Ɛzinzalɛ Arane YINTANƐTE ZO MBULUKUZIELƐLEKA
Ɛzinzalɛ Arane
YINTANƐTE ZO MBULUKUZIELƐLEKA
Nzema
@
  • ɛ
  • ɔ
  • Ɛ
  • Ɔ
  • BAEBOLO
  • MBULUKU
  • DEBIEZUKOALƐ
  • w12 7/1 m. 27-31
  • ‘Gyihova Kokye’ Ne Ɛlɛkuohua Ye Abusua Ne Anloa

Vidio biala ɛnle foa ɛhye

Mmafa ɛya vidio ne angola ambuke

  • ‘Gyihova Kokye’ Ne Ɛlɛkuohua Ye Abusua Ne Anloa
  • Ɛzinzalɛ Arane Ɔbɔ Gyihova Belemgbunlililɛ Nolo—2012
  • Edwɛkɛtile Ngyikyi
  • NGYEHYƐLƐ NE NEE GYIMA MƆƆ ƆDI LA
  • “BƐMAA KOYƐLƐ NE MƆƆ SUNSUM NE ƐVA ƐMAA BƐ LA ƐWOA ƐKƐ NE DAHUU”
  • “BƐYƐ ATIAKUNLUKƐNLƐMA”
  • DA ƐLƆLƐ NEE ƐBULƐ ALI WƆ ABUSUA NE ANU
  • “BƐMAA ƐHULOLƐ ƐVINDE BƐ ƐBƐLABƆLƐ NU”
Ɛzinzalɛ Arane Ɔbɔ Gyihova Belemgbunlililɛ Nolo—2012
w12 7/1 m. 27-31

‘Gyihova Kokye’ Ne Ɛlɛkuohua Ye Abusua Ne Anloa

‘Mesɛlɛ bɛ, bɛmaa koyɛlɛ ne mɔɔ sunsum ne ɛva ɛmaa bɛ la ɛwoa ɛkɛ ne dahuu.’​—ƐFƐ. 4:1, 3.

KƐZI ƐBAHILEHILE NU Ɛ?

Nyamenle ngyehyɛlɛ ne bodane a le boni?

Kɛzi yɛmaa ‘koyɛlɛ ne mɔɔ sunsum ne ɛva ɛmaa yɛ la tɛnla ɛkɛ ne dahuu ɛ’?

Duzu a baboa yɛ na ‘yeayɛ atiakunlukɛnlɛma a’?

1, 2. Gyihova bodane mɔɔ ɔlɛ ɔmaa azɛlɛ ne nee alesama la a le boni?

ABUSUA. Duzu a edwɛkɛkpɔkɛ ɛhye maa ɔba wɔ adwenle nu a? Anyelielɛ? Fɛlɛkolilɛ? Bodane ko mɔɔ bɛfa bɛsie bɛ nyunlu kɛ bɛpele bɛadwu nwo? Ɛleka mɔɔ bɛnyia banebɔlɛ, bɛsukoa debie, na bɛbɔ adawu? Nɔhalɛ nu, saa ɛwɔ abusua mɔɔ ɛlɔlɛ wɔ nu la anu a, ɛbanwu ɛhye mɔ amuala. Gyihova mumua ne a le abusua Hyehyɛvolɛ ne a. (Ɛfɛ. 3:14, 15) Ɔle ye bodane kɛ ye abɔdeɛ kɔsɔɔti mɔɔ bɛwɔ anwuma nee aze la banyia banebɔlɛ, ɛlɔlɛ nee koyɛlɛ.

2 Mekɛ mɔɔ alesama yɛle ɛtane la, ɛnee bɛmboka Nyamenle abusua ne mɔɔ wɔ anwuma nee aze la anwo bieko, noko Gyihova bodane ne angakyi. Ɛnee ɔkpondɛ kɛ Adam nee Yive abo zo amra tɛnla Paladaese nu wɔ azɛlɛ ye azo. (Mɔl. 1:28; Aye. 45:18) Yeyɛ nziezielɛ mɔɔ bamaa ye bodane ɛhye ara nu la. Yɛnwu ngyehyɛlɛ ɛhye anwo edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ Baebolo buluku ne mɔɔ bɛfɛlɛ ye Ɛfɛsɛsema, mɔɔ koyɛlɛ a ɔka nwolɛ edwɛkɛ titile la anu. Maa yɛzuzu ngyehyɛnu bie mɔ mɔɔ wɔ zɔhane buluku ne anu la anwo, na yɛnlea kɛzi yɛbahola yɛaboa yɛamaa Gyihova bodane mɔɔ ɔlɛ kɛ ɔka abɔdeɛ kɔsɔɔti yeabɔ nu ara nu la.

