Otyilekeso Otyikuavo

Okuti pena ovipuka vimwe ovanthu vokuheya omatunthu vavasa vielikuata kumwe netyi Ombimbiliya ipopia? Menima 2014 omukanda umwe walingile epulo limwe liati: “Ovanthu veñgapi vapopiwa movihonekwa vio Hebreu, ovanongo vamona okuti tyili vakaleleko umwe?” Aukumbulula okuti: “Vena 50!” Umwe puvo wahavalulilwe momukanda oo o Tatenai. Ankho olie? Tutalei oityi Ombimbiliya ipopia konthele yae.

O Jerusalei ankho ilinga onthele Youhamba Omunene wo Persia. Epunda-umbo lio Jerusalei ankho likala pomphangu imwe ova Persia ankho vaihana okuti Okuyauka Ondongi, koutundilo wondongi Eufrate. Puetyi ova Persia valwisa ova Mbambilonia, ova Persia avayovola ova Judeu koukonde iya avevetumu okukapindulapo ondyuo ya Jeova yokufendela mo Jerusalei. (Esdras 1:1-4) Onondyale mbo va Judeu, avehetyihande, avakapopila ova Persia okuti ova Judeu vahanda okumutyitukilapo. (Esdras 4:4-16) Puetyi ankho Dariu I omutumini, menima 522-486 P.K.E. omuundapi umwe woko Persia utiwa Tatenai atumwa opo akatale inkha otyo otyili. Ombimbiliya imuihana okuti “omutumini wotyilongo Himba lina Ondongi.”​—Esdras 5:3-7.

Kuavasiwa ouvai umwe una enyina lia Tatenai wapakua nawa. Okavai kamwe omu tuvasa enyina liomunthu umwe wapopiwa Mombimbiliya, o kenima 20 lioutumini wa Dariu I, menima 502 P.K.E. Mokavai katyo oko, muatumbulwa enyina liomuundapi umwe wa “Tatanu, omutumini wotyilongo Okuyauka Ondongi.” Omuundapi watyo oo o Tatenai wapopiwa Mombimbiliya momukanda wa Esdra.

Walingile-tyi? Menima 535 P.K.E, Siru Omunene, otyilongo ankho atumina etyitete onondimbu. Tyimwe puvio, ankho tyitiwa “Ombambilonia Okuyauka Ondongi.” Otyilongo otyo atyitepulwa movinthimbu vivali, otyikuavo ankho tyitiwa Okuyaka Ondongi. Otyilongo otyo ankho tyakutikinya Coele-Syria, Fenisia, Samaria no, Juda iya ankho vituminwa nomutumini woko Damasku. Tatenai wali omutumini wotyilongo otyo, okutuka menima 520 alo menima 502 P.K.E.

Etyi Tatenai aya ko Jerusalei opo akatale inkha ova Isilayeli vahanda okutyitukilapo Ombambilonia, akondoka, apopila Dariu okuti ova Isilayeli vatumwa na Siru okupindulapo ondyuo ya Jeova. Etyi vakatala momikanda viokuapakwa nawa avetyimono okuti otyili. (Esdras 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Ngotyo, Tatenai apopilwa okuti kapondola okuvetyilika, ngwe etavela.​—Esdras 6:6, 7, 13.

Tyotyili, “Tatenai omutumini wotyilongo Himba lina Ondongi,” kalingile ovipuka vihuvisa. Mahi no ngotyo, Ombimbiliya ipopia umwe nawa okuti wali omutumini. Otyo tyilekesa okuti kuna ovipuka vimwe vilekesa okuti ovipuka ovanthu vokuheya omatunthu vavasa, vitukuatesako okunoñgonoka okuti etyi Ombimbiliya ipopia otyili.