Kapitulo 2
Say Libro a Mangipaparungtal ed Pikakabat na Dios
1, 2. Akin a nakaukolan tayoy panangiwanwan na Manamalsa tayo?
MAKATUNONGAN labat a say maaron Manamalsa tayo so mangitarok na libro na instruksion tan panangiwanwan parad katooan. Tan agkayo ta mipakna a mankaukolan na panangiwanwan iray totoo?
2 Masulok a 2,500 taon lay apalabas, sakey a propeta tan manag-awaran so nansulat: “Aliwa ya wala ed too a manakar a mangitonton ed saray kurang to.” (Jeremias 10:23) Natan, say katuaan na satan a balikas so lalon malinew nen say kapiganman. Kanian, inkuan nen manag-awaran a si William H. McNeill: “Say pipapalaran na too ed tapew na sayan planeta so nagmaliw a ngalngalin agnapakset a serye na saray krisis tan pakabubuyak na niletneg lan oksuyan na sosyedad.”
3, 4. (a) Antoy nepeg ya awawey tayo ed panagaral ed Biblia? (b) Panon tayon mantultuloy tekep na panangusisa ed Biblia?
3 Sasapotan na Biblia so amin a pankaukolan tayo parad makabat a panangiderihe. Tua, dakel so nabibigla sano pilpilimero ran usisaey Biblia. Satan so sakey a baleg a libro, tan arum a kabiangan so mairap a talosan. Balet no sikayoy inikdan na legal a dokumento a mangidadatak ed kaukolan yon gawaen ta pian mangawat na mablin tawir, agkayo ta mangigetar na panaon pian aralen itan a maal-alwar? No naimano yon walay pigaran kabiangan na dokumento a mairap a talosan, maseguron patulongan kayo ed sakey ya eksperiensiado ed ontan iran pamaakaran. Akin ya ag-ontan met so gawaen ed Biblia? (Gawa 17:11) Nagkalalo ni nen say materyal a tawir so nasasaglawi. Singa naaralan tayo ed apalabas a kapitulo, say pikakabat na Dios so makapangitonton ed andi-anggaan a bilay.
4 Usisaen tayo pa so libron mangipaparungtal ed pikakabat na Dios. Ununa et segeken tayo pan antikey so Biblia. Insan pantongtongan tayoray rason no akin a dakel ya apakabatan a totoo so manisian satan so apuyanan a Salita na Dios.
NO ANTORAY LUGAN NA BIBLIA
5. (a) Antoy walan lugan na Hebreon Kasulatan? (b) Anto so lugan na Griegon Kasulatan?
5 Lugan na Biblia so 66 a libro ed duaran seksion, mabetbet a tatawagen a Daan a Sipan tan Balon Sipan. Talomplo tan siam a libro na Biblia so manunan nisulat ed lenguahen Hebreo tan 27 ed Griego. Say Hebreon Kasulatan, a tugyopen na Genesis ya anggad Malaquias, so mangokobre ed panamalsa ontan met ed ununan 3,500 a taon na awaray too. Diad pangusisa tayo ed sayan parti na Biblia, naaralan tayoray pidedeneng na Dios ed saray Israelita—manlapud inkiyanak da bilang sakey a nasyon nen koma-16 siglo K.K.P. a nantultuloy anggad koma-5 siglo K.K.P.a Say Griegon Kasulatan, a lugan na saray libro na Mateo ya anggad Apocalipsis, so mangiyaapasakey na imano ed banga-bangat tan aktibidades nen Jesu-Kristo tan saray babangatan to legan na inmunan siglo K.P.
6. Akin a nepeg tayon aralen so interon Biblia?
6 Ibabaga na arum a say “Daan a Sipan” et parad Judios tan say “Balon Sipan” et parad Kristianos. Balet unong ed 2 Timoteo 3:16, “amin a Sulat [so] inpuyan na Dios sikato met so maabig a pakaaralan.” Sirin, say dugan panagaral ed Kasulatan so nepeg a mangilaktip ed interon Biblia. Diad tua, say duaran parti na Biblia so manpanoan ed sakey tan sakey, a mantunosan pian makatibukel na sakey ya interamentin tema.
