Sẹrorẹ Aghọghọ Ọnọ Orhianẹ wa Hẹrote Ohworho rọ ho ne Yanghene Ọro Kpomẹ

1-2. Ukẹro ọgo yi Jehova ọ ha ni era hẹrote eri ho ne yanghene ere kpomẹ? (Proverbs 19:17) (Ji ni ifoto na.)

OMIZU ọhworhare owu re se Jin-yeol ro nẹ i Korea rhe nọ tare, “Mẹmẹ ọrhẹ ane mẹ i rọnmọ vrẹn ẹgbukpe 32 ne. Ọ vrẹn ẹgbukpe isionrin ne ri mia hẹrote ane mẹ. O kpomu emiamo re se Parkinson rọ lẹrhiẹ bẹn riẹn rọ nọ kpare omayen. Mi vwo ẹgwọlọ kpahen ane mẹ omamọ, oma ọ merhen mẹ mi na hẹrote yi. O vwo ekpa ọnẹyen san ra kpare nẹ ihọsipita rhe, rọ merhẹn kason kason uvuẹn oghwa ame. Mia merhẹn kẹriẹ, ame a ji mọrọn abọ owuowọnwan.”

² Wa hẹrote ohworho wu vwo ẹgwọlọ kpahen, jerẹ eri vwiẹruọ, ọrẹ wa rọnmọ, ọmọ, yanghene ugbehian? Orhiomaran, ọkezẹko we nie rhẹ uphẹn ọghoghanren wu na hẹrote ọravwọ. Wa rha hẹrote ọrẹ wu vwo ẹgwọlọ kpahen, nu we djephia taghene wu vwo ẹgwọlọ kpahen i Jehova. (1 Tim. 5:​4, 8; Jas. 1:27) Udabọ ọrana, wa ji dẹrughwaroghwẹ ebẹnbẹn rẹ awọrọ i vwe rhe kpahen. Ọkezẹko, wu na sabu rhe roro taghene wẹwẹ ọvo ya rioja. Wu na sabu rha chẹẹ obaro ihworho, ọrẹn orhianẹ wẹwẹ ọvo yi havwiẹ kologho, nu wa viẹ. (Ps. 6:6) Dedevwo awọrọ e rhe oborẹ wa dẹrughwaroghwẹ-ẹ, ọrẹn Jehova o rherie. (Haye vwanvwọn Exodus 3:7.) Amioviọ ọrhẹ ewian enọ i ghanren harẹn i Jehova. (Ps. 56:8; 126:5) Jehova ọ djokarhọ i kemru kemru we ruẹ ne wu sabu ha userhumu rẹn ohworho wu vwo ẹgwọlọ kpahen. Jehova o veri taghene ọnọ kwosa wẹn fọkiẹ owian ọnọ.—Se Proverbs 19:17.

3. Ebẹnbẹn ego yẹ Abraham ọrhẹ Sarah ina sabu dẹrughwaroghwu ọke aye a hẹrote Terah?

³ Baibol na o vwo iyẹnrẹn ihworho buebun ri hẹrote eri ho ne yanghene ere kpomẹ. Jerẹ udje, roro kpahen Abraham ọrhẹ Sarah. Ọke aye a kwa nẹ Ur, Terah ro rhiẹ ọsẹ aye ọ joma te ẹgbukpe 200 ne. Udabọ ọrana, Terah o ji lele aye. Aye i nya ugbo onya ro te iroko 600 (ikilomita 960) riẹ Haran. (Gen. 11:​31, 32) Dedevwo Abraham ọrhẹ Sarah i vwo ẹgwọlọ kpahen Terah omamọ, ọrẹn, ọ lọhọ rẹ aye ina hẹrote yi-i. Ọkezẹko, ijaki yanghene ekẹrẹkẹtẹ yẹ aye i ha nya onya na, rọ nọ sabu lẹrhiẹ bẹn rẹn Terah. Itiọrurhomẹmro, oma ọnọ ghwọghọ aye omamọ. Udabọ erhirhiẹ na ephian, Jehova ọ yẹrẹ aye omẹgbanhon rẹ aye i gwọlọre. Jerẹ oborẹ i Jehova o ruẹ Abraham ọrhẹ Sarah gbanhon, omaran ono ji ruo gbanhon.—Ps. 55:22.

