Kasin Nadampot so Relihyoson Katuaan?

SAKEY a lakin maupapet nipaakar ed espiritual ed Sweden diad syudad na Uppsala a kawalaan na unibersidad so nandesiden aralen iray sisiaen na nanduruman relihyon ed baley to, a binisita ni ingen iray panagdayewan. Tinmalineng legan a manpupulong so klero ra, tan ininterbio toray pigaran membro. Naimano to a saray Tasi nen Jehova lambengat so ompatnag a kumbensidon “aromog [da] so katuaan.” Sano ikunsideray nanduruman walan relihyoson opinyon, panumamengan to no panon a saray Tasi so makapangibaga na ontan.

Kasin isipen mo bilang indibidual a posibli pakadampot ed katuaan nipaakar ed relihyon? Kasin posibli ni ingen a nadetermina so nayarin tawagen ya ultimon katuaan?

Pilosopiya tan say Katuaan

Saramay nanaral na pilosopiya so anibukel na panmoria a say ultimon katuaan so agnadampot na katooan. Nayarin amtam la a say pilosopiya so uukeran bilang “say siensian manbabanikel a mangisalaysay ed lapuan na kiwawala tan bilay.” Anggaman ontan, diad tua et mataltalag a magmaliw ya ontan. Diad Filosofins Historia (Say Awaran na Pilosopiya), onia so insulat na Sweson autor a si Alf Ahlberg: “Dakel a tepet ed pilosopiya so mipadpara’d ontan a nengneng ya imposibli pangiter na pihon ebat ed saratan. . . . Dakel a totoo so mikasakey ya amin a makapakelaw a problema [a mitukoyan ed manunan prinsipyo na bengabengatla] so kabiangan na sayan . . . grupo.”

Lapud saya, saramay manbabanikel a mananap na ebat ed importantin tepetepet nipakaar ed bilay diad panamegley na pilosopiya so mabetbet ya agnapepenek odino nawewetwet. Diad libro ton Tankelinjer och trosformer (Saray Linya na Kanonotan tan Relihyoson Pananisia), onia so kuan na Sweson autor a si Gunnar Aspelin: “Say sakey a bengatlan nanengneng tayo et say inkapalsa et agla paninteresan na too nen say kompapey tan ageyet . . . Sikatayoy andiay biskeg, sigpot ya andiay biskeg, diad arap na saray puersan onkikiwas ed talba tan ed dalem na mundo tayo. Onia so panmoria ed bilay ya ontanlan mabetbet ya onaapireng ed literatura ag-abayag sakbay na anggaay siglo ya angipasenay pananisia na totoo ed aligwas tan nanpilalekay magmaong ya arapen.”

Kasin Kaukolan so Kiparungtal na Katuaan?

Mapatnag a say sagpot na too lambengat so agtinmalona ed pananap na katuaan nipaakar ed bilay, tan ompapatnag ya agdan balot nayarian itan. Sirin, wala so maabig a rason a sampotan a kaukolay madibinon kiparungtal. Say tatawagen na dakel a libro na palsa so mangitatarok na pigaran kiparungtal. Anggan agmangiiter iya na peteg iran detalye nipaakar ed lapuay bilay, ipapanengneng to a walay bengatlan nagkalalon makapenek nen say basta pisikal a panangisalaysay nipaakar ed bilay. Say sakey a bulong na dika ya ombubunan paatagey so talagan ontutumbok ed saray ganggan a duma ed saramay manguuley ed bunton na batobato ed sakey a nakukusbon lubok. Titibukelen tan oorganisaen na saray mabilay a bengatla so inkasikara diad paraan ya agnagawaan na bengabengatlan andiay bilay. Walaan sirin na basiyan so sakey a kabkabat ya estudyante ed ganggan tan relihyon diad pangibabagan: “Say inkadivino [na Dios] so nanengneng a manlapu ed inkapalsa’y mundo, natalosan ira onong ed saray bengatla ya agawa.”​—Roma 1:20.

Balet pian naamtaan no siopa so walad benegan na amin a pananibukel tan panangorganisa na saya, kaukolan tayo ni malaglaem a panangiparungtal. Agta nepeg ya ilaloan tayo a walay ontan a panangiparungtal? Agta makatunongan ya ilaloan a say Sakey a nanlapuay bilay ed dalin so mangiparungtal na inkasikato ed saray pinalsa to?