NGYEHYƐLƐ NE NEE GYIMA MƆƆ ƆDI LA

3. Duzu a le Nyamenle ngyehyɛlɛ ne mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Ɛfɛsɛsema 1:10 la, na mekɛ boni a foa ne mɔɔ lumua la bɔle ɔ bo a?

3 Mosisi hanle hilele Yizilayɛma kɛ: ‘Gyihova yɛ Nyamenle ne le Gyihova kokye ala.’ (Mɛla 6:4) Mɔɔ Gyihova yɛ la nee ye bodane ne yia. Zɔhane ati, “ye mekɛ dwu a” Nyamenle bali “ngyehyɛlɛ ɛhye” anwo gyima, ɔbahuohua ye abɔdeɛ muala mɔɔ bɛze nrɛlɛbɛ la anloa. (Bɛgenga Ɛfɛsɛsema 1:8-10.) Ngyehyɛlɛ ɛhye bali ye bodane nwo gyima wɔ ndenle nwiɔ azo. Mɔɔ lumua la, ɔbaboɔboa Keleseɛnema mɔɔ bɛkpokpa bɛ mɔɔ bɛbahɔ anwuma mɔɔ Gyisɛse Kelaese a li bɛ Ti la anloa. Mekɛ mɔɔ Gyihova bɔle ɔ bo kɛ ɔboɔboa bɛdabɛ mɔɔ bɛ nee Kelaese bali ebia wɔ anwuma la anloa wɔ ɛvolɛ 33 Y.M. Pɛntekɔso ne anu la, yɛɛ foa ɛhye bɔle ɔ bo a. (Gyi. 2:1-4) Kɛmɔ ɔlua Kelaese ɛkpɔnenlɛ afɔle ne azo bɛbu menli mɔɔ bɛkpokpa bɛ la tenlenema la ati, bɛdie bɛto nu kɛ bɛle “Nyamenle amra.”​—Wulo. 3:23, 24; 5:1; 8:15-17.

4, 5. Ngyehyɛlɛ ne foa mɔɔ tɔ zo nwiɔ la bali duzu anwo gyima?

4 Foa ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ la baboɔboa bɛdabɛ mɔɔ bɛbadɛnla Paladaese azɛlɛ ne azo wɔ Kelaese Mɛzaya Belemgbunlililɛ ne abo la anloa. “Menli pemgbenleamgbe” ne a balumua wɔ ekpunli ɛhye anu a. (Yek. 7:9, 13-17; 21:1-5) Wɔ Ɛvolɛ Apenle Tumililɛ ne anu, bɛbadwazo menli mgbe mgbe dɔɔnwo bamaa bɛaraboka bɛ nwo. (Yek. 20:12, 13) Nea kɛzi ewudwazo ne bala yɛ koyɛlɛ ne ali a! Wɔ ɛvolɛ apenle ko ne awieleɛ, bɛbazɔ ‘abɔdeɛ mɔɔ wɔ aze la’ banlea. Bɛbabu bɛdabɛ mɔɔ bɛbali nɔhalɛ la kɛ “Nyamenle amra” mɔɔ bɛwɔ azɛlɛ ye azo.​—Wulo. 8:21; Yek. 20:7, 8.

5 Ɛnɛ, Nyamenle ngyehyɛlɛ ne foa nwiɔ ne​—anwuma ɛdeɛ ne nee azɛlɛ ye azo ɛdeɛ ne ɛlɛkɔ zo. Noko, kɛzi yɛ nuhua ko biala di boa Nyamenle ngyehyɛlɛ ne ɛ?