4. Me ye ne yono kpahen uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana?

⁴ Oma ọrhọ merhuọn ọke ephian, ọnọ ha userhumu wẹn vwo erhionrin sabu hẹrote eri ho ne yanghene ere kpomẹ. (Prov. 15:13) Wu na ji sabu sẹrorẹ aghọghọ ọnọ, udabọ ebẹnbẹn. (Jas. 1:​2, 3) Me yọ nọ ha userhumu wẹn sabu vwo aghọghọ? Izede owu yẹ ọrẹ wu na nẹrhomo vwe i Jehova nọ ha userhumu wẹn vwo aghọghọ. Uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana, ene yono kpahen oborẹ era hẹrote eri ho ne yanghene ere kpomẹ, ine ruo nẹ aye i sabu sẹrorẹ aghọghọ aye. Ene ji yono kpahen oborẹ awọrọ ine ru ha userhumu rẹn aye. Jene kiki yono kpahen oborẹ ọsoriẹ era hẹrote eri ho ne yanghene ere kpomẹ ine ru sẹrorẹ aghọghọ aye, ọrhẹ oborẹ ọnọ sabu rhiẹ emru obẹnbẹn rẹn aye.

OBORẸ OWIAN RA HẸROTE AWỌRỌ ONO RU SABU HOBỌTE AGHỌGHỌ ỌNỌ

5. Mesoriẹ o fo nẹ era hẹrote awọrọ i sẹrorẹ aghọghọ aye?

⁵ Era hẹrote ere kpomẹ yanghene eri ho ne erhe vwo aghọghọ-ọ, ẹhẹn aye ọnọ sabu seriotọre. (Prov. 24:10) Ọrana ọnọ sabu lẹrhiẹ bẹn aye ine dje ọdamẹ phia ji ha userhumu rẹn ọrẹ aye a hẹrote na. Ebẹnbẹn ego yi na sabu lẹrhẹ era hẹrote awọrọ je vwo aghọghọ?

6. Mesoriẹ oma ọ rhọ era hẹrote awọrọ?

⁶ Oma ọnọ sabu ghwọghọ era hẹrote awọrọ. Omizu ọmase owu re se Leah ro vwo ohworho rọ hẹrote nọ tare: “Ekwakwa i rha tobọ serhọ dede, oma ọ ji rhọ mẹ. Mi vwe rhe vwo omẹgbanhon mi ne ruẹ emru owuorowu uvuẹn ehion ẹdẹ na-a. Ọkezẹko, ọ bẹn ha mẹ mi na kpahenrhọ urhomu re dje vwe mẹ uvuẹn ifonu.” Ọ ji bẹn rẹ awọrọ ina merhẹn yanghene ronmoma. Omizu ọmase owu re se Inés nọ tare: “Mi vwa sabu merhẹn jerẹ oborẹ mi gwọlọre-e. Ọkezẹko, mia rhọmọ uvuẹn ason inọke eveva ya hẹrote izu esa mẹ. Fọkiẹ ọrana, o te ẹgbukpe buebun ne omẹmẹ ọrhẹ esa mẹ i riẹ akpẹriọ kugbe.” Imizu ezẹko ra hẹrote eri ho ne yanghene ere kpomẹ, i vwa sabu ghwọghọ ọke kugbe rhẹ igbehian aye-e, habaye, aye a ji tiẹn ewian ukoko na ezẹko nẹ aye i sabu hẹrote ihworho aye. Ẹhẹn aye ọnọ sabu seriotọre fọkime aye i vwa sabu ruẹ oborẹ aye i vi gwọlọ-ọ.

