Anggapo lay Magmaong ni nen say Katuaan

Unong Ed Salaysay Nen G. N. Van Der Bijl

Nen Hunyo 1941, niyawat ak ed Gestapo tan inawit ed panangipangawan a kampo na Sachsenhausen ya asingger ed Berlin, Alemanya. Diman, bilang priso a mannumeroy 38190, nansiansia ak anggad mauge-uges a death march nen Abril 1945. Balet sakbay kon saglawien iraman ya inkagawa, isalaysay ko pay impagmaliw kon priso.

NIANAK ak ed Rotterdam, Netherlands, kayarin tuloy na inggapoy Guerra Mundial I, nen 1914. Mantratrabaho ed istasyoy tren si tatay, tan say melag ya apartment mi so walad abay na riles. Diad pansamposampot na bakal nen 1918, anengneng koray dakerakel ya ibabagan mainga-ingal ya onlalabas ya ambulansya iran tren. Andi duaruwan napno iratan na asugatan iran sundalo ya isesempet ed saksakey a lugar.

Nen 12 años ko, tinmunda ak lan maneskuela pian mantrabaho. Waloy taon ed saginonor nantrabaho ak bilang steward ed sakey a panpasaheron barko, tan diad loob na tinmumbok ya apat taon, akapanlayag ak ed Netherlands ya anggad Estados Unidos.

Sanen sinmakda kami’d daongan diad New York diad tiagew na 1939, mamapagyaw lamet so sananey a guerra mundial. Kanian sanen linmugan so sakey a laki ed barko mi tan inopresian toak na libron Government, ya ibabaga to so sakey a matunong a gobierno, tampol kon inawat itan. Diad impawil ko ed Rotterdam, nanalmo ak lay trabaho’d sakbit, lapud mapeligro lay bilay ed dayat. Nen Setyembre 1, nilusob na Alemanya so Poland tan saray nasyon so akibabali ed Guerra Mundial II.

Impakaaral ed Katuaan na Biblia

Sakey a Simba na kabuasan nen Marso 1940, sanen binisitak so kasadon kuyak et nan-doorbell so sakey ed Tastasi nen Jehova. Inkuanko ed sikaton wala la’d siak so libron Government tan tinepetan ko nipaakar ed tawen tan siopay onlad’man. Naebatan ak a malinew tan makatunongan a nikuanko’d inkasiak, ‘Saya so katuaan.’ Inter koy address ko tan inimbitaan kon ondalaw ed abung ko.

Kayari labat na amitlon imbisita, a diad saratan et malaknab min nantongtongan so Biblia et akiulop ak la ed Tasi diad panagkabkaabungan a panagpulong. Sanen akasabi kami’d teritorya, impanengneng to’d siak no iner so gapoan, tan bukor ko lay nampulong. Ontan so inggapo na dakel a balo ni ed panagpulong diad saraman ya agew. Binilin ak a, ta pian agnaimano ed kalsada, kaukolan a lawas ak a walad pasilyo sano ipresintak so literatura. Kaukolay panalwar diad inmuuna iran agew na bakal.

Taloy simba ed saginonor, nen Mayo 10, 1940, nilusob na sundaloy Aleman so Netherlands, tan nen Mayo 29, improklama na komisioner na Reich a si Seyss-Inquart so pananebel ed organisasyon na Tastasi nen Jehova. Nantitipon kami labat ed melag a grupo, tan nanalalwar kami pian nisekreto so panagmiting mi. Nagkalalo lan makapabiskeg ed sikami so imbibisita na saray managbiahen manangasikaso.

Masigsigarilyo ak, tan sanen pansisigarilyoen koy Tasin angiyaral ed siak tan naamtaan kon agmansisigarilyo, inkuanko: “Agkon balot nitunday panagsigarilyok!” Balet, kayari to, sanen manaakar ak ed kalsada, inumameng ko, ‘No mantasi ak, labay kon magmaliw a peteg a Tasi,’ Kanian agak lan balot nansigarilyo.

