EKI WAABA NOOKIMANYA?
Ahabw’enki okwita enkozi z’ebibi kyabaire nikitwariramu okuzihenda amaguru?
Aha bikwatiraine n’okwitwa kwa Yesu hamwe n’enkozi z’ebibi babiri abaabaire bahanikirwe aha muti, ekyahandiikirwe nikigira kiti: “Abayudaaya nikwo kushaba Pilaato kubahenda amaguru, ngu babone kuhanurwa.”—Yohaana 19:31.
Ebiragiro by’Ekiyudaaya bikaba nibiragiira ngu bwanyima y’enkozi y’ebibi kwitwa, omutumbi gwe guhanikwe aha muti kandi “gutariguraaraho.” (Eky’Ebiragiro 21:22, 23) Abayudaaya bakaba bakuratira ekiragiro ekirikwenda kushusha n’eky’Abarooma abaabaire bahanika omuntu okozire ebibi aha muti atakaitsirwe. Omu muringo ogu, ku baabaire bahenda omuntu amaguru, kikaba kimubaasisa kurahuka kufa kugira ngu bamuzikye sabato etakahikire eizooba ryaheza kurenga.
Omu bunaku bw’okwitwa nk’okwo, omuntu okozire ebibi bakaba bamurambika aha muti reero bamuteererera emisimaari omu ngaro n’omu bigyere. Omuti ku gwabaire gwemerezibwa, akaba aguma naarengyera aine obusaasi bwingi obwo ahangiriirwe emisimaari. Omuntu ohanikirwe aha muti, ku yaabaire aba naayitsya, akaba aguma naimukyera obwo omusimaari nari emisimaari emuri omu bigyere. Kwonka ku baabaire bamuhenda amaguru, ekyo akaba atabaasa kukikora. Eki kikaba kibaasisa omuntu ogwo kurahuka kufa ahabw’okutaitsya gye.
Enjungu zikaba zikoresibwa zita omu ntaro ira?
Enjungu niyo Daudi yaakoreise kwita omushaija w’amaani Goliasi. Daudi naabaasa kuba yaayegire kukoresa gye enjungu kuruga omu buto, obu yaabaire ari omuriisa w’entaama.—1 Samueli 17:40-50.
Ekishushani ky’Abaasiria barikukoresa enjungu kuteera etauni y’Abayudaaya
Omu bunaku bw’okuhandiikwa kwa Baibuli, ebishushani ebihuugirwe bikaba nibyoreka ngu Abanyamisri hamwe na Abaasiria bakaba bakoresa enjungu. Omuringo gw’okurwana ogu gukaba, nigutwariramu okukoresa akashaho kakomire aha bukoba bubiri. Omuntu orikukoresa enjungu akaba ata eibaare ryekurungiriire ahagati y’akashaho ako ririkwingana n’omucungwa ririkuremeera guraamu 250. Akaba abanza yaarihuubahuuba, reero arekura orubaju rumwe orw’orukoba, eibaare rigyenda n’amaani maingi ririkworekyera eki arikwenda kuteera.
Ebirikutimbwa omu itaka omuri Asia, nibyoreka ngu omu ntaro za ira, bakaba bakoresa amabaare g’enjungu. Abahangu omu by’engamba bakaba nibabaasa kurekyera enjungu erikubaasa kwiruka mahiro 99 kuhika ahari 149 omu shaaha emwe. Abahandiiki tibarikwikirizana yaaba enjungu y’eibaare neehika hare kwingana n’akata, kwonka enjungu neebaasa kuba neekira n’aha kata.—Abaramuzi 20:16.