7. Mesoriẹ ihworho ezẹko ra hẹrote awọrọ e vwo ẹhẹn iborhin ji mwuomarhọ?

⁷ Ẹhẹn iborhin yanghene omemwurhọ ọnọ sabu rhe kpokpo era hẹrote awọrọ. Omizu ọmase owu re se Jessica nọ tare: “Mi vwo ebẹnbẹn mia dẹrughwaroghwẹ. Ẹhẹn mẹ o kpokpi mẹ orhianẹ mi fi ọke rhotọre ronmoma.” Ezẹko ra hẹrote eri ho ne yanghene ere kpomẹ ina sabu vwo ẹhẹn iborhin orhianẹ aye i tuekwẹre kpahen ọrẹ aye a hẹrote na. Awọrọ ina sabu rhe brudu taghene ẹruete aye e djephia o vwo te-e. Ẹhẹn iborhin o ji kpokpo awọrọ, fọkime ọkezẹko aye ina sabu tẹmro hwainhwain rẹn ọrẹ aye a hẹrote na. (Jas. 3:2) Ezẹko e ji mwuomarhọ ọke aye arha mẹrẹn ohworho rẹ aye i vwo ẹgwọlọ kpahen ro kpomẹ. Omizu ọmase owu re se Barbara nọ tare: “Obẹnbẹn owu rọ mai hobọte mẹ omamọ yẹ ọrẹ mia mẹrẹn ohworho mi vwo ẹgwọlọ kpahen rẹ erhirhiẹ ye o biomẹrhọ biomẹrhọ.”

8. Dje udje ro djephia taghene ẹmro ọdaremẹro ọnọ sabu hobọte ọrọ hẹrote awọrọ.

⁸ Era hẹrote awọrọ ina sabu roro taghene e vwe dje ọdaremẹro phia rẹn aye-e. Mesoriẹ? Fọkime a vwa kiki kpẹmẹ aye fọkiẹ owian aye-e. Ibiẹ ẹmro ekpẹmẹ ọnọ ha urhebro rẹn aye. (1 Thess. 5:18) Omizu ọmase owu re se Melissa nọ tare: “Mia viẹ ọkezẹko fọkime ẹhẹn mẹ o seriotọre. Ọrẹn, eri mia hẹrote i rha ta mẹ ‘Wẹ nobiruo owian ọnọ,’ ọ lẹrhẹ oma merhen mẹ! Aruẹ ẹmro erana a lẹrhẹ ẹhẹn mẹ gogoviẹ mi rha rhọmọ kẹdẹkẹdẹ, ọ ji yẹ mẹ omwemẹ mi na hẹrote aye.” Omizu ọhworhare owu re se Ahmadu nọ ta kpahen oborẹ aruẹ ẹmro ekpẹmẹ enana o ru hobọte yi. Ọye ọrhẹ aniẹ a hẹrote ọmọ omizu aniẹ ọgbọtọ ro lele aye rhirhiẹ; ro vwo emiamo re hwuẹ surhe amwa. Nọ tare: “Dedevwo ọ dabu vwẹruọ oborẹ owian na ọ gbanhon te-e, ọrẹn, oma ọ merhen mẹ omamọ orho dje ọdaremẹro phia rẹn ame, yanghene ta rẹn ame taghene, ‘Mi vwo ẹgwọlọ kpahen are.’”

OBORẸ WU NE RU SẸRORẸ AGHỌGHỌ ỌNỌ

9. Marhẹ ọrọ hẹrote awọrọ ono ru djephia taghene o rhe ekete omẹgbanhuiẹn o teri?

⁹ Rhe ekete omẹgbanhuọn o teri. (Prov. 11:2) O vwo ọrọ nọ sabu ruẹ i kemru kemru rọ gwọlọre-e. Omarana, o fori ne wu djokarhọ oborẹ wu na sabu ru, ji kpariroro vrẹn oborẹ wu na ja sabu ru. Ọrana o serhọ! O ji djephia taghene wu rhe ekete omẹgbanhuọn o teri. Awọrọ i rha ta taghene aye ina ha userhumu wẹn, rhiabọ dedie. Omizu ọhworhare owu re se Jay nọ tare: “Ibiẹ ekwakwa ọvo ya na sabu ru ukwọgbọ. We rhe ru vrẹn ekete omẹgbanhuọn o teri-i, ne wu na sabu sẹrorẹ aghọghọ ọnọ.”

