“Mansiansia Kayo’d Pantalaran ed Siak”
“‘Sirin mansiansia kayo’d pantalaran ed siak,’ so imbesngaw nen Jehova.”—SOFONIAS 3:8.
1. Anton pasakbay so inter nen propeta Sofonias, tan akin a paninteresan iya na totoon manbibilay natan?
“ASINGGER la so baleg ya agew nen Jehova.” Sayan manamasakbay a kelyaw so imbalikas nen propetan Sofonias diad kapegleyan na komapiton siglo K.K.P. (Sofonias 1:14) Diad loob na 40 odino 50 taon, asumpal so propesiya sanen say agew na panangipakat ed saray panangukom nen Jehova so sinmabi ed Jerusalem tan ed saraman a nasyon a nanangat ed inkasoberano nen Jehova diad impanmaltrato ed totoo to. Akin a paninteresan iya na totoon manbibilay ed pansamposampot na koma-20 siglo? Sikatayoy manbibilay ed panaon sano say pinal a “baleg ya agew” nen Jehova so maples a manasingger. Singa ed panaon nen Sofonias, say “mandarlang a sanok” nen Jehova so ngalngali la onliab sumpad modernon-agew a kasimbangan na Jerusalem—say Kakristianoan—tan ed amin a nasyon a manmamaltrato ed totoo nen Jehova tan manaangat ed sankatalbaan ya inkasoberano to.—Sofonias 1:4; 2:4, 8, 12, 13; 3:8; 2 Pedro 3:12, 13.
Sofonias—Sakey a Makpel a Tasi
2, 3. (a) Anto so amta tayo nipaakar ed si Sofonias, tan anto so mangipapanengneng a sikatoy makpel a tasi nen Jehova? (b) Antoran bengatla so mamakayarin naseguro so panaon tan pasen na impangipropesiya nen Sofonias?
2 Dagsaiset labat so amta nipaakar ed si propetan Sofonias, a say ngaran to et (Hebreo, Tsephan·yahʹ) kabaliksan toy “Inyamot nen Jehova (Inalwaran).” Anggaman ontan, midumaan ed arum nin propeta, intarok nen Sofonias so linya na kapolian to anggad komapat a kailalakan, a manlapud “si Hezekias.” (Sofonias 1:1; ikompara so Isaias 1:1; Jeremias 1:1; Ezequiel 1:3.) Lapud saya so ontanlan nikaduma, maslak ed saray komentarista so mangipapakabat ed inmunan ateng ton matoor a si Arin Hezekias. No ontan, sirin si Sofonias so nanlapud maharlikan kapolian, tan saya so amabelat ed maruksan panangondena ed sikato na saray prinsipi na Juda tan angipanengneng a sikato so makpel a tasi tan propeta nen Jehova. Say malaknab a pikakabat to ed topograpiya na Jerusalem tan ed no antoy nagagawa ed maharlikan korte so mangisusuheri a nayarin improklama toray panangukom nen Jehova diman ed kabisera a mismo.—Nengnengen so Sofonias 1:8-11, saray paimanod-leksab.
3 Makatantanda met so bengatlan, anggaman inyabawag nen Sofonias iray madibinon panangukom sumpad saray sibilyan a “priprinsipi” na Juda (saray dederlengen, odino saray hepe ed tribu) tan “saray anak na ari,” agton balot sinalambit so arin mismo diad saray panagkritiko to.a (Sofonias 1:8; 3:3) Isusuheri na saya a say kalangweran ya Arin Josias so angipanengneng la ed saman na ikiling parad tuan panagdayew, anggaman, nisesengeg ed situasyon a binaat nen Sofonias, mapatpatnag ya agto ni nigapo iray reporma to ed relihyon. Amin na saya so mangisusuheri ya angipropesiya si Sofonias diad Juda legan na inmuna iran taon nen Josias, a nanuley manlapud 659 ya anggad 629 K.K.P. Say mapuersan panagpropesiya nen Sofonias so agpanduaruwaan ya amadaak ed pikakabat nen Josias nipaakar ed panagtalintao, karawalan, tan inkabulok a kasmak diad Juda ed saman a panaon tan amaseseg ed kampanya to ed saginonor sumpad panagtalintao.—2 Awaran 34:1-3.
