“Ame Nasukuka Kohonde Yovanthu Aveho”

1-3. (a) Popia oñgeni Eutiku ankhia. (b) Oityi Paulu alingile ya otyo tyitulongesa okuti ankho ukahi ñgeni?

PAULU ankho uli mo Tolowande. Mosapalalo mweyula ovanthu ovanyingi. Ankho ukahi nokuvepameka, mokonda oyo ankho onthiki yahulililako mavakala navo. Ankho omokati kovinthiki. Mondywo omo tyipondola ankho mwatokota unene mokonda muna ovikandiyelo ovinyingi viatema. Omukwendye umwe utiwa o Eutiku, ankho wapumphama pondyanena. Tyina oku Paulu ankho ekahi nokupopia, Eutiku apoila, atoko pondyanena!

² Mokonda Luka ankho ondotolo, mokutala oe watetekelele okulupuka akatale oñgeni omukwendye oo ekahi. Tyina ekemuvasa umwe, “utupu vali omwenyo.” (Ovil. 20:9) Paulu nae eya, alangala kombanda yomukwendye oo apopila ovanthu okuti: “Mutei vakwe, una omwenyo.” Paulu akondola vali Eutiku komwenyo! — Ovil. 20:10.

³ Otyipuka otyo tyilekesa umwe nawa okuti omphepo ikola ya Huku evi ilinga ovinene. Paulu haeko ankho uvelwa onombei mokonda yononkhia mba Eutiku. Nongootyo, Paulu atutilisa umwe omukwendye una, mokonda ankho kahande vakwavo velitehelele omapita avahakala vali neyumba-nthumbi mu Huku. Mokwatutilisa Eutiku, Paulu waungumanesa vomewaneno evepameka opo vatwaleko novilinga viavo valingila Huku. Tyili, Paulu ankho wesuka umwe unene nomwenyo wa vakwavo. Tupopia ngootyo, mokonda ngwe wapopile okuti: “Ame nasukuka kohonde yovanthu aveho.” (Ovil. 20:26) Pahe matutale etyi tulilongesila kweetyi tyalingile Paulu.

Paulu “Elipake Mondyila Yae Aende no ko Masendonia” (Ovilinga 20:1, 2)

4. Otyitateka patyi otyinene Paulu ali natyo mo Efesu?

⁴ Ngeetyi twamona-le mokapitulu kokwalamba, etyi Paulu eli mo Efesu wakalele notyitateka tyimwe otyinene. Ovilinga viae viokwivisa mo Efesu avieta onondyaya ononene. Ovanthu vokunthila ovilolo avahindi onondyaya, mokonda opo ankho vakale nokulia vetei kovilolo ovio. Omukanda Ovilinga 20:1 upopia okuti: “Etyi pahe ovanthu vatula, Paulu aihana ovalongwa, evepameka, ati salei-po nawa, ngwe elipake mondyila yae aende no ko Masendonia.”

5, 6. (a) Paulu wakalele mo Masendonia omuvo ulifwepi, ya oityi alingilile vakwavo vooko? (b) Paulu ankho utala ñgeni vakwavo?

⁵ Pokwenda noko Masendonia, Paulu ehiki mo Tolowande akalamo ononthiki mbumwe. Paulu ankho ukahi nokukevelela Titu utunda ko Kolindu velivase mo Tolowande. (2 Kol. 2:12, 13) Mahi etyi Paulu anoñgonoka okuti naina Titu kameyale, atundu mo Tolowande aende noko Masendonia, ya mokutala oko wakaleleko umwe enima “otyo apopia naava avasa onondaka mbupameka.”a (Ovil. 20:2) Pahe etyi pakala, Titu avekelivasa na Paulu ko Masendonia, emupopila oñgeni voko Kolindu vakala etyi vatanga omukanda wae wo tete. (2 Kol. 7:5-7) Otyipuka otyo Paulu atyimuhambukiswa umwe unene pahe evehonekela vali omukanda omukwavo, ou hono wiiwe okuti omukanda 2 Ova Kolindu.

⁶ Tyitupameka unene okunoñgonoka okuti Luka wapopia ondaka yati “evepameka” no yokwati “onondaka mbupameka” etyi apopia etyi Paulu akatalelepo voko Efesu novo ko Masendonia. Onondaka ombo mbulekesa umwe nawa okuti Paulu ankho uhole unene vakwavo! Ankho kekahi ngova Faliseu vatomba ovanthu, vapenya vala ovanthu. Paulu ankho utyii umwe okuti uundapela kumwe navo movilinga vya Huku. (Swau 7:47-49; 1 Kol. 3:9) Namphila ankho pamwe Paulu oe uvepakela-mo, mahi ankho kasoko okuti omunene vali kuvo. —2 Kol. 2:4.