Ibabaga na Biblia so ontan a panangiparungtal. Diad sayan magasin, mabetbet min ipresenta iray maong a rason diad pangawat ed sayan ibabaga, tan inawat iya na dakel a maisip a totoo. Makatantandan saray lalakin mismo a nansulat ed Biblia et magunaet ya angipalinew ya aliwan sikaray autor. Masulok ya 300 a danay, naromog tayon saray propeta diad Biblia so manguusar na saray balikas a singa say, “Onia so kuan nen Jehova.” (Isaias 37:33; Jeremias 2:2; Nahum 1:12) Maseguron amtam la a saray totoon mansusulat na saray libro odino artikulo ra so talagan magunaet a pirmaan iray insulat da. Ingen, saramay nansulat ed Biblia et agda impabidbir so inkasikara; diad arum a kaso et mairap so panetermina no siopay nansulat na pigaran kabiangay Biblia.

Sananey nin aspekto na Biblia, a naromog mon makabaliksan et say akindalem a pantutunosan to. Saya so talagan makatantanda, no kunsideraen a saray 66 libro na Biblia so nisulat ed loob na 1,600 a taon. Iyaliling lan linma ka ed publikon librarya tan manpili na 66 relihyoson liblibro a nisulat ed loob na 16 a siglo. Insan pantetekepen mo iraman a libro pian magmaliw a saksakey a tomo. Nailaloan mo ta a satan a tomo et nawalaan na saksakey a tema tan mantutunosan a mensahe? Talagan andi. Kaukolanen na satan so sakey a milagro. Kunsideraen iya: Saray libro na Biblia so walaan na ontan a saksakey a tema, tan saraya so mantutunosan ed sakey tan sakey. Idedemostra na saya a nepeg a walay manangiplano, odino autor, ya angiderehi no antoy isulat na saray manag-sulat ed Biblia.

Anggaman ontan, naromog moy sakey a sengegan a mamapaneknek ed madibinon lapuan na say Biblia a nagkalalo nen say antokaman. Saray propesiya​—impormasyon a nisulat la ed inmuna nipaakar ed pihon nagawa ed arapen. Say balikas a singa say, “Et nagawa dia ed saray kaonoran ya agew” tan, “Et nagawa dia ed satan ya agew” so sankaimano ed Biblia. (Isaias 2:2; 11:10, 11; 23:15; Ezequiel 38:18; Oseas 2:21-23; Zacarias 13:2-4) Nilasus a taon sakbay a linma dia ed dalin si Jesu-Kristo, angiter na saray detalye iray propesiya ed Hebreon Kasulatan nipaakar ed bilay to​—manlapud kiyanak anggad ipapatey to. Anggapo lay makatunongan a nasabin konklusyon nen say bengatlan say Biblia et lapuan na katuaan nipaakar ed bilay. Pepekderan a mismo nen Jesus iya ed saray salitan: “Say salitam sikato so katuaan.”​—Juan 17:17.

Relihyon tan say Katuaan

Anggan dakel ed mangibabagan walaay pananisia ed Biblia et sisiaen dan say absoluton katuaan so agnadampot. Onia so komento na klerigo ed E.U. a si John S. Spong: “Sikatayo so nepeg . . . a manguman ed panisip a walaan tayo na katuaan tan say arum so nepeg a mikasakey ed punto-de-bista tayo a say ultimon katuaan so agtayon amin narandan.” Sakey a Romano Katolikon autor, a si Christopher Derrick, so mangiiter na sakey a rason parad saratan a negatibon panmoria nipaakar ed pananap na katuaan: “Antokaman a panaglawi ed relihyoson ‘katuaan’ so mangipapatnag na sakey a nengneng na pangibabaga a walay amta . . . Ipapanengneng mo a posiblin nalilingoy arum; tan talagan agnaawat itan a balot.”

Anggaman ontan, bilang maisip a too, makagungguna parad inkasika so pangunsidera ed pigaran matukoy a tepetepet. No agnadampot so katuaan, akin ya ibaga ni nen Jesu-Kristo: “Et nakabatan yo so katuaan, et say katuaan sikayo so gawaen to a bolos”? Tan akin ya ikuan na sakey ed apostoles nen Jesus a say linawa na Dios et “amin a totoo nilaban ira komon, tan ondago’ ra ed pakapikabat ed katuaan”? Akin say salitan “katuaan” a nisisiglaot ed pananisia so nausar ed masulok a sanlasus a danay diad Kristianon Griegon Kasulatan? On, akin, no say katuaan so agnadampot?​—Juan 8:32; 1 Timoteo 2:3, 4.