“BƐMAA KOYƐLƐ NE MƆƆ SUNSUM NE ƐVA ƐMAA BƐ LA ƐWOA ƐKƐ NE DAHUU”

6. Kɛzi Ngɛlɛlera ne maa ɔda ali kɛ ɔwɔ kɛ Keleseɛnema nee bɛ nwo bɔ ɛ?

6 Ngɛlɛlera ne ka kɛ ɔwɔ kɛ Keleseɛnema yɛ ko. (1 Kɔl. 14:23; Hib. 10:24, 25) Tɛ mɔɔ ɛhye kile la ala a le kɛ yɛ nee bɛ babɔ nu mekɛ ekyii bie kɛmɔ menli mɔɔ kɔ gua nu anzɛɛ kɔnea nwɔhoa bie yɛ ye la. Nɔhalɛ koyɛlɛ kɔ moa tɛla ɛhye. Saa yɛdi Gyihova adehilelɛ zo na yɛmaa Nyamenle sunsum ne kile yɛ adenle a, yɛɛ yɛnyia koyɛlɛ ɛhye a.

7. Duzu a “bɛmaa koyɛlɛ ne mɔɔ Sunsum ne ɛva ɛmaa bɛ la ɛwoa ɛkɛ ne dahuu” kile a?

7 Ɔwɔ nuhua kɛ Gyihova ɛlua Kelaese ɛkpɔnenlɛ afɔle ne azo yebu menli mɔɔ yekpokpa bɛ la kɛ ɔ mra mɔɔ bɛle tenlenema nee mboane gyɛne ne anu amra kɛ ɔ gɔnwo mɔ mɔɔ bɛle tenlenema la ɛdeɛ, noko akee, suzuamgba ala mɔɔ yɛde azɛlɛ ye azo wɔ ewiade ɛhye anu la, edwɛkɛ bahola ara yɛ avinli. (Wulo. 5:9; Gye. 2:23) Saa tɛ ye zɔ a anrɛɛ folɛdulɛ ɛhye anwo ɛngyia, ‘bɛ nee bɛ gɔnwo mɔ ɛdɛnla wɔ ɛhulolɛ nu.’ Adenle boni a saa bɛdua zo a koyɛlɛ bara diedima avinli a? Ɔwɔ kɛ “dahuu bɛbɛlɛ bɛ nwo aze.” Bieko, Pɔɔlo dule yɛ folɛ kɛ: “Bɛmaa koyɛlɛ ne mɔɔ Sunsum ne ɛva ɛmaa bɛ la ɛwoa ɛkɛ ne dahuu.” (Bɛgenga Ɛfɛsɛsema 4:1-3.) Folɛdulɛ ɛhye mɔɔ yɛbali zo la kile kɛ yɛbamaa Nyamenle sunsum ne ahile yɛ adenle na yɛazo ye ma wɔ yɛ nu. Ma ɛhye maa yɛsiezie ngyegyelɛ biala mɔɔ wɔ yɛ nee awie mɔ avinli la, ɔnle kɛ sonla su ne gyima ne mɔɔ maa mgbakyemgbakyenu ba la.

8. Adenle boni azo a sonla su ne gyima maa mgbakyemgbakyenu ba a?

8 Yɛ kɛzi “sonla su ne” gyima kola maa mgbakyemgbakyenu ba la nzonlɛ. (Bɛgenga Galeehyeama 5:19-21.a) Adwɔmanebɔlɛ twe sonla fi Gyihova nee asafo ne anwo, yɛɛ agyalɛzɛkyelɛ kola kpakye ngakula fi bɛ awovolɛ nee bokavolɛ mɔɔ ɔ nwo ɛnlɛ edwɛkɛ la anwo. Ɛbɛla mgbane mgbane mɔɔ anwo ɛnde la kola sɛkye koyɛlɛ mɔɔ wɔ awie nee Nyamenle yɛɛ menli mɔɔ kulo ye edwɛkɛ avinli la. Awie mɔɔ kulo kɛ ɔfa ninyɛne nwiɔ ɔbeta nwolɛ la ze kɛzi ɔhyia kɛ ɔmaa ninyɛne nwiɔ ne anyunlu yɛ bɔkɔbɔkɔ na bɛahola bɛabeta nwo kpalɛ la. Saa awie fa ɔ nwo wula ɛbɛlatane ɛbɔlɛ mɔɔ bɛnze nwolɛ nyiane la anu a, ɛnee ɔkile kɛ ɔmbu Nyamenle tenlene mɛla ne mɔ fee. Sonla su ne gyima mɔɔ ɛha la anu biala twe sonla fi ɔ gɔnwo mɔ nee Nyamenle anwo. Ɛbɛlabɔlɛ zɛhae nee Gyihova subane ɛnnyia fee.

9. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanleɛnlea yɛ nwo nu saa ‘yɛlɛbɔ mɔdenle yeamaa koyɛlɛ ne mɔɔ sunsum ne ɛva ɛmaa yɛ la adɛnla ɛkɛ dahuu ɛ’?

9 Yemɔti, ɔwɔ kɛ yɛ nuhua ko biala biza ɔ nwo kɛ: “Kɛzi ‘mebɔ mɔdenle kɛ mekɛdɛnla anzondwolɛ nu na memaa koyɛlɛ ne mɔɔ sunsum ne ɛva ɛmaa yɛ la kɛdɛnla ɛkɛ ne dahuu ɛ’? Saa ngyegyelɛ ba a, kɛzi medi nwolɛ gyima ɛ? Asoo meka debie mɔɔ vale ngyegyelɛ ne rale la mekile menli dɔɔnwo, mɔɔ me nye la kɛ agɔnwolɛma dɔɔnwo baboa me ɔ? Asoo memaa me nye da kɛ mgbanyima ne mɔ bava bɛ nwo alie nu na bɛaha bie bɛamaa me tɛla kɛ mekɛbɔ mɔdenle kɛ memaa anzondwolɛ ara ɔ? Asoo metwe me nwo mefi awie mɔ anwo amaa bɛangakye mɔɔ menyɛle la, bie a me nee bɛ ɛmbɔ kpalɛ ɔ?” Asoo nyɛleɛ ɛhye mɔ bahile kɛ yɛlɛyɛ yɛ ninyɛne yɛamaa ɔ nee Gyihova bodane mɔɔ ɔlɛ kɛ ɔka abɔdeɛ muala yeabɔ nu bieko wɔ Kelaese anu la ayia ɔ?

10, 11. (a) Duzu ati a ɔhyia kɛ yɛbamaa anzondwolɛ adɛnla yɛ nee yɛ mediema avinli a? (b) Duzu a saa yɛyɛ a anzondwolɛ bara na yɛanyia anyuhɔlɛ wɔ sunsum nu a?

10 Gyisɛse hanle kɛ: “Zɔhane ati saa ɛkɔ kɛ ɛkabɔ azu na ɛkakye ye wɔ azu ɛkponle ne anyunlu ɛkɛ ne kɛ ɛ nee ɛ diema bie lɛ edwɛkɛ a, gyakyi wɔ azubɔdeɛ ne wɔ azukponle ne anyunlu ɛkɛ ne; dumua kɔ ɛ nee ɛ diema ne bɛbɔ bɛ avinli, na akee sia babɔ wɔ azu ne maa Nyamenle. . . . Ɛ nee ye bɛziezie edwɛkɛ ne ndɛndɛ.” (Mat. 5:23-25) Gyemise hɛlɛle kɛ: “Menli mɔɔ kpondɛ anzonudwolɛ na bɛdua anzonudwolɛ nu la bu tenleneyɛlɛ bɛyɔba.” (Gye. 3:17, 18) Ɛhye ati, saa anzondwolɛ ɛnle yɛ avinli a yɛnrɛhola yɛnrɛyɛ mɔɔ tenrɛ la.

11 Kɛ neazo la, wɔ maanle mɔɔ konle ɛzi nu la bie mɔ anu, saa bɛkyɛ bɛ azɛlɛ ne anu nsa a bɛngola bɛnzo ɛya wɔ ko anu ɔlua bɔmbo ngyikyi mɔɔ veɛvea nu la ati. Saa bɔmbo ne mɔ to a, ɛyazonlɛma ɛngola ɛnva azɛlɛ ne ɛnyɛ gyima yemɔti menli ɛnnyia gyima ɛnyɛ wɔ namunamu ne mɔ azo yɛɛ bɛnyia aleɛ wɔ azuamgbole ne mɔ azo. Zɔhane ala a, saa yɛ subane ti anzondwolɛ ɛnle yɛ avinli a yɛnrɛhola yɛnrɛnyia anyuhɔlɛ wɔ sunsum nu a. Noko saa yɛfa ɛtane yɛkyɛ ndɛndɛ na yɛboa awie mɔ a, yɛbanyia anzondwolɛ nee nyilalɛ.