7. Oñgeni ovakulu vomawaneno hono vahetekela Paulu?

⁷ Mononthiki mbuno, ovakulu vomawaneno novatalelipo vomawaneno, velikwatehila umwe valinge ngeetyi tyalingile Paulu. Atee umwe pokuviyula omunthu, etyi mwene vahanda okumupameka. Ovakulu vomawaneno vapameka vakwavo avehevepopi omapita. Omutalelipo umwe womawaneno, otyipuka otyo wetyipopia umwe nawa etyi ati: “Vakwetu momawaneno, vahanda umwe okulinga etyi tyaviuka, mahi pamwe kavetyivili mokonda valwa novitateka vivesoyesa, vivetilisa owoma ya avasoko okuti vetupu oku vapilukila.” Ovakulu vomawaneno valinga umwe ononkhono vapameke onongi mba Siovaa. — Hemb. 12:12, 13.

‘Avemupangela Omphango’ (Ovilinga 20:3, 4)

8, 9. (a) Oityi tyatyopolele omphango ya Paulu yokwenda ko Silia? (b) Mokutala oityi ova Sundaa ankho veyelele unene Paulu?

⁸ Etyi Paulu atunda ko Masendonia, aende noko Kolindu.b Oko yatyo akalako onohanyi ononthatu, pahe ahande okwenda noko Sengeleya, oku ankho makalonda mombapolo yenda noko Silia. Tyina amehiki ko Silia, ankho metyivili okwenda noko Selusalei atwale evi viaawa novanthu vikakwateseko vakwavo vooko vahepa.c (Ovil. 24:17; Loma 15:25, 26) Mahi apamoneka otyitateka tyimwe tyatyopolele omphango ya Paulu. Omukanda Ovilinga 20:3 upopia okuti: “Ova Sundaa ankho vemupanga-le omphango”!

⁹ Ova Sundaa ankho veyele umwe unene Paulu, mokonda ankho vasoka okuti Paulu wevetyitukila-po. Paulu oe wakwatesileko Kilisipu akala omulongwa wa Sesusi. Ngwe Kilisipu ankho omunthu umwe wankhimana unene mondywo yokufendela ikala mo Kolindu. (Ovil. 18:7, 8; 1 Kol. 1:14) Onthiki onkhwavo vali, ova Sundaa vomo Kolindu avahungu Paulu, avemutwala ku Ngaliu, omutumini womo Akaya. Mahi Ngaliu apopi okuti ondaka oyo inkhile opo, mokonda evi ankho veli nokupopia vitupu-ale oku viapilukila. Etyi ova Sundaa vana veiva etyi tyapopia Ngaliu avanumana umwe unene. (Ovil. 18:12-17) Tyipondola ova Sundaa vana ankho vetyii okuti Paulu mai noko Sengeleya, akavelama mombapolo yenda noko Silia. Pahe avelipakailamo umwe vemwiipae. Paulu alingi-vo ñgeni?

10. Okuti Paulu ankho kahandele okukwata mo Sengeleya mokonda watila owoma? Hangununa.

¹⁰ Paulu ahai noko Sengeleya, mahi akondoka nondyila aile nayo, akwate mo Masendonia. Ankho walinga ngootyo mokonda kahande aipawe tupu ankho uhanda okukwata nawa onombongo ambukehika umwe mbukakwateseko vakwavo. Omunthu okulinga oungendi aende pohi ankho katyapepukile. Pomuvo pana, momatapalo ankho mukala vala ovifwanga viyolamena ovanthu. Tupu monondywo mbokulalela namo ankho mulingisa vala otyiho. Mahi nongotyo Paulu alingi umwe ononkhono aendela umwe pohi tyipona okukwata ko Sengeleya. Paulu pokulinga oungendi una ankho kekahi aike. Ankho vena Alisitaluku, na Ngayu, na Sekundu, na Sopatele, na Timotiu, na Tolofimu, na Tikiku. — Ovil. 20:3, 4.

11. Oityi Onombangi mba Siovaa valinga veheliyumbehi vala tyina veli movilinga viokwivisa, ya Sesusi nae walingile ñgeni?

