Omikanda Viokulilongesa Omukanda Wovilinga Omuenyo Wetu Woukilisitau
6-12 YA JANEIRO
OLUMONO LUKAHI MONDAKA YA HUKU | GÊNESIS 1-2
“Siovaa Watunga Ovipuka Vina Omuenyo Kombanda Yohi”
(Gênesis 1:3, 4) Iya Huku apopi okuti: “Kukale otyitei.” Iya akuya otyitei. 4 Konyima Huku atale okuti otyitei otyiwa, Huku ayapula otyitei kenthiki.
(Gênesis 1:6) Huku ati: “Pakale oluhandya pokati komaande, omaande eliyapuke.”
(Gênesis 1:9) Iya Huku apopi okuti: “Omeva aeho ekahi mombuelo yeulu akale pomphangu ike vala iya pakale ohi yakukuta.” Ngatyo tyimoneka-po.
(Gênesis 1:11) Ngotyo Huku ati: “Ohi imene eholi, nomiti viima onombuto, nomiti viima ovinyango viliwa, aviave ovinyango no nombuto.” Ngatyo tyimoneka-po.
Perspicaz Vol. 1 pefo 583 § 7 no pefo 584 §§ 1-2
Ovitungwa
Etyi Monthiki Yotete Huku ati, “Kukale otyitei”, mokutala otyitei tyimwe atyilambela momakaka, namphila ankho otyitei otyo ankho tyahapondolwa okumonwa kombanda yohi. Mokutala tyehimbika katutu, ngetyi tyapopia omupitiyi J. W. Watts wati: “Otyitei tyeya katutu-katutu.” (Gên. 1:3, Tradução Distintiva de Gênesis) Huku wayapula otyitei notyinthiki. Otyitei etyihana okuti Onthiki, iya enthiki elihana okuti Okuonthiki, ine Okongulohi. Otyo tyilekesa okuti ohi ankho iliseta-seta nekumbi iya mokonda yotyo ankho kupondola okukala otyitei nenthiki. — Gên. 1:3, 4.
Monthiki Yavali, Huku alingi oluhandya mokuyapaula omaande pokati. Omaande amwe akala pano pohi, omakuavo aende no peulu, iya pokati nakati apakala oluhandya. Huku aihana oluhandya olo okuti Eulu, mokonda omaande ekahi keulu. — Gên. 1:6-8; tala OLUHANDYA.
Monthiki Yatatu, pokati kononkhono mba Huku, omaande ankho eli kombanda yohi aongiyua pomphangu ike iya apamoneka eheke liakukuta. Huku eliihana okuti Ohi. Tupu monthiki oyo, Huku alingi ovipuka viotete, eholi nonombi nomiti viima ovinyango. Kese ovipuka ovio ankho vipondola okutualako okuliyandyana ine okulityita. — Gên.1:9-13.
(Gênesis 1:14) Huku apopi okuti: “Meulu mukale ovimimikilo pala okupunga otyitenya notyinthiki iya vina okukala enyingilikilo liomivo, nononthiki, nomanima.
(Gênesis 1:20) Iya Huku apopi okuti: “Momeva muyule onohande mbuna omuenyo, oviila vinthanane meulu, pokati keulu nohi.”
(Gênesis 1:24) Iya Huku apopi okuti: “Kombanda yohi kuye onohande mbuna omuenyo momihoko viavio, ovinyama viomeumbo, no viomofika, novinyama ovikuavo momihoko viavio. Ngatyo tyimoneka-po.”
(Gênesis 1:27) Iya Huku atungu omunthu otyifuika tyae, watunga omulume nomukai.
Perspicaz Vol. 1 pefo 584 § 5-8
Ovitungwa
Momukanda wa Gênesis 1:16 kamuapopilwe ondaka yo Hebeleu ba·ráʼ, ihangununa okuti “okutunga”. Mahi muapopiwa ondaka yo Hebeleu ʽa·sáh, ihangununa okuti “okulinga”. Mokonda ekumbi nohanyi nononthungululu tupu mbakutikinyua ‘meulu’ liapopiwa mu Gênesis 1:1, mahi viatungwa tete etyi Onthiki Yakuana ihenehikepo. Monthiki ya kuana, ekumbi nohanyi nononthungululu Huku aviavela otyilinga otyikuavo vilingila ohi neulu. Tyina tyipopiwa okuti Huku wati “Meulu mukale ovimimikilo pala okupunga otyitenya notyinthiki”, otyo tyilekesa okuti ankho pahe mavimoneka. Tupu ovimimikilo ankho “vina okukala enyingilikilo liomivo, nononthiki, nomanima”, opo vikuateseko okuhongolela omulume. — Gên. 1:14.
Onthiki Yatano Huku alingi ovipuka ovinyingi kombanda yohi. Kalingile ovipuka ankho vipondola okutyituka ine okupiluluka, mahi walingile ovipuka ovinyingi vina omuenyo. Ombimbiliya yati: “Momeva muyule onohande mbuna omuenyo, oviila vinthanane meulu, pokati keulu nohi.” Mokonda ankho wahambukwa novipuka alinga, Huku, eviyambe opo ‘vilityite avikala ovinyingi’. Ovinyama ovio vielikalela mahi vipondola okulityita ‘momihoko viavio.’ — Gên. 1:20-23.
Monthiki Yapandu, Huku alingi “ovinyama viomeumbo, no viomofika, novinyama ovikuavo momihoko viavio.” Tupu ovipuka ovio ankho oviwa kovikuavo atungile. — Gên. 1:24, 25.