7. Antoy tema na Biblia?
7 Anganko et pigaran taon yo lan naaatendian iray relihyoson serbisyo tan narerengelan yo so maksil a pangibabasa ed arum a kabiangan na Biblia. Odino akabasa kayo lan mismo na pigaran inaon ditan. Agyo ta amta a say Biblia so walaan na saksakey a tema manlapud Genesis ya anggad Apocalipsis? On, say mantunosan a tema et laknaban toy Biblia. Anto itan a tema? Say kiyalangon ed kanepegan na Dios a manguley ed katooan tan say kasumpalan na maaron gagala to diad panamegley na Panarian to. Diad saginonor, nanengneng tayo no panon a sumpalen na Dios iyan gagala.
8. Antoy ipaparungtal na Biblia nipaakar ed personalidad na Dios?
8 Niarum ed pangidatak ed gagala na Dios, ipaparungtal na Biblia so personalidad to. Alimbawa, naaralan tayo manlapud Biblia a say Dios so walaan na liknaan tan saray desisyon a gagawaen tayo so makabaliksan ed sikato. (Salmo 78:40, 41; Uliran 27:11; Ezequiel 33:11) Ibabaga na Salmo 103:8-14 a say Dios so “mapangasi tan magracia, mabanayar a manpasnok tan daakan ed panangasi.” Siaabagey to itayon tratratoen, a ‘nononoten a sikatayoy ginawa’d dabok labat’ tan ompawil ed satan diad ipatey. (Genesis 2:7; 3:19) Agaylan makapakelaw iray kualidad ya ipapanengneng to! Agta saya so klase na Dios a labay yon dayewen?
9. Panon ya iikdan itayo na Biblia na malinew a panmoria ed saray estandarte na Dios, tan panon itayon nagunggunaan manlapud ontan a pikakabat?
9 Iikdan itayo na Biblia na malinew a panmoria ed saray estandarte na Dios. No maminsan et saraya so nibabalikas bilang ganggan. Anggaman ontan, lalon mabetbet a saratan so nisisindag ed saray prinsipyon ibabangat ed panamegley na praktikal iran alimbawa. Walaray pigaran ebento ed awaran na kadaanan ya Israelita ya impaisulat na Dios parad kagunggunaan tayo. Ipapanengneng na sarayan parungtalan a salaysay no antoy nagawa sano onkiwas so totoo a mitunosan ed gagala na Dios, ontan met ed maermen a pansumpalan sano onkiwas so totoo ed dili ran dalan. (1 Arari 5:4; 11:4-6; 2 Awaran 15:8-15) Say panbasa ed ontan iran peteg-ed-bilay a salaysay so andi-duaruwan manenyeg ed kapusoan tayo. No salien tayon ilitrato ed kanonotan tayoray nikurit ya ebento, singano sikatayoy napibali ed totoon nasasaglawi ed saratan. Sirin, nagunggunaan itayo manlapud maabig iran alimbawa tan napaliisan iray patit a mangakalot ed saray managgaway-mauges. Anggaman ontan, sayan importantin tepet so mankakaukolay ebat: Panon tayon makaseguro a say nababasa tayo ed Biblia so peteg a pinuyanan na Dios?
KASIN NAPANMATALKAN YOY BIBLIA?
10. (a) Akin a liknaen na arum a say Biblia so onlalaos la? (b) Antoy ibabaga na 2 Timoteo 3:16, 17 ed sikatayo nipaakar ed Biblia?
10 Anganko et naiimano yon dakel a libron mangiyoopresi na simbawa so onlalaos la diad ilalabas labat na pigaran taon. Komusta balet so Biblia? Satan so sankadaanan, tan ngalngalin 2,000 taon lay apalabas nanlapulad inkisulat na unor iran salita to. Kanian liknaen na arum ya ag-onaplika itan ed modernon panaon tayo. Balet no say Biblia so impuyan na Dios, say simbawa to so nepeg a lawas susto’d-panaon anggaman ed inkadaan to la. Say Kasulatan so nepeg nin “maabig a pakaaralan, pakasumalan, pakasimbawaan, tan pakapanontonan a sikato so wala ed katunongan, pian say too na Dios angapo komon so pankulangan to, a nabangatan a maong ed amin a gawa a maabig.”—2 Timoteo 3:16, 17.
11-13. Akin a nibaga tayon say Biblia so praktikal parad agew tayo?