12. Kɛzi mgbanyima kola boa yɛ maa yɛyɛ ko ɛ?

12 Bieko, ‘menli nu ahyɛlɛdeɛ’ ne bahola amaa koyɛlɛ kpalɛ ara. Bɛwɔ ɛkɛ ne kɛ bɛboa bɛamaa ‘yɛayɛ ko wɔ diedi ne anu.’ (Ɛfɛ. 4:8, 13) Saa mgbanyima ne mɔ nee yɛ bɔ nu yɛ ɛzonlenlɛ gyima ne na bɛfa Nyamenle Edwɛkɛ ne bɛtu yɛ folɛ a, bɛboa yɛ bɛmaa yɛnyia su fofolɛ ne. (Ɛfɛ. 4:22-24) Asoo ɛnwu kɛ Gyihova ɛlɛdua bɛ folɛdulɛ zo yeaziezie wɔ yeamaa ewiade fofolɛ ne mɔɔ ɔ Ra ne bali zolɛ tumi la? Mgbanyima, asoo bodane ɛhye azo a bɛgyinla bɛtenrɛdenrɛ awie mɔ a?​—Gal. 6:1.

“BƐYƐ ATIAKUNLUKƐNLƐMA”

13. Saa yɛanli folɛdulɛ ne mɔɔ wɔ Ɛfɛsɛsema 4:25-32 la azo a, duzu a bara a?

13 Ɛfɛsɛsema 4:25-29 maa yɛnwu ɛbɛlabɔlɛ fɔɔnwo bie mɔ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛkoati la. Ɛhye mɔ bie a le adalɛ ɛbɔlɛ, ɛyavalɛ, mgbovonleyɛlɛ, nee edwɛkɛ ɛtane ɛhanlɛ. Emomu, ɔwɔ kɛ yɛtendɛ kɛnlɛma mɔɔ maa sonla nyia ngɔzo la. Saa awie andie folɛdulɛ ɛhye a, ɔbamaa Nyamenle sunsum ne arɛle abɔ, ɔluakɛ sunsum nwuanzanwuanza ne le anwosesebɛ mɔɔ ɔmaa koyɛlɛ. (Ɛfɛ. 4:30) Edwɛkɛ mɔɔ doa zo mɔɔ Pɔɔlo hanle mɔɔ yɛbali zo la anwo hyia na yɛanyia anzondwolɛ nee koyɛlɛ: “Bɛye sipe nee ɛkpɔlɛ nee ɛya biala bɛgua. Bɛmmadi butule anzɛɛ bɛmmayɛ aholoba. Bɛye atiakunlu ɛtane biala bɛgua. Bɛyɛ atiakunlukɛnlɛma na bɛze anwunvɔne, bɛva bɛ gɔnwo mɔ ɛtane bɛhyɛ bɛ, kɛmɔ Nyamenle ɛlua Kelaese anwo zo ɛva bɛ ɛtane ne mɔ ɛhyɛ bɛ la.”​—Ɛfɛ. 4:31, 32.

14. (a) Duzu a edwɛkɛ “bɛyɛ atiakunlukɛnlɛma” maa ɔda ali a? (b) Duzu a baboa yɛ na yɛayɛ atiakunlukɛnlɛma a?

14 Edwɛkɛ “bɛyɛ atiakunlukɛnlɛma” maa ɔda ali kɛ ɔdwu mekɛ ne bie a yɛnyɛ atiakunlukɛnlɛma yemɔti ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle. Nea kɛzi ɔfɛta kɛ yɛbadwenle yɛ gɔnwo mɔ boɛyɛlɛ nwo yɛadɛla yɛ nwo a! (Fel. 2:4) Bie a edwɛkɛ bie mɔɔ yɛkulo kɛ yɛka la bamaa menli azele anzɛɛ abu yɛ kɛ yɛze nrɛlɛbɛ ɛdeɛ, noko asoo ɔbahile kɛ yɛlɛda atiakunlukɛnlɛma ali? Saa yɛdumua yɛdwenle edwɛkɛ ne anwo a ɔbamaa ‘yɛayɛ atiakunlukɛnlɛma.’