Monthiki yapandu etyi ehungi kokumanuhula okulinga ovipuka, Huku atungu otyipuka tyavilapo vali kovinyama, mahi tyahavilile-po vali konoandyu. Omunthu alinga otyifuika tyae. Mu Gênesis 1:27 konthele yovanthu Ombimbiliya yati ‘watunga omulume nomukai.’ Gênesis 2:7-9 ipopia okuti Siovaa walinga omunthu nonthata, emufili momayulo omphepo yomuenyo, akala nomuenyo, Huku emuavela eumbo ewa, nokulia. Konyima yetyi alinga ovipuka ovio, pahe alingi omukai wa Andau nolupati lwa Andau. (Gên. 2:18-25) Ngotyo omulume pahe ankho una omukuatesiko. — Gên. 5:1, 2.
Ovola Olumono Lwa Huku
(Gênesis 1:1) Ponthyimbi Huku watunga eulu nohi.
Omutala Womulavi 15/06/2015 pefo 5
Oñgeni Ounongo Wovanthu Ukalesa Omuenyo Wove?
Omanima ohi no ouye auho
Ovanongo vapopia okuti ohi ina omanima ehungi po nombiliau 4, iya ouye auho una omanima ehungi po nombiliau 13 ine 14. Ombimbiliya kaipopi onalupi ouye auho watungua. Na peke ipopia okuti ohi ina vala omanima ehungi po 10.000. Oversikulu yo tete yo Mbimbiliya ipopia okuti: “Ponthyimbi Huku watunga eulu nohi.” (Gênesis 1:1) Onondaka ombo, mbuavela ovanongo omphitilo yokuundapesa ounongo wavo, opo vanoñgonoke omanima ouye.
(Gênesis 1:26) Huku atualako okupopia okuti: “Tulinge omunthu otyifuika tyetu, ngetyi onthue tukahi. Iya avatumina onohi mbo melunga, noviila vinthanana meulu, novinyama aviho vienda-enda kombanda yohi.”
Perspicaz Vol. 2 pefo 534 § 4
Sesusi Kilisitu
Hamutungi-ko. Mokonda Sesusi wakuatesako okulinga ovipuka, katyilekesa okuti nae ankho Omutungi nga He. Epondolo liokulinga ovipuka ankho litunda kononkhono mba Huku. (Gên. 1:2; Sal. 33:6) Mokonda Siovaa oe Ondyivi-ndyivi yovipuka aviho vina omuenyo, evi vimoneka neevi vihamoneka, aviho vitei kwe. (Sal. 36:9) Ngotyo, Omona ankho hamutungi-ko, mahi o pokati kae Siovaa ankho alinga ovipuka. Na Sesusi wapopile okuti Huku oe walinga ovipuka, ngetyi Ombimbiliya tupu ipopia. — Mat. 19:4-6; tala OVITUNGWA.
Okutanga Ombimbiliya
(Gênesis 1:1-19) Ponthyimbi Huku watunga eulu nohi. 2 Iya ohi ankho kayaviukile, nokuhena natyike. Ankho kuna enthiki kombanda yomeva iya ononkhono mba Huku, ankho mbuenda-enda kombanda yomeva. 3 Iya Huku apopi okuti: “Kukale otyitei.” Iya akuya otyitei. 4 Konyima Huku atale okuti otyitei otyiwa iya Huku ayapula otyitei kenthiki. 5 Huku aihana otyitei okuti Onthiki, enthiki eliihana okuti Okounthiki. Akunthikovela akutyii, onthiki yotete. 6 Huku ati: “Pakale oluhandya pokati komaande, omaande eliyapuke.” 7 Ngotyo Huku alingi oluhandya ayapula omaande omombuelo, nomaande oluhandya lwo keulu. Ngatyo umwe tyimoneka-po. 8 Huku aihana oluhandya okuti Eulu. Akunthikovela akutyii, onthiki yavali. 9 Iya Huku apopi okuti: “Omeva aeho ekahi mombuelo yeulu akale pomphangu ike vala iya pakale ohi yakukuta.” Ngatyo umwe tyimoneka-po. 10 Iya Huku aihana apa pakukuta okuti Ohi, mahi omeva eliongiya eihana okuti Elunga. Iya Huku amono okuti otyiwa. 11 Ngotyo Huku ati: “Ohi imene eholi, nomiti viima onombuto, nomiti viima ovinyango viliwa, aviave ovinyango no nombuto.” Ngatyo umwe tyimoneka-po. 12 Ohi aihimbika okumena eholi, nomiti viima ombuto, nomiti viava ovinyango nombuto ngetyi omihoko viavo. Huku etyimono okuti otyiwa. 13 Iya akunthikovela akutyii, onthiki yatatu. 14 Huku apopi okuti: “Meulu mukale ovimimikilo pala okupunga otyitenya notyinthiki iya vina okukala enyingilikilo liomivo, nononthiki, nomanima. 15 Mavikala ovimimikilo moluhandya luelu, opo vimimikile ohi.” Iya atyiende umwe ngotyo. 16 Huku alingi ovimimi vivali ovinene, otyimimi otyinene vali opo tyimimikile onthiki iya otyitutu opo tyimimikile enthiki kumwe nononthungululu. 17 Ngotyo, Huku evipake moluhandya lueulu opo vimimikile ohi, 18 opo vitumine onthiki iya kongulohi opo viyapule otyitei nonthiki. Huku etyimono okuti otyiwa. 19 Akunthikovela akutyii, onthiki yakuana.