10. Mesoriẹ ọ ghanren nẹ era hẹrote awọrọ i vwo ọmẹrẹnvwrurhe? (Proverbs 19:11)

¹⁰ Vwo ọmẹrẹnvwrurhe. (Se Proverbs 19:11.) Ọmẹrẹnvwrurhe ọnọ ha userhumu wẹn vwo ẹhẹn ọfọfọ orhianẹ e ruẹ oborẹ ọ lẹrhẹ ephan biomuo. Ohworho ro vwo ọmẹrẹnvwrurhe ọ damoma vwẹruọ oborẹ o mwu ohworho ruẹ ekwakwa ezẹko. Itiọrurhomẹmro, aruẹ emiamo ezẹko ọnọ sabu lẹrhẹ ohworho ru oborẹ ọ vwọ gwọlọ ru. (Eccl. 7:7) Jerẹ udje, ohworho ro vwo uruemru esiri bi ro ji roro te, ọnọ sabu rha frẹfro ji leluo kunu. Yanghene ọnọ sabu rhe brenu ọke ephian. Orhianẹ wa hẹrote ohworho ro vwo emiamo ọgbogbanhon, wu na mẹrẹn erere wu rhe yono kpahen aruẹ emiamo ro kpomẹ na. Ọrana ọnọ ha userhumu wẹn rhe taghene orhiẹ aruẹ ohworho ọrana yọ havwọ-ọ, ukpomaran, emiamo na yọ soriẹ o ruẹ ekwakwa ro ruẹ na.—Prov. 14:29.

11. Ekwakwa eghoghanren ego yo fori nẹ era hẹrote awọrọ i rhe ruẹ? (Psalm 132:​4, 5)

¹¹ Gwọlọ ọke ruẹ onyerẹnkugbe ọnọ rhẹ i Jehova gbanhon. Ọkezẹko, wu na sẹrerhumuji ekwakwa ezẹko, ne wu sabu mẹrẹn ọke ruẹ “ekwakwa ri mai ghanren.” (Phil. 1:10) Owu usuẹn ekwakwa eghoghanren na, yẹ ọrẹ wu ne ruẹ onyerẹnkugbe ọnọ rhẹ i Jehova gbanhonrhọ. Orodje David ọ ha ogame i Jehova karo uvuẹn akpenyerẹn yen. (Se Psalm 132:​4, 5.) Omaran ọ ji havwọ, o fori wu fi ọke rhotọre se i Baibol na ji nẹrhomo kẹdẹkẹdẹ. Omizu ọmase owu re se Elisha nọ tare: “Ẹrhomo ẹnẹ ọrhẹ eroro kodo kpahen ọbe i psalms, yọ ha userhumu mẹ sẹrorẹ aghọghọ mẹ. Ẹrhomo ẹnẹ ọ ha userhumu mẹ omamọ. Mia nẹrhomo vwe i Jehova ọgbọ buebun uvuẹn ẹdẹ na, ne mi sabu vwo ẹhẹn ro totọre.”

12. Mesoriẹ o fo nẹ era hẹrote awọrọ i dabu hẹrote oma aye?

¹² Dabu hẹrote oma. Era hẹrote awọrọ ọrhẹ ihworho erọrọ ri vwo ewian buebun—ina sabu dẹrughwaroghwu ebẹnbẹn aye ina hẹrote oma aye ji riẹ emamọ emaren, fọkime aye i vwa mẹrẹn ọke dẹ ekwakwa aye ine sere emaren aye i gwọlọre-e. Omẹsasa ọrhẹ omamọ emaren ọnọ lẹrhuọ vwo omọkpokpọ ọrhẹ iroro rọ gbare. Omarana, ha ibiẹ ọke wu vwori ruiruo vuọnvuọn nyoma wu na riẹ omamọ emaren ji rha sasoma. (Eph. 5:​15, 16) Habaye, damoma yẹ oma na omerhẹn rọ gwọlọre. (Eccl. 4:6) Uyono o djephia ne taghene omerhẹn o rhomurun harẹn aphẹrhiẹn na. Urhomu-ẹmro na “How Sleep Can Affect Stress,” rẹ Banner Health o tiobọnu nọ tare taghene arha yẹ oma na omerhẹn rọ gwọlọre, ọnọ ha userhumu rẹn ọwan je vwo ọfiamu. O ji fo ne wu fiẹ ọke rhotọre sasoma. (Eccl. 8:15) Omizu ọmase owu rọ hẹrote ọwọrọ nọ ta kpahen oborẹ ọ ha userhumu riẹn vwo aghọghọ. Nọ tare: “Aruọke na orho fiotọre ni mia ruẹ otafe ya ha aphẹrẹ. Orho riotọre, ukwọgbọ ubiamo, mie ji lele ugbehian mẹ owu ruẹ oborẹ mia riamerhiẹn.”