DA ƐLƆLƐ NEE ƐBULƐ ALI WƆ ABUSUA NE ANU

15. Duzu a Kelaese yɛle mɔɔ ɛnee Pɔɔlo ɛlɛtwe adwenle ahɔ zo wɔ Ɛfɛsɛsema 5:28 ne a?

15 Baebolo ne fa abusuabɔlɛ mɔɔ wɔ Kelaese nee asafo ne avinli la to abusuabɔlɛ mɔɔ wɔ kunli ne yelɛ avinli la anwo. Yemɔti, ɔwɔ kɛ ɛhye ka yɛ maa yɛfa adehilelɛ mɔɔ bɛva bɛmaa kɛ kunli ɛhulo ɔ ye na yelɛ ɛbɛlɛ ɔ nwo aze wɔ agyalɛ ne anu la yɛali gyima ndɛndɛ. (Ɛfɛ. 5:22-33) Mekɛ mɔɔ Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Zɔhane ala yɛɛ ɔwɔ kɛ kunlima kulo bɛ ye mɔ kɛ bɛ nwo la,” ɛnee “zɔhane ala” ne fane nwane neazo nwo? (Ɛfɛ. 5:28) Ɛnee yelumua yeha kɛ “Kelaese hulole Asɔne ne na ɔdole ye ngoane aze wɔ ɔ ti . . . ɔvale ɔ nloa edwɛkɛ nee nzule ɔnrinzinle nwolɛ bɔkɔɔ.” Nɔhalɛ nu, saa kunli bahola ayɛ gyima yeamaa ɔ nee Gyihova bodane mɔɔ ɔlɛ kɛ ɔboɔboa abɔdeɛ muala anloa wɔ Kelaese anu bieko la ayia a, ɛnee ɔwɔ kɛ ɔmaa ye abusua ne sunsum nu aleɛ dahuu.

16. Saa awovolɛ di ɛzonlelilɛ mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka kɛ bɛlɛ ye wɔ bɛ awuke nu la anwo gyima a, duzu a fi nu ba a?

16 Ɔwɔ kɛ awovolɛ kakye kɛ bɛlɛyɛ gyima mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa bɛ la. Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ ɛnɛ menli dɔɔnwo ‘ati yɛ se la.’ (2 Tem. 3:1, 3) Selɛma dɔɔnwo ɛnli bɛ ɛzonlelilɛ nwo gyima na ɔmaa bɛ mra kɔ ngyegyelɛ nu. Noko Pɔɔlo dule Keleseɛnema folɛ kɛ: “Selɛma, bɛmmaka bɛ mra ɛya; bɛtete bɛ na bɛhilehile bɛ, kɛmɔ Awulae kpondɛ la.” (Ɛfɛ. 6:4) Abusua ne anu a ngakula dumua da ɛlɔlɛ nee ɛbulɛ ali a. Awovolɛ mɔɔ ɛhola ɛyɛ ɛhye la ɛyɛ mɔɔ ɔ nee Gyihova ngyehyɛlɛ ne yia la. Saa yɛkola yɛmaa yɛ awuke nu yɛ ɛleka mɔɔ ɛlɔlɛ wɔ na yɛye ɛyavalɛ nee ɛdendɛlɛ ɛtane ali a, ɛnee yɛlɛkilehile yɛ mra ninyɛne kpalɛ, kɛzi bɛda ɛlɔlɛ nee ɛbulɛ ali la. Ɛhye baziezie bɛ amaa Nyamenle ewiade fofolɛ ne anu ɛdɛnlanlɛ.

17. Duzu a yɛhyia nwo amaa yɛahola yɛaho yɛatia Abɔnsam a?

17 Ɔwɔ kɛ yɛnwu kɛ Abɔnsam mɔɔ zɛkyele anzondwolɛ mɔɔ ɛnee wɔ ɛkɛ la, baho atia yɛ ɛsesebɛ wɔ Nyamenle ɛhulolɛdeɛ mɔɔ yɛkulo kɛ yɛyɛ la anu. Ɔda ali kɛ, saa menli dɔɔnwo bɔ ewole, bɛbɔ nu bɛtɛnla mɔɔ bɛtɛgyale, na menli nwiɔ mɔɔ bɛ awodeɛ le ko la gya a, ɛnee bɛlɛdi Seetan bodane nwo gyima. Tɛ mɔɔ adwuleso amra yɛ la yɛɛ yɛnea zo yɛbɔ yɛ ɛbɛla a. Kelaese a le yɛ neazovolɛ a. (Ɛfɛ. 4:17-21) Zɔhane ati, bɛdu yɛ folɛ kɛ yɛwula “Nyamenle konle tɛladeɛ ne mɔ amuala” amaa yɛahola yɛali konim wɔ Abɔnsam nee sunsum ɛtane ne mɔ anwo zo.​—Bɛgenga Ɛfɛsɛsema 6:10-13.

