Yɛ Ɛbɛlabɔlɛ Nee Yɛ Ɛzonlenlɛ Nyianu Buluku Ne Anwo Neɛnleanu
SEPTEMBER 6-12
NYAMENLE EDWƐKƐ NE AZO NVASOƐ | DITILƆNOMI 33-34
“Kpondɛ Ɛvealeka Wɔ Gyihova Asa Abo”
it-2 51
Gyɛhyelan
Ɔle Yizilayɛ amodinli mɔɔ bɛfa bɛdi ye eni. Wɔ Giliki Septuagint ne anu, edwɛkɛkpɔkɛ “Gyɛhyelan” rayɛle ɛhulolɛ edwɛkɛ mɔɔ kile “kulovolɛ” la. Anrɛɛ ɔwɔ kɛ amodinli “Gyɛhyelan” ne kakye Yizilayɛma kɛ bɛle menli mɔɔ bɛ nee Nyamenle ɛyɛ ngyekyeleɛ ɔti ɔwɔ kɛ bɛbɔ ɛbɛla mɔɔ nwolɛ te. (Di 33:5, 26; Ay 44:2) Bɛvale duma ne bɛlile gyima wɔ adenle ngakyile zo wɔ Ditilɔnomi 32:15. Kɛ anrɛɛ Yizilayɛma babɔ duma ne anwo ɛbɛla la, bɛyɛle bɛ kɔme ketee na bɛkpole bɛ Bɔvolɛ yɛɛ bɛ Ngoanedievolɛ ne.
Kpondɛ Baebolo Nu Ndelebɛbo
it-2 439 ¶3
Mosisi
Mosisi wule la ɛnee yeli ɛvolɛ 120. Baebolo ne hanle ɔ nwo edwɛkɛ kɛ: “Ɔ nye anyɛ monzomonzo yɛɛ ye anwosesebɛ anwie.” Awie biala annwu ɛleka fɔɔnwo mɔɔ Gyihova ziele ye la badwu ɛnɛ. (Di 34:5-7) Ɔbayɛ kɛ Gyihova yɛle ye zɔ amaa ye nla ne anzua Yizilayɛma ɛhane yeammaa bɛanlua zo bɛanzonle awozonle. Nɔhalɛ nu, ɛnee Abɔnsam kulo kɛ ɔfa Mosisi funli ne ɔyɛ zɔ ɔluakɛ ɛdoavolɛ Dwuudu mɔɔ eza ɔle Gyisɛse Kelaese adiema la hɛlɛle kɛ: “Mekɛ mɔɔ anwumabɔvolɛ kpanyinli Maekeɛle nee Abɔnsam ɛlɛsu Mosisi funli ne anwo kpolera la, yeanzi ye ahonle yeanga edwɛkɛ ɛtane yeambua ye ndɛne, emomu ɔhanle kɛ: ‘Gyihova ɛdea wɔ.’” (Dwu 9) Kolaa na Dwɔhyua ali Yizilayɛma anyunlu na bɛahɔ Keena la, bɛvale kenle 30 bɛzunle Mosisi.—Di 34:8.
SEPTEMBER 13-19
Kpondɛ Baebolo Nu Ndelebɛbo
w04 12/1 9 ¶1
Dwɔhyua Buluku Ne Anu Edwɛkɛ Titili
2:4, 5—Kɛmɔti a Releehabe bɛlɛbɛlale belemgbunli soanvolɛma ne mɔɔ ɛnee bɛlɛkpondɛ busiama ne la ɛ? Ɔlua diedi mɔɔ Releehabe ranyianle ye wɔ Gyihova anu la ati, ɔvale ye ngoane ɔdole esiane nu ɔbɔle busiama ne anwo bane. Ɛhye ati, ɛnee mɛla biala ɛnkyekye Releehabe kɛ ɔbaha ɛleka mɔɔ Nyamenle menli ne vea la yeahile menli mɔɔ ɛnee bɛlɛkpondɛ bɛ bɛahu bɛ la. (Mateyu 7:6; 21:23-27; Dwɔn 7:3-10) Nɔhalɛ nu, bɛbule Releehabe kɛ “tenlenenli” ɔlua gyima mɔɔ ɔyɛle mɔɔ bie a le belemgbunli ne soanvolɛma ne mɔɔ yeangile bɛ ɛleka mɔɔ busiama ne wɔ la ati.—Gyemise 2:24-26.