¹¹ Na hono, ngeetyi tyalingile Paulu, ovanthu va Siovaa tyina veli movilinga viokwivisa kaveliyumbuhi vala. Movilongo vimwe, ovanthu kavaende vala aveke, mahi vaenda ovanyingi okuti hatyo avaende vevali-vevali. Ya tyina vamoneswa ononkhumbi valinga ñgeni? Onombangi mba Siovaa vetyii umwe okuti mavahukaiswa. (Swau 15:20; 2 Tim. 3:12) Mahi nongootyo tyina veli movilinga viokwivisa, kaveliyumbuhi vala mokonda vetyii-ale okuti onthwe matumoneswa-le ononkhumbi. Nkhele tusokei kweetyi tyalingile Sesusi. Nthiki imwe ovanthu mo Selusalei avakwate omamanya tyokuhanda umwe okumuveta. Mahi “Sesusi ahamoneka, mondywo yokufendela atundu-mo.” (Swau 8:59) Onthiki onkhwavo vali, etyi ova Sundaa veli nokulipakailamo vemwiipae, “Sesusi ankho pahe kaenda-enda vali poluhandya amonwa nova Sundaa, aende no potyilongo tyimwe konthele koluhandya.” (Swau 11:54) Sesusi walingile umwe ononkhono eheliyumbuhi vala, etyivile okulinga etyi Siovaa ahanda. Hono, Onombangi mba Siovaa navo otyo valinga. — Mat. 10:16.

Ovanthu “Avahambukwa Unene” (Ovilinga 20:5-12)

12, 13. (a) Ovalongwa va Kilisitu vakalele ñgeni etyi vamona Eutiku watutiliswa? (b) Oityi Ombimbiliya ipopia tyipameka vana vokwasiwapo no vavo?

¹² Paulu novomundyila yae vaile aveho ko Masendonia ya mokutala aveliyapuka, mahi etyi pakala avekelivasa vali ko Tolowande.d Ombimbiliya ipopia okuti: “Atweende-po ononthiki ononthano atukevevasa mo Tolowande.”e (Ovil. 20:6) Ngeetyi tyapopiwa konthyimbi yokapitulu aka, o mepunda-umbo olio lyo Tolowande Eutiku atutilisilwe. Pahe soka oñgeni vomewaneno lina vakalele etyi vamona epanga liavo Eutiku watutiliswa! Ombimbiliya ipopia okuti “avahambukwa unene.” — Ovil. 20:12.

¹³ Mononthiki mbuno, kakulingwa vali omahuviso ngaa ankho alingwa pononthiki pana. Mahi nongootyo, vana vokwasiwapo no vavo vahambukwa unene tyina vasoka kweetyi Ombimbiliya ipopia okuti vokwankhia mavakatutiliswa. (Swau 5:28, 29) Mahi mokonda Eutiku ankho omukwankhali, konyima ankhi vali. (Loma 6:23) Mahi otyiwa okunoñgonoka okuti vana mavakatutiliswa mouye omupe mavakakalako apeho! Vana vatutiliswa opo vakatumine na Sesusi keulu, vapewa olutu lwahankhi vali. (1 Kol. 15:51-53) Ovanthu va Siovaa hono, tyilinge ovalembulwa tyilinge “onongi ononkhwavo” vena ovipuka ovinyingi ‘vivehambukiswa unene.’ — Swau 10:16.

‘Okwivisa Mounyingi no Momaumbo’ (Ovilinga 20:13-24)

14. Oityi Paulu apopilile ovakulu vewaneno lioko Efesu etyi velivasa ko Miletu?

¹⁴ Paulu novomundyila yae avatundu ko Tolowande avaende ko Asu, etyi pakala avakaya ko Mitilene, noko Kiyu noko Samu noko Miletu. Etyi Paulu mwene ankho ahanda okuhika ko Selusalei pomuvo wotyipito tyo Pendekosite. Otyo pokwenda ko Selusalei ahakwatelele vali ko Efesu mokonda ondyila oyo ankho iliseta unene. Mahi mokonda ankho wahanda umwe okutomphola novakulu vewaneno voko Efesu, evepopila vemuvase ko Miletu. (Ovil. 20:13-17) Etyi pahe ovakulu vemuvasa ko Miletu, Paulu evepopila okuti: “Vakwe onwe mwetyimona umwe nawa etyi twakala noonwe, okuhimbikila umwe onthiki yotete naliata motyilongo tyo Asiya, ame naundapela Tatekulu tyelikondola umwe koututu, naundapa nononkhuka, nemone mokonda yova Sundaa vandyeva, mahi hatalamene-ale kokumupopila ovipuka vimupa ouwa, kokumulongesila povaunyingi, nokumwoovola umwe umbo na umbo. Ame ovanthu nevepa umwe oumbangi waoya, aveho nova Sundaa nova Ngeleku neveti umwe velivele, vakondoke ku Huku, vetavele Tatekulu yetu Sesusi.” — Ovil. 20:18-21.