13. Mesoriẹ ọ ghanren na rha chẹẹ? (Proverbs 17:22)

¹³ Rhe ruẹ ekwakwa ri na lẹrhẹ oma merhuọn. (Se Proverbs 17:22; Eccl. 3:​1, 4) Echẹẹ o ji rhomu rẹn ugboma ọrhẹ iroro ọnọ. Wa rha hẹrote ohworho, orhiẹ ọke ephian yẹ ekwakwa ine serhọ-ọ. Ọrẹn, wu rha ha erhirhiẹ ri na sabu lẹrhẹ ephan biomuo ruẹ echẹẹ, ọnọ lẹrhiẹ lọhọ wu ne vwo edirin. Habaye, wẹwẹ ọrhẹ ohworho wa hẹrote arha chẹẹ kugbe, ọnọ lẹrhẹ onyerẹnkugbe are gbanhonrhọ.

14. Wu rha tẹmro rẹn ugbehian wu hẹroso marhẹ ono ru ha userhumu wẹn?

¹⁴ Ta ẹhọn rẹn ugbehian wu hẹroso. Udabọ omẹdamu we djephia, wu ne ji rhe brudu ọkezẹko. Uvuẹn aruẹ erhirhiẹ enana, o fori wu lele obọdẹn ugbehian ta kpahen ebẹnbẹn enọ—rọ nọ jọ ha guẹnzọn yanghene tuekwẹre kpahuọn. (Prov. 17:17) Ọkezẹko, ẹmro urhebro rọ nọ ta wẹn yọ nọ ha userhumu wẹn rharhumu vwo aghọghọ.—Prov. 12:25.

15. Wu rha tẹnrovi ifiẹrorhọ wu vwori marhẹ ono ru yọ aghọghọ?

¹⁵ Roro kpahen oborẹ akpọ ono rhirhiẹ wẹn ọrhẹ ọrẹ wa hẹrote uvuẹn i Paradais. Karorhọ taghene ibiẹ ọke ọvo ye wu na hẹrote ọravwọ, habaye, orhiẹ ọhọre i Jehova nẹ ituakpọ i rha wian aruẹ owian ọnana-a. (2 Cor. 4:​16-18) “Obọdẹn akpọ na” ọ ha obaro. (1 Tim. 6:19) Wu ne vwo aghọghọ wu rhe lele ohworho wa hẹrote ta kpahen oborẹ are ine ru kugbe uvuẹn i Paradais. (Isa. 33:24; 65:21) Omizu ọmase owu re se Heather nọ tare: “Ọgbọ buebun, mia ta rẹn ihworho mia hẹrote taghene ame ine ko ewun kugbe, zẹ rhẹ zẹ rie ji ghwa idjighere kugbe. Ame ine ruẹ ibrẹdi ji sere emaren rẹn ihworho re vwo ẹgwọlọ kpahen ra rhọmọ nuhwu. Ame awanva a ji kpẹmẹ i Jehova fọkiẹ ifiẹrorhọ ame i vwori.”

