Say Insangin Ganggan​—Akin ya Insulat?

AKIN a dakel a Judio ed inmunan-siglo so ag-angawat ed si Jesus bilang say Mesias? Oniay report na sakey ya akaimaton: “Sanen akaloob [si Jesus] ed templo, saray manunaan a saserdotes tan saray mamasiken na baley linma ra ed sikato nen peles to a manbabangat, tan kuan da, Anton pakapanyari so panggagawam ed saraya a bengabengatla? Tan siopa so angiter ed sika na sayan pakayari?” (Mateo 21:23) Parad say sikara et inter na Makapanyarin-amin so Torah (Ganggan), ed Judion nasyon tan angiter itan na inter-Dios a pakauley ed pigaran lalaki. Walaan ta met si Jesus na ontan ya autoridad?

Pirmi impanrespeto nen Jesus ed say Torah tan ed saramay tudtuan apagamoran na ontan ya autoridad. (Mateo 5:17-20; Lucas 5:14; 17:14) Balet ta naynay ton kinondena iraman so pinalakbatan daray ganggan na Dios. (Mateo 15:3-9; 23:2-28) Ta tinumbok na saratan a totoo iray tradisyon ya asabin atawag bilang say insangin ganggan. Impulisay nen Jesus so autoridad na satan. Kanian, dakel so angipulisay met ed sikato bilang say Mesias. Panisiaan dan say tulongan na Dios et saman lambengat so manutumbok ed saray tradisyon na saramay walad pakauley ed sikara.

Iner so nanlapuan na sayan insangin ganggan? Panoy impakamoria na saray Judio a say pakayari to et misimbangan ed samay nisulat a Ganggan ya inrekord ed Kasulatan? Tan no ginetman insangin tradisyon itan, akin ya insulat itan ed kaunoran?

Iner so Nanlapuan na Saray Tradisyon?

Asabin akisipanan iray Israelita ed si Jehova diad ed sakey a relasyon diad Palandey Sinai nen 1513 K.K.P. Diad panamegley nen Moises et naawat daray dekreto ed satan a sipanan. (Exodo 24:3) Diad panumbok da’d sarayan regulasyon et napaneknekan day inkasikaran ‘masantos ta si Jehova a Dios da et santo.’ (Levitico 11:44) Diad silong na Ganggan a sipanan, sinaglawi na panagdayew ed si Jehova so panagbagat ya iyaapay na aturon inkasaserdote. Kaukolan a walay sentron panagdayewan​—diad kaunoran diad templo ed Jerusalem.​—Deuteronomio 12:5-7; 2 Awaran 6:4-6.

Intarya na Mosaikon Ganggan so intiron uksoyan na pandayew na Israel ed si Jehova bilang sakey a nasyon. Balet, walaray pigaran detalyin ag-espisipikon nidatak. Singa bilang, isesebel na Ganggan so pantrabaho kaleganay Sabaton, balet agto pihon impandumaan no antoy trabaho tan aktibidades.​—Exodo 20:10.

No parad si Jehova et kaukolan a gawaen itan, indetalyi to la komon iray regulasyon a mangobri ed kada nayarin nitepet. Balet ta pinalsa toy totoo a walaan na konsiensia, tan inabuloyan toran manlingkor ed sikato tekep na sukat na panangitukoytukoy unong ed inkasangal na saray dekreto to. Walay probisyon na Ganggan ed saray hudisyal a kason asikasoen na saray saserdote, Levita, tan uko-ukom. (Deuteronomio 17:8-11) Diad idarakel na kaso, niletneg met iray pangaligan, tan agpanduaruwaan ya arum ed saraya so nipasa ed nantutumbokan a kailalakan. Saray metodo met ed pangasikaso na saserdote ed saray obligasyon to diad templo nen Jehova so nipapasabi met na ama ed anak. Legan ya ondarakel so nampaparan naeeksperiensia na say nasyon, ondarakel met iray tradisyon.

Balet say sankaimportantian a kabiangan na panagdayew na Israel et siansian say nisulat a Ganggan ya inter ed si Moises. Kuan na Exodo 24:3, 4: “Si Moises linma tan imbaga to ed saray katooan so amin a salita nen Jehova, tan amin a bilibilin: et amin a katooan inmebat ira na saksakey a bosis, tan inkuan da, Amin na saray salita a sinalita nen Jehova gawaen mi. Tan si Moises insulat to so saray amin a salita nen Jehova.” Nisesengeg ed impanumbok da’d sarayan nisulat a ganggan ya akisipanan so Dios ed saray Israelita. (Exodo 34:27) Diad tua et anggapoy sinaglawi na Kasulatan a walay insangin ganggan.

“Siopa so Angiter ed Sika na Sayan Pakayari?”