“BƐMAA ƐHULOLƐ ƐVINDE BƐ ƐBƐLABƆLƐ NU”

18. Yɛ Keleseɛne koyɛlɛ ne sanvɛ a le duzu?

18 Yɛ Keleseɛne koyɛlɛ ne sanvɛ a le ɛlɔlɛ. Ɔluakɛ yɛlɛ ɛlɔlɛ kpole yɛmaa yɛ “Awulae ko” ne, yɛ “Nyamenle kokye” ne, nee yɛ nwo ngoko la ati, yɛsika yɛ bo kɛ ‘yɛmaa anzondwolɛ nee koyɛlɛ ne mɔɔ sunsum ne ɛva ɛmaa yɛ la adɛnla ɛkɛ dahuu.’ (Ɛfɛ. 4:3-6) Gyisɛse yɛle ɛlɔlɛ ɛhye anwo nzɛlɛlɛ kɛ: “Menzɛlɛ memmaa bɛ ngome. Mesɛlɛ meamaa bɛdabɛ noko mɔɔ wɔ edwɛkɛ ne ati bɛdie me bɛdi la. Mesɛlɛ kɛ bɛ muala bɛkɛyɛ ko. Egya! Maa bɛdɛnla yɛ nu, kɛmɔ ɛde me nu na medame mede wɔ nu la. Maa bɛyɛ ko . . . Mela wɔ ali mehile bɛ na mebahɔ zo meayɛ ye zɔhane, amaa ɛhulolɛ ne mɔɔ ɛlɛ ye me nwo la adɛnla bɛ nu, na medame noko meadɛnla bɛ nu.”​—Dwɔn 17:20, 21, 26.

19. Duzu a wɔsika ɛ bo kɛ ɛbayɛ a?

19 Saa ɔyɛ se ɔmaa yɛ kɛ yɛbayɛ nzenzaleɛ wɔ yɛ subane bie mɔ anwo ɔlua yɛ sinlidɔlɛ ti a, ɛnee ɔwɔ kɛ yɛfi ɛlɔlɛ nu yɛsɛlɛ kɛmɔ edwɛndolɛnli ne yɛle la: “Maa me ahonle ɛyɛ ko na ɔzulo wɔ duma.” (Edw. 86:11, NW) Ɔwɔ kɛ yɛsika yɛ bo kɛ yɛnrɛmaa Abɔnsam ɛnrɛkpakye yɛ ɛnrɛvi yɛ Ze ne mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la nee yɛ mediema ne mɔ anwo ɛlɛ. Yɛle ‘Nyamenle amra mɔɔ ɔkulo yɛ a, yemɔti yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛkɛyɛ kɛ ɔdaye ala la’​—wɔ abusua ne, ɛzonlenlɛ gyima ne, nee asafo ne anu.​—Ɛfɛ. 5:1, 2.

[Ɔ bo ɛkɛ ne edwɛkɛ]

a Wɔ Giliki, aneɛ mɔɔ bɛlumuale bɛvale bɛhɛlɛle Baebolo ne foa ɛhye la anu, ɛnee edwɛkɛ “ɛbɛlatane ɛbɔlɛ mɔɔ bɛnze nwolɛ nyiane” la boka ninyɛne mɔɔ wɔ Galeehyeama 5:19 la anwo, ɔnva nwo kɛ bɛye bɛvi Nzema Baebolo ne anu la.

[Nvoninli wɔ mukelɛ 29]

Ɔgyakyi ye afɔlebɔlɛ ne ɔ nee ɔ diema ne kɔsiezie bɛ avinli

[Nvoninli wɔ mukelɛ 31]

Awovolɛ, bɛtete bɛ mra bɛmaa bɛbu debie

    Nzema Mbuluku Ngakyile (1982-2025)
    Fi Nu
    Kɔ Nu
    • Nzema
    • Fa Nwa Awie
    • Mɔɔ ɛkulo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nwolɛ Mɛla
    • Fealeranu Edwɛkɛ
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Kɔ Nu
    Fa Nwa Awie