Saray Rason ed Mandarlang a Sanok nen Jehova
4. Diad antoran salita ya imbalikas nen Jehova so sanok to sumpad Juda tan Jerusalem?
4 Walaan na maong a rason si Jehova pian onsanok ed papangulo tan ed mibabaley na Juda tan ed kabiseran syudad ton Jerusalem. Diad panamegley na propeta ton si Sofonias, inkuanto: “Iyunat koray limak sumpa ed Juda tan sumpad amin a manaayam ed Jerusalem, tan pegpegen ko manlapud sayan pasen iray nakekeraan nen Baal, say kangaranan na saray saserdote na dayon-dios kaiba iray saserdote, tan saraman so ondadakmomo ed saray atep ed say armada na katawenan, tan saraman so ondadakmomo, manggagawa na saray samba ed si Jehova tan manggagawa na saray samba ed si Malcam.”—Sofonias 1:4, 5.
5, 6. (a) Anto so relihyoson situasyon diad Juda ed panaon nen Sofonias? (b) Anto so kipapasen na saray sibilyan a papangulo tan saray sakop da?
5 Arutakan so Juda lapud mabanbanday iran ritual na inkamaanak a panagdayew ed Baal, demonikon astrolohya, tan say panagdayew ed paganon dios a si Malcam. No si Malcam et si Molech lanlamang, a singa isusuheri na arum, sirin laktipen na palson panagdayew na Juda so makapaingongot a panangibagat ed ugugaw. Saratan a relihyoson agagamil so makapasanok ed imaton nen Jehova. (1 Arari 11:5, 7; 14:23, 24; 2 Arari 17:16, 17) Lalo ran pinasanok lapud saray managtalintao so siansian mansamba ed ngaran nen Jehova. Agla ibaliwala nen Jehova iratan a relihyoson inkarutak tan parehon pegpegen toray pagano tan apostata iran saserdote.
6 Sakey ni, saray sibilyan a papangulo so mauges. Saray prinsipi to so singara mangasiban ‘onmuang a leon,’ tan saray ukom to so niyaliling ed nadnarasan “iran lobo.” (Sofonias 3:3) Saray sakop to so nankasalanan na “pamapano na karawalan tan panamalikdo ed abung na saray amo ra.” (Sofonias 1:9) Say materyalismo so kasmak. Dakel so mangaanamot ed situasyon pian manpayaman.—Sofonias 1:13.
Saray Panduaruwa Nipaakar ed Agew nen Jehova
7. Kaunongan kabayag ya angipasakbay si Sofonias sakbay na “baleg ya agew nen Jehova,” tan antoy kipapasen ed espiritual na dakel a Judio?
7 Singa anengneng tayo la, say makaderal a relihyoson situasyon a wala ed agew nen Sofonias so mangipapanengneng a sinumpal to so kimey to bilang sakey a tasi tan propeta sakbay ya inggapo nen Arin Josias so kampanya to sumpad panagtalintao, ngalngali 648 K.K.P. (2 Awaran 34:4, 5) Sirin, maseguron nampropesiya si Sofonias ed ag-onkulang a 40 taon sakbay a sinmabi “baleg ya agew nen Jehova” ed panarian na Juda. Diad baetan na saya, dakel a Judio so nanduaruwa tan ‘sinmener’ manlapud panaglingkor ed si Jehova, tan nagmaliw a mananginunang. Sasaglawien nen Sofonias iramay “agda inanap si Jehova tan ag-ira tinmupleg ed sikato.” (Sofonias 1:6) Malinew, saray totoo ed Juda so anggapoy-interes, ya anggapoy gagawaen dan antokaman parad Dios.
8, 9. (a) Akin ya usisaen nen Jehova so “lalakin mamapaawet ed saray gaer da”? (b) Diad antoran paraan ya ikdan nen Jehova na imano iray manaayam ed Juda tan ed saray sibilyan tan relihyoson papangulo ra?
8 Impakabat nen Jehova so gagala to pian usisaen iramay mangibabagan totoo to ra. Diad limog na mankuan iran managdayew to, anapen to iramay say kapusoan da et manduaruwa ed abilidad odino getma ton onsalet ed saray pakurang na too. Inkuanto: “Nepeg a nagawa ed satan a panaon a siaalwar kon sukimaten so Jerusalem diad panamegley na saray lampara, tan iter koy imano ed lalakin mamapaawet ed saray gaer da tan saramay mangibabaga ed kapusoan da, ‘agmanggawa na maong si Jehova, tan agmanggawa na mauges.’” (Sofonias 1:12) Say balikas a “lalakin mamapaawet ed saray gaer da” (a walay kipaakaran ed panaggaway alak) so ontutukoy ed saramay ginmaer, a singa gaer ed dalem na banyera, tan agmalabay a nadisturbo ed antokaman a proklamasyon na paganigani lan madibinon isasalet diad saray pakurang na katooan.
