Oityi Tyituka Kovilwa Nonondyaya?
“Okutuka umwe Povilwa vya Vali Viouye Auho, ouye kaukahi-ale vali nawa, kononthele mbatyo ambuho wiivila-ko vala ovilwa. Ovanthu ovanyingi-nyingi movilongo viavo muna ovilwa.”
Deputado das Nações Unidas, Secretário-General Amina J. Mohammed, 26 ya Kupupu yo 2023.
Ovilwa nonondyaya, vipondola umwe okumoneka no povilongo ankho twahasoko-ale okuti papondola okunkhinduka ovilwa. Na vana umwe vakala movilongo muhena ovilwa, navo vapondola okukondya novitateka vituka kovilwa. Ovilwa nga viapwa, ovivi vituka-ko vikala ehimbwe. Tala vimwe vituka kovilwa:
Vieeta ondyala. Vokuhukulula Vondyala Mouye Auho, vapopia okuti, “ovilwa vieeta ondyala imwe onene. Ovanthu ovanyingi vokuli nokunkhia nondyala mouye, veli movilongo muna ovilwa nonondyaya.”
Ovilwa vivelesa kavikalesa nawa onondunge. Tyina ovanthu vamamono okuti potyilongo tyavo mapankhinduka ovilwa, kavakala vali nawa valinga otyiho. Vana vokuli movilongo muna ovilwa, vati umwe ovo vapondola okulemanena-po, ovo tupu vahakala-le nawa monondunge, mokonda omitima viavo kavikala-le pomphangu. Pamwe kavetyivili-ale okupopia nonondotolo mbatyo mwene mbupondola okuvekwatesako.
Vipola ovanthu momaumbo avo. O Alto Comisariado das Nações Unidas Para os Refugiados, yapopia okuti atee mu Tungonkhe yo 2023, mouye auho ovanthu valamba ponomiliau 114, vataula momaumbo avo. Ovipuka ovinyingi vitwala ovanthu kokutaula momaumbo avo, mahi haunene ovanyingi vapolwa-mo novilwa nonondyaya.
Ovilwa vihepesa. Mokonda yovilwa pamwe ovipuka vilanda okalu, ovanthu avatokela moluhepo. Ovanthu vapondola okumona emone, tyina onombongo ñgeno mbulanda ovihemba, nokuviukisa onosikola, novikwavo vali, ovatumini vembutahela vala mokulanda omauta avo ovilwa. Ngwe okuviukisa ovipuka viateywa-teywa-po novilwa, tyilema unene.
Vinyona ohi. Ovanthu vamona emone tyina ovipuka oku vetei vihanywa-po novilwa. Tyina tyiti vala omeva asila, omphepo yasila, eheke lianyonwa, otyo tyietela ovanthu omauvela. Pamwe ovilwa viapwa-le, mahi no ngootyo, onomina mbatelelwe pohi mbutwalako vala okwiipaa ovanthu.
Tyotyili, ovilwa viati umwe ovio vihanya ovipuka, ovio vipesela onombongo.