11 Ipaparungtal na maapit a panangusisa a saray prinsipyo ed Biblia so onaplika met ni natan a singa nen inmunan inkisulat da. Singa bilang, no nipaakar ed say inkatoo, isisindag na Biblia so makdem a pakatalos ya onaaplika ed amin a kailalakan na katooan. Mainomay tayon nanengneng iya ed Sermon nen Jesus ed Palandey, a naromog ed libro na Mateo, kapitulo 5 ya anggad 7. Sayan sermon so nandinayewan a tuloy na inatey lan pangulo na India a si Mohandas K. Gandhi ya inkuanto’d sakey ya opisyal a Britano: “Sano say bansam tan say bansak so mankasakey ed saray bangat ya indatak nen Kristo ed sayan Sermon ed Palandey, naresolbi tayoy problema, aliwa lambengat ed saray bansa ta noagta ontan met ed interon mundo.”
12 Agpankelawan a pandinayewan na totoo iray bangat nen Jesus! Diad Sermon ed Palandey, impanengneng to’d sikatayo so dalan a mamaarap ed tuan liket. Impaliwawa to no panoy panresolbe ed saray gutgutan. Angitarok si Jesus na instruksion ed no panoy panpikasi. Indanet to so sankatudioan ya awawey nipaakar ed materyal iran pankaukolan tan angiter na Binmalitok a Ganggan parad manepeg a pisisiglaotan ed arum. No panoy panlikas ed relihyoson panagsaol tan ed no panoy pakawalaan na maligen ya arapen so pigara met ed saray punton kinobrean na sayan sermon.
13 Diad Sermon ed Palandey tan ed kabiangan niran pahina to, malinlinew ya ibabaga na Biblia ed sikatayo no antoy gawaen tan no antoy paliisan ta pian napaaligwas so kipapasen na bilay tayo. Ontanlan praktikal so simbawa to ya apakiwas so sakey ya edukador a mangibagan: “Anggaman sakey ak a high-school counselor a walaan na saray bachelor tan master degree tan akabasa la na dakel a libro nipaakar ed mental a bunigas tan sikolohiya, nalmoan kon say simbawa na Biblia so superyor a tuloy ed antokaman ya abasak la odino inaral ed kolehyo, ed saray bengatlan singa say pakawalaan na matalonan panamaley, panangamper ed delinkuenten kondukta tan ed no panon so pakagamor tan pamasiansia ed kakaaro.” Niarum ed pagmaliw a praktikal tan susto’d-panaon, say Biblia so napanmatalkan.
SUSTO TAN NAPANMATALKAN
14. Antoy mangipapanengneng a say Biblia so sientipikon susto?
14 Anggaman say Biblia so aliwan libron-panaralan ed siensia, satan so sientipikon susto. Alimbawa, diad panaon sanen maslak a totoo so manisia a say dalin so tapyak, tinukoy itan nen propeta Isaias bilang sakey a “tibukel” (Hebreo, chugh, a mangitatarok dia na ideyan “malimpek”). (Isaias 40:22) Say ideya ed malimpek a dalin so agmalaknab ya inawat anggad nilibon taon so linmabas ni kayari agew nen Isaias. Niarum ni, say Job 26:7—a nisulat ed masulok a 3,000 taon lay apalabas—so mangibabaga a say Dios “ibitin to so dalin ed tapew na angapo.” Kuan na sakey ya iskolar ed Biblia: “No panoy impakaamta nen Job ed katuaan, a singa impanengneng na astronomya, a say dalin so nibitin ed anggapo diad anggapoy kargan liwang, so sakey a tepet a mairap a resolbien na saramay mangibuburi ed inkipuyan na Masanton Kasulatan.”
15. Panon a say talek ed Biblia so pinabiskeg na istilo to ed panangireport?
15 Say istilo na panangireport a naroromog ed Biblia so mamabiskeg met ed talek tayo ed sayan karaanan a libro. Aliwan singa saray mito, saray ebenton akobrean ed Biblia so nisisiglaot ed espisipikon totoo tan saray petsa. (1 Arari 14:25; Isaias 36:1; Lucas 3:1, 2) Tan unong a saray inmunan manag-awaran so ngalngalin lawas alablabas ed saray impanbiktoria na saray manuley da tan inyamot daray inkatalo tan lingo ra, saray managsulat na Biblia so prangka tan matua—anggan nipaakar ed dili ran seryoson kasalanan.—Numeros 20:7-13; 2 Samuel 12:7-14; 24:10.