SEPTEMBER 20-26
NYAMENLE EDWƐKƐ NE AZO NVASOƐ | DWƆHYUA 3-5
“Gyihova Yila Diedi Mɔɔ Yɛfa Yɛyɛ Ninyɛne La Azo”
it-2 105
Dwɔdan
Fane dɔɔnwo ne ala Dwɔdan azule ne foa mɔɔ la Galeli Nyevile ne aze la kuma le mita 1 mɔɔ kɔ 3 (fuutu 3 mɔɔ kɔ 10) yɛɛ ye tɛtɛlɛ le mita 27 mɔɔ kɔ 30 (fuutu 90 mɔɔ kɔ 100). Noko saa ɔdwu ma ɛdelɛ mekɛ a, Dwɔdan azule ne yi bu aze na ye kuma nee ye tɛtɛlɛ ne yɛ kpole kpalɛ. (Dwh 3:15) Saa ɔyi kpalɛ a Yizilayɛ maanle ne anu mrenyia, mraalɛ nee ngakula ɛnrɛhola ye pɛ titili wɔ ɛleka mɔɔ ɔmbikye Gyɛleko la. Ɔse kpole kpalɛ wɔ mekɛ ɛhye anu na yeva menli mɔɔ bɛlɛbia la bie mɔ yehɔ. Noko akee, Gyihova luale nwanwane adenle zo maanle Dwɔdan azule ne gyinlanle kɛ bane, na Yizilayɛma luale azɛlɛ resee zo pɛle. (Dwh 3:14-17) Ye ɛvolɛ dɔɔnwo anzi mɔɔ ɛnee Yilaegya nee Yilaehya lua la, bɛnwunle nwanwane deɛ ɛhye bie, yɛɛ mekɛ bie mɔɔ ɛnee Yilaehya angomekye lua la ɔdaye noko ɔnwunle debie zɔhane.—2Ar 2:7, 8, 13, 14.
Kpondɛ Baebolo Nu Ndelebɛbo
w04 12/1 9 ¶2
Dwɔhyua Buluku Ne Anu Edwɛkɛ Titili
5:14, 15—Nwane a le “Gyihova ɛlɔne kpanyinli” ne a? Ɔda ali wienyi kɛ ɛlɔne kpanyinli ne mɔɔ maanle Dwɔhyua anwosesebɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛko bɛava Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne la a le “Edwɛkɛ ne” mɔɔ yemɔ a le Gyisɛse Kelaese mekɛ mɔɔ ɛnee ɔwɔ anwuma la. (Dwɔn 1:1; Daneɛle 10:13) Ɛnɛ, Gyisɛse Kelaese mɔɔ bɛwula ye anyunlunyia la gyi Nyamenle menli ne anzi kpundii wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛko sunsum nu konle la na ɛhye maa bɛ anwosesebɛ kpole!
SEPTEMBER 27–OCTOBER 3
NYAMENLE EDWƐKƐ NE AZO NVASOƐ | DWƆHYUA 6-7
“Twe Ɛ Nwo Fi Ninyɛne Mɔɔ Nvasoɛ Ɛnle Zo La Anwo”
w10 4/15 20 ¶5
Ye Ɛ Nye Fi Ninyɛne Mɔɔ Nvasoɛ Ɛnle Zo La Anwo!
Wɔ ɛvoya dɔɔnwo anzi, Ekan maanle ɔ nye bɛlɛbɛlale ye na ɔwuale ninyɛne wɔ suakpole Gyɛleko mɔɔ bɛhonle bɛzɛkyele ye la azo. Nyamenle zele bɛ kɛ bɛzɛkye suakpole ne azo debie biala kyesɛ ninyɛne mɔɔ bɛfa bɛahɔgua Gyihova sua nu gya ne anu la ala. Bɛbɔle Yizilayɛma kɔkɔ kɛ: ‘Bɛhwe bɛ nwo bɛvi debie mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛsɛkye ye la anwo, amaa bɛ nye ambolo debie mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛsɛkye ye wɔ suakpole ne azo la na bɛanva.’ Ekan anli adehilelɛ ɛhye azo ɔti Eyaema lile Yizilayɛma anwo zo konim na bɛ nuhua dɔɔnwo wule. Ekan anga ninyɛne mɔɔ ɔwuale la anwo edwɛkɛ hɔkpulale kɛ ɔ nwo lale ali la. Akee ɔhanle kɛ: ‘Mɔɔ menwunle ninyɛne ne mɔ la, me nye bolole bɛ yemɔti menvale.’ Ɛnyelɛzo atiakunluwɔzo ne maanle bɛzɛkyele Ekan nee “debie biala mɔɔ ɔlɛ la.” (Dwɔh. 6:18, 19; 7:1-26) Ekan maanle ɔ nye bolole debie mɔɔ bɛduale bɛ kɛ bɛmmafa la.
w97 8/15 28 ¶2
Duzu Ati A Ɔwɔ Kɛ Ɛka Ɛtane Mɔɔ Ɛkɛyɛ La Ɛ?