13-19 YA JANEIRO
OLUMONO LUKAHI MONDAKA YA HUKU | GÊNESIS 3-5
“Ovitateka Viatuka Komatutu Otete”
(Gênesis 3:1-5) Onyoka ankho yalunguka vali kovinyama aviho vyo mofika Siovaa Huku atunga. Ngotyo, onyoka aipopila omukai okuti: “Otyili Huku wati muhaliei komiti aviho vikahi motyikunino?” 2 Iya omukai akumbulula okuti: “Ovinyango viomiti vyo motyikunino tupondola okulia. 3 Mahi, otyinyango tyomuti ukahi pokati kotyikunino Huku wati, ‘Muhalieiko, tupu muhakuateiko, opo muhankhie.’” 4 Iya onyoka aipopila omukai okuti, ‘Tyotyili kamamunkhi. 5 Mokonda, Huku utyii okuti onthiki muliako omaiho enyi maikuka iya amukala nga Huku, amunoñgonoka otyiwa notyivi.”
Omutala Womulavi 2017. 02 pefo 5 § 9
Ehando Lya Siovaa Likahi Nokufuisuapo!
9 Satanasi Eliapu waundapesa onyoka opo ayondye Eva okuhetavela ku Tate yae, Siovaa. (Tanga Gênesis 3:1-5; Ehol. 12:9) Siovaa wapopilile Andau na Eva okuti kavapondola vala okulia komuti wike wo motyikunino. Onondaka Satanasi apopia ongatyina ati: ‘Onwe kamupondola okulinga etyi muhanda?’ Konyima evepopila okuti: “Tyotyili kamamunkhi.” Otyo omatutu vala. Ahindila Eva okuti kuesukisile okutavela ku Huku. Satanasi ati: “Huku utyii okuti onthiki mamuliko omaiho enyi maikuka.” Satanasi ankho ukahi nokupopia okuti, Siovaa kahande mulieko, mokonda mamukala nenoñgonoko liafuapo. Ngotyo, evekembe vali okuti: “Onwe mamukala nga Huku amunoñgonoka otyiwa notyivi.”
(Gênesis 3:6) Iya omukai wamona okuti omuti omuwa pala okulia, nomuwa okuutala, tyotyili omuti ankho weetesa epeleyo liokuutala. Ngotyo, omukai atokola-ko otyinyango ali. Etyi omulume wae eya, tupu emuavela iya nae ali.
A Sentinela 15/11/2000 pefo 26
Okuti Tuna Etyi Tulilongesila Kovalinepi Votete?
Okuti Eva ankho upondola okuhalingi onkhali? Ankho upondola okuhalingi onkhali! Lipaka pomphangu yae. Etyi onyoka ankho yapopile tyelikalela unene netyi Huku na Andau vapopile. Oñgeni upondola okukala inkha omunthu umwe wehei utendeleya omunthu umwe ove wii nawa iya uyumba onthumbi, mahi ati hamukuatyili? Eva ankho upondola okukumbulula monkhalelo onkhuavo, ehetavela. Olie ankho onyoka opo ilinge omapulo konthele youviuki wa Siovaa, netyi omulume wa Eva apopile? Eva inkha ankho una onthilo noutumini wombunga, ankho una okuovola okupopia nomulume wae tyina ehenelinge etokolo. Tupu otyo onthue tuna okulinga inkha ovanthu vetupopila ovipuka vihelikuatele nonondonga Huku etuavela. Mahi Eva wayumbile onthumbi mo Muyondyi, ahande okuliholovonena oe muene etyi tyaviuka netyi tyapenga. Tyina ankho atualako okusoka okulia kotyinyango, otyo ankho tyimuhambukiswa vali. Walinga onkhali imwe onene etyi atualako nehando evi, ehelipo-lo momutwe iya netyi ahatompholele nomulume wae! — 1 Ova Kolindu 11:3; Tiaku 1:14, 15.
Andau Wetavela Etyi Omukai Wae Apopia
Liwa-liwa Eva ahongiliya Andau okulinga onkhali. Oñgeni otyipuka otyo tyihangununwa? (Gênesis 3:6, 17) Andau ankho una okulekesa inkha omukuatyili. Okuti ankho metavela Komutungi wae, wemuavelele atyiho, alo umwe nomukai Eva? Ine maovola ehongolelo lya Huku konthele yetyi ena okulinga? Ine metavela komukai wae, atale inkha mavakala nawa? Andau ankho utyii okuti inkha ulia kotyinyango mankhi. Apositolu Paulu wahoneka okuti: “Tupu, Andau kakembelwe, mahi omukai wakembua iya alingi onkhali.” (1 Timotiu 2:14) Ngotyo Andau waanya tyawina ku Siovaa. Ankho una vali owoma wokukala tyihena omukai wae tyipona ekolelo mu Huku nepondolo liae liokuviukisa ovipuka.
(Gênesis 3:15-19) Iya mandyipake oundyale pokati kove nomukai, no pokati kombuto yove nombuto yomukai. Oe mekekumiangula omutwe iya ove mokemunumata kotyikomeko. 16 Apopila omukai okuti: “Madyiyawisa unene onongembia mbounthimba wove. Mokakutula ovana no nongembia, mokakala nehando enene nomulume wove, iya oe mekekutumina.” 17 Iya apopila Andau okuti: “Mokonda wetavela ondaka yomukai wove, iya walia komuti nekutuma okuti: ‘Uhalieko, ohi yahinganwa mokonda yove.’ Mokalia ovinyango viayo nomuihamo, ononthiki ambuho mbomuenyo wove. 18 Maikekumenena omakete, no nohongo, iya mokalia-lia ovifo viomofika. 19 Opo ulie ombolo, una yokupuila momatukuta, alo ukondoka keheke, oku wapolua. Mokonda ove uheke iya keheke oko mokondoka.”
Omutala Womulavi 01/09/2012 pefo 4 § 2
Okuti Tyilityili Huku Usuka Umwe Novakai?
Okuti Huku watela onkhano ombi ovakai?
