Panon Inkasusto So Awaran ed Biblia?

“Salitaen ko so tua, ya agak mantila,” imbalikas na managsulat ed Biblia ed malangwer a kaaro to. (1 Timoteo 2:7) Saray balikas a singa satan diad saray sulat nen Pablo so mangipaparungtal na angat ed saray kritiko na Biblia.a Masulok lan 1,900 a taon so linmabas nanlapulad impangisulat nen Pablo ed saray sulat to. Diad loob na saratan a panaon et anggapo so anggan sakey ya angiparungtal tan sitatalonan amaneknek na anggan sakey a punto na ag-inkasusto ed saray sulat to.

Angibalikas met si Lucas a managsulat ed Biblia na kapagaan ed inkasusto na saya. Sikato so nansulat na salaysay ed impanbilay tan ministeryo nen Jesus a tinumbokan na salaysay to ya atawag a Saray Gawa na Apostoles. ‘Inopapet ko’n maong so amin a bengabengatla ya agawa nanlapu ed inmuna,’ insulat nen Lucas.​—Lucas 1:3.

Saray Testimonya ed Inkasusto

Saray kritiko na Biblia ed kagapo na koma-19 siglo so anangat ed inkasusto nen Lucas bilang manag-awaran. Niarum ni, ibabaga ran say awaran ed Saray Gawa so inimbento ed kapegleyan na komaduan siglo K.P. Ontan so datin sinisia na arkeologon taga Britanya a si Sir William Mitchell Ramsay. Balet kayari impangusisa to’d kangaranan tan paspasen a binitla nen Lucas, sikato so angipatua: “Kalkalnan apilitan ak a mangaksobi a diad dakel a detalye et nipanengneng na saray salaysay so makapakelkelaw a katuaan.”

Sanen insulat itan nen Ramsay, say isyu nipaakar ed inkasusto nen Lucas so siansian agni aresolbi. Sasaglawien to so kabangibang iran syudad na Iconio, Listra, tan Derbe. Impanengneng nen Lucas a say Iconio so duma manlapud Listra tan Derbe, a dedeskribien so Derbe bilang “saray baley na Licaonia.” (Gawa 14:6) Ingen, unong ed ipapanengneng na nitekep a mapa, say Listra so mas asingger ed Iconio nen say diad Derbe. Deneskribe na arum iran kadaanan a manag-awaran so Iconio a kabiangan na Licaonia; kanian, inangat na saray kritiko si Lucas diad ag-impangisulat met na ontan.

Asabi a nen 1910, nalmoan nen Ramsay so sakey a monumento diad saray geba na Iconio a mangipapanengneng a say lenguahe na saman a syudad so Phrygian tan aliwan Licaonian. “Dakel niran sulat a nanlapud Iconio tan kaliberliber to so mamaneknek a no nipaakar ed inkarasa say syudad et natawag a Phrygian,” kuan nen Dr. Merrill Unger ed libro ton Archaeology and the New Testament. On, say Iconio ed agew nen Pablo so Phrygian ed kultura tan duma ed “saray baley na Licaonia,” a say pansasalita ditan na totoo so “salita na Licaonia.”​—Gawa 14:6, 11.

Susuppiaten met na saray kritiko na Biblia so impangusar nen Lucas na salitan “politarchs” para’d saray manuley na syudad na Tesalonica. (Gawa 17:6, paimanod leksab, NW) Sayan balikas so ag-akabatan ed Griegon literatura. Ag-abayag et aromog so sakey ya arko ed kadaanan a syudad a walaay kangaranay manuley na syudad ya adeskribe bilang “politarchs”​—say eksakton salitan inusar nen Lucas. “Say inkasusto na salaysay nen Lucas so nitandoro diad impangusar ed sayan termino,” isasalaysay nen W. E. Vine ed Expository Dictionary of Old and New Testament Words to.

Say Impanbaroy ed Dayat nen Lucas

Inusisa na saray eksperto ed dayat iray detalye na inkakneb na barko ya adeskribe ed kapitulo 27 na Gawa. Unong ed si Lucas, say baleg a barko ya akaluganan da di Pablo so nabutan na maksil a dagem a nanlapud amianen-bukig ya asingger ed melag ya isla na Cauda, tan natatakot iray mariniro ompan sikaray onsadsar ed mapeligron pukdol na saray buer ed manpa-amianen a gilig na dayat na Aprika. (Gawa 27:14, 17, paimanod leksab, NW) Diad inka-onsiano na saray mariniro, niyarawi ra so barko manlapud Aprika a nampasagur. Nantultuloy so maksil a dagem, tan diad kaunoran et nisadsar so barko ed asingger a baybay na islay Malta, kayari na impanbaroy na distansyan 870 a kilometro. Saray eksperto ed dayat so angalkulan say baleg a barko so mankaukolan na 13 agew pian makapanlayag diad maksil a dagem na ontan a kaarawi. Saray kalkulasyon da so mipakna ed salaysay nen Lucas, a mangibabalikas a say inkakneb na barko so agawa ed koma-14 ya agew. (Gawa 27:27, 33, 39, 41) Kayari impangusisa ed amin a detalye na impanlayag nen Lucas, nibaga na mariniron James Smith: “Satan so salaysay na tuan agawgawa, ya insulat na personal ya akaeksperiensia ed satan . . . Anggapoy too ya aliwan mariniro a makapangisulat na salaysay ed impansakay ya ontanlan mantutunosan ed amin a kabiangan to, likud no satan so dilin obserbasyon to.”

Lapud ontan iran nalmoan, arum a teologo so mabulos a mangidepensa ed Kristianon Griegon Kasulatan bilang napanmatalkan ya awaran. Balet komusta so mas asakbay ya awaran a naromog ed Hebreon Kasulatan? Dakel a klero so manisia ed modernon pilosopiya tan iyaabawag dan mankarga itan na saray mito. Anggaman ontan, dakel a detalye na kadaanan ya awaran na Biblia so sinukimat met diad kababaingan na saray kritiko. Alimbawa, kunsideraen pa so nalmoan ed alingwanan lan Imperyo na Asirya.

[Paimano ed leksab]

[Mapa ed pahina 3]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

PHRYGIA

LYCAONIA

Iconium

Lystra

Derbe

MEDITERRANEAN SEA

CYPRUS