Debie ko mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ yɛka yɛ ɛtane la a le kɛ ɔmmaa asafo ne anwo ɛngua evinli. Gyihova le Nyamenle mɔɔ ɔ nwo te na ɔle nwuanzanwuanza. Ɔkulo kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛsonle ye la amuala anwo te wɔ sunsum nu nee ɛbɛlabɔlɛ nu. Ye Edwɛkɛ ne ka kɛ: “Bɛle ngakula mɔɔ bɛyɛ tieyɛ, bɛmmadi atiakunluwɔzo mɔɔ ɛnee bɛlɛ ye wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee bɛnze ɛhwee la anzi, na kɛ mɔɔ Nwuanzanwuanzanli ne mɔɔ vɛlɛle bɛ la de la, bɛdabɛ noko bɛyɛ nwuanzanwuanza wɔ bɛ nyɛleɛ muala anu, ɔluakɛ bɛhɛlɛ kɛ: ‘Bɛyɛ nwuanzanwuanza, ɔluakɛ mele nwuanzanwuanza.’” (1 Pita 1:14-16) Saa awie kɔ zo yɛ evinli nyɛleɛ anzɛɛ ɛtane bie na bɛannea bɛanli nwolɛ gyima a, ɔkola ɔgua asafo ne amuala anwo evinli na Gyihova anye ɛnrɛlie asafo ne anwo.—Fa toto Dwɔhyua tile 7 anwo.
w10 4/15 21 ¶8
Ye Ɛ Nye Fi Ninyɛne Mɔɔ Nvasoɛ Ɛnle Zo La Anwo!
Nwonane nu atiakunluwɔzo nee ɛnyelɛzo atiakunluwɔzo kola sua nɔhalɛ Kilisienema ɛhane. Ɔti Nyamenle Edwɛkɛ ne tu yɛ folɛ kɛ yɛhomo yɛ nwo zo wɔ ninyɛne mɔɔ yɛfa yɛ nye yɛnea nee kɛzi yɛte nganeɛ la anwo. (1 Kɔl. 9:25, 27; kenga 1 Dwɔn 2:15-17.) Tenlenenli Dwobu nwunle kɛ, mɔɔ yɛnea la kola nyia yɛ nganeɛdelɛ zo tumi ɔti ɔhanle kɛ: “Me nee me nye ɛyɛ ngyekyeleɛ. Ɔti kɛ ɔkɛyɛ na meanlea bɛlɛra mɔɔ ɛnze nrenyia la wɔ adenle ɛtane zo ɛ?” (Dwobu 31:1) Dwobu bɔle kpɔkɛ kɛ ɔnrɛzɔ raalɛ wɔ adenle ɛtane zo yɛɛ yeangulo kɛ ɔkɛdwenledwenle debie zɛhae anwo bɔbɔ. Gyisɛse hanle kɛ: “Awie biala mɔɔ kɔ zo nea raalɛ na ɔnyia ɔ nwo ɛhulolɛ la ɛzɛkye agyalɛ wɔ ye ahonle nu dɛbadɛba” vale zile zo kɛ ɔnle kɛ yɛdwenledwenle ɛbɛlatane nwo.—Mat. 5:28.
OCTOBER 4-10
NYAMENLE EDWƐKƐ NE AZO NVASOƐ | DWƆHYUA 8-9
“Mɔɔ Yɛsukoa Yɛfi Gebɛyɔnoma Edwɛkɛ Ne Anu La”
it-1 930-931
Gebɛyɔn
Kɛzi Bɛ Nee Dwɔhyua Lile La. Wɔ Dwɔhyua mekɛ zo, ɛnee Havaema a de Gebɛyɔn azɛlɛ zo a, ɛnee bɛboka Keenama maanle nsuu mɔɔ Gyihova hanle kɛ bɛzɛkye bɛ la anwo. (Di 7:1, 2; Dwh 9:3-7) Ɛnee eza bɛfɛlɛ Gebɛyɔnoma ne Amɔlema yɛɛ ɔyɛ a bɛfa duma ɛhye bɛfɛlɛ Keenama amuala. (2Sa 21:2; fa toto Gyn 10:15-18; 15:16 anwo.) Gebɛyɔnoma anyɛ kɛ Keenama mɔɔ ɛha la, ɔnva nwo kɛ ɛnee bɛ nwo yɛ se na bɛle maanle kpole la, bɛnwunle kɛ Gyihova ɛlɛko amaa Yizilayɛma ɔti bɛnrɛhola bɛ nyunlu gyinla. Ɛhye ati mekɛ mɔɔ Yizilayɛma lile Gyɛleko nee Eyaema anwo zo konim wiele la, Gebɛyɔnoma mɔɔ bɛgyi Havaema suakpole Kɛfaela, Biyɛlɔto yɛɛ Keleate-gyialem agyakɛ anu la (Dwh 9:17), dule menli kɛ bɛhɔnwu Dwɔhyua wɔ Gelegale na bɛ nee ye ɛyɛ anzodwolɛ ngyekyeleɛ. Gebɛyɔnoma mɔɔ bɛzoanle bɛ la wulale adɛladeɛ yɛɛ mgbɔlaboa mɔɔ yetete, bɛvale nwanye nwoma ahodoku mɔɔ ekpukekpuke na bɛkpomgba, ahodoku mɔɔ ɛtete, paano mɔɔ ɛhete na ɔlɛbubu la kɛ asɛɛ bɛvi moɔmoa a bɛra a, na bɛmboka maanle maanle mɔɔ ɔwɔ kɛ Yizilayɛma sɛkye bɛ la anwo. Bɛhanle mɔɔ Gyihova vale yɛle Yigyibitima nee Amɔlema arelemgbunli Saehɔn nee Ɔɔgo la anwo edwɛkɛ. Noko bɛambɔ Gyɛleko nee Eyaema ɛzɛkyelɛ ne azo ɔluakɛ, kɛ mɔɔ bɛse bɛvi “moamoa” la ati, ɔnrɛyɛ nɔhalɛ kɛ ɛnee edwɛkɛ zɔhane ɛdɛlɛ ɛdwu bɛ sua zo nehane kolaa na bɛabɔ bɛ adendulɛ ne abo. Yizilayɛ mgbanyima ne mɔ nleanle bɛ daselɛ ne, bɛliele bɛdole nu na bɛ nee bɛ yɛle ngyekyeleɛ kɛ bɛnrɛzɛkye bɛ.—Dwh 9:3-15.