Tinmalindeg Parad Katuaan

Nen Hunyo 1940, kulang a taloy bulan kayari impakaabet ko ed Tasi diad puerta nen kuyak, insimbolok so dedikasyon ko ed si Jehova tan abautismoan. Pigaran bulan ed saginonor, nen Oktubre 1940, linmoob ak ed sigpot-panaon a ministeryo bilang payunir. Diad satan a panaon, inikdan ak na tatawagen a jacket na payunir. Walaan itan na dakel a bulsa parad saray libro tan bokleta, tan nalatopan itan na amerikana.

Amin lawari manlapud gapoy impanakop na Aleman et saray Tastasi nen Jehova so mabetbet ya inuusilan tan inaaresto. Sakey a kabuasan ed Pebrero 1941, walaak ed lawak a ministeryo a kaibay pigaran Tastasi. Leleg ya ondadalaw ira ed totoo diad basil na bloke na kaabungan, nankimey ak ed biek na bloke pian abeten kora. Kabekta, ninengneng ko no akin et atilak nira tan nabet koy sakey a lakin nantepet, “Walay angkelag a librom a singa saraya?”

“On,” kuanko. Diad satan inaresto toak tan inyakar ed istasyon na polisya. Nipisok ak ed ngalngali apat simba. Maslak ed saray opiser so makaaro. Anggad agni niyawat ed Gestapo so sakey a too, sikatoy makabulos dia ed panpirma lambengat na nisulat a deklarasyon ya agto la manbunog na literatura na Biblia. Sanen panpipirmaen da ak ed ontan a deklarasyon, inkuanko: “Anggan ikdan yoak na baleg a kuarta, agko nin siansia manpirma.”

Kayari na abaybayag ya inkipisok ko, inyawat da ak ed Gestapo. Insan ak la inawit ed panangipangawan a kampo na Sachsenhausen diad Alemanya.

Bilay ed Sachsenhausen

Sanen sinmabi ak nen Hunyo 1941, wala laray 150 a Tastasi—kaslakan et Aleman—diad Sachsenhausen. Sikamiran balon priso so inyakar ed seksion na kampo a tatawagen ya Isolation. Wadtan iray Kristianon agagi tayo ya angasikaso ed sikami tan angiparaan ed sikami ed no anto so nagawa. Sakey simba ed saginonor sinmabi lamet so pigaran Tastasi a nanlapud Netherlands. Diad inmuna niasain kamin manalagey ed parehon pasen diad arap na saray barrack ya onggapo’d ala-siete ed kabuasan anggad ala-sais ed labi. Panapanaon et ontan so gawaen na saray priso a kada agew ed loob na sakey simba odino onsulok ni.

Anggaman ed maruksan trataminto, amoria na agagi so importantin pankaukolan a mansiansian organisado tan ed pakatagano’d espiritual. Kada agew et walay niasain a mangiparaan na saray ideya nipaakar ed teksto’d Biblia. Kabekta, diad nandaragupan, asinggeran na indibidual a Tastasi itan a sakey insan dengeley imparaan to. Diad nanduruman paraan, regular a nililimot so literatura ed kampo, tan sikami so aktual a nandaragup kada Simba tan naniiban akapanaral ed sayan literatura na Biblia.

Diad onian paraan sakey a kopya na libron Children, a nipaway ed kombension ed St. Louis diad Estados Unidos nen tiagew na 1941, so nilimot ed Sachsenhausen. Pian mairap a nadiskobre tan deralen so libro, pinansiyasiyan mi, tan saray kabiangan to so imbunog ed saray agagi ta pian amin so makapansusublayan a manbasa ed satan.

Ag-abayag, akabatan na mangaasikaso ed kampo so panmimiting mi. Kanian impanbibiigan iray Tastasi tan inyan ed nanduruman barracks. Angiter itan ed sikami na ekselentin pankanawnawan manpulong ed arum a priso, tan bilang resulta, dakel a Polako, Ukranyo, tan arum nira so angawat ed katuaan.

