Limamplon Taon na Sinmaew Iran Sagpot
“SIKAMIN TOTOO NA NASYONES UNIDAS SO DETERMINADO a mangiliktar ed ontumbok iran kailalakan manlapud salot na bakal, ya amidua ed impanbilay tayon angitarok na agnaisip a kaermenan ed katooan, tan pian pekderan-lamet so talek ed manuna iran kanepegan na too, ed dignidad tan kablian na too, ed para-paran kanepegan na lalaki tan bibii tan na ankabaleg man odino ankelag a nasyones, . . . ”—Introduksion ed konstitusyon na Nasyones Unidas.
SAY Oktubre 24, 1995, so koma-50 anibersaryo na Nasyones Unidas. Amin a 185 a kaplesan a membron Estados so akatalaga ed orihinal iran prinsipyo tan kalat na organisasyon a singa nibalikas ed sayan konstitusyon: pian pansiansiaey internasyonal a kareenan tan kaligenan; pian patundaen iray panangataki a mamepeligro ed kareenan na mundo; pian ipaseseg so pankakaaroan na nasyones; pian protektaan so manuna iran kawayangan na amin a totoo ya anggapoy panangidumaduma ed rasa, sekso, lenguahe, odino relihyon; tan pian gamoray internasyonal a pikokoopera ed panolbar ed saray problema ed ekonomiya, sosyal, tan ed koltura.
Diad loob na 50 taon et say organisasyon a Nasyones Unidas so akapanggawa na napatnagan iran sagpot pian itarok so sankamundoan a kareenan tan kaligenan. Nibaga ni ingen a nayarin naaamper na satan so komatlon guerra mundial, tan say palanit a panagderal na bilay na too diad panangusar na saray bomban nuklear so agni naulit. Minilyon ya ugugaw so iikdan na Nasyones Unidas na tagano tan tambal. Akatulong itan ed apaaligwas iran estandarte bunigas ed dakel a bansa, a mangitatarok nilikud ni ed arum niran bengatla, na danum a mas malinis ya inumen tan say imunisasyon sumpad mapeligron sakisakit. Minilyon a refugee so akaawat na makatoon tulong.
Bilang panamidbir ed saray agawaan to, aminliman danay ya akaawat na Nobel Prize so organisasyon na Nasyones Unidas. Ingen, say makapaermen a kapetegan et siansian agtayo ni manbibilay ed sakey a mundon andiay bakal.
Kareenan tan Kaligenan—Ag-adampot Iran Kalat
Kayari 50 taon na pansasagpot, say kareenan tan kaligenan so siansian ag-adampot iran kalat. Diad agano nin paliwawa ed United Nations General Assembly, imbalikas na presidenti na Estados Unidos so inkadismaya to diad impangibagan “sayan siglo ya ontanlan napno na ilalo tan pankanawnawa tan agawaan so panaon met na mapalalon kadederal tan inkaandi-ilalo.”
Diad pansamposampot na 1994, oniay inkuan na The New York Times: “Ngalngali 150 bakal odino ankekelag a panlalaban so nagagawa a sengeg na papateyay nilibon totoo—diad maslak a kalkulasyon et mas dakel nin sibilyan nen saray sundalo—tan nilasus nilibo so magmamaliw a refugee.” Inreport na United Nations Department of Public Information a nanlapulad 1945 et masulok a 20 milyon a totoo so atigway bilang resulta na de-armas iran panlalaban. Say embahador na E.U. ed Nasyones Unidas, a si Madeleine Albright, so angikuan a say “rehyonal iran panlalaban natan et mas maruksa ed dakel a paraan.” Say isusumlang ed saray kanepegay too tan panangidumaduma so lugan na balita ed inagew-agew. Ompapatnag a dakel a nasyon so manpapareen la imbes a mikaaro.
Binidbir nen Sir David Hannay, ya embahador na Britanya ed Nasyones Unidas, a “say Nasyones Unidas so, anggad saray taon 1980, so asingger la ed pagmaliw a sakey a kagalanggalang ya insaew. Angibalikas na ermen so sekretaryo-heneral na Nasyones Unidas a si Boutros Boutros-Ghali, a wala so ombabaleg ya agpananginunang tan pakasasawa ed limog na membron Estados no nipaakar ed saray operasyon ed panamasiansiay kareenan. Sinampotan to a parad dakel a membro, “say Nasyones Unidas so aliwan say numero unon prioridad.”
Say Impluensyay Media
Anggaman ompatnag a makapanyari Nasyones Unidas, saray sagpot to so mabetbet a pasasaewen na pulitika tan say media. Anggapoy pakayari na Nasyones Unidas no agsuportaan na saray membro to. Balet no andiay panangabobon so publiko, dakel ed saray membro na NU so agmansuporta ed Nasyones Unidas. Singa bilang, unong ed The Wall Street Journal, lapud “mabitar iran insaew ed Somalia tan Bosnia et akumbensi dakel ya Amerikano a satan ya organisasyon so aglambengat sakey a panagdarak, noagta diad tua et sakey ni ingen a peligro.” Sayan awawey na publiko so, diad ontan et angumbinsi met ed pigaran Amerikanon pulitiko a mangiproponin bawasay pinansyal a suportay E.U. ed Nasyones Unidas.
Agmasuyat iray managbalitan organisasyon ed mapalalon panagkritiko ed Nasyones Unidas. Saray terminon singa say “sigpot ya agmakayari,” “mamapabelat,” “anggapoy-kakanaan,” tan “paralisado” so mabulos ya uusaren sano dedeskribien so nanduruman kabiangan iran kurang na NU. Agano nin inkuan na The Washington Post National Weekly Edition a “say Nasyones Unidas so mansiasiansian matantan a bureaucracy a mipupuligesgesan a makaadapta ed peteg a mundo.”
Sananey nin peryodiko so angaon ed si Sekretaryo-Heneral Boutros Boutros-Ghali a mangibabalikas na inkadismaya to ed palanit a panagpatey ed Rwanda. Inkuanto: “Insaew itan aliwa lambengat parad say Nasyones Unidas; sakey itan ya insaew parad say internasyonal a komunidad. Tan amin tayo so responsabli ed sayan insaew.” Sakey a popular a news-special ed telebisyon nen 1993 so angibagan say Nasyones Unidas “so sinmaew a mamatunda ed sankabalgan a mamepeligro ed kareenan—say ilalaknab na nuklear iran armas.” Say programa’d TV so anaglawi ed sakey a Nasyones Unidas a “nagmaliw a puros salita labat ed loob na saray dekada.”
Sayan malaknab ya inkadismaya so makapaaburidon tuloy ed kanonotan na opisyales na Nasyones Unidas tan mangiyaarum ed inkadismaya ra. Ingen, anggaman ed saray inkadismaya, diad koma-50 anibersaryo na Nasyones Unidas, dakel so ompatnag a walaan na apasimbalon inkapositibo tan maniilalo parad sakey a balon gapo. Anggaman aaksobien iray nankulangan na Nasyones Unidas, inulit nen Embahador Albright so liknaan na dakel sanen inkuanto: “Nepeg ya ontunda tayo lan mangitongtong nipaakar ed apalabas, tan kaukolan tayon pantongtongay nipaakar ed gawaen tayo ed arapen.”
On, iner so laen na sayan mundo? Niwala ni kasi sakey a mundon andiay bakal? No ontan, anton betang so kanaan na Nasyones Unidas ed satan? Niarum ni, no sika so matakot-ed-Dios, nepeg mon itepet, ‘Anton betang so kanaan na Dios ed satan?’
[Kahon ed pahina 4]
SINMAEW IRAN SAGPOT
Agnayarin niwala so kareenan tan kaligenan anggad wala so bakal, inkaduka, krimen, tan inkabulok. Agano nin impaway na Nasyones Unidas so onggendan iran estatistika.
Bakabakal: “Diad 82 de-armas a panlalaban ed baetan na 1989 tan 1992, 79 so agawa ed loob na saray bansa, dakel ed saratan et nipaakar ed tribu; 90 porsiento ed saray atigway so sibilyan.”—United Nations Department of Public Information (UNDPI)
Ar-armas: “Kakalkulaen na ICRC [International Committee of the Red Cross] a masulok a 95 a pabrika ed 48 bansa so mamapawala ed baetan na 5 tan 10 milyon a bomba parad totoo na militar ed kada taon.”—United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR)
“Diad Aprika et walay ag-onkulang a 30 milyon a bomban nitaytayak ed masulok a 18 bansa.”—UNHCR
Inkaduka: “Diad sankamundoan, sakey ed kada limaran totoo—masulok a sakey bilyon ya ami-amin—so manbibilay ed sigpot ya inkaduka, tan akalkulan 13 milyon ya anggad 18 milyon so ompapatey a tinaon lapud inkaduka.”—UNDPI
Krimen: “Say nireport a krimen so dinmakel diad sankamundoan a promedyon 5 porsiento kada taon nanlapulad saray taon 1980; diad EUA lambengat, walay 35 milyon a krimen a nagagawa ed tinaon.”—UNDPI
Inkabulok: “Say mapublikon inkabulok so magmamaliw a kalapagan. Diad pigaran bansa et saray panamalikdo ed pinansyal so nakakalkulan mankantidad na misimbangan ed 10 porsiento na tugyop na lokal a produkto na bansa ed loob na sakey a taon.”—UNDPI