9 Imanoen nen Jehova iray manaayam ed Juda tan Jerusalem tan saray saserdote ra ya angilaok na paganismo ed panagdayew ed sikato. No liknaen dan maligen, a singa nasasakoloban na kabilungetay labi ed loob na saray bakor na Jerusalem, anapen tora tekep na masnag iran lampara ya onsinag ed espiritual a kabilungetan a nansalimbengan da. Giru-giroen toy relihyoson panangibaliwala ra, unona diad makapakebbiew iran mensahe na panangukom, insan diad panangipakat ed saraman a panangukom.
“Asingger La so Baleg ya Agew nen Jehova”
10. Panon a deneskribe nen Sofonias so “baleg ya agew nen Jehova”?
10 Pinuyanan nen Jehova si Sofonias a mangiproklama: “Asingger la so baleg ya agew nen Jehova. Satan so asingger la, tan alay panaapura na satan. Say tanol ed say agew nen Jehova so ampait.” (Sofonias 1:14) Saray ampait ya agew so peteg a paganigani la parad amin—ed saray saserdote, priprinsipi, tan totoo—ya angipulisay ya ontalineng ed pasakbay tan ompawil ed puron panagdayew. Diad panedeskribe ed satan ya agew na panangukom, ituloy na propesiya: “Satan ya agew et sakey ya agew na pasnok, sakey ya agew na detdet tan ed panagogol, sakey ya agew na bagyo tan pankibalatar, sakey ya agew na bilunget tan maudiem, tan sakey ya agew na saray lurem tan makapal a bilunget, sakey ya agew na tamboyog tan pasakbay a sinyal, sumpad mabiskeg iran syudad tan ed atagey iran suyok na tori.”—Sofonias 1:15, 16.
11, 12. (a) Anton panangukom a mensahe so imbalikas sumpad Jerusalem? (b) Isalba ta na materyal ya inkaaligwas iray Judio?
11 Diad loob na mapmaples ya onlalabas iran dekada, kobkoben na saray armada na Babilonia so Juda. Agmakataynan so Jerusalem. Saray residensyal tan panagnegosyoan to so nageray. “‘Nagawa ed satan ya agew,’ so imbesngaw nen Jehova, ‘say tanol na say panakis ed Wangalan na Sira, tan sakey a panagogol manlapud komaduan kakapat, tan sakey a baleg a kagalasogos manlapud saray pukdol. Managogol, sikayoran manaayam ed Maktesh [sakey a pasen ed Jerusalem], ta amin a totoon negosyanten lalaki so apepe; amin na saraman so manisimbang na pilak so apegpeg.’”—Sofonias 1:10, 11, paimanod-leksab.
12 Lapud agmanisia ed kinaasingger na agew nen Jehova, dakel a Judio so alanor a tuloy ed maaligwas iran negosyo. Balet diad panamegley na matoor a propeta ton si Sofonias, impasakbay nen Jehova a say kayamanan da so magmaliw a bengatlan ‘samsam tan saray abung da ed mankibalatar a bantakan.’ Sikaray ag-oninum ed alak a pinawala ra, tan “anggan say pilak da nisay balitok da [so] makapangiliktar ed sikara ed agew ya ampetang a sanok nen Jehova.”—Sofonias 1:13, 18.
Naukom So Arum a Nasyon
13. Anton panangukom a mensahe so imbalikas nen Sofonias sumpad Moab, Ammon, tan Asirya?
13 Diad panamegley na propeta ton Sofonias, imbalikas met nen Jehova so sanok to sumpad nasyones a nanmaltrato ed totoo to. Inyabawag to: “‘Nadngel ko so panagpabanday na Moab tan manangabuso iran salita na saray anak nen Ammon, a pinabanday da ed totook tan mantutultuloy a pirmin maragem sumpad teritorya ra. Sirin, unong a siak so mabilay,’ so imbesngaw nen Jehova na saray armada, say Dios na Israel, ‘say Moab a mismo so magmaliw a singa Sodoma, tan saray anak nen Ammon so singa Gomorra, sakey a pasen a kayarian na saray kulitis, tan sakey ya abut na asin, tan sakey a nankibalatar a bantakan, angga ed ag-ageteran a panaon. . . . Tan iyunat toy lima to a manpa-amianen, tan deralen toy Asirya. Tan gawaen toy Nineve a sakey a nankibalatar a bantakan, sakey ya andiay-danum a rehyon a singa say kalawakan.’”—Sofonias 2:8, 9, 13.