OBORẸ AWỌRỌ INE RU HA USERHUMU PHIA

16. Marhẹ ene ru ha userhumu rẹn ọrọ hẹrote ọrọ ho ne yanghene ro kpomẹ uvuẹn ukoko ọwan? (Ji ni ifoto na.)

¹⁶ Ha userhumu rẹn era hẹrote awọrọ nẹ aye i sabu mẹrẹn ọke ronmoma. Ọwan ri ha uvuẹn ukoko na ina sabu ha userhumu phia, nyoma ra na hobọtua era hẹrote eri ho ne yanghene ere kpomẹ. Erhe ru omarana, aye ina sabu mẹrẹn ọke hẹrote edamẹ omobọ aye. (Gal. 6:2) Imizu ukoko na ezẹko, i vwo ẹkwaphiẹrhotọre kọkprughwre kọkprughwre aye ine tiobọnu aruẹ userhumu ọnana. Omizu ọmase owu re se Natalya rọ hẹrote esa ye rẹ omayen o hwuru nọ tare: “Omizu ọhworhare owu uvuẹn ukoko na, ọ kọn bru ame ukwọgbọ yanghene ọgbeva uvuẹn ọkprughwre na, ji lele esa mẹ ghwọghọ ọke kugbe. Aye e ruẹ aghwoghwo kugbe, gbikun, ji nughe. Ekwakwa erana a lẹrhẹ oma merhen esa mẹ omamọ, ọ ji yẹ mẹ uphẹn mia hẹrote edamẹ omobọ mẹ.” Ọkezẹko, wu na sabu homakpahontọre wu ne semerhẹn oghwa aye ason owu, neneyo ọrọ hẹrote ọravwọ ọ sabu merhẹn.

17. Marhẹ ene ru ha userhumu rẹn era hẹrote awọrọ uvwrọke re ruẹ uyono ukoko?

¹⁷ Ha userhumu rẹn era hẹrote awọrọ uvuẹn uyono ukoko. Ọkezẹko, era hẹrote ihworho aye i vwo ẹgwọlọ kpahen, i vwa ghwai riamerhen uyono ukoko, omẹvwa okinhariẹ ọrhẹ ọrẹ ẹkwotọre-e. Imizu ukoko na ina sabu ha userhumu phia, nyoma aye ine siyẹ kẹrẹ eri ho ne yanghene ere kpomẹ. Orhianẹ ọravwọ ọ vwọ sabu nẹ oghwa-a, wu na sabu bruie riẹ oghwa ye ji lelie ruẹ uyono na nyoma itanẹti, neneyo ọrọ hẹrote yi ọ sabu kwomakugbe awọrọ ruẹ uyono uvuẹn Aghwẹlẹ Uvie.

18. Me ya na ji sabu ru rẹn era hẹrote awọrọ?

¹⁸ Dabu kpẹmẹ era hẹrote awọrọ ji ha aye ba ẹrhomo ọnọ. O fori nẹ ekpako ukoko i rha ha urhebro rẹn era hẹrote awọrọ. (Prov. 27:23) O toro erhirhiẹ ra havwọ-ọ, ọwan ephian uvuẹn ukoko na ina sabu rha kpẹmẹ era hẹrote awọrọ. Ana ji sabu nẹrhomo vwe i Jehova nọ yẹ aye omẹgbanhon ji ha userhumu rẹn aye sẹrorẹ aghọghọ aye.—2 Cor. 1:11.

19. Me ya na sabu fiẹrorhọ obaro na?

¹⁹ Phẹrẹkpẹ, Jehova ono hionron amioviẹ nẹ ọwan ẹro. Emiamo ọrhẹ uhwu orho rhirhiẹ ye-e. (Rev. 21:​3, 4) “Ikpolo na ni ne pho jerẹ ẹrhuọghwa.” (Isa. 35:​5, 6) Ọho ọrhẹ omiamiamo re rhiẹromẹrẹn ọke arha hẹrote ohworho re vwo ẹgwọlọ kpahen ro kpomẹ, ono rhiẹ usuẹn ‘ekwakwa ahwanren ra na ja karorhọ ghwomaran.’ (Isa. 65:17) Ọrẹn vwana ra hẹrhẹ orugba ive erana, Jehova ọ sẹrerhumuji ọwa-an. Arha hẹrosuiẹ nọ yẹ ọwan omẹgbanhon, ọnọ sa ọwan erhumu “sabu din rhẹ erhionrin ọrhẹ aghọghọ.”—Col. 1:11.