Au. Mahi, “onyoka yokonthuko, iihanwa okuti Eliapu,” oyo yatelwa “onkhano ombi” na Huku. (Eholololo 12:9; Gênesis 3:14) Etyi Huku ati Andau “matumina” omukai wae, ankho kekahi nokupopia okuti ovalume vapondola okulinga onya ovakai. (Gênesis 3:16) Ankho ukahi vala nokupopia ovitateka mavitundilila konkhali ya Andau na Eva.
A Sentinela 01/01/20004 pefo 29 § 2
Ononthele Mbavilapo Mbomukanda Gênesis — Onthele I
3:17 — Omonkhalelo patyi ohi yahinganwa iya omuvo ulifuepi? Onkhano ohi yatelwa ankho ilekesa okuti okulima matyipuiya unene. Omakete no nohongo, viamonwa pomuvo wovana va Andau. Mokonda yotyo he ya Noe Lameke ati “omaluihamo omavoko etu omokonda ya Siovaa wahingana ohi”. (Gênesis 5:29) Konyima Yombila Onene Siovaa ayambe Noe nombunga yae iya opopi okuti ehando Liae opala velityite avayulisa ohi. (Gênesis 9:1) Mokutala onkhano Huku atele ohi yapuile. — Gênesis 13:10.
Perspicaz Vol. 1 pefo 742 § 3
Onongembia Mbokukutula
Ononkhumbi mbapopilwa kumwe nokukutula. Huku wapopila omukai wotete Eva okuti, etyi alinga onkhali makala nonongembia mbokukutula. Inkha watualeiko okutavela ku Huku, ñgeno watualako novipuka oviwa Huku emuavela iya okukutula ñgeno ankho omuvo wehambu enene, mokonda “ovipuka oviwa vya Siovaa, ovio vieta ouhona, ngwe kayawisako oluihamo naluike.” (Pro. 10:22) Pahe mokonda olutu luna onkhali, tyina ovanthu vakutula tyiveetela omaluihamo. Ongatyina ankho Huku ati (ovikando ovinyingi ovipuka Huku ayeka vimoneke vipopiwa ngatyina vikahi nokulingwa nae): “Madyiyawisa unene onongembia mbounthimba wove. Mokakutula ovana no nongembia.” — Gên. 3:16.
Ovola Olumono Lwa Huku
(Gên. 4:23, 24) Ngotyo, Lameke aimbila-po ovakai vae, Anda na Silaa, ati: “Tehelelei ondaka yange vakai va Lameke. tehelelei nawa ku etyi mandyipopi: Naipaa omulume umwe wambanga. Naipaa omukuendye umwe mokonda ngwe wanthalakana. 24 Inkha Kaim una okukondolelwa etyi alinga, akondolelwa 7, opo naina Lameke una okukondolelwa 77.”
Perspicaz Vol. 2 pefo 658 § 4
Lameke
Onondaka Lameke apopila ovakai vae (Gên. 4:23, 24) mbulekesa ovivi ankho vilingwa pomuvo pana. Onondaka mba Lameke mbati: “Tehelelei ondaka yange vakai va Lameke. Tehelelei nawa ku etyi mandyipopi: Naipaa omulume umwe wambanga. Naipaa omukuendye umwe mokonda ngwe wanthalakana. Inkha Kaim una okukondolelwa etyi alinga, akondolelwa epandu-vali, opo naina Lameke una okukondolelwa omakwi epandu-vali nepandu-vali.” Mokutala Lameke ankho uhanda okuliyakulila, alekesa okuti kemuipaelele tyawina ngetyi tyalinga Kaim. Lameke wapopia okuti pokuliyakulila waipaa omulume ankho wemuveta. Ngotyo ankho ukahi nokulondola una uhanda okumuipaa mokonda yokuaipaa wavo.
(Gênesis 4:26) Sete akale he yomona wike, emuluku okuti Eno. Pomuvo opo ovanthu avahimbika okutumbula enyina lya Siovaa.
Perspicaz Vol. 1 pefo 367 § 1
Okupopia Ovipuka Ovivi
‘Okutumbula enyina lya Siovaa’ tyehimbika pomuvo wa Eno etyi Ombila onene iheneye mahi ankho lipopiwa monkhalelo yahaviukile. Abele ankho utumbula enyina lya Huku. (Gên. 4:26; Heb. 11:4) Inkha okutumbula enyina lya Huku ngetyi ovanongo vamwe vapopia, ankho opala okupenya enyina lya Huku, nokuliluka movanthu no movilolo viomatutu, otyo ankho okupopia ovipuka ovivi. — Tala ENO.
Okutanga Ombimbiliya
(Gênesis 4:17–5:8) Konyima Kaim alala nomukai wae iya ngwe akala omulemi, akutula Enoke. Atungu epunda-umbo, eliluku enyina liomona wae Enoke. 18 Konyima Enoke akala he ya Ilande. Ilande akala he ya Meusaele, Meusaele akala he ya Metusalei, Metusalei akala he ya Lameke. 19 Lameke anepe oluvale. Omutembo ankho utiwa o Anda, onthawa ankho utiwa o Sila. 20 Anda akutula Sambale. Ankho o he ya vana vakala momakaka iya vena ovipako. 21 Enyina liondenge yae o Sumbale. Ankho o he yavana vahika otyisandyi nongayeta. 22 Sila tupu akutula Tumbalakaim, ankho ulipika oviti vyo kobele no vyo vivela. Omphange ya Tumbalakaim ankho utiwa Naamaa. 23 Ngotyo, Lameke aimbila-po ovakai vae, Anda na Silaa, ati: “Tehelelei ondaka yange vakai va Lameke. Tehelelei nawa ku etyi mandyipopi: Naipaa omulume umwe wambanga. Naipaa omukuendye umwe mokonda ngwe wanthalakana. 24 Inkha Kaim una okukondolelwa etyi alinga, akondolelwa 7, opo naina Lameke una okukondolelwa 77.” 25 Andau alala vali nomukai wae, akala nomona. Emuihana okuti Sete mokonda kwe, “Huku wemuholovonena ombuto onkhuavo pomphangu ya Abele, mokonda Kaim wemuipaa.” 26 Sete akala he yomona wike, emuluku okuti Eno. Pomuvo pana ovanthu avahimbika okutumbula enyina lya Siovaa.