Diad tua, aglambengat impaimano nen Jesus a say katuaan et nadampot noagta impanengneng to a say pakaromog ed satan so kaukolan pian abobonan na Dios so panagdayew tayo. Sanen nanumameng so Samaritana no antoy nengneng na tuan panagdayew​—saray panagdayew ya aagamilen na saray Judio ed Jerusalem odino say aagamilen na saray Samaritano ed Palandey Gerizim—​ag-inmebat si Jesus diad impangibagan say katuaan so agnadampot. Imbes, inkuanto: “Saray tua a manangigalang igalang da so Ama dia ed espiritu tan katuaan; ta saray ontan so anapen na Ama a manangigalang ed sikato. Say Dios sikato’y sakey ya Espiritu: et saray mangigalang ed sikato nepeg da’n igalang ed espiritu tan katuaan.”​—Juan 4:23, 24.

Dakel so mangibabaga, ‘Nayarin ipatalos so Biblia ed nanduruman paraan, kanian agposiblin naseguro na sakey no antoy katuaan.’ Balet talaga ta’n say Biblia so nisulat ed ontan a makawetwet a paraan ya agmo naseguro no panon itan a talosan? Talagan naaksobi a walaray pigaran mapropetiko tan piguratibon balikas a mairap a narandan. Alimbawa, imbaga na Dios ed propeta a si Daniel a say libro to, so mankarga na dakel a propetikon balikas, ya agkumpleton natalosan anggad “panaon na kasumpalan.” (Daniel 12:9) Tan mabitar a kaukolan a nisalaysay so pigaran parabolo tan simbolo.

Anggaman ontan, malinew a no nipaakar ed manunan Kristiano iran bangat tan estandarte ed moral a kaukolan ed panagdayew ed Dios diad katuaan, et talagan prangkaan so Biblia. Agmangiyaabuloy itan na mansusumlangan ya interpretasyon. Diad sulat ed saray taga Efeso, say Kristianon pananisia so asaglawi bilang “saksakey,” a mangipapanengneng ya agkaukolay dakel a pananisia. (Efeso 4:4-6) Anganko et manumameng ka, ‘No say Biblia so agmanepeg a nisalaysay ed nanduruman paraan, akin ya ontanlan dakdakel so “Kristianon” denominasyon?’ Naromog tayo so ebat no onnengneng tayo ed abenegan a panaon kayari impatey na apostoles nen Jesus tan say apostasya so atibukel manlapud tuan Kristianon pananisia.

‘Saray Trigo tan Saray Zizañas’

Impasakbay nen Jesus iyan apostasya ed parabolo ton trigo tan saray zizañas. Insalaysay a mismo nen Jesus ya irerepresenta na “saray trigo” iray tuan Kristiano; “saray zizañas” so mangirerepresenta ed palso, odino apostata, iran Kristiano. “Balet leleg na saray totoo ya nauugip,” inkuan nen Jesus, sakey a “kabosol” so mangitanem na saray zizañas ed lawak na trigo. Sayan panagtanem so ginmapo kayari inyugip na apostoles ed ipapatey. Ipapanengneng na parabolo a sayan impanlaok na saray tuan Kristiano ed saray palso so mantultuloy anggad “konklusyon na sistema na bengabengatla.” Kanian, diad ilalabas na saray siglo, say pakabidbiran ed saray tuan Kristiano so nagmaliw a makilot lapud say relihyoson lawak so dodominaen na saramay nominal a Kristiano lambengat. Anggaman ontan, diad “konklusyon na sistema na bengabengatla,” nagawa so sakey a pananguman. “Say Anak na too ibaki to naani ’ray angeles to” pian ibiig so palson Kristianos manlapud tuan Kristianos. Kabaliksan na saya a say tuan Kristianon kongregasyon so mainomay la’d satan a nabidbir, ta wala la’d kipapasen a kien to ed samay panaon na apostoles.​—Mateo 13:24-30, 36-43, NW.