Mabitar ya impudir na Mosaikon Ganggan so manunan relihyoson pakauley tan panamilin ed saray saserdote, a kapolian nen Aaron. (Levitico 10:8-11; Deuteronomio 24:8; 2 Awaran 26:16-20; Malaquias 2:7) Balet diad ilalabas na saray siglo, walaray saserdoten agnanmatoor tan inmuges. (1 Samuel 2:12-17, 22-29; Jeremias 5:31; Malaquias 2:8, 9) Kaleganay pananguley na Griego, akikompromisoy dakel a saserdote ed saray relihyoson isyu. Diad komaduan siglo K.K.P., saray Fariseo​—balon grupo na Judaismo ya agla nanmatalek ed inkasaserdote​—so ginmapon angiletneg na saray tradisyon a say kabanyakan a too et nakonsidera to lay inkasikaton masanto a singa inkasanto na saserdote. Sarayan tradisyon so makapasagyat ed dakel, balet ta ag-iraya naabobonan ya iyarum ed Ganggan.​—Deuteronomio 4:2; 12:32 (13:1 diad saray edisyon a Judio).

Nagmaliw la’d satan a balo iran iskolar na Ganggan iray Fariseo, a tinarabaho ray liknaen dan agnagagawaan na saray saserdote. Lapud ag-inabuloyan na Mosaikon Ganggan so autoridad da, anibukel iray balon metodon pakapangipatalos ed Kasulatan diad panamegley na makilot a panagpadesir tan arum niran metodo ya ompatnag a manuporta ed saray panmoria ra.a Bilang manunan manangasikaso tan manangiyalibansa na sarayan tradisyon, apawala ray balon napangibasiyan na autoridad diad Israel. Kasabi inmunan siglo K.P., nagmaliw iray Fariseo a manunan puersa ed Judaismo.

Legan dan tutugyopen iray walan insangin tradisyon tan aanapey pisiglaot ed Kasulatan pian lalon niletneg day nipaakar ed inkasikara, amoria na saray Fariseo a kaukolan dan arumay autoridad da’d gagawaen da. Linmesa’d satan so balon ideya nipaakar ed lapuan na sarayan tradisyon. Inggapon imbangat na saray rabbi ya: “Inawat nen Moises so Torah ed Sinai tan impalima to itan ed si Josue, si Josue ed saray mamasiken, tan saray mamasiken ed saray propeta. Tan impalima itan na saray propeta ed saray totoo na baleg a duypo.”​—Avot 1:1, say Mishnah.

Diad pangibagan “inawat nen Moises so Torah,” aglambengat tutukoyen na saray rabbi iray nisulat a ganggan noagta pati ed amin lan insangin tradisyon da. Ibabaga ran sarayan tradisyon​—a pinawala tan tinibukel na totoo so inter na Dios ed si Moises diad Sinai. Tan imbangat da ya ag-impasakbat na Dios ed totoo so pamakabaliksan ed anggapo’d Torah, noagta berbal ton indalatdat iray agnibaga ed nisulat a Ganggan. Unong ed sikara, impasa nen Moises iyan insangin ganggan diad nantutumbokan a kailalakan, aliwan ed saray saserdote, noagta ed arum a lider. Ibabaga na saray Fariseo a sikara so natural a tomatawir ed sayan “agnapakset” a pankokonektaan na autoridad.

Nagugulon Ganggan​—Balon Solusyon

Si Jesus, a say inter na Dios ya autoridad to et sinuppiat na saray lider na Judion relihyon, so angipasakbay ed kadederal na templo. (Mateo 23:37–24:2) Kayari impaneral na saray Romano ed templo nen 70 K.P., saray kakaukolanen na Mosaikon ganggan nipaakar ed panagbagat tan serbisyo na saray saserdote so agla natumbok. Kanian, angiletneg so Dios na balon sipanan diad basiyan na dondon bagat nen Jesus. (Lucas 22:20) Angangga la’d satan so Mosaikon Ganggan.​—Hebreos 8:7-13.

Imbes a moriaen irayan ebento bilang ebidensia a si Jesus et Mesias, nananap iray Fariseo na sananey nin solusyon. Lapud baleg lay asamsam dan autoridad ed inkasaserdote tan aderal met lay templo, lalon nagawaan da itan. Say rabinikon eskuelaan diad Yavneh so nagmaliw a sentro parad naorganisa-lamet a Sanhedrin​—say atagey a korte na saray Judio. Diad panangidaulo nen Yohanan ben Zakkai tan si Gamaliel II ed Yavneh, sigpot a nitalindeg lamet so Judaismo. Sinalatan na saray serbisyo ed sinagogan indauloan na saray rabbi so panagdayew diad templon impakurang na saray saserdote. Sinalatan met na saray panagbagat iray pikakasin agawa nagkalalo la ed saray Agew na