5 Ou omukanda wehipululo lya Andau. Monthiki Huku atunga Andau, wevelinga otyifuika Tyae. 2 Wevetunga omulume nomukai. Monthiki vatungwa Huku eveyambe iya eveihana okuti Omulume. 3 Andau wakala-ko omanima 130 akala he yomona wike, otyifuika tyae, emuluku okuti Sete. 4 Konyima yetyi akala he ya Sete, Andau akala-ko omanima 800. Akala he yovana ovakuendye novafikuena. 5 Ngotyo, ononthiki ambuho Andau akala nomuenyo, mbatuuka omanima 930 iya ankhi. 6 Sete wakala-ko omanima 105 akala he ya Eno. 7 Konyima yetyi akala he ya Eno, Sete akalako omanima 807. Akala he yovana ovakuendye novafikuena. 8 Ngotyo, ononthiki ambuho Sete akala nomuenyo, mbatuuka omanima 912 iya ankhi.
20-26 YA JANEIRO
“Noe Walingile Atyiho Huku Emutumine”
(Gênesis 6:9) Eli, ehipululo lya Noe. Noe wali omulume umwe omuviuki. Wali omunthu uhavelwa onombei pokati kovanthu vo pononthiki mbae. Noe waendele na Huku yotyotyili.
(Gênesis 6:13) Konyima, Huku apopila Noe okuti: “Onthyulilo yovanthu aveho yehikapo komaiho ange, tyetyi ohi aiho yeyula oungangala mokonda yavo. Iya ame mandyivehanye-ko kumwe nouye.
Omutala Womulavi 2018. 02 pefo 4 § 4
Hetekela Ekolelo Notyituwa Tyokutavela tya Noe na Daniele na Job
4 Ovitateka patyi Noe akalele navio? Pomuvo wa Enoke, ovanthu ankho valinga-le ovipuka ovivi. Ovanthu ovo ankho vapopia “ovipuka ovivi” konthele ya Siovaa. (Sunda 14, 15) Ovivi mouye avihimbika okuvilapo vali unene. Pomuvo wa Noe, “ohi ankho yeyula oungangala.” Onoandyu onondingavivi ambuya pano pohi, ambulipilulula ambukala ovanthu iya ambunepe ovakai. Ovana vambo ankho ovakalavi tupu onondingavivi. (Gên. 6:2-4, 11, 12) Mahi ovanthu aveho ankho vetyii okuti Noe welikalela unene. Ombimbiliya ipopia okuti “Noe ankho wapandua na Siovaa.” Tyelikalela novanthu ovo, Noe ankho ulinga etyi tyaviuka. “Noe waendele na Huku yotyotyili.” — Gên. 6:8, 9.
(Gênesis 6:14-16) Linga pala ove owato onene nomavai omuti una omaka. Iya mokati, owato uyapaula onondyuo iya ouhitika no lukatalau mokati no kondye. 15 Moilingi ngetyi: owato ina okukala nono kovado 300 moule, nono kovado 50 mounthanda, nono kovado 30 okuenda no peulu. 16 Molingi-mo ondyanena opo muminikilwe, ina okovado ike mahi peulu. Ina okukala ngatyina onondyuo ononthatu mbelitentheka.
A Sentinela 01/04/2013 pefo 14 § 1
Noe “Waendele na Huku Yotyotyili”
Ovilinga ovio tyafuile viakalele omanima 40 ine 50. Ankho vena okutyoka omiti, nokuvikoka, nokuvihonga, nokuviviukisa nawa avahimbika okutunga. Ankho ina okukala ngatyina onondyuo ononthatu mbelitentheka, nokuyapaulwa onondyuo ononthutu mokati, nokupakwa epito. Okutala ankho ina onondyanena keulu, nokuayambelwa nawa opo muhanyingile omaande. — Gên. 6:14-16.
(Gênesis 6:22) Noe walingile atyiho Huku emutumine. Alingi umwe ngotyo.
Omutala Womulavi 01/09/2011 pefo 21 § 13
Hateka Nekoleleyo
13 Oityi tyakuatesako ovaumbili ovo va Siovaa okuhateka alo vavitula? Tala etyi Paulu ahoneka konthele ya Noe. (Tanga Ova Hebeleu 11:7.) ‘Ombila yahanyeneko ovanthu aveho novinyama’, ankho Noe ‘nalumwe eimuene.’ (Gên. 6:17) Ankho kakuneloke ombila. Mahi, Noe kasokele okuti ombila kamaiya. Omokonda yatyi? Omokonda ankho una onthumbi yokuti apeho Siovaa ufuisapo etyi apopia. Tupu Noe kasokele okuti okutavela ku Siovaa tyipuiya. Oe walinga nawa-nawa etyi Siovaa emutuma. Ombimbiliya yati: “Walinga umwe ngotyo.” (Gên. 6:22) Noe ankho una okulinga ovipuka ovinyingi. Ankho una okutunga owato, nokuongiya ovinyama, nokulia kuombunga yae no kuovinyama, ankho una okulondola ovanthu konthele yombila onene nokukuatesako ombunga yae okukala nekolelo liapama mu Siovaa. Okulinga atyiho Siovaa emutumine hapeho ankho tyapepuka. Mahi, ankho una ekolelo mu Siovaa iya akoleleya movilinga ovio. Ngotyo, Siovaa ahupisa Noe nombunga yae, eveyambe unene.
