(Original) Na o Itokišeditše go Lebeletšana le Boemo bjo bo Lekago Tumelo bja tša Kalafo?

Boloka tsebišo ye moo o ka e hwetšago ka pela ge e nyakega

1 Ga go na motho yo a naganago kudu ka kgonagalo ya go ba bookelong lehono goba gosasa. Lega go le bjalo, “tšohle di fo tlêla bohle ka lebaka la tšôna.” (Mmo. 9:11) Gaešita lege o sa amogele kalafo ya dihlare e le sebopego se o se kgethilego sa tlhokomelo ya tša maphelo, o tla itšhireletša bjang gore o se ke wa tšhelwa madi o sa nyake ge go ka tšwelela kotsi gomme wa akgofišetšwa bookelong o idibetše? Ee, kotsi goba go hlabega ka tšhoganetšo go ka dira gore o ikhwetše o lebane le teko ya tumelo ya gago.

2 Ge o ka ikhwetša o le ka bookelong ka lebaka le itšego, na o tla dira’ng gore o kgomarele potego ge e ba motho o mongwe gona fao a go botša gore o tla hwa ge e ba o sa tšhelwe madi? Na o tla amogela ka pela gore polelo ye e hlalosa boemo bja gago e le ka kgonthe? Na o tloga o kgodišegile gore ga o nyake madi? Na o ikemišeditše go lebeletšana le moleko wo wa tumelo ya gago le go ‘ila madi’?—Dit. 15:28, 29.

3 Go kgona go gana tšhelo ya madi ye o sa e nyakego le ye e šilafatšago ka mokgwa wa moya go thoma ka go ba le kgodišego e tiilego. Kgodišego e bjalo e swanetše go thewa kwešišong e kwalago ya seo Beibele e se bolelago ka madi. Go sego bjalo, ka baka la maikwelo a letšhogo a nakwana o ka tšhošetšwa gabonolo ke motho yo a itšego yo a rego yena o kwešiša boemo bjo go feta wena. Na o ka fora-foretšwa gore o nagane gore dingaka di tseba madi gakaone go feta Modimo? Ka kgonthe, maemong a o tla swanelwa ke go “tiiša” go dira ‘se se lokilego’ mahlong a Jehofa, go sa šetšwe seo batho ba ka se bolelago.—Doit. 12:23-25.

NA O ŠETŠE O GATILE MEGATO YA PELE YA BOHLOKWA?

4 Sa pele, kgonthišega gore bohle ka lapeng ba na le dikarata tša bona tša medical directive tšeo di tladitšwego ka botlalo—tše di nago le tšatši-kgwedi, tše ba di saennego, le tše di saennwego ke dihlatse. Dikarata tša ba bangwe ba banababo rena tšeo di bego di se na tšatši-kgwedi goba mesaeno ya dihlatse di ile tša belaelwa. Le gona, na bana ba rena ka moka bao ba sego ba hlwa ba kolobetšwa ba na le di-identification card tša bona tše di tladitšwego? Ge e ba ba se na tšona, bašomedi ba bookelo ba tla tseba bjang boemo bja gago ka madi le gore ba leletše mang mogala ge ngwana wa gago a wetšwe ke kotsi?

5 Ka gona kgonthišega gore bohle ba ba le dikarata tše gomme BA ŠIKA LE TŠONA. Botšiša bana ba gago ka seo pele ba e-ya sekolong letšatši le letšatši, ee, gaešita le pele ba e-ya mapatlelong a dipapadi goba lefelong la boitapološo. Ka moka ga rena re swanetše go kgonthiša gore re swere dikarata tše ge re le mošomong, ge re le maikhutšong goba ge re le dikopanong tša Bokriste. Le ka mohla re se ke ra di hloka!

6 Anke o nagane ka seo se ka go diragalelago ge o be o ka goroga phapušing ya boemo bja tšhoganetšo ya bookelo, o idibetše goba o sa kgone go ipolelela. Ge e ba o se wa swara karata, gomme go se na motho wa geno goba mogolo yo a šetšego a tlile bookelong yo a ka go bolelelago gomme gwa thwe ‘o swanetše go tšhelwa madi,’ o ka ikhwetša o tšhetšwe madi. Ka madimabe, ba bangwe ba ile ba welwa ke seo. Eupja ge re e-na le karata, e a re bolelela le go hlalosa seo re se nyakago.

7 Ke ka fao karata ya tša kalafo e lego kaone go e-na le leseka goba pheta ye e lemošago ka boemo bja tša kalafo. Leseka le pheta ga di hlalose mabaka a rena ao a theilwego Beibeleng a boemo bjo re bo tšerego gomme ga di na mesaeno yeo e kgonthišago seo se boletšwego. Phetho ye e ilego ya dirwa kgorong ya tsheko ya kua Canada mabapi le karata ya kgaetšedi yo a itšego e rile: “[Molwetši] o kgethile go tsebiša dingaka gotee le ba bangwe bao ba neago thušo ya tša maphelo ka tsela yeo e lego yona feela ye e kgonegago gore ba tsebe gore ge a ka idibala goba ka tsela e itšego a ka se kgone go bolela seo a se nyakago, ga a amogele ditšhelo tša madi.” Ka gona, e se ke ya ba ya šala!

8 Ka ge medical directive ya rena kudu-kudu e diretšwe go lebeletšana le maemo a tšhoganetšo, gona e tla ba bohlale gore tabeng ya go buiwa ga go ikgethela o ngwale tshedimošo ya gago ka noši ye e tletšego (ye e theilwego go medical directive ya rena) e le gore o tle o akaretše dintlha ka botlalo, bjalo ka mohuta wo o o nyakago wa go buiwa gotee le maina a dingaka le bookelo. O na le tshwanelo ya go dira seo e le gore o kgonthiše gore o alafša ka tsela ye o e kgethilego. Gaešita lege wena goba ngaka le ka bona eka go ka se tšwelele mathata a magolo, hlalosa gore tshedimošo ye e swanetše go latelwa ge go ka tšwelela dilo tše di bego di sa letelwa.—Die. 22:3.

9 Mogato o mongwe wa bohlokwa ke go boledišana le bašomedi ba tša kalafo bao o tlago go dirišana le bona ge o fiwa kalafo ya go ikgethela goba ya tšhoganetšo. Ke bomang bao kudu-kudu o swanetšego go boledišana le bona?

BOLEDIŠANA LE BAŠOMEDI BA TŠA KALAFO

10 SEHLOPHA SA BAALAFI: Ye ke nako yeo ka yona go boifa motho go sa swanelago go fenya. (Die. 29:25) Ge o ka bonala o sa kgonthišege, motho o mongwe a ka phetha ka gore ga se wa tia tabeng ya gago. Ge e ba go buiwa ga go ikgethela goba ga tšhoganyetšo go nyakega, wena goba setho se sengwe sa lapa se swanetše go botšiša dipotšišo tše di lebanyago go yo e lego moeta-pele wa sehlopha se se buago. Potšišo e nngwe e bohlokwa ke ya gore, Na sehlopha se tla hlompha seo se nyakwago ke molwetši gomme na se tla mo alafa ka ntle le madi maemong ka moka ao a ka tšwelelago? Ka ntle le gore o kgonthišege ka se, o ka se šireletšege gabotse.

11 Bolela seo o se nyakago ka mo go kwalago le ka sebete se se bontšhago tlhompho. Ba botše tsebe go kwa gore o nyaka tsela ya go lwantšha bothata bja gago ye e sa akaretšego madi. Boledišana le bona ka tshedimošo ya gago ya tša kalafo ye o e dirilego pele le ka fomo ya bookelo ya go lokolla boikarabelong o kgobile maswafo gomme o e-na le sebete. Ge e ba ngaka ya go bua e se ya ikemišetša go amogela dikgopelo tša gago, o tla ba o seketša nako ge o ka kgopela mookamedi wa bookelo go go hweletša ngaka e nngwe. Yeo ke karolo ya mošomo wa gagwe.

12 NGAKA YE E ALAFAGO KA GO HWIŠA BOGOGOMA: Gare ga batho ka moka bao o swanetšego go boledišana le bona sehlopheng sa baalafi, YE KE YONA NGAKA YE BJANG LE BJANG O SWANETŠEGO GO BOLEDIŠANA LE YONA. Ka ge mošomo wa ngaka ye ye e alafago ka go hwiša bogogoma (anesthesiologist) e le go go boloka o phela ge ngaka ya go bua e le gare e go bua, ke yona e dirago diphetho ka ditaba tše bjalo ka go dirišwa ga madi. Ka gona ga o a šireletšega ka mo go feletšego ge o ka boledišana le ngaka ye e go buago feela. Ke ka baka leo o swanetšego go hlalosetša ngaka ya go hwiša bogogoma le go e kgodiša ka boemo bja gago, gore o tsebe ge e ba bo tla hlompšha goba aowa.—Bapiša le Luka 18:3-5.

13 Go bonagala eka ka tlwaelo ngaka ya go hwiša bogogoma e etela molwetši ka bokopana nako e šetše e ile bošegong bja pele ga go buiwa—gomme ge e ba a ganetša boemo bja gago ka madi, gona nako e tla ba e šetše e ile kudu. Phegelela gore ngaka ya go bua e kgethe e sa le pele ngaka ya go hwiša bogogoma ye e tlago go dirišana le wena yeo o ka boledišanago le yona e sa le ka pela kudu, pele ga go buiwa ga go ikgethela. Ka tsela yeo go tla ba le sebaka sa go hwetša ngaka e nngwe ge e ba ngaka ya pele e sa rate go dira ka go dumelelana le dikgopelo tša gago. O se ke wa dumelela mang goba mang gore a go fetole mogopolo tabeng ya go phethwa ga tshwanelo ye ye e lego mabapi le ngaka ya go alafa ka go hwiša bogogoma le go buiwa ga gago.

14 O swanetše go hlalosetša batho ba ka moka ka boemo bja gago bjo bo sa fetogego: MADI GA A NYAKEGE. Kgopela gore go dirišwe kalafo e nngwe yeo e dirwago ka ntle le madi bolwetšing bja gago. Ba botše dilo lege e ka ba dife tše ba di tsebago tše di ka dirišwago legatong la madi. Ge e ba sehlopha sa dingaka se bona eka tšeo o di bolelago di ka se thuše bolwetšing bja gago, ba kgopele go nyakišiša tše dingwe dipukung tša bongaka. Ba holofetše gore ge e ba ba nyaka o ka ba hweletša tsebišo ka gore o kgopele bagolo ba geno gore ba ikopanye le Mokgatlo.

GO ŠOMIŠA DITSHWANELO TŠA GAGO

15 Hlahloba ka kelohloko fomo ya go lokologa boikarabelong gotee le fomo ya tumelelano tšeo bookelo bo nyakago gore o di saene ka morago ga gore o amogelwe bookelong. Ka dinako tše dingwe ba re ba sa tšwa go bolela gore ba tla phetha seo o se nyakago, serapa se se latelago se bolele gore mosaeni o dumela gore bookelo bo ka diriša kalafo “e phološago bophelo” ge ba ka ba le mathata. Kalafo yeo e ka akaretša madi. O na le tshwanelo ya go fetola dipolelo le ge e ka ba dife tše bjalo bakeng sa go se akaretše madi goba go di phumola ka mo go feletšego. Baoki ba ka leka go go botša gore ga se wa swanela go dira bjalo, eupja o na le tshwanelo yeo! Hlalosa gore fomo e bjalo ke kwano ya gago le bona le gore o ka se ke wa saena kwano ye o sa dumelelanego le yona. Ge e ba motho lege e ka ba ofe a leka go go gapeletša go saenela selo se o sa se nyakego, kgopela go boledišana le mookamedi goba moemedi wa balwetši wa lefelo leo la kalafo.

16 Na o na le tshwanelo ya go dira dilo tše bjalo? Ee, o na le yona. Ka gona, tseba ditshwanelo tša gago bjalo ka molwetši. Ditshwanelo tše tša batho ga di šale ka ntle ge o tsena mojakong wa bookelo. Ga se gore o swanetše go di tlogela e le gore o hwetše kalafo. O se ke wa theetša mang le mang yo a ka go botšago se se fapanego.

17 E nngwe ya ditshwanelo tše e bitšwa tshwanelo ya go dumela ka morago ga go newa tsebišo, e lego gore o ka se newe kalafo lege e ka ba efe ka ntle le tumelelo ya gago. O na le tokelo gaešita le ya go gana dikalafo ka moka ge e ba o rata. Go dumela ga gago kalafo go swanetše go dirwa ka morago ga gore o hlalosetšwe ka botlalo seo sehlopha sa dingaka se nyakago go se dira, go akaretša le dikotsi tše di ka tšwelelago. Ka morago ga moo, ba swanetše go go botša ka ditsela tše dingwe tše di fapanego tša kalafo tše di lego gona. Ke moka wena o kgetha kalafo yeo o e nyakago ka morago ga gore o hlalosetšwe.

18 E le gore o kgonthišege gore ke eng se o dumelelanago le sona, o SWANETŠE go botšiša dipotšišo tše di kwalago ka selo lege e ka ba sefe se o sa se kwešišego, kudu-kudu ge e ba bašomi ba bookelo ba diriša mantšu a thata a tša kalafo. Ka mohlala, ge ngaka e bolela gore e nyaka go diriša “plasma,” mo gongwe ka go se tsebe o ka nagana gore e bolela ka “plasma ya go oketša madi,” moka go se bjalo. Pele o dumela, botšiša gore: “Na seo ke karolo ya madi?” Mabapi le tshepedišo lege e ka ba efe ye a e dirišago, anke o mmotšiše gore: “Na kalafo yeo e akaretša go dirišwa ga ditšweletšwa tša madi?” Ge a hlalosa setlabakelo se sengwe se a nyakago go se diriša, mmotšiše gore: “Na go na le nako yeo madi a-ka a tlago go bolokwa ka thoko ge o dutše o diriša selo se?”

19 Eupja o swanetše go dira’ng ge o ka re mola o dirile dilo ka moka tše di boletšwego ka mo godimo eupja gwa se dirwe kamoo o nyakago ka gona goba gwa ba gwa se dumelelanwe le boemo bja gago? O se ke wa dika-dika go kgopela thušo. Ba bangwe ba ile ba senya nako kudu pele ba ka nyaka thušo, ka gona ba ile ba bea maphelo a bona kotsing.

THUŠO E BOHLOKWA NAKONG YEO E NYAKEGAGO KA YONA

20 Ela hloko megato e latelago bakeng sa go hwetša thušo yeo e nyakego: (1) Kapejana ge wena goba motho yo o mo ratago a lebane le go buiwa ga go ikgethela goba ga tšhoganetšo gomme go e na le go se kwane ka baka la ge ba bookelo ba nyaka gore go dirišwe madi; goba (2) ge e ba boemo bja gago bja bophelo goba bja motho yo o mo ratago bo hlobaetša kudu; goba (3) ge e ba e le taba ye e lego mabapi le ngwana (goba motho o mogolo) gomme ngaka, mooki goba mookamedi wa bookelo a bolela gore ba tla ya go nyaka tumelelo ya kgoro ya tsheko, gona:

21 BITŠA BAGOLO BA PHUTHEGO YA GENO ge e ba o sešo wa dira bjalo. (Ka baka la boemo bja rena mabapi le madi, ruri ke gabohlale go tsebiša bagolo ba rena neng le neng ge re swanelwa ke go ya lefelong la kalafo.) Ka morago, ge e ba ba bona go nyakega, BAGOLO BA TLA LELETŠA MOKGATLO MOGALA. Mohlomongwe bagolo ba ka tla bookelong nakong ye bakeng sa go tla go go thuša.—Jesaya 32:1, 2, PK.

22 Mokgatlo gotee le balebeledi ba motse mafelong ka moka a magolo ba na le lelokelelo la maina a dingaka tšeo di bontšhago tirišano lefelong la geno e le gore wena goba bagolo le ka ikopanya le bona. Ge e ba e nngwe ya dingaka tše e se gona lefelong la geno, bagolo ba tla ikopanya le Mokgatlo. Ke therešo gore bagolo ba ka se go direle diphetho, eupja gantši ba ka kgona go go thuša go ela hloko pono ya Mokgatlo ka ditaba tše itšego le go go lemoša boikgethelo bja gago go tša kalafo le go tša molao.

23 Ge e ba sehlopha sa dingaka se sa dutše se gana go ba le tirišano, boledišana le mookamedi wa tša kalafo wa bookelo mabapi le go tliša badiri ba bangwe bao ba tlago go hlompha seo o se nyakago. Ge e ba mookamedi a sa rate go dira seo gomme GE FEELA o kgonthišegile gore go na ngaka e nngwe lefelong le itšego gomme o ka kgona go fetišetšwa go yona, gona o ka ngwala lengwalo leo le nago le tšatši-kgwedi le le saennwego leo go lona o bolelago maina a a dingaka tše di gannego go dirišana le wena le gore ba tšwile tabeng ya gago.

24 Na o na le tshwanelo ya go dira seo? Ee, o na le yona. Le gona, ge e ba taba ye ka morago e ka tlišwa pele ga moahlodi, taba ye o e ngwadilego e ka thuša kudu tabeng ya go dira gore a amogele seo o se nyakago. Le gona e ka bula sebaka sa gore dingaka tše dingwe di tsenelele gomme di go thuše. Le gona sa bohlokwa kudu ke gore se se ka dira gore o hwetše thušo ye o e nyakago ya kalafo pele boemo bja gago bo senyegela pele. O se ke wa diega kudu!

25 Lege re ka se ke ra botša motho gore a hwetše phemelo (insurance) ya tša kalafo, re rata go go tsebiša gore gantši re ba le mathata a magolo a go hwetša ngaka ye e nago le moya wa tirišano gore e alafe batho bao ba se nago phemelo e lekanego ya tša kalafo goba bao le gatee ba se nago yona.

DIPOTŠIŠO TŠA BORADIA TŠE O SWANETŠEGO GO DI PHAFOGELA

26 O swanetše go tseba gore go na le dipotšišo tše dingwe tšeo dingaka gotee le batho ba bangwe ba di botšišago tšeo gantši di sa botšišwego ka morero o mobotse. Potšišo yeo gantši dingaka (le baahlodi ba bangwe) di e botšišago ke ya gore:

• “Na o bona gore o ka upja wa hwa (goba ngwana wa gago a hwa) go e na le gore o amogele ‘madi ao a phološago bophelo’?”

27 Ge o ka re ee, o tla ba o nepile ka kgopolo ya bodumedi. Eupja karabo yeo gantši e kwelwa thoko gomme gantši e ile ya dira gore kgoro ya tsheko e dire diphetho tše di sa kgahlišego. O gopole gore boemong bjo o lego go bjona, ga o bodireding. Go e na le moo, o bolela ka kalafo yeo e nyakegago. Ka gona o swanetše go fetogela boemong bja batheetši bao o bolelago le bona, e ka ba dingaka goba batho ba tša molao.—Ps. 39:1; Ba-Kol. 4:5, 6.

28 Go motho yo e lego ngaka, moahlodi goba mookamedi wa bookelo, karabo ya “ee” e ka bolela gore o nyaka go ba mohwela-tumelo goba o nyaka go neela ka ngwana wa gago ka baka la tumelo ya gago. Go ba botša ka tumelo e tiilego ye o nago le yona tsogong ya bahu boemong bjo gantši go ka se thuše. Ba tla go tšea bjalo ka motho yo a fišegelago bodumedi kudu, yo a sa kgonego go dira diphetho tše di nago le tlhaloganyo ge bophelo bo le kotsing. Tabeng ya bana, ba ka tla ba tšea gore o motswadi yo a sa šetšego yo a ganago kalafo yeo ba rego e “phološa bophelo.”

29 Taba ke gore ge e le gabotse wena GA O GANE kalafo. Ke feela gore ga o dumelelane le ngaka tabeng ya MOHUTA wa kalafo. Boemo bjo gantši bo tla fetola taba ka moka go bona le go wena ka noši. Ka ntle le fao, ba fora batho ka go bolela gore madi KE ONA FEELA kalafo “ye e phološago bophelo.” (Bona Madi a ka Phološa Bjang Bophelo bja Gago?, matlakala 7-22.) Ka gona o swanetše go bea ntlha yeo molaleng. O ka dira seo bjang? O ka araba ka gore:

• “Ga ke nyake go hwa (goba gore ngwan’aka a hwe). Ge nka be ke nyaka go hwa (goba gore ngwan’aka a hwe), nkabe ke ile ka itulela gae. Eupja ke tlile mo gore ke tle ke alafšwe (goba ngwan’aka a alafšwe) gore ke phele. Seo ke se nyakago ke gore ke alafšwe (goba ngwan’aka a alafšwe) ka ntle le madi. Go na le dikalafo tše dingwe tše di ka dirišwago.”

30 Dipotšišo tše dingwe tšeo gantši di botšišwago ke dingaka goba baahlodi ke tša gore:

• “O tla diragalelwa ke eng ge e ba tšhelo ya madi e ka gapeletšwa ke taelo ya kgoro ya tsheko? Na o tla rwešwa molato?”

• “Na go amogela ga gago tšhelo ya madi goba go gapeletšwa go ka dira gore o rakwe bodumeding bja gago goba o se ke wa newa bophelo bjo bo sa felego? Phuthego ya geno e tla go tšea bjang?”

31 Kgaetšedi o mongwe o ile a araba moahlodi ka gore ge seo se ka direga, yena (kgaetšedi) o be a ka se be le molato ka phetho yeo moahlodi a e dirilego. Lege seo e le therešo ge se lebelelwa ka lehlakoreng le lengwe, moahlodi o ile a nagana gore ka ge a re a ka se rwešwe molato, se se ra gore moahlodi o be a tla ba le boikarabelo ka kgaetšedi. O ile a laela gore a tšhelwe madi.

32 O swanetše go kwešiša gore ba bangwe ba botšiša dipotšišo tše ka morero wa go lwantšha go gana ga gago madi. Leka gore o se ke wa ba dumelela go dira seo o sa lemoge! Bjale re ka phema go se kwešišane mo go bjalo bjang? Mo gongwe o ka araba ka gore:

• “Ge nka gapeletšwa go tšhelwa madi ka tsela lege e le efe, se go nna se tla swana le go katwa. Go hlaselwa mo go bjalo go ka ntlhobaetša maikwelong le moyeng bophelo bja-ka ka moka. Go gobošwa ga mmele wa-ka ka tsela yeo ka ntle le tumelelo ya-ka ke tla go lwantšha ka matla a-ka ka moka. Ke tla dira sohle se nka se kgonago gore ke iše batho bao ba ntlhasetšego tshekong ka tsela yeo ke bego ke tla dira ge nka katwa.”

33 Go swanetše gore go newe tlhahloso e matla le e kwalago ya gore go gapeletšwa tšhelo ya madi go rena ke go šitelwa ga mebele ya rena mo go kgopišago. Ga se taba e nyenyane. Ka gona beta pelo. Ba botše tsebe rwe gore o nyaka kalafo ye e dirwago ka ntle le madi.

O TLA DIRA’NG GORE O DULE O ITOKIŠITŠE?

34 Re hlahlobile dilo tše dingwe tšeo o swanetšego go di dira gore o kgone go itšhireletša le go šireletša ba lapa la gago go tšhelwa madi mo go sa nyakegego. (Ka morago, re holofela gore re tla nea dintlha tše di oketšegilego mabapi le go lebeletšana le mathata ao a rotogago ge masea le bana ba le kotsing ya go tšhelwa madi.) Re bone gape seo Mokgatlo ka lerato o se dirilego bakeng sa go nea thušo dinakong tša mathata. O swanetše go dira’ng ka tsebišo ye e le gore o ka kgonthišega gore o itokišeditše go lebeletšana le boemo bjo bo lekago tumelo bja tša kalafo?

Sa mathomo: Swarang poledišano ya lapa gomme le boeletše ditaba tše le go rulaganya seo le tlago go se bolela le go se dira, kudu-kudu boemong bja tšhoganetšo.

Ka morago: Kgonthišegang gore le na le dikarata ka moka tšeo le swanetšego go ba le tšona.

Mafelelong: Rapelang Jehofa ka matla ka taba ye gore a thekge maikemišetšo a lena a tiilego a go ‘ila madi.’ Go kwa melao ya gagwe mabapi le madi go tla re kgonthišetša gore o tla re gaugela ka bophelo bjo bo sa felego.—Dit. 15:29; Die. 27:11, 12.

Ge bolwetši bo ka gola kudu gwa ba gwa fihla moo tšhelo ya madi e ka dirwago, hlahloba lepokisi le mabapi le seo o swanetšego go se dira:

1. Bitša bagolo ba phuthego ya geno gore ba tle ba go thuše. 2. Ge go nyakega, kgopela bagolo gore ba leletše Mokgatlo mogala. 3. Bagolo ba ka go thuša ka go boledišana le dingaka gotee le ba bangwe. 4. Bagolo ba ka go thuša gore o bonane le dingaka tše dingwe gore di ikopanye le dingaka tše di go alafago mabapi le dikalafo tše dingwe tšeo ba ka di šomišago. 5. Bagolo le gona ba ka go thuša gore o fetišetšwe lefelong le lengwe le le kaone bakeng sa kalafo ye e nyakegago.