SAKEY A LIBRO NA PROPESIYA
16. Antoy sankabiskegan ya ebidensya a say Biblia so impuyan na Dios?
16 Say asumpal lan propesiya so mangiiter na napanisiaan ya ebidensya a say Biblia so impuyan na Dios. Lugan na Biblia so dakel a propesiya a detalyadon asumpal la. Mapatnag, agnayarin gawa-gawa lambengat na totoo iya. Anto, sirin, so walad beneg na sarayan propesiya? Ibabaga na mismon Biblia ya “angapo so profecia a nanlapu ed linawa na too, no ag saray totoo nansalita ra a nanlapu ed Dios, diad inpanenieg ed sikara na espiritu santo, odino aktibon puersa na Dios.” (2 Pedro 1:21) Konsideraen iray pigaran alimbawa.
17. Antoran propesiya so angipasakbay ed kageba na Babilonia, tan panon irayan asumpal?
17 Say inkagba na Babilonia. Namparan impasakbay nen Isaias tan Jeremias so kageba na Babilonia ed panamegley na saray Medo tan Persiano. Makatantanda, say propesiya nen Isaias nipaakar ed sayan ebento so nirekord ngalngalin 200 taon sakbay na inkakubkob na Babilonia! Saray onggendan a pamaakaran na propesiya so nagmaliw lan maawaran a rekord: say inka-ekatan na Ilog Eufrates diad impangipaarap ed danum to ed sakey ya artipisyal a linok (Isaias 44:27; Jeremias 50:38); say mapaulyan a panangasikaso na saray bantay na saray wangalay ilog na Babilonia (Isaias 45:1); tan say impanalo na sakey a manuley a manngaray Ciro.—Isaias 44:28.
18. Panon ya asumpal so propesiya na Biblia ed intalindeg tan inkagba na ‘say ari na Grecia’?
18 Say intalindeg tan inkagba na ‘say ari na Grecia.’ Diad sakey a pasingawey, anengneng nen Daniel so sakey a kalakian a kanding ya amono ed kordero, ya amuter ed duaran saklor to. Insan, say baleg a saklor na kanding so aputer, tan apatiran saklor so tinmubo ed pasen na satan. (Daniel 8:1-8) Nipaliwawa iya ed si Daniel: “Saman so carnero a kalakian ya anengneng mo ya walaan nen saman na duara a saklor, sikara so saray arari na Media tan Persia. Et say kabagobago a kanding a kalakian sikato so ari na Grecia; et say baleg a saklor ya wala ed nanleetan na saray mata to sikato so ununa ya ari. Et no nipaakar ed saman so aputer dia ed pasen to inmalagey so apatira, apatira a panarian so onalagey naani ed nacion, balet aliwa a pati pakapanyari to.” (Daniel 8:20-22) Mitunosan ed sayan propesiya, ngalngalin duaran siglo ed saginonor, tinalo nen Alejandron Baleg, say “ari na Grecia,” so duaran-saklor ya Imperyo na Medo-Persia. Inatey si Alejandro nen 323 K.K.P. tan diad kaunoran et sinalatan na apatira ed saray heneral to. Anggaman ontan, anggapoy anggan sakey ed sarayan panpanarian a tinmumbok so akapipara ed pakayari na imperyo nen Alejandro.
19. Antoran propesiya so asumpal ed si Jesu-Kristo?
19 Say bilay nen Jesu-Kristo. Lugan na Hebreon Kasulatan iray dakel a propesiyan asumpal ed inkiyanak, ministeryo, impatey, tan inkioli nen Jesus. Alimbawa, masulok a 700 a taon ed kasakbayan to, impasakbay nen Miqueas a say Mesias, odino Kristo, so niyanak ed Betlehem. (Miqueas 5:2; Lucas 2:4-7) Impasakbay nen Isaias a kapanaonan nen Miqueas a say Mesias so kabilen tan lukdaan. (Isaias 50:6; Mateo 26:67) Limanlasus taon ed kasakbayan to, impropesiya nen Zacarias a say Mesias so nitapat ed 30 piraso na pilak. (Zacarias 11:12; Mateo 26:15) Masulok a sanlibon taon kasakbayan to, impasakbay nen David iray kipapasen a misiglaotan ed ipapatey nen Jesus a Mesias. (Salmo 22:7, 8, 18; Mateo 27:35, 39-43) Tan ngalngalin limaran siglo ed kasakbayan to, imparungtal na propesiya nen Daniel no kapigan ompatnag so Mesias ontan met ed karukey na ministeryo to tan ed panaon na ipapatey to. (Daniel 9:24-27) Saya so pigara lambengat ya alimbawa ed saray propesiyan asumpal ed si Jesu-Kristo. Naromog yon makatumang so panbasay nagkalalo nipaakar ed sikato diad saginonor.