Ag-inyamot na saray Nazi so getma ran mamuyak ed katooran tan mamatey ed Bibelforscher, a singa tawag ed Tastasi nen Jehova nensaman. Bilang resulta, agaylay impanesdes ed sikami. Imbaga ran naibulos kami no pirmaan mi so deklarasyon a mangitalirak ed pananisia mi. Ikakatunongan na pigaran agagi, “No bulos ak la, malaglaem ni so nagawaan ko ed serbisyo nen Jehova.” Anggaman pigara so nanpirma, maslak ed agagi tayo so nansiansian matoor anggaman lalon sinibletan, pinabaingan, tan minaltrato. Arum ed saramay akikompromiso so aglan balot abalitaan. Balet, makapaliket ta arum so akapawil tan siansia nin aktibon Tastasi.

Maparanay kamin pinilit a manbantay leleg a duduksaen iray priso, a singa say 25 basig. Aminsan, pinanbantay da kami ed impamitay ed apatiran lalaki. Saraman ya eksperiensia so peteg a mangapekta ed sakey a too. Sakey ya agi, a malasway, guapon laki a kaibak ed barrack ko, kuanto’d siak; “Sakbay na insabik, nalemay ak a tampol no makanengneng ak na dala. Balet natan et nitepel ko la.” Siansia, anggaman nitepel mi la, agkami met ni naandiay simpatiya. Nikuankon, agkon balot nanem-em odino binusol iray manamasegsegang mi.

Kayari impantrabaho ed sakey a kommando (ulop na trabahador) ed loob na pigaran panaon, naospital ak lapud atagey so petang ko. Sakey a mapangasin doktor a Norwego tan taga-Czechoslovakia a ners so tinmulong ed siak, tan anganko lapud panangasi ra et nisalbay bilay ko.

Say Death March

Kasabi Abril 1945, talagan natatalo lay Alemanya ed bakal. Saray mamasagur ya alyado so mapmaples ya onaabanti manlapud sagur, tan saray Sobyet, manlapud bukig. Imposibli la ed saray Nazi a pateyen so nilasus nilibo ed panangipangawan iran kampo tan ibantak iray bangkay da ed loob na pigaran agew ya anggapoy pakasuysoyan. Kanian deniside ra lan pateyen iray mansasakit tan iyakar iray arum a priso ed sankaasinggeran a daongan. Ginetma ran ilugan ira ed saray barko tan paleregen iray barko ed dayat.

Say impanakar na ngalngali 26,000 priso manlapud Sachsenhausen so ginmapo ed labi na Abril 20. Sakbay kamin inmalis ed kampo, saray mansasakit ya agagi so inligtas manlapud infirmary. Akala kami na kariton a pangiluganan ed sikara. Amiamin, 230 ed sikami a nanlalapu’d anemiran nanduruman bansa. Sakey ed saray mansasakit et si Brother Arthur Winkler, ya akatulong na baleg ed inkilaknab na kimey diad Netherlands. Sikamiran Tastasi so walad utit, tan nantultuloy kamin nanpapasesegan pian makapanakar.

Diad kagapo, nanakar kami ed loob na 36 oras ya anggapoy painawa. Leleg na panaakar ko, akaugip ak la lapud sobra lan irap tan kesaw. Balet say kautit odino pampainawa so imposibli lapud ompan paltogen na saray guardia. Diad labi naugip kami ed kaumaan odino diad katakelan. Dagdaiset odino anggapo so nakan. Sano agla nayarian so kakaerasan, dinildilan ko la so toothpaste ya inter ed sikami na Swedish Red Cross.

Aminsan ya inkagawa, lapud awetwet iray guardian Aleman no iner so kawalaan na saray tropa na Ruso tan E.U., nankampo kami ed katakelan ed loob na apat agew. Saya so panangiwanwan na Dios ta, bilang resulta et agkami akasabi ed suston oras ed Lübeck Bay pian onlugan ed saray barko a satan komon so maranum a lubok mi. Siansia, kayari 12 agew tan impanakar ed ngalngali 200 kilometro, akasabi kami’d Crivitz Wood. Ag-iya arawi ed Schwerin, sakey a syudad a ngalngali 50 kilometro manlapud Lübeck.

Walad nikawanan mi iray Sobyet, tan saray Amerikano, ed nikawigi mi. Manlapud balangobong na angkabaleg iran paltog tan say palakapak na paltog, amta min wala kami la ed unaan. Ataranta iray guardian Aleman; arum so binmatik, tan sinalatan na arum so unipormi ra na kawes na priso a nilakseb da ed saray inaatey, pian agnabidbir. Anggaman ed inkawetwet, nandaragup kamin Tastasi pian manpikasi parad panangigiya.

Deniside na inkargadon agagi a sikami so ontaynan a masaksakbay ed kaimbuasan tan onla ed kawalaan na saray Amerikanon sundalo. Anggaman ngalngali kapaldua so inatey ed saray prison ginmapo ed death march odino pinatey la ed dalan, akaliktar so amin a Tastasi.

Inlugan ak na pigaran sundalon taga-Canada a paarap ed syudad na Nijmegen, a datin panaayaman na atsik. Balet nen akasabi ak ditan, naamtaan kon sikatoy inmalis la. Kanian nanakar ak la paarap ed Rotterdam. Maong labat ta leleg a walad dalan pinalugan ak na pribadon luluganan ya angiyakar ed siak ed laen ko.

Say Katuaan so Nagmaliw lan Bilay Ko

Diad mismon agew ya insabik ed Rotterdam, nanaplay ak lamet ed panagpayunir. Taloran simba ed saginonor wala ak la ed asainmin ko diad syudad na Zutphen, a nanlingkor ak ditan a sakey tan kapalduan taon. Legan na satan a panaon, binmiskeg ak lamet. Insan ak aturon manangasikasoy sirkito, bilang tawag ed saray managbiahen ministro. Pigaran bulan ed saginonor, naimbitaan ak ed Watchtower Bible School of Gilead diad South Lansing, New York. Kayari impangraduar manlapud koma-12 klase ed satan ya eskuelaan nen Pebrero 1949, niasain ak ed Belgium.

Nanlingkor ak ed nanduruman nengneng na ministeryo diad Belgium, pati ngalngali waloy taon ed sangan opisina tan dekadekada ed panagbiahen kimey balanglan manangasikasoy sirkito tan manangasikasoy distrito. Nen 1958, inasawak si Justine, sikatoy nagmaliw a kaibak a manbiabiahe. Natan, diad imamasiken ko, siansia nin panggagayagaan koy pakasarag a manlingkor diad limitadon paraan bilang kasandi a managbiahen manangasikaso.

Sano nanonotan koy ministeryok, tudtuan nibagak: “Anggapo lay magmaong ni nen say katuaan.” Siempre, aliwan naynay a mainomay. Adiskobrik so pankaukolan a makaaral manlapud saray lingo tan kakulangan ko. Kanian sano mitongtong ak ed saray kalangweran, mabetbet kon ibabaga’d sikara: “Nalingo kayo met tan ompan seryoson makalukso ni ingen, balet agyo ititila itan. Ibaga yo ed saray atateng yo odino ed sakey a matatken, insan gawaey nakaukolan a panametek.”

Diad ngalngali 50 taon ko ed sigpot-panaon a ministeryo ed Belgium, apribilihyoan ak a makanengneng ed datin kabat kon ugugaw a manlilingkor la natan bilang mamatatken tan manangasikasoy sirkito. Tan anengneng ko so 1,700 odino onsulok ni a manangipalapag na Panarian ed bansa a binmulaslas ed masulok a 27,000.

Tepet ko, “Wala ta ni so mas makagunggunan paraan na pambilay nen say panlingkor ed si Jehova?” Anggapo ni nensaman, anggapo met natan, tan anggapo lan balot. Ipipikasik a si Jehova so mantultuloy a mangigiya tan bendisionan to kamin sanasawa ta pian makapanlingkor kami ed sikaton maando.

[Litrato ed pahina 26]

Kaibay akulaw ko kayarin tuloy na impankasal mi nen 1958