14. Anto so walan ebidensya a saray sankailin nasyon ‘so pirmin maragem’ sumpad saray Israelita tan ed Dios da, si Jehova?
14 Si Moab tan Ammon so abayag lan kakabusol na Israel. (Ikompara so Uko-ukom 3:12-14.) Say Baton Moabita, diad Louvre Museum diad Paris, so mangaakbibit ed sulat a walaay malastog a balikas nen Moabitan Arin Mesa. Sitatangsit ton insalaysay so aminpigan impangubkob to ed pigaran syudades na Israel diad tulong na dios ton Chemosh. (2 Arari 1:1) Si Jeremias, a kapanaonan nen Sofonias, so anaglawi ed impangokupa na saray Ammonita ed teritorya na Israelita a Gad diad ngaran na dios dan Malcam. (Jeremias 49:1) No nipaakar ed Asirya, kinubkob tan sinamsam nen Arin Shalmaneser V so Samaria ed ngalngali sakey a siglo sakbay na agew nen Sofonias. (2 Arari 17:1-6) Saginonor, inataki nen Arin Senakerib so Juda, sinamsam so dakel niran akutaan a syudad to, tan pinagyaw ni ingen so Jerusalem. (Isaias 36:1, 2) Talagan pirmin maragem so pinagkasangiyan na ari na Asirya sumpad si Jehova diad pangipipilit ed isuko na Jerusalem.—Isaias 36:4-20.
15. Panon a pabaingan nen Jehova so dirios na nasyones a pirmin maragem sumpad totoo to?
15 Sasaglawien na Salmo 83 so pigaran nasyon, pati say Moab, Ammon, tan Asirya, a pirmin maragem sumpad Israel, tan sitatangsit a nankuan: “Gali dia tan buyaken tayo ira bilang sakey a nasyon, pian say ngaran na Israel so agla nanonotan.” (Salmo 83:4) Sipapakpel ya inyanunsyo nen propetan Sofonias ya amin ed sarayan mapaatagey a nasyon tan saray dios da so pabaingan nen Jehova na saray armada. “Onia so niwala ed sikara imbes ed kinon da; lapud pinabanday da tan nantultuloy a pirmin maragem sumpad totoo nen Jehova na saray armada. Si Jehova so magmaliw a makapataktakot sumpad sikara; ta maseguron paebengen to naani so amin a dirios ed dalin, tan ondakmomo so totoo ed sikato, balang sakey manlapud pasen to, amin a pulo na saray nasyon.”—Sofonias 2:10, 11.
“Mansiansia Kayo’d Pantalaran”
16. (a) Parad siopa a say panasingger na agew nen Jehova so panlalapuan na gayaga, tan akin? (b) Anto so manasagyat na tawag parad sarayan matoor a nakdaan ni?
16 Legan a say espiritual a panteglep, panduaruwa, panagtalintao, inkabulok, tan materyalismo so kasmak ed limog na papangulo tan ed dakel a manaayam ed Juda tan Jerusalem, mapatnag a walay pigaran matoor a Judion tinmalineng ed manamasakbay iran propesiya nen Sofonias. Nanermenan da so makapaingongot ya agagamil na priprinsipi ed Juda, uko-ukom, tan saray saserdote. Saray panangiyabawag nen Sofonias so lapuan na ligliwa ed sarayan matoor. Imbes a pansengegan na panagogol, say isabi agew nen Jehova so panlapuan na gayaga parad sikara, lapud patundaen na satan so mabanday ya agagamil. Tinalineng na saray matoor a nakdaan iyan makapadagdag a ganggan nen Jehova: “‘Sirin mansiansia kayod pantalaran ed siak,’ so imbesngaw nen Jehova, ‘anggad agew na ibangon kon panamsam, ta say hudisyal a desisyon ko et say panugyop ed saray nasyon, pian natipon kon mankakasakey iray panarian, pian ikalbok ed sikara so sanok ko, amin a mandarlang a pasnok ko.’”—Sofonias 3:8.
17. Kapigan tan panon a saray mensahe na panangukom nen Sofonias so ginmapon nasumpal ed saray nasyon?
17 Saramay tinmalineng ed satan a pasakbay so ag-asurprisa. Dakel so nansiansian mabilay pian nanengneng so kasumpalan na propesiya nen Sofonias. Nen 632 K.K.P., say Nineve so sinakop tan dineral na nannununong iran taga Babilonia, Medo, tan saray kaalyadon nanlapud amianen, anganko ed saray taga Scythia. Oniay salaysay nen manag-awaran a si Will Durant: “Sakey ya armadan taga Babilonia ed silong nen Nabopolassar so akikasakey ed armada na saray Medo ed silong nen Cyaxares tan say kaalyado iran taga Scythia a nanlapud Caucasus, tan mainomay tan maples so inpandakep da ed saray trinsera na amianen. . . . Diad sakey a dapmeg et say Asirya so naandipat manlapud awaran.” Onia so eksakton impropesiya nen Sofonias.—Sofonias 2:13-15.