20. Say nagnap a rekord na Biblia ed inkasumpal na propesiya so nepeg a mangiter ed sikatayo na anton talek?
20 Dakel niran andukey-panaon iran propesiya ed Biblia so nasusumpal met la. ‘Balet,’ nayarin itepet yo, ‘panon a saya so mangapekta ed bilay ko?’ Bueno, no imbaga na sakey ed sikayo so katuaan ed loob la na dakel a taon, kasin tampol yon panduaruwaan sano walay imbaga ton balo? Andi! Imbaga na Dios so katuaan ed interon Biblia. Agta saya so mamabiskeg ed talek yo ed isisipan na Biblia, a singa saray propesiya to nipaakar ed isasabi na mangaraldalin a paraiso? On, nawalaan tayo na parehon talek a singa ed si Pablo, sakey ed saray inmunan-siglon babangatan nen Jesus, ya angisulat a say ‘Dios so agmantila.’ (Titus 1:2) Nagkalalo ni, sano babasaen tayo so Kasulatan tan iyaaplikay simbawa na saratan, aagamilen tayoy kakabatan ya agnadampot na totoo ed inkasiran dili, ta say Biblia so libron mangipaparungtal ed pikakabat na Dios a mangitonton ed andi-anggaan a bilay.
“NAWALAAN NA PANPIRAWAT” ED PIKAKABAT NA DIOS
21. Antoy nepeg yon gawaen no pigaran bengatlan naaralan yo manlapud Biblia et ompatnag a makapabigla?
21 Legan ya aaralen yo so Biblia, maseguron walaray naaralan yon bengatlaran duma manlapud nibangat la’d sikayo. Naromog yo ni ingen ya arum ed papablien yon relihyoso iran kustombre so agmamaliket manaya ed Dios. Naaralan yon say Dios so walaan na saray estandarte na maptek tan mauges ya atagtagey nen say saramay kaslakan ed sayan maabuloy a mundo. Nayarin makabigla iya ed sikayo diad gapo. Balet mananos! Maalwar ya usisaen so Biblia pian naromog so pikakabat na Dios. Iparaan yo so inkasikayo ed posibilidad a kaukolan so pananguman ed kanonotan tan kiwa-kiwas yo lapud simbawa na Biblia.
22. Akin ya aaralen yoy Biblia, tan panon yon natulongay arum a natalosan iya?
22 Saray walaan na maabig a motibon kakaaro tan kakanayon so nayarin onsumpa ed panagaral yo ed Biblia, balet inkuan nen Jesus: “Balang sakey sirin a mangipatua naani ed siak ed arap na saray totoo sikato met so ipatuak naani ed arap nen Amak ya wala ed tawen. Balang sakey balet a mangiburi naani ed siak ed arap na saray totoo, sikato met so iburik naani ed arap nen Amak ya wala ed tawen.” (Mateo 10:32, 33) Arum so nayarin ontakot a sikayo so nalanor ed sakey a kulto odino magmaliw a panatiko. Anggaman ontan, diad kapetegan et sikayo lambengat so manggugunaet pian gamoran so suston pikakabat ed Dios tan say katuaan to. (1 Timoteo 2:3, 4) Pian tulongan so arum a natalosan iya, magmaliw a makatunongan, agmisasangsang, sano itotongtong yo ed sikaray nanaaralan yo. (Filipos 4:5) Tandaan a dakel so ‘napatolok ya andi salita’ sano nanengneng day ebidensya a say pikakabat ed Biblia so peteg a mangungguna ed totoo.—1 Pedro 3:1, 2.
23. Panon kayon “nawalaan na panpirawat” parad pikakabat na Dios?
23 Ipapaseseg ed sikatayo na Biblia: “Singa saray kapkapangiyanak, nawalaan na panpirawat parad ag-alaokan a gatas a misiglaotan ed salita.” (1 Pedro 2:2, NW) Say kapangiyanak so mandedependi ed katagano manlapud ina to tan mapilit a nakapet itan a pankaukolan. Mipadpara, sikatayoy maniilalo ed pikakabat manlapud Dios. “Nawalaan na panpirawat” parad Salita to diad pangitultuloy ed panaral yo. On, gawaen yon kalat so panbasa ed Biblia ya inagew-agew. (Salmo 1:1-3) Saya so mangitarok ed sikayo na mayaman a panamendisyon, lapud ibabaga na Salmo 19:11 nipaakar ed saray ganggan na Dios: “Dia ed panangunor ed sikara wala so baleg a tumang.”