w04 10/15 18 ¶14
“Kɔluolua Azɛlɛ Ne Azo”
Menli mɔɔ bɛzoanle bɛ la hanle kɛ: “Wɔ sonvolɛma ɛde Gyihova wɔ Nyamenle ne duma la ati a yɛvi moamoa yɛra a.” (Dwɔhyua 9:3-9) Bɛ adɛladeɛ nee bɛ aleɛ ne mɔ maanle ɔlale ali kɛ bɛvi moa a bɛrale a, noko ɔvi Gebɛyɔn mɔɔ kɔ Gelegale la le mayɛlɛ 20 [kilomita 30] pɛ. Dwɔhyua nee ye mgbanyima ne liele Gebɛyɔnoma ne lile na bɛ nee bɛ nee azua mɔɔ bikyebikye bɛ la yɛle anzodwolɛ ngyekyeleɛ. Asoo ɛnee Gebɛyɔnoma ɛngulo kɛ bɛku bɛ la ati a bɛbɔle adwenle ɛhye ɔ? Kyɛkyɛ! Ɛnee bɛkulo kɛ bɛnyia Yizilayɛma Nyamenle ne anyunlu ɛlolɛ. Gyihova liele Gebɛyɔnoma dole nu kɛ bɛzoa ‘ɛyɛne nee nzule bɛmaa menli ne nee Gyihova afɔlemokyea ne.’ Ɛhye kile kɛ bɛbazoa ɛyɛne mɔɔ bɛbava bɛabɔ afɔle la. (Dwɔhyua 9:11-27) Ɛnee Gebɛyɔnoma ne lɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbahɔ zo bɛabɛlɛ bɛ nwo aze bɛayɛ gyima mɔɔ ba aze la wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu. Ɔbayɛ kɛ bɛ nuhua bie mɔ boka ɛzonlenlɛsua ne anu sonvolɛma ne (Nɛtinɛmma) mɔɔ bɛvile Babelɔn bɛrale na bɛraboale bɛmaanle bɛkyekyele ɛzonlenlɛsua ne bieko la anwo. (Ɛzela 2:1, 2, 43-54; 8:20) Yɛbahola yɛazukoa bɛ subane ne ɔlua mɔdenle mɔɔ yɛbabɔ yɛakpondɛ anzodwolɛ wɔ yɛ nee Nyamenle avinli na yɛanyia ɛhulolɛ kɛ yɛbabɛlɛ yɛ nwo aze yɛayɛ gyima mɔɔ ba aze wɔ ye ɛzonlenlɛ nu la.
Kpondɛ Baebolo Nu Ndelebɛbo
it-1 1030
Ɛhendalɛ
Wɔ mɛla mɔɔ Gyihova vale maanle Yizilayɛma la abo, ɛnee saa bɛku amumuyɛma bie mɔ a bɛkenda bɛ wɔ baka zo kɛ ‘menli mɔɔ munzule ɛha bɛ wɔ Nyamenle anyunlu’ la bɛfa bɛyɛ kɔkɔbɔlɛ nwo neazo bɛmaa awie mɔ. Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛye funli ne mɔɔ bɛhenda ye baka zo la bɛsie ye kolaa na aleɛ adwo; ɔluakɛ saa bɛgyakyi ye wɔ baka ne azo a, ɛnee bɛlɛgua azɛlɛ ne mɔɔ Nyamenle ɛva ɛmaa Yizilayɛma la anwo evinli. (Di 21:22, 23) Ɛnee ɔwɔ kɛ Yizilayɛma di mɛla ɛhye azo wɔ mekɛ mɔɔ bɛkɛhu ɛyɛvolɛ mɔɔ ɔnle Yizilayɛnli bɔbɔ la.—Dwh 8:29; 10:26, 27.