18. (a) Panon a nipakat so madibinon panangukom ed Jerusalem, tan akin? (b) Panon a say propesiya nen Sofonias nipaakar ed Moab tan Ammon so asumpal?
18 Dakel a Judion nansiansiad pantalaran ed si Jehova so nambilay met pian nanengneng so panangipakat ed panangukom to ed Juda tan Jerusalem. Nipaakar ed Jerusalem, oniay impropesiya nen Sofonias: “Kasi la itan a manrerebelde tan manudutak ed inkasikato, say manamairap a syudad! Agto tinmalineng ed sakey a boses; agto inawat so disiplina. Agto nanmatalek ed si Jehova. Agto inmasingger ed Dios to.” (Sofonias 3:1, 2) Lapud agto inkamatoor, say Jerusalem so amiduan kinubkob na saray taga Babilonia tan diad kaunoran et asamsam tan aderal nen 607 K.K.P. (2 Awaran 36:5, 6, 11-21) No nipaakar ed Moab tan Ammon, unong ed Judion manag-awaran a si Josephus, saray taga Babilonia so akibakal tan anakop ed sikara diad komaliman taon kayari na inkaplag na Jerusalem. Kayari na saya et anggapo la ra ed kiwawala, unong a nipropesiya.
19, 20. (a) Panon a tinumangan nen Jehova iramay nansiansiad pantalaran ed sikato? (b) Akin a sarayan ebento et lalanoren to itayo, tan anto so nakonsidera ed ontumbok ya artikulo?
19 Say kasumpalan na saraya tan arum nin detalye na propesiya nen Sofonias so makapabiskeg-pananisian eksperiensia parad saray Judio tan aliwan-Judio a nansiansiad pantalaran ed si Jehova. Kabiangan na saramay akaliktar ed inkaplag na Juda tan Jerusalem et si Jeremias, say Etiopen Ebed-melech, tan say sankaabungan nen Jonadab, say Rekabita. (Jeremias 35:18, 19; 39:11, 12, 16-18) Saray matoor a Judion adakep tan saray ilalak da, a nantultuloy a nanalagar ed si Jehova, so nagmaliw a kabiangan na maliket a nakdaan a niliktar manlapud Babilonia nen 537 K.K.P. tan pinmawil ed Juda pian iletneg-lamet so puron panagdayew.—Esdras 2:1; Sofonias 3:14, 15, 20.
20 Anto so labay ya ibaga na sayan amin ed panaon tayo? Diad dakel a paraan et say situasyon ed agew nen Sofonias so mipetekan ed makapadimlan bengabengatlan nagagawa natan diad Kakristianoan. Niarum ni, say nanduruman awawey na saramay Judio ed saman so misimbangan ed saray awawey a naromog natan, no maminsan anggan diad limog na totoo nen Jehova. Saraya so pamaakaran ya aralen ed ontumbok ya artikulo.
[Paimano ed leksab]
a Ompatnag a say balikas ya “ananak na say ari” so manutukoy ed amin a maharlikan priprinsipi, ta saray dilin anak nen Josias so ugaw ni ed saman a panaon.
Bilang Repaso
◻ Anto so relihyoson situasyon ed Juda ed agew nen Sofonias?
◻ Antoran kipapasen so kasmak ed saray sibilyan a papangulo, tan anto so awawey na dakel a totoo?
◻ Panon a pirmin maragem iray nasyon sumpad totoo nen Jehova?
◻ Anton pasakbay so inter nen Sofonias ed Juda tan arum nin bansa?
◻ Panon a tinumangan iramay nansiansiad pantalaran ed si Jehova?
[Litrato ed pahina 9]
Pepekderan na Baton Moabita a si Arin Mesa na Moab so nansalita na panagpabanday sumpad kadaanan ya Israel
[Credit Line]
Moabitan Bato: Musée du Louvre, Paris
[Litrato ed pahina 10]
Bilang suporta ed pasakbay nen Sofonias, sayan cuneiform a tapyas na Babylonian Chronicle so mangisasalaysay ed inkaderal na Ninive diad panamegley na nannununong iran armada
[Credit Line]
Cuneiform a tapyas: Diad panangiyabuloy na The British Museum