakgomaredi ba tšona ba lahletšwe dintweng tše šoro tša ditšhaba tšohle. Se se bile molaleng gakaakang dintweng tše pedi tša lefase tša seripa sa pele sa lekgolo la nywaga la bo-20, tšeo bobedi bja tšona di thomilego Bojakaneng gomme tša feleletša ka go dira gore badumedi ba bolayane! Ge nkabe ka moka bao ba bego ba ipolela gore ke Bakriste ba be ba ile ba kgomarela melaong ya motheo ya Beibele, gona dintwa tšeo nkabe di se tša ka tša lwewa.
19. Babilona o Mogolo o rwele molato ofe wa madi o boifišago?
19 Jehofa o lahlela molato ka moka wa go tšhollwa mo ga madi dinaong tša Babilona o Mogolo. Ge nkabe baetapele ba bodumedi, kudu bao ba lego Bojakaneng ba be ba ile ba ruta batho ba bona therešo ya Beibele, gona go tšhollwa mo gokaakaa ga madi go ka be go se gwa ka gwa direga. Ka gona, Babilona o Mogolo, e lego yena mogweba-ka-mmele yo mogolo le mmušo wa lefase wa bodumedi bja maaka, o swanetše go ikarabela ka go lebanya goba ka go se lebanye go Jehofa, e sego feela bakeng sa “madi a baporofeta le a bakgethwa” bao a ba tlaišitšego le go ba bolaya, eupša le bakeng sa madi “a bao ka moka ba bolailwego lefaseng.” Babilona o Mogolo ruri o rwele molato o boifišago wa madi. A kimollo e kaakang e tlago go ba gona nakong ya ge phedišo ya gagwe ya mafelelo e direga!
[Lepokisi go letlakala 270]
Tefo ya go Kwanantšha
Guenter Lewy o ngwadile pukung ya gagwe ya The Catholic Church and Nazi Germany, gore: “Ge nkabe Bokatholika bja Jeremane go tloga mathomong bo ile bja kgomarela molao wa go ganetša e le ka kgonthe pušo ya Bonazi, gona histori ya lefase mo gongwe nkabe e ile ya tšea tsela e fapanego. Gaešita le ge mafelelong ntwa ye e ka be e ile ya palelwa ke go fenya Hitler le go thibela melato e mentši ya gagwe, fela nkabe tabeng ye e ile ya dira gore boitshwaro bja Kereke e be bjo bo hlomphegago kudu. Ka ntle le pelaelo go lobja ga batho kganetšong e bjalo e ka be e bile mo gogolo kudu, eupša go ka be go bile le mehola e megolo kudu ka baka la go ikgafa mo. Hitler ka go se thekgwe e le ka kgonthe ke naga, mo gongwe nkabe a ile a se ke a leka go tsena ntweng gomme maphelo a dimilione nkabe a ile a phološwa. . . . Nakong ya ge Majeremane a dikete-kete ao a bego a e-lwa le Bonazi a be a bolawa ka sehlogo dikampeng tša Hitler tša tshwenyo, nakong ya ge sehlopha sa barutegi sa Mapoliši se be se bolawa, nakong ya ge makgolo a dikete a ma-Russia a be a e-hwa ka baka la go swarwa e le Untermenschen [banyatšegi] ba ma-Slav le nakong ya ge batho ba 6 000 000 ba be ba bolawa ka baka la ‘go se be ga bona ma-Aryan,’ ruri bagolo ba Kereke ya Katholika kua Jeremane ba ile ba thekga mmušo ge o dira ditiro tše tša sehlogo. Mopapa kua Roma, yena hlogo ditabeng tša moya le morutiši yo a phagamego wa tša boitshwaro wa Kereke ya Roma Katholika, o ile a ikhomolela.”—Matlakala 320, 341.
[Diswantšho go letlakala 268]
Babuši ba re: “Joo! Joo!”
Babapatši ba re: “Joo! Joo!”