Mo Ninive ankho muna onondyuo ononene mbuhuvisa.
Okuti Ankho Utyi-ale?
Oityi tyaenda no Ninive konyima yo pomuvo wa Sona?
O SITE imwe yo Museu yo ko Grã-Bretanha yati, menima lyo 670 P.K.E., outumini wo Asilia aukala omunene, ankho “uhimbikila ko Chipre atee mo Irau, tupu nonthele imwe yo Isitu.” O Ninive ankho epunda-umbo enene vali mouye auho. Mepunda-umbo olio ankho muna onondyuo onene, muna omalutalatu ovilolo vihuvisa, nonondyuo mbumwe onongwa ononene. Ovipuka ankho viahonekwa movimato, ankho opala okulekesa okuti Ohamba Assurbanipal nonohamba ononkhuavo mbo ova Asilia “onohamba mbouye.” Pomuvo pana ngoti ankho petupu ondyale ipondola okuhanya o Asilia no Ninive.
O Asilia ankho Outumini Omunene vali pomuvo pana mouye auho.
Etyi o Asilia yapama umwe, Siovaa atumu omuuli Sofonia okupopia okuti: “[Siovaa] . . . Mahanye-po o Asilia. Mahanye-ko o Ninive aikala ngoluhandya.” Tupu Siovaa atumu omuuli Naum okupopia okuti: “Vepolei opalata, vepolei oolu! . . . Mepunda-umbo mutupu omunthu, liahanyua-po, liakala ngoluhandya! . . . Aveho vekumona mavaende-nkholo, avati, ‘O Ninive yahanyuapo!’” (Sof. 2:13; Naum 2:9, 10; 3:7) Etyi ovanthu veiva omaulo oo, tyipondola vatile, otyo hatyiliko. Pena ou uveta-ko ko Asilia?’ Ankho tyimoneka ngoti katyivilwa.
O Ninive yahanyuapo, aikala oluhandya!
No ngotyo atyimoneka umwe! Etyi enima lyo 600 P.K.E., lihenehikepo, o Asilia aihanyuapo nova Mbambilonia nova Medo. Ovanthu avahakala vali mo Ninive, tupu aveilimbwa! Ngetyi tyipopia omukanda umwe wo Arte yoko Nova York, “epunda-umbo olio liahanyua-po, pahe lipopiwa vala mo Mbimbiliya.” O Arquivo Online da Sociedade Bíblica de Arqueologia (Biblical Archaeology Society Online Archive) yapopia okuti: Omanima 1800, “ovanthu ankho kavetyii ine kuali umwe epunda-umbo lyo Ninive.” Mahi 1845, omunthu umwe utiwa Austen Henry Layard akaheya pana pali epunda-umbo lyo Ninive. Ovipuka viavasiwa pohika opo, vilekesa okuti o Ninive ankho yapama umwe.
Ngetyi tuamona omaulo ankho apopia o Ninive afuisilue-po, otyo tyitukalesa nonthumbi yokuti omaulo Ombimbiliya, okuti ovatumini maveya okuhanyuako nao maafuisuapo. — Dan. 2:44; Ehol. 19:15, 19-21.