Namparan saray propesiya nen Isaias tan Miqueas so mangipapasakbay ed ontan a pananugyop-lamet ed saray tuan managdayew “ed saray kaonoran ya agew.” Kuan nen Isaias: “Et nagawa dia ed saray kaonoran ya agew, a say palandey na abung nen Jehova niletneg ed toktok na saray palandey, tan nipatagey ed labas na saray pokdol; et saray amin a nacion onagos ira ya anga ed sikato. Et dakerakel a baley so onla tan kuan da, Dago kayo, tan ontatdang itayo ed palandey nen Jehova, ed abung na Dios nen Jacob.” Say malinew a panuri ed saray agawa so mangipapanengneng a say propesiya nen Isaias so nasusumpal ed panaon tayo.​—Isaias 2:2, 3; Miqueas 4:1-3.

Anggaman ontan, say ibubulaslas na Kristianon kongregasyon so agnagagawa diad sagpot na too. Impasakbay nen Jesus ya “ibaki to iray angeles to” pian gawaey panagtipon a kimey. Impanengneng to met so nikadkaduman tuloy a gagala parad satan: “Saman la onsinag so saray matunong a singa say banwa ed panarian nen Ama ra.” (Mateo 13:43) Ipapanengneng na saya a say pakaliwawaan, odino edukasyonal, a kimey so gawaen na Kristianon kongregasyon ed sankamundoan.

Nanenengneng na Tastasi nen Jehova so kasumpalan na sarayan propesiya diad edukasyonal a kimey a gagawaen da diad 232 a daldalin natan. No ikumpara ed Biblia iray sisiaen, estandarte ed kondukta, tan organisasyon na Tastasi, mapatnag a naimano na agmanangidumaduman totoo a saraya so mitunosan ed saramay inmunan-siglon Kristianon kongregasyon. Sasalitaen na Tastasi so pananisia ra bilang “say katuaan” balet ag-abayuboan na personal ya inkasuperyor. Imbes gagawaen da itan lapud malaknab dan nanaaralan so Salitay Dios, say Biblia, tan tutumboken da itan bilang say mogmon estandarte a pananukatan na relihyon.

Tinukoy na asasakbay a Kristianos so pananisia ra bilang “say katuaan.” (1 Timoteo 3:15; 2 Pedro 2:2; 2 Juan 1) Say katuaan parad sikara so nepeg met a katuaan parad sikatayo natan. Iimbitaan na saray Tasi nen Jehova so amin a maneguro ed satan met parad inkasikara diad panaral ed Biblia. Ilaloan mi a diad panggawam na ontan et naeksperiensiam met so gayagan aglambengat nalmoan diad pakaromog na relihyon a palampasan toy arum noagta manlapud impakaromog na katuaan!

[Kahon ed pahina 5]

PIGARAN PILOSOPIYA A SUMPAD KATUAAN

POSITIVISM: Say panmoria ya amin ya ideya ed relihyoson nengneng so maapan agnapaneknekan tan say gagala na pilosopiya et pian pankasakeyen iray positibon siensia pian mamormay interamenti.

EXISTENTIALISM: Saray manangiyalibansa to so naimpluensyaan a tuloy na saray makapataktakot ed Guerra Mundial II tan sirin awalaan na negatibon panmoria ed bilay. Idadanet to so pangusisa ed kairapan na too ed arap na ipapatey tan kaapaan na bilay. Ibabaga na existentialist ya autor a si Jean-Paul Sartre a, lapud anggapo so Dios, napapaulyanay too tan niwala ed talban sigpot ya agmanginunang.

SKEPTICISM: Sisiaen ya imposibli diad panangobserba tan rason a nadampot so antokaman a gagala, malaknab a pikakabat​—antokaman a katuaan—​nipaakar ed kiwawala.

PRAGMATISM: Kakalkulaen so tuan kablian na saray kumbiksyon tayo a mantegteen lambengat ed praktikal a pisiglaot to ed pankaabigan na too, a singa say panamasimbalo ed edukasyon, moral, tan pulitika. Agto ikukunsidera a say katuaan ed inkasikato so walaan na antokaman a kablian.

[Picture Credit Line ed pahina 2]

Pahina 3: Komadua manlapud kawigi: Courtesy of the British Museum; Kawanan: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea