Akin a Panaon Lay Pandeside?

DIAD koma-16 a siglo K.K.P., pinili na Dios iray Israelita bilang ‘pabpablien [to] a pinagka-kayamanan a nanlapud amin a totoo, . . . sakey a masanton nacion.’ (Exodo 19:5, 6) Ag-abayag et abalang da so inkasanto ra, say relihyoson inkadalisay da, ya inabuloyan day inkasikaran narutakan na panagtalintao tan abulok ya agagamil na kabangibang a nasyones. Imparungtal da sirin so inkasikara a “katooan ya anawet so tenger.” (Deuteronomio 9:6, 13; 10:16; 1 Corinto 10:7-11) Diad loob na panaon a masulok a talon lasus taon kayari impatey nen Josue, amatalindeg si Jehova na uko-ukom, matoor iran manangigiya ya angitonton komon ed saray Israelita ya ompawil ed tuan panagdayew. Anggaman ontan, “ag ira tinmonda [totoo] ed saray gawa ra, nisay dia ed karumsisan na dalan da.”​—Uko-ukom 2:17-19.

Kayari na satan, amatalindeg so Dios na matoor ya arari tan propetas pian sagyaten so totoon ompawil ed tuan panagdayew. Pinaseseg nen propetan Asarias si Arin Asa tan saray kabaleyan ton anapen si Jehova: “No sikato so anapen yo, sikato so naromog yo; balet no sikato so ikaindan yo, sikayo so ikaindan to.” Angipakseb si Asa na relihyoson reporma diad panarian na Juda. (2 Awaran 15:1-16) Kayari to, kaukolan ya uliten na Dios so imbitasyon diad panamegley nen propetan Joel. (Joel 2:12, 13) Diad saginonor et anggan si Sofonias so animbawa ed saray manaayam ed Juda ya “anapen si Jehova.” Ginawa itan na malangwer ya arin Josias diad sakey a kampanya na panag-reporma pian iwaklit so panagtalintao tan inkarutak.​—Sofonias 2:3; 2 Awaran 34:3-7.

Anggaman ed saratan ya inkagawa na panagbabawi, say relihyoson kipapasen na totoo so onuuges lan onuuges. (Jeremias 2:13; 44:4, 5) Inakusa nen Jeremias so relihyoson sistema ya arutakan na tinatalintaon agagamil, a dedeskribien itan ya agbalot nareporma: “Nayari ta a say taga Etiopia saltan to so baog to, odino say leopardo so saray mata to? Ontan met nayarian yo komon so mangawa na maong, sikayo nailwam a mangawa na mauges.” (Jeremias 13:23) Lapud saya, indapo na Dios so mapalalon dusa ed panarian na Juda. Say Jerusalem tan say templo to so aderal nen 607 K.K.P., tan saray akaliktar so pinatakyas bilang ariripen ed Babilonia, a nansiansia ira diman ed loob na 70 taon.

Sanen asumpal itan a panat na panaon, angipanengneng so Dios na panangasi. Inimpluensyaan to si Arin Cero ya ibulos iray Israelita, a say nakdaan to et ompawil ed Jerusalem pian ipaalagey-lamet so templo. Imbes a makaaral ira na leksion manlapud amin na saya, sikaray sinmuawi lamet manlapud tuan panagdayew, a kaukolan lamet ya uliten nen Jehova a Dios so imbitasyon to: “Ompawil kayo ed siak, et siak ompawil ak naani ed sikayo.”​—Malaquias 3:7.

No Akin ya Intalirak so Israel

Anto so relihyoson kipapasen na saray Israelita ed panaon nen Jesus? Saray mansimpisimpitan a relihyoson pangulo so “bulag a manangitonton” a manbabangat ed “bilibilin na saray totoo.” ‘Papalampasan da so ganggan na Dios nisengeg ed tradisyon da.’ Igagalang na totoo so Dios ed “saray bibil da,” balet say puso ra so arawi ed sikato. (Mateo 15:3, 4, 8, 9, 14) Kasin naikdan ira bilang sakey a nasyon na sakey nin pankanawnawa pian magbabawi? Andi. Inkuan nen Jesus: “Say panaria’y Dios naekal naani ed sikayo, tan niiter naani ed sakey a nacion ya mamapaway na saray bunga-bunga to.” Inkuanto ni: “Say abung yo,” say templo diad Jerusalem, “[so] natainan ed sikayo ya andi lugan.” (Mateo 21:43; 23:38) Abalbaleg so lingo ra. Impulisay da si Jesus bilang Mesias tan impapatey da, a pinili ni ingen so manamairap a Romanon Cesar bilang ari ra.​—Mateo 27:25; Juan 19:15.

Aglabay a talosan na saray Israelita a say panaon ya impanministeryo nen Jesus et panaon na panangukom. Diad saray agmatoor a manaayam ed Jerusalem, inkuan nen Jesus: “Ag mo nibiig so agew a kadalaw mo.”​—Lucas 19:44.

Diad Pentecostes 33 K.P., say Dios so amorma na sakey a balon nasyon, odino totoo, saray alanaan-ed-espiritun babangatan na Anak to, si Jesu-Kristo, a pilien manlapud amin a rasa tan nasyon. (Gawa 10:34, 35; 15:14) Wala ta ni ilalo a diad kaunoran et nareporma so Judion relihyoson sistema? Angitarok na ebat iray Romanon armada nen 70 K.P., diad sigpot ya impaneral ed Jerusalem. Sigpot a tuloy so impangipulisay na Dios ed saman a relihyoson sistema.​—Lucas 21:5, 6.

Say Baleg ya Apostasya na Kakristianoan

Pinorma met na alanaan-ed-espiritun Kristianos so “masantos a nacion, sakey a baley na Dios a dilin kayarian to.” (1 Pedro 2:9; Galacia 6:16) Balet anggan say sankaunaan a Kristianon kongregasyon et agto apansiansia so relihyoson inkadalisay to ed andukey a panaon.

Impasakbay na Kasulatan so baleg ya apostasya, odino isisian manlapud tuan pananisia. Saray simbolikon zizañas ed parabolo nen Jesus, salanti, saray mankunkunwarin Kristiano, so manalin mangamper ed saray simbolikon trigo, odino saray tuan Kristiano, saramay alanaan na espiritu na Dios. Ipaparungtal na parabolo a say ilalaknab na palson Inkakristiano, ya inyalibansa na manunan kabusol na Dios, say Diablo, so ngalngali la onggapo, “leleg a saray totoo [so] nauugip.” Agawa iya kayari impatey na matoor ya apostoles nen Kristo, legan na peryodo na pantemeg ed espiritual a nagmaliwan na saman. (Mateo 13:24-30, 36-43; 2 Tesalonica 2:6-8) Singa impasakbay na apostoles, dakel a mankunkunwarin Kristianos so mapalikdon angisalet na inkasikara ed pulok. (Gawa 20:29, 30; 1 Timoteo 4:1-3; 2 Timoteo 2:16-18; 2 Pedro 2:1-3) Si Juan so kaunoran ed apostoles ya inatey. Ngalngali ed saman a taon 98 K.P., insulat to so “kaonoran ya horas,” say pinal a kabiangan na apostolikon panaon, so ginmapo la.​—1 Juan 2:18, 19.

Diad impankasakey na relihyon tan mapulitikan pakayari a pinekderan nen Romanon imperador a si Constantino, lalon inmuges so espiritual, doktrinal, tan moral a kipapasen na Kakristianoan. Dakel a manag-awaran so mipakna a “say itatalona na Simbaan legan na komapat a siglo” so, diad Kristianon punto-de-bista et “sakey a desyang.” ‘Abalang na Kakristianoan so atagey a kipapasen na moralidad to’ tan angawat na dakel a kaugalian tan pilosopya manlapud paganismo, a singa say “kulto nen Maria” tan say panamagalang ed “sasantos,” ontan met ed ideyan Trinidad.

Kayari palson itatalona to, say kipapasen na Kakristianoan so pinmalalo. Saray ganggan tan pananguker ed doktrina na saray papa tan konsilyo, nilikud ed Inkisisyon, Krusadas, tan “masanton” bakabakal ed baetan na saray Katoliko tan saray Protestanti, so amalesay agnareporman relihyoson sistema.

Diad libro ton A World Lit Only by Fire, insulat nen William Manchester: “Saray papa ed koma labin-lima tan koma labin-anem iran siglo et nanbilay a singa saray imperador na Roma. Sikaray sankayamanan a totoo ed dalin, tan lalon pinayaman da so inkasikara tan saray kardinal diad impanlako ed masanto iran betang.” Legan na baleg ya apostasya, inanap na ankelag iran grupo odino mansusulon sinansakey so pakadiskobre-lamet ed tuan Inkakristiano, a mangipapanengneng ed saray kalareker na simbolikon trigo. Mabetbet dan asagmak so mapalalon panamasegsegang. Ta ibabaga na parehon libro: “No maminsan et ompatnag a saray tuan santo na Inkakristiano, namparan Protestanti tan Katoliko so apareket diad impamool ed sikara bilang martir.” Say arum, ya inkuan iran Repormador a singa di Martin Luther tan John Calvin, so akapawala na mantultuloy a relihyoso iran sistema a sian manlapud Iglesia Katolika balet siansian minanabang ed saray manunan doktrina to. Sikara met so nalalanor a tuloy ed mapulitika iran kurang.

Diad lawak na Protestanti, agawa iray sagpot pian niyimpuersa so tatawagen a relihyoson panamaliing-lamet. Alimbawa, legan na koma-18 tan koma-19 iran siglo, sarayan sagpot so nansumpal ed malaknab a misioneron kimey ed biek-taew. Anggaman ontan, unong ed aadmitien a mismo na saray relihyoson pastol, natan say espiritual a kipapasen na pulok na Protestanti so maseguron agmakapaseseg. Say Protestantin teologo a si Oscar Cullmann diad agano ni so amidbir a “diad loob na saray iglesia a mismo et wala so krisis na pananisia.”

Saray reporma tan kontra-reporma so niyaalibansa met ed loob na Iglesia Katolika. Manlapud koma-11 ya anggad koma-13 siglo, anggaman ed kipapaarap ed malaknab ya inkarutak tan abalbaleg a kayamanan na klero, aporma iray relihyoson orden a mapekder ya anumbok ed sipan na inkaduka. Balet sikaray babantayan a maong tan, unong ed saray iskolar, pupugeran na eklesiastikan hirarkya. Insan asabi koma-16 a siglo na Kontra-Repormasyon, ya inyalibansa na Council of Trent tan manunan inderihi diad panalona ed Protestantin Repormasyon.

Diad ununan kabiangan na koma-19 siglo, legan na peryodo na kipapawil na eklesiastika, awalaan so Iglesia Katolika na autoridad tan konserbatibon intelektual ya awawey. Anggaman ontan, agnibaga no nanggawa na peteg iran reporma pian ipawil so tuan Inkakristiano. Imbes, saraya lambengat so sagpot pian pabiskegen so autoridad na klero ed arap na relihyoso, pulitikal, tan sosyal a pananguman ed mundo.

Agano ni, diad saray taon na 1960, ompatnag a labay na Iglesia Katolika a mangigapo na panangipakurang na sigpot a pananguman ed ekumenikal a konsilyo na Baticano II. Anggaman ontan, sakey a biglaan ya impamatunda ed nikuan a konsilyon panamasimbalo so impakseb na peles a papa pian pugeran so espiritu na progresibo iran membro na iglesia. Sayan aspekto na iyaaligwas, a tatawagen na arum a panangipawil nen Wojtyła, so uukeran na sakey a grupo na Katoliko bilang “sakey a balon porma na Constantinismo.” Singa ispisipikon sinalambit ed dyurnal na Jesuita a La Civiltà Cattolica, say Iglesia Katolika, singa arum niran relihyon so nidudunget ed “mapalalon pananguman tan sankagloboan a krisis: mapalalon pananguman lapud lalanoren toray mismon lapuan na pananisia tan bilay na Kristiano; sankagloboan lapud lalanoren to so amin a pamaakaran na Inkakristiano.”

Saray relihyon na Kakristianoan so talagan ag-akapanggawa na repormasyon, nisay nayarian dan gawaen iya, lapud say tuan Inkakristiano so nipawil lambengat ed panaon na “panagani,” diad pantipon ed simbolikon trigo ed sakey a puron kongregasyon. (Mateo 13:30, 39) Say andukey a listaan na saray krimen tan lingo-lingon nagagawa ed ngaran na relihyon, balanglan mankuan a sakey a Kristiano odino andi, so manggawa’d sakey a mantepet, Kasin realistiko so panilalo ed tuan reporma manlapud Kakristianoan?

Imposibli Reporma?

Say libro na Puyan, odino Apocalipsis, so manasaglawi ed sakey a simbolikon balangkantis a mangaakbibit na misteryoson ngaran a “Babilonia a Baleg.” (Apocalipsis 17:1, 5) Diad loob na dakel a siglo et saray managbasa na Biblia so analin mangisalaysay ed misteryo na sayan simbolo. Dakel so adimla ed kayamanan tan inkarutak na klero. Iisipen na arum a satan a Babilonia a Baleg so mangirerepresenta ed eklesiastikon hirarkya. Pigara ed sikara et si Jan Hus, sakey a Bohemion Katolikon pari a mabilay a pinoolan nen 1415 K.P., tan Aonio Paleario, Italyanon makatoo ya inbitay tan pinoolan nen 1570. Nambanikelan dan dua a repormaey Iglesia Katolika diad ilalon satan so nipawil ed “orihinal a dignidad to” balet sikaray sinmaew.

Diad kasunian, saray kapitulo 17 tan 18 na Apocalipsis so mangipapanengneng ya irerepresenta na Babilonia a Baleg so sankamundoan ya imperyo na amin a palson relihyon.a Sayan atugyop a “baleg a balangkantis” so agnareporma lapud “saray kasalanan to [so] sinmabi ra anga ed tawen.” Diad tua, diad sayan koma-20 siglo, ngalngali amin a relihyon, aliwan saraman lambengat so walad Kakristianoan, so responsabli met ed saray bakal a mangitutuloy ed pamaagos na dakel a dala tan ed mapalalon kadederal na moralidad a mamapairap ed katooan. Lapud satan et inganggan na Dios so kaderal na ‘Babilonia.’​—Apocalipsis 18:5, 8.

Natan La so Panaon Pian ‘Ompaway ed Sikato’

Ipaparungtal na kasumpalan na saray propesiya ed Biblia a say agew tayo so misimbangan ed “say konklusyon” na sayan marelmeng a “sistema na bengabengatla.” (Mateo 24:3, NW) Siopaman a masimoon a malabay a mandayew ed Dios et agmakapangiyabuloy ed inkasikaton ontumbok ed dili iran ideya tan panlabayan to. Nepeg ton ‘anapen si Jehova natan ta naromog ni,’ on, natan la, lapud say “baleg ya irap” ya impasakbay nen Jesus so asingger la. (Isaias 55:6; Mateo 24:21) A singa ed kipapasen na totoo na Israel, agpalampasen na Dios so relihyoson inkabulok lapu labat ta ipapangaya toy inkabayag to. Imbes a panbanikelan ya apigerey barko a nigana lan onlereg, amin na saramay manpipilalek ed panangabobon tan panangiliktar na Dios so nepeg ya ontulok ed apuyanan a ganggan na Apocalipsis 18:4 ya anggapoy panangipaleen: “Ompaway kayo ed sikato [Babilonia a Baleg], baley ko, pian ag kayo nalanor ed saray kasalanan to, tan ag kayo manlikna ed saray bakbak to.”

Balet “ompaway” ya onla’d iner? Iner ni pakaromogan na kilalaban? Agta wala so kapeligroan ed pananap na salimbeng ed agdugan pasen? Panon a nabidbir so mogmon relihyon a walaay panangabobon na Dios? Saray napanmatalkan lambengat ya ebat so naromog ed Salita na Dios. (2 Timoteo 3:16, 17) Iimbitaan ka na Tastasi nen Jehova a mangusisan maapit ed Biblia. Natalosan mo no sioparay pipilien na Dios a bilang “totoo a nipaakar ed ngaran to,” a protektaan to legan na manasingger ya agew na sanok to.​—Gawa 15:14; Sofonias 2:3; Apocalipsis 16:14-16.

[Paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 7]

No say relihyoson barkom so onlelereg, ombaliksat ed manangiliktar a barko na tuan Inkakristiano