OCTOBER 11-17
NYAMENLE EDWƐKƐ NE AZO NVASOƐ | DWƆHYUA 10-11
“Gyihova Honle Maanle Yizilayɛma”
it-1 50
Adonae-zidɛke
Ɛnee ɔle Gyɛlusalɛm belemgbunli wɔ mekɛ mɔɔ Yizilayɛma ko ava Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne la. Ɔ nee arelemgbunli mɔɔ bɛwɔ Dwɔdan ne Adɔleɛ afoa nu la hanle bɛ nwo bɔle nu kɛ bɛ nee Dwɔhyua nee ye ɛlɔnema ne kaho. (Dwh 9:1-3) Noko akee, Havaema mɔɔ bɛde Gebɛyɔn la nee Dwɔhyua yɛle anzodwolɛ ngyekyeleɛ. Kɛ mɔɔ ɛnee Adonae-zidɛke kulo kɛ ɔsi ye agbɔvolɛ adenle wɔ ɛtetalɛ bieko anwo la ati, ɔvɛlɛle Amɔlema arelemgbunli nna ne mɔɔ ɛha la na bɛhɔyɛle bɛ azokoɛleɛ kɛ bɛ nee Gebɛyɔnoma kaho. Adenle mɔɔ Dwɔhyua luale zo liele Gebɛyɔnoma na bɛlile arelemgbunli nnu ne ɛlɔnema ne anwo zo konim la maanle arelemgbunli ne mɔ nriandinle hɔveale Makidaa bolɛ bɔne nu. Dwɔhyua hunle Adonae-zidɛke nee arelemgbunli nna ne mɔɔ ɛha la wɔ ye ɛlɔnema ne anyunlu na ɔhendanle bɛ wɔ mbaka zo. Akee ɔvuandinle bɛ avunli ne mɔ ɔguale bolɛ bɔne ne anu, na ɛkɛ ne rayɛle bɛ nla.—Dwh 10:1-27.
it-1 1020
Ezuawolɛ
Gyihova vale lile gyima. Ɔdwu mekɛ ne bie a Gyihova fa ezuawolɛ di gyima fa di ye bodane nwo gyima na eza ɔfa ɔda ye tumi kpole ne ali. (Ed 148:1, 8; Ay 30:30) Ɛhye anwo kɛlɛtokɛ mɔɔ limoa la a le ngyegyelɛ mɔɔ tɔ zo nsuu mɔɔ ɔvale ɔrale Yigyibitima anwo zo la. Ɔle ezuawolɛ kpole mɔɔ ɔdɔle ɔzɛkyele ninyɛne kɔsɔɔti mɔɔ bɛlua, ɔbubule ɛbɔ nu mbaka kɔsɔɔti yɛɛ ɔhunle menli nee nane. Yizilayɛma mɔɔ ɛnee de Gohyɛn azɛlɛ zo la ala a bie anga bɛ a. (Ɛzɛ 9:18-26; Ed 78:47, 48; 105:32, 33) Nzinlii wɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo, mɔɔ ɛnee Dwɔhyua li Yizilayɛma anyunlu la, Gyihova vale ezuawolɛ lile gyima zɛkyele Amɔlema arelemgbunli nnu ne mɔɔ bɔle nu vale konle doale Gebɛyɔnoma la. Wɔ mekɛ ɛhye menli mɔɔ ezuawolɛ ne hunle bɛ la zonle tɛla bɛdabɛ mɔɔ Yizilayɛma vale konle dadeɛ hunle bɛ la.—Dwh 10:3-7, 11.
w04 12/1 11 ¶1
Dwɔhyua Buluku Ne Anu Edwɛkɛ Titili
10:13—Asoo nwanwane debie zɛhae bahola ayɛ boɛ ɔ? ‘Asoo debie wɔ ɛkɛ mɔɔ Gyihova anwuma nee aze Bɔvolɛ ne ɛngola ye yɛ ɔ?’ (Gyɛnɛsese 18:14) Gyihova kola fa ye tumi ne yɛ gyima maa kɛzi azɛlɛ ne pɛne ɔ nwo la kakyi mɔɔ saa awie gyi azɛlɛ ye azo na ɔlɛnea sɛnzɛne ne nee siane ne a ɔle kɛ asɛɛ bɛgyinla la. Anzɛɛ ɔkulo a ɔbamaa azɛlɛ ne nee siane ne ahɔ zo apɛne bɛ nwo na yeamaa wienyi ne mɔɔ vi sɛnzɛne ne nee siane ne anu la ahɔ zo ada agua azɛlɛ ne azo. Kɛ ɔde ye biala la, “kenle zɛhae bie ɛtɛbale ɛlɛ” anzɛɛ debie zɛhae bie ɛtɛsile ɛlɛ wɔ alesama tetedwɛkɛ nu.—Dwɔhyua 10:14.