15. Ouwa patyi utundililako tyina twivisa momaumbo?

¹⁵ Hono kuna ononkhalelo ononyingi tupondola okwivisa tuvase ovanthu tuvepopile oviwa ovipe. Ngeetyi ankho tyilinga Paulu, onthwe tulikwatehila umwe twende apa pavasiwa ovanthu ovanyingi, tyilinge opapa patalamena omakalela, tyilinge opapa pakwata ovanthu ovanyingi, nomonovenda. Mahi tyikahi vali nawa Konombangi mba Siovaa, okwenda umwe momaumbo ovanthu. Omokonda yatyi okwenda momaumbo ovanthu otyo tyikahi vali nawa? Omokonda tyaavela ovanthu aveho omphitilo yokutehelela oviwa ovipe Viouhamba, tupu tyitukwatesako okwahalingi okapungulula ngeetyi Siovaa ehena okapungulula. Okwenda momaumbo ovanthu tupu tyitukwatesako umwe atutyivili okukwatesako vana tuvasa okutalela kweetyi vesukisa. Okwivisa umbo na umbo tyipameka onthumbi yetu tupu tyitukwatesako atutyivili umwe okukoleleya. Ngokuti, ovalanduli votyotyili va Sesusi hono vaimbukilwa kokwivisa ‘mounyingi no momaumbo.’

16, 17. Oñgeni Paulu alekesile okuti wakola omutima, ya oñgeni hono ovalanduli va Kilisitu valinga ngeetyi alingile?

¹⁶ Paulu wapopilile umwe nawa ovakulu vewaneno lioko Efesu okuti ankho kei ovitateka makamona ko Selusalei tyina amehikiko. Ngootyo, Paulu evepopila okuti: “Mahi pahe ame himafweve omwenyo wange ngao ame ndyiti oo omunene vali, otyinene vali kwaame okuvitula ondyila yange, notyilinga etyi napewa na Tatekulu Sesusi, nokupa ovanthu oumbangi waoya, oumbangi woviwa ovipe viokankhenda okanene ka Huku.” (Ovil. 20:24) Paulu kayekele otyitateka natyike, ngeetyi okwahavetemo, nokumoneswa ononkhumbi, vimutyike okufwisapo otyilinga tyae.

¹⁷ Mononthiki mbuno, ovalanduli va Kilisitu navo vena ovitateka ovinyingi. Vamwe vailikwa novatumini okufenda Siovaa, ovakwavo vamoneswa ononkhumbi. Nkhele ovakwavo vavela, tupu vena vali ovitateka ovikwavo. Ovakwendye novahikwena konosikola vahongiliywa okulinga evi viapenga. Onombangi mba Siovaa nga vakala-kala umwe novitateka, velikwatehila avalingi ngeetyi tyalingile Paulu. Etyi vahanda ‘okwaava oumbangi waoya woviwa ovipe.’

“Litalei Nawa, Yungei Nawa Otyunda Atyiho” (Ovilinga 20:25-38)