Ovola Olumono Lwa Huku
(Gênesis 7:2) Momuhoko wovinyama viasukuka, nyingila nepandu-vali, otyituei notyindema; momuhoko wovinyama viasila nyingila na vivali, otyituei notyindema;
A Sentinela 01/01/2004 pefo 29 § 7
Ononthele Mbakolela Mbomukanda Gênesis — Onthele I
7:2 — Oityi ankho tyikuatesako okunoñgonoka okuti evi ovinyama viasukuka iya ovikuavo viasila? Etyi ankho tyikuatesako okunoñgonoka, okutala ovinyama ankho viundapeswa pala okulinga ovilikutila mefendelo. Ankho hakutala inkha tyiliwa ine katyiliwa. Ovanthu ankho kavali ohitu etyi ombila onene iheneye. Okuti etyi “tyasukuka” etyi “tyasila” konthele yovikulia, tyahimbika vala Novitumino Viapelwe Moisesi iya tyapwa-ko etyi ovitumino vianyimuako. (Ovilinga 10:9-16; Ova Efesu 2:15) Mokutala Noe ankho wii oityi tyaviuka pala okulinga ovilikutila mokufenda Siovaa. Etyi atunda mowato, Noe “atungu omutala wovilikutila iya apolo ovinyama viasukuka, no poviila aviho vinthanana viokuasukuka iya alingi ovilikutila viokuyokwa komutala wovilikutila.” — Gênesis 8:20.
(Gênesis 7:11) Momanima 600 epandu a Noe, mohanyi yavali, monthiki ya tyekwi na pandu-vali yohanyi, monthiki oyo, onondyivi-ndyivi ambuho mbo kohi yomeva omanyingi, ambututana iya onombundi ambuho mbo keulu ambuikuka.
A Sentinela 01/01/2004 pefo 30 § 1
Ononthele Mbakolela Mbomukanda Gênesis — Onthele I
7:11 — Opi kuatundile omaande Ombila Onene? “Monthiki” yavali etyi alinga ovipuka, “moluhandya” luohi, ankho muna omaande iya no meulu tupu ankho muna omaande. (Gênesis 1:6, 7) Omaande “omombuelo” oyo ana ankho ekahiale pano pohi. Omaande “okombanda” ankho omanyingi. Omaande oo, ngao aloka Ombila Onene kombanda yohi pononthiki mba Noe.
Okutanga Ombimbiliya
(Gênesis 6:1-16) Etyi ovanthu vahimbika okuliyawisa kombanda yohi, avakutula ovana ovafikuena, 2 iya ovana va Huku yotyotyili avahimbika okutala okuti ovafikuena pano pohi ovawa unene. Iya aveya okunepa aveho vana vaholovona-po. 3 Konyima yotyo, Siovaa ati: “Ononkhono mbange kambutualako okukala momunthu apeho, mokonda ohitu. Ngotyo, ononthiki mbae mambukala vala omanima 120.” 4 Kononthiki ombo, kuali ono Nefilii kombanda yohi, puetyi ovana va Huku yotyotyili vanepa ovana vovanthu avakutula ovana. Iya ovana ovo, vali ovanthu vononkhono ononene vo kohale, nokuankhimana. 5 Ngotyo, Siovaa amono okuti ovivi viovanthu ankho ovinyingi unene kombanda yohi, neyembelo liomalusoke omitima viavo ankho evi vala omuvo auho. 6 Iya Siovaa elivele omokonda yatyi aetela ovanthu kombanda yohi, atyimuihama komutima. 7 Ngotyo Siovaa ati: “Mandyihanyaunako kombanda yohi ovalume natunga, omulume kumwe novinyama viomeumbo, noviokulikoka, no viokunthanana, mokonda nelivela okuevilinga.” 8 Noe ankho wapandua na Siovaa. 9 Eli, ehipululo lya Noe. Noe wali omulume umwe omuviuki. Wali omunthu uhavelwa onombei pokati kovanthu vo pononthiki mbae. Noe waendele na Huku yotyotyili. 10 Mokueenda kuomuvo Noe akala he yovana vetatu: Sei, na Ka na Safe. 11 Ohi aiho ankho komaiho a Huku yotyotyili yanyonwa iya yeyula oungangala. 12 Iya Huku amono okuti ohi aiho yanyonwa, mokonda ovanthu aveho ankho vanyona onondyila mbavo. 13 Konyima, Huku apopila Noe okuti: “Onthyulilo yohitu aiho yehikapo komaiho ange, tyetyi ohi aiho yeyula oungangala mokonda yavo. Iya ame mandyivehanye-ko kumwe nouye. 14 Linga pala ove owato onene nomavai omuti una omaka. Iya mokati, owato uyapaula onondyuo iya ouhitika no lukatalau mokati no kondye. 15 Moilingi ngetyi: owato ina okukala nono kovado 300 moule, nono kovado 50 mounthanda, nono kovado 30 okuenda no peulu. 16 Mowato linga-mo ondyanena opo muminikilwe, ina okovado ike mahi peulu. Ina okukala ngatyina onondyuo ononthatu mbelitentheka.