Kpondɛ Baebolo Nu Ndelebɛbo
w09 3/15 32 ¶5
Kpuya Mɔɔ Vi Kengavolɛma Ɛkɛ
Ɔnle kɛ yɛte nganeɛ kɛ, kɛ mɔɔ bɛbobɔ mbuluku bie mɔ aluma wɔ Baebolo ne anu na ɛnee bɛfa bɛdi gyima wɔ zɔhane mekɛ ne la ati, ɔkile kɛ bɛvale Nyamenle sunsum a bɛhɛlɛle a. Gyihova Nyamenle ɛbɔ ye Edwɛkɛ ne anwo bane yɛɛ ɔwɔ ɛkɛ ne “dahuu.” (Aye. 40:8) Mbuluku 66 mɔɔ bɔ nu yɛ Baebolo ne mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa yɛ la ala a le mbuluku mɔɔ yɛhyia nwo ‘amaa yɛafɛta bɔkɔɔ mɔɔ bɛziezie yɛ bɛmaa gyima kpalɛ biala a.’—2 Tim. 3:16, 17.
OCTOBER 18-24
NYAMENLE EDWƐKƐ NE AZO NVASOƐ | DWƆHYUA 12-14
“Fa Wɔ Ahonle Muala Di Gyihova Anzi”
w04 12/1 12 ¶2
Dwɔhyua Buluku Ne Anu Edwɛkɛ Titili
14:10-13. Ɔnva nwo kɛ ɛnee Keelɛbe ɛli ɛvolɛ 85 la, ɔzɛlɛle kɛ bɛmaa ɔvoa menli mɔɔ dede Hibulɔn azɛlɛ ne azo la na ɔdu bɛ ɔvi zo. Ɛnee ɛhye le gyima ɛsesebɛ kpalɛ. Yɛɛ ɛnee Anakema mɔɔ bɛle mbelane ndendenle la a de ɛkɛ a. Ɔlua Gyihova moalɛ zo, Keelɛbe mɔɔ le kovolɛ mɔɔ ze konle nye zo la lile konim na Hibulɔn rayɛle ɛvealeka azuamgbole ne anu ko. (Dwɔhyua 15:13-19; 21:11-13) Keelɛbe neazo ne maa yɛnwu kɛ ɔnle kɛ yɛkpo teokelase gyimalilɛ biala saa bɔbɔ ɔyɛ se a.
w06 10/1 18 ¶11
Diedi Nee Nyamenle Anwo Ɛzulolɛ Maa Yɛnyia Akɛnrasesebɛ
Diedi zɛhae kɔ zo yɛ kpole. Saa yɛfa nɔhalɛ ne yɛbɔ yɛ ɛbɛla, yɛnyia zolɛ nvasoɛ, bɛbua yɛ asɔneyɛlɛ na yɛnwu kɛ Gyihova ɛlɛdua ndenle ngakyile zo ahile yɛ adenle wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu a, ɛnee ɔkile kɛ yɛ diedi ne ɛlɛyɛ kpole. (Edwɛne 34:8; 1 Dwɔn 5:14, 15) Yɛlɛ anwodozo bɔkɔɔ kɛ Keelɛbe nee Dwɔhyua diedi ne yɛle kpole wɔ mekɛ mɔɔ bɛnwunle Nyamenle kpalɛyɛlɛ ne la. (Dwɔhyua 23:14) Suzu ɛhye mɔ anwo nea: Kɛ mɔɔ Nyamenle bɔle bɛ ɛwɔkɛ la, bɛnyianle ngoane wɔ ɛvolɛ 40 mɔɔ bɛvale bɛkpɔsale fienemgbole ne anu la. (Nɔmbɛse 14:27-30; 32:11, 12) Bɛmaanle bɛ gyima titili wɔ ɛvolɛ nsia mɔɔ bɛvale bɛlile Keenama anwo zo konim la anu. Awieleɛ bɔkɔɔ ne bɛnyianle ngoane tendenle yɛɛ kpɔkɛdelɛ kpalɛ, akee bɛnyianle bɛtianwo agyapadeɛ. Amgba, Gyihova maa bɛdabɛ mɔɔ bɛfa diedi nee akɛnrasesebɛ bɛsonle ye la ahatualɛ kpalɛ!—Dwɔhyua 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.