18. Oityi Paulu alingile ahavelwe onombei ya oñgeni ovakulu vewaneno lioko Efesu ankho mavemuhetekela?

¹⁸ Pahe Paulu apopila otyipuka tyimwe otyiwa ovakulu vewaneno lioko Efesu, evepopila valinge ngeetyi ngwe alingile. Tete, wevepopila okuti ei okutala oyo onthiki yahulililako, kamavelimona-mona vali. Pahe evepopila okuti: “Ame nasukuka kohonde yovanthu aveho, mokonda hatalamene-ale kokumupopila ondunge aiho ya Huku.” Oñgeni ovakulu vewaneno lioko Efesu ankho mavahetekela etyi tyalingile Paulu, avahavelwa onombei mbohonde yomunthu nawike? Paulu wevepopila okuti: “Litalei nawa, yungei nawa otyunda atyiho, otyunda etyi mwanakelwa nomphepo ikola mulinge vokutyilulika, munthite ewaneno lya Huku, eli alanda mwene nohonde Yomona wae.” (Ovil. 20:26-28) Paulu wevepopila okuti ‘pokati kavo mapanyingila omahunyu ena onya, aapopi evi viehevio ayapule ovalongwa aevetwala nohika.’ Oityi ovakulu vewaneno ankho vena okulinga? Paulu wevepopila okuti: “Onwe lungukei, hinangelei omanima aa etatu ndyiti vala na tyinthiki na tyitenya hitalama-le ndyimulondola tyilila, nati umwe andyilondola ou, andyilondola ou.” — Ovil. 20:29-31.

19. Oityi tyaendelepo etyi palamba omanima 60 tundee apa Sesusi aipawa, ya mokweenda kwomanima omanyingi atyeeta-tyi?

¹⁹ “Omahunyu ena onya,” amoneka etyi palamba omanima 60 tundee apa Sesusi ankhia. Menima 98 P.K., Swau ahoneka okuti: “Pehepano kwatumbuka-le ovanyingi vokupondakana Kilisitu . . . Ovo yatyo vatunda umwe pwoonthwe, mahi ankho ha vetu-ale; ine vali vetu, ñgeno nkhele tuna-vo. Mahi vapita umwe tyimoneke okuti ha aveho ovetu.” (1 Swau 2:18, 19) Etyi palamba omanima 200 konyima yononkhia mba Sesusi, vana vokwatyitukila-po otyili ankho veliti ovanene vali ku vakwavo aveho vomewaneno. Pahe etyi palamba omanima 300 tundee apa Sesusi ankhia, omutumini omunene womo Loma utiwa o Constantino, ovanthu ovo vokuliti ovalanduli va Kilisitu, eveyeke umwe valinge ongeleya yavo. Mokonda ankho vaeta oviso viovanthu vahafende Siovaa mongeleya yavo, ongatyina vapopia evi viehevio. Ovipuka ovio vahindile, na hono vilingwa umwe monongeleya mbomatutu.

20, 21. Oñgeni Paulu alekesile okuti ankho kamonena motyilinga alinga, ya oityi ovakulu vewaneno vena okulinga vemuhetekele?

²⁰ Paulu ankho welikalela unene novanthu vana ankho vamonena vala monongi mba Huku. Paulu ankho uundapa umwe elitekule ahakala omutengi ku vakwavo mewaneno. Hakuti ankho tyina akwatesako vakwavo ankho uhanda okumonena-mo. Paulu apopila ovakulu vewaneno lioko Efesu vaundapele vakwavo tyahafetwa. Wapopia okuti: “Kwateseiko vakwenyi vahapamene, otyo mwahalimbwa onondaka Tatekulu Sesusi atolele etyi atile: ‘Okwaava tyihambukiswa vali tyipona okupewa.’” — Ovil. 20:35.

²¹ Ngeetyi tyalingile Paulu, hono ovakulu vomawaneno kavamonena motyilinga valinga. Kavalingi ngononkhalamutwe mbonongeleya vamonena vala movanthu vavo. Mahi ava vapewa otyilinga ‘tyokunthita ewaneno lya Huku’ vafwisapo umwe nawa otyilinga tyavo tyahaiti onombongo. Mewaneno liovanthu va Huku kamukala ovanthu vokuna elungavi, mokonda ‘vokuliovolela omunkhima’ mavakatoka. (Omih. 25:27) Omunthu okukala nomakamo tyikwamako olukundo. — Omih. 11:2.

22. Oityi ovakulu vewaneno lioko Efesu ankho veholelele unene Paulu?

²² Momawaneno ovanthu ankho vehole unene Paulu mokonda nae ankho uvehole. Otyo Ombimbiliya ipopila okuti etyi pahe evelekela, “aveho avakwata epupa okulila otyinene, avahumbakana Paulu, avemupe onombesu.” (Ovil. 20:37, 38) Ovanthu va Huku hono vapanda unene ovakulu vomawaneno vaundapela vakwavo, valinga ngeetyi ankho tyilinga Paulu. Mokwelilongesa etyi tyalingaile Paulu, twetyimona umwe nawa okuti etyi apopia okuti: “Ame nasukuka kohonde yovanthu aveho,” naina otyili umwe! — Ovil. 20:26.