[Saray paimano ed leksab]
a Say kabaliksay K.K.P. et “kasakbayan na Komon a Panaon,” a lalon susto nen say B.C. (“before Christ”). Say K.P. so mankabaliksan na “Komon a Panaon,” mabetbet a tatawagen ya A.D., parad anno Domini, a kabaliksan toy “ed taon na Katawan tayo.”
SUBOKEN SO PIKAKABAT YO
Diad antoran paraan a say Biblia so nikadkaduma?
Akin a makapanmatalek kayo ed Biblia?
Antoray mamaneknek ed sikayo a say Biblia so impuyan a Salitay Dios?
[Kahon ed pahina 14]
IKABISADOY BIBLIA YO
Say pangikabisado ed Biblia so agkaukolan a gawaen a mairap. Usarey listaan na saray lugan to pian naaralan so alasir tan pakaromogan ed saray libro na Biblia.
Saray libro na Biblia so walaan na saray kapitulo tan saray bersikulo parad mainomay a reperensya. Say impangapag ed saray kapitulo so niarum legan na koma-13 a siglo, tan ompatnag ya inapag na sakey a manag-imprintan taga Pransya ed koma-16 a siglo so Griegon Kasulatan ed kaplesan-agew iran bersikulo. Say sankaunaan a kumpleton Biblia a walaan na parehon kapitulo tan bersikulo iran numero et say edisyon a Pranses a nipalapag nen 1553.
Sano saray kasulatan so nisisita ed sayan libro, say ununan numero so pakatandaan na kapitulo, tan say ontumbok so mankabaliksan na bersikulo. Alimbawa, say sitas ya “Uliran 2:5” et kabaliksan toy libro na Uliran, kapitulo 2, bersikulo 5. Diad pananap ed nisitan kasulatan, agmanbayag et nainomayan kayon mananap ed saray teksto na Biblia.
Say sankaabigan a paraan ed pangikabisado ed Biblia et say panbasa ed satan ya inagew-agew. Diad ununa, ompatnag a makapaangat iya. Balet no manbasa kayo na talora ya anggad limaran kapitulo ed kada agew, dependi ed karukey, nakumpleto yon basaen so interon Biblia ed loob na sakey taon. Akin ya agla igapo natan?
[Kahon ed pahina 19]
SAY BIBLIA—NIKADKADUMAN LIBRO
• Say Biblia so “inpuyan na Dios.” (2 Timoteo 3:16) Anggaman totoo so nansulat, inderehi na Dios iray kanonotan da, ta pian say Biblia so peteg a “say salita’y Dios.”—1 Tesalonica 2:13.
• Say Biblia so nisulat ed loob na 16 a siglo, na ngalngalin 40 managsulat a nanlapud nanduruman abenegan. Anggaman kuan, say kumpleton Biblia so mantutunosan manlapud gapo anggad sampot.
• Aliktaran na Biblia so nagkalalon marawal a kontrobersya nen say antokaman niran libro. Legan na Kapegleyan Iran Panaon, saray totoo so pinoolan ed palitek lapu lambengat ed impakawalaan na sakey a kopya na Kasulatan.
• Say Biblia so numero unon sankasaliwan a libro ed mundo. Satan so nipatalos la, ed intero odino ed kabiangan, ed masulok a 2,000 a lenguahe. Binilyon a kopya so niimprinta la, tan ngalngali anggapoy lugar ed dalin ya agpakaromogan na sakey a kopya.
• Say sankaraanan a kabiangan na Biblia so apetsaan na koma-16 siglo K.K.P. Saya so kasakbayan na impatnag na Hindu a Rig-Veda, (ngalngali 1300 K.K.P.), odino say Budistan “Canon of the Three Basket” (komaliman siglo K.K.P.), odino say Islamic Koran (komapiton siglo K.P.), ontan met ed say Nihongi na Shinto (720 K.P.).
[Interon-pahina a litrato ed pahina 20]