Kpondɛ Baebolo Nu Ndelebɛbo
it-1 902-903
Gibale
Gyihova vale “Gibalema azɛlɛ ne” bokale azɛlɛ mɔɔ ɛnee Yizilayɛma baho ava wɔ Dwɔhyua mekɛ zo la anwo. (Dwh 13:1-5) Tendɛtiama ka kɛ edwɛkɛ ɛhye ɛnwie nɔhalɛ yɛ ɔluakɛ Gibalema azɛlɛ ne wɔ moamoa wɔ Yizilayɛma Sɔlɔ (kɛyɛ kilomita 100 [mayɛlɛ 60] wɔ Dan sɔlɔ) yɛɛ Yizilayɛma ango anva Gibalema azɛlɛ ne ɛlɛ. Mbɔlɔba bie mɔ noko suzu kɛ bie a bɛzɛkyele edwɛkɛ mɔɔ wɔ ngyɛnu ɛhye mɔɔ wɔ Hibulu ngɛlɛlera ne anu la. Bɛsuzu kɛ edwɛkɛ mɔɔ ɛnee wɔ ngɛlɛlera ne anu la a le, “azɛlɛ ne mɔɔ bikye Lɛbanɔn la” anzɛɛ ‘too kɔdwu Gibalema ɛweɛne zo.’ Noko ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ ɛnee ɔwɔ kɛ Yizilayɛma yɛ tieyɛ kolaa na bɛ sa aha ɛwɔkɛ ne mɔɔ Gyihova bɔle bɛ wɔ Dwɔhyua 13:2-7 la. Ɛhye ati ɔlua Yizilayɛma anzosesebɛ ti, bɛ sa anga Gibalema azɛlɛ ne ɛlɛ.—Fa toto Dwh 23:12, 13 anwo.
OCTOBER 25-31
NYAMENLE EDWƐKƐ NE AZO NVASOƐ | DWƆHYUA 15-17
“Bɔ Wɔ Agyapadeɛ Mɔɔ Sonle Bolɛ La Anwo Bane”
it-1 1083 ¶3
Hibulɔn
Mekɛ mɔɔ Yizilayɛma ko ava Keenama azɛlɛ ne mɔɔ wɔ nyiakɛ la bɛhonle bɛvale Hibulɔn azɛlɛ ne yɛɛ bɛhunle bɛ belemgbunli ne nee menli mɔɔ wɔ zolɛ la amuala (ɔbayɛ kɛ belemgbunli mɔɔ lile Hoham agya la). (Dwh 10:36, 37) Yizilayɛma lile Keenama anwo zo konim wɔ Dwɔhyua adehilelɛ bo ɛdeɛ, noko bɛangola bɛanyɛ sogyama azokoɛleɛ wɔ azɛlɛ ne azo ɛkɛ ne ala bɛanva bɛambɔ azɛlɛ mɔɔ bɛhonle bɛvale la anwo bane. Ɔda ali kɛ mɔɔ Yizilayɛma anye ɛbolo bɛlɛko wɔ ɛleka bie la, Anakema rakyekyele Hibulɔn sua ne bieko ɔti nwolɛ rahyianle kɛ nzinlii ɛnee ɔwɔ kɛ Keelɛbe (anzɛɛ Dwudama mɔɔ Keelɛbe li bɛ nyunlu la) eza ko fa suakpole ne. (Dwh 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Nd 1:10) Mɔlebɛbo ne bɛvale Hibulɔn azɛlɛ ne bɛmaanle Keelɛbe mɔɔ vi Dwuda abusua nu la noko nzinlii ɔrayɛle ɛvealeka azuamgbole ne mɔ anu ko mɔɔ le sua nwuanzanwuanza la. Eza ɔrayɛle suakpole ɔmaanle ɛsɔfoma ne. Noko akee ɛnee “azɛlɛ mɔɔ la suakpole [Hibulɔn] anwo” nee ye namunamu ne mɔ le Keelɛbe agyapadeɛ.—Dwh 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.
it-1 848
Akɛlɛ Gyima
Kɛ mɔɔ ɛnee bɛta bɛmaa menli mɔɔ bɛnyianle bɛ wɔ konle nu la yɛ ngɛkɛlɛ la ati ɛnee bɛta bɛfa edwɛkɛkpɔkɛ “akɛlɛ gyima” (Hib., mas) bɛdi gyima wɔ Baebolo ne anu. (Di 20:11; Dwh 16:10; 17:13; Ɛs 10:1; Ay 31:8; Aw 1:1) Mekɛ mɔɔ Yizilayɛma wɔ Yigyibiti la bɛkpale gyima zo neavolɛma atisesebɛma mɔɔ bɛsisile bɛ nwo zo bɛmaanle bɛyɛle ngɛkɛlɛ gyima na bɛkyekyele azuamgbole Paetɔm nee Relamɛsize mɔɔ bɛvale bɛyɛle ninyɛnezielɛ ɛleka la. (Ɛzɛ 1:11-14) Mɔɔ Yizilayɛma dwule Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo la, kɛ anrɛɛ bɛbazɛkye Keenama ne mɔ na bɛadu bɛ bo bɔkɔɔ kɛ mɔɔ Gyihova hanle la, bɛanyɛ ye zɔ, emomu bɛmaanle Keenama yɛle ngɛkɛlɛ gyima. Ɛhye maanle bɛbɛlɛbɛlale Yizilayɛma bɛmaanle bɛzonlenle bɛ adalɛ nyamenle ne mɔ. (Dwh 16:10; Nd 1:28; 2:3, 11, 12) Belemgbunli Sɔlɔmɔn noko maanle Keenama abozoamra mɔɔ hale azɛlɛ ne azo mɔɔ bɛmɛ a le Amɔlema, Hɛtema, Pilɛzema, Havaema nee Gyibɛsema la hɔle zo yɛle ngɛkɛlɛ gyima.—1Ar 9:20, 21.