27 YA JANEIRO ALO 2 YA FEVEREIRO
OLUMONO LUKAHI MONDAKA YA HUKU | GÊNESIS 9-11
“Ovanthu Aveho Ankho Vapopia Elaka Like”
(Gênesis 11:1-4) Ohi aiho ankho itualako nelaka like vala, nomupopio wike vala. 2 Etyi vaya no koutundilo, ovalume avavasi ohika imwe ko Sineale, ngako vakala. 3 Nthiki imwe, avelihindila, avati: Tuyokei nawa-nawa onondopio.” Manee vala okumbuyoka, avasoko okutunga nambo ngomamanya, olukatalau avelulingi ngonthata yokutunga nayo. 4 Avapopi okuti: “Endyuei! Tutungei epunda-umbo atukala vala kumwe. Tulingei ondyuo imwe yaya unene peulu. Opo tukale nomunkhima; atuhayandyaneswe kombanda yohi.”
Perspicaz Vol. 1 pefo 298 § 2
Ombambilonia Onene
Etyi Ankho Tyikahi Ombambilonia Yokohale. Epunda-umbo lyo Mbambilonia monohika mbo Sineale liatungililwe kumwe, etyi ovanthu ankho vahanda okutunga ondyuo imwe yaya unene peulu itiwa Mbabele. (Gên. 11:2-9) Ovanthu ankho vahanda okutunga ondyuo yo Mbabele mokonda ankho vahanda ‘vakale nomunkhima’ hamokonda ankho vahanda okunkhimaneka Siovaa. Onondyuo mbaya peulu mbavasiwa ko Mbambilonia yokohale no kononthele mbumwe mboko Mesopotâmia, mbalekesa okuti ankho vahanda efendelo liomatutu. Mokonda yetyi Siovaa Huku evehanya-ko tyilekesa nawa okuti ankho ketyipandele iya omo muahimbika efendelo liomatutu. Enyina liepunda-umbo olio mo Hebeleu lihangununa okuti “Onondyaya”, mo Sumeliano okuti (Ka-dingir-ra) mo akadianu okuti (Bab-ilu) mahi omanyina oo aeho ahangununa okuti “Epito lya Huku”. Mahi ovanthu ovakuavo vakakalele-ko avapilulula enyina liepunda-umbo olio opo tyihamoneke okuti ankho lihangununa okuti liahitiswa, mahi no ngotyo tyilinge enyina epe nekulu liepunda-umbo olio lielikuata nongeleya.
Perspicaz Vol. 2 pefo 360 § 7
Elaka
Omukanda wa Gênesis upopia omuvo ovanthu ankho vahanda okulihonyeka pomphangu ike vala konyima yombila onene. Iya otyo, ankho hatyoko Huku apopilile Noe novana vae. (Gên. 9:1) Ankho kavahande okuliyandyana ‘aveyulisa ohi, mahi ngwe ankho vatokola okulihonyeka pomphangu ike, mondyuo ike ko Sineale ko Mesopotâmia. Mokutala omphangu ina ankho ipondola okukala, omphangu yokufendela. — Gên. 11:2-4.
(Gênesis 11:6-8) Iya Siovaa ati: “Ava ovanthu veke vala, elaka like vala, talei etyi vekahi nokulinga. Pahe etyi vapanga okulinga kamavetyivili. 7 Tuendei! Tulaukei atungwa-ngwanesa elaka, opo vahanoñgonoke elaka liamukuavo.” 8 Ngotyo, Siovaa eveyandyanesa kombanda yohi aiho iya konyima avayekepo okutunga epunda-umbo.
Perspicaz Vol. 2 pefo 361 § 1
Elaka
Huku Wepondolo Aliho, watalameka otyilinga tyokutunga epunda-umbo mokuangwa-ngwanesa elaka liavo. Mokonda yotyo avayeke-po okutunga iya avayandyaneswa kombanda yohi aiho. Tupu mokonda yokuangwa-ngwanesa elaka ovanthu ankho kamavetyivili vali okutunga. (Tyieleka na Ecl. 7:29; Deut. 32:5) Okuangwa-ngwanesa elaka tyayapula ovanthu kombanda yohi, mahi tupu tyaeta ouwa mokonda tyakuatesako okutyika okutunga otyipuka tyimwe ankho tyipondola okunyona ovanthu. (Gên. 11:5-9; tyieleka na Isa. 8:9, 10.) Okutala kovipuka ovinyingi vikahi nokumoneka, viatundilila kenoñgonoko novipuka ovanthu valinga, tyitukuatesako okunoñgonoka omokonda yatyi Huku atyika ovanthu okutunga ondyuo ina yo Mbabele.
(Gênesis 11:9) Mokonda yotyo epunda-umbo alihanwa okuti Mbabele, mokonda Siovaa wangwa-ngwanesa mepunda-umbo olio elaka liovanthu aveho iya Siovaa eveyandyanesa kombanda yohi aiho.
Perspicaz Vol. 3 pefo 55 § 3
Omalongo
Mokonda ankho kavapopi vali elaka like, kese tyikundyi tyelaka atyihimbika okukala novituwa viavo, novipuka valinga, noviso, kese ovanthu avahimbika okusoka onkhalelo yavo yokulinga ovipuka. (Lev. 18:3) Mokonda ankho pahe kavetavela ku Huku, ovanthu ovanyingi avahimbika okulinga ovika-huku viomatutu. — Deut. 12:30; 2 Reis 17:29, 33.
Ovola Olumono Lwa Huku
(Gênesis 9:20-22) Ngotyo Noe ahimbika okulima ohi, akunu omivinyu. 21 Anu ovinyu, akolwa, elilulu ovikutu mekaka liae. 22 Ka, he ya Kanaa, amono omapenge a he, etyipopila onondenge mbae onombali, ankho veli pondye.
(Gênesis 9:24, 25) Etyi Noe akololokwa, eivi etyi omona wae omututu watyo alinga, 25 ati: “Kanaa ahinganwe. Akale omupika wovakulu vae.”
Perspicaz Vol. 1 pefo 383 § 1
Ka
Mokutala Kanaa nae wali-po etyi He yae Ka, amona Noe iya ehemuviyula. Ine hamwe Noe, wapopia ngatyina eulo alekese okuti otyituwa otyivi tya Ka, mokutala ankho tyamoneka-le momona wae Kanaa iya ankho matyipiñganwa novana va Kanaa. Onkhano oyo yafuiswapo etyi ova Isilayeli vomuhoko wova Selemita vahanyako ova kananeu. Vana vahahanyenue-ko (mongeleka, ova Sibionita [Jos. 9]) vakalele ovapika vova Isilayeli. Konyima, onkhano oyo aifuswapo vali etyi ombuto ya Kanaa, omona wa Ka, vahimbika okutuminwa novatumini womuhoko wa Safe no Medo-Pérsia no Gelesia no Loma.
(Gênesis 10:9, 10) Akala omuyevi wepondolo mahi ondyale ya Siovaa. Otyo tyipopilwa okuti: “Nga Nilonde, omuyevi wepondolo mahi ondyale ya Siovaa.” 10 Watetekela okutumina ko Mbabele, Eleque, Akande no ko Kalanee, mohika yo Sineale.”
Perspicaz Vol. 3 pefo 91 § 4
Nilonde
Ponthyimbi, Nilonde wahimbika okutumina o Mbabele no Eleque, no Akande no Kalanee, ankho ambuho onohika mbo Sineale. (Gên. 10:10) Mokutala puetyi ankho atumina opo pahimbikwa okutungwa ondyuo yaya unene peulu yo Mbabele. Josefo wahoneka okuti: “Katutu-katutu, [Nilonde] apilulula epunda-umbo alikala tyeyula ovivi. Ankho usoka okuti onkhalelo yaviuka yokuyapula ovanthu ku Huku, okuvekuluminya okutuminwa vala nae. Ankho wahanda okutyitukilapo Huku; mokonda ankho watunga ondyuo yaya vali peulu ankho ipondola okutungwa pomuvo pana. Ovanthu ankho vahanda okulandula onondonga mbae [Nilonde], tyisoka okuti okufenda Huku oupika; mokonda yotyo avasoko okutunga ondyuo yaya unene peulu . . . iya aitungwa liwa-liwa tyipona etyi ankho vasoka.” — Antiguidades Judaicas.
Okutanga Ombimbiliya
(Gênesis 10:6-32) Ovana va Kaa ankho o Kusi, na Misalaii, na Pute na Kanaa. 7 Ovana va Kusi ankho o Sembaa, na Havilaa, na Sabitaa, na Laamaa na Sambeteka. Ovana va Laamaa ankho o Sambaa na Dendaa. 8 Kusi akala He ya Nilonde. Nilonde oe watetekela okukala nepondolo kombanda yohi. 9 Akala omuyevi wepondolo mahi ondyale ya Siovaa. Otyo tyipopilwa okuti: “Nga Nilonde, omuyevi wepondolo mahi ondyale ya Siovaa.” 10 Watetekela okutumina ko Mbabele, Eleque, Akande no ko Kalanee, mohika yo Sineale. 11 Atundu kotyilongo oko aende ko Silia akatunga ko Ninive, no ko Leobote-Ii, no ko Kalaa 12 no ko Lesee, likala pokati nakati no Ninive no Kalaa: eli ankho epunda-umbo enene. 13 Misalaii akala he ya Lundii, na Anamii, na Leambii, na Nafituii, 14 na Patulusii, na Kasiluii (oku kuatuka ova filisiteu) na Kafetolii. 15 Kanaa akala he ya Sindoo, otyiveli, na Hete, 16 na he yova sembuseu, nova amoleu, nova girgaseu, 17 nova heveu, nova alakeu, nova sineu, 18 nova alavandeu, nova semaleu nova hamateu. Konyima onombunga mbova kanaa ambuliyandyana. 19 Ngotyo onondimbu mbo va kanaa, mbaoyela mo Sindoo alo ko Selale, popepi no Gasa, alo ko Sodoma no Gomola, no Andamaa, no Semboii popepi no Lasa. 20 Ava ovana va Kaa, mombunga yae nomalaka avo, okutalela konohika mbavo nomihoko viavo. 21 Sei, omukuaukulu wovana aveho va Embele ondenge ya Safee, omukulu nae wali novana. 22 Ovana va Sei ankho o Elau na Asuli, na Alapaxade na Lude na Alaa. 23 Ovana va Alaa ankho o Us na Hu, na Getele na Masi. 24 Alapaxade akala he ya Selaa, Selaa akala he ya Embele. 25 Embele akala he yovana vevali. Umwe ankho utiwa o Pelegue, mokonda pomuvo wae ohi yayapulilwe. Omphange yae ankho utiwa Sokitaa. 26 Sokitaa akala he ya Alamondande, na Selefe, na Hasalamavete, na Selaa, 27 na Handolau, na Usa, na Dikila, 28 na Ombale, na Ambimaele, na Sambaa, 29 na Ofili, na Havilaa na Sombambe; aveho ovo vali ovana va Sokitaa. 30 Ankho vakala okupolela ko Mesa alo ko Sefale, omphangu yonomphunda Koutundilo. 31 Ava vali ovana va Sei okutalela monombunga mbavo nomalaka avo, nonohika mbavo nomihoko viavo. 32 Ava ovo vali onombunga mbovana va Noe okutalela omu vatuka, nomihoko viavo. Okuhimbikila kuvo omihoko aviliyandyana kombada yohi, konyima Yombila Onene.