it-1 402 ¶3
Keena
Ɔwɔ nuhua kɛ Keenama ne mɔ anu dɔɔnwo nyianle bɛ ti wɔ Yizilayɛma asa anu ɛdeɛ, noko yɛbahola yɛaha kɛ “Gyihova vale azɛlɛ ne mɔɔ ɔhanle ndane kɛ ɔbava yeamaa bɛ nenyia mɔ la maanle Yizilayɛma.” Ɔmaanle bɛ nzo nu dwole bɛ bɔkɔɔ yɛɛ edwɛkɛ kɔsɔɔti mɔɔ Gyihova vale bɔle bɛ ɛwɔkɛ la “anu ko bɔbɔ anga nu; ɔ muala rale nu.” (Dwh 21:43-45) Ɔmaanle ɛzulolɛ dɔle Yizilayɛma agbɔvolɛ mɔɔ bɛbɔ bɛ bɛyia la anwo zo na ɔmaanle bɛnyianle anzodwolɛ. Ɛnee Nyamenle ɛlimoa ɛha kɛ ɔbavoa Keenama ne mɔ “ngyikyi ngyikyi” amaa nane anwo ɛzulolɛ anyi azɛlɛ ne azo na bɛangyegye bɛ. (Ɛzɛ 23:29, 30; Di 7:22) Ɔwɔ nu kɛ ɛnee Keenama lɛ konle ninyɛne mɔɔ yɛ ɛzulolɛ mɔɔ bie a le konle ehwili mɔɔ dadeɛ wɔ nwolɛ la ɛdeɛ, noko yɛnrɛhola yɛnrɛha kɛ Gyihova anli ye ɛwɔkɛ zo la ati a awieleɛ bɔkɔɔ ne Yizilayɛma anvoa Keenama ne amuala anvi azɛlɛ ne azo a. (Dwh 17:16-18; Nd 4:13) Emomu, kɛlɛtokɛ maa ɔda ali kɛ, nɔhalɛ mɔɔ Yizilayɛma anli la ati a bɛ agbɔvolɛ lile bɛ nwo zo konim ekyi a.—Nɔ 14:44, 45; Dwh 7:1-12.
Kpondɛ Baebolo Nu Ndelebɛbo
Asoo Ɛze?
Asoo ɛnee tete Yizilayɛ le kpɔkɛ kɛ mɔɔ Baebolo ne kile la ɔ?
BAEBOLO ne ka kɛ ɛnee Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne ɛleka bie mɔ le kpɔkɛ yɛɛ “mbaka dɔɔnwo wɔ zo.” (1 Arl. 10:27; Dwɔh. 17:15, 18) Noko ɛnɛ, kɛ mɔɔ bɛnnwu mbaka biala wɔ ɛkɛ ne la ati menli bie mɔ mɔɔ bɛsu kpolera la suzu kɛ ɛnee ɔnle zɔhane wɔ tete ne.
Buluku ko hanle kɛ ɛnee kpɔkɛ dɔɔnwo wɔ tete Yizilayɛ tɛla ɛnɛ. (Life in Biblical Israel) Ɛnee bɛ awoka ne mɔ azo le mbaka ngome le kɛ Paane baka (Pinus halepensis), evergreen oak (Quercus calliprinos), yɛɛ terebinth (Pistacia palaestina). Yɛɛ saa ɛkɔ Hyifɛla a, sikamɔ feege (Ficus sycomorus) ɛbu wɔ awoka ne mɔ azo yɛɛ Mɛdetɛlenia Ɛnweazo avinli ɛkɛ ne.
Buluku ko ka kɛ, ɛnɛ saa ɛkɔ Yizilayɛ a ɛleka bie mɔ wɔ ɛkɛ mɔɔ mbaka fee ɛnle ɛkɛ a. (Plants of the Bible) Duzu a ɛmaa yera ye zɔ a? Buluku ko hilele nu kɛ ɛhye yɛle ngyikyi ngyikyi na ɔvale ɔdoale zo kɛ: “Menli ɛpepɛ mbaka kɔsɔɔti amaa bɛanyia ɛleka bɛazo bɛ ɛya na bɛava mbaka ɛhye mɔ bie bɛazi bɛ azua, eza bɛfa bie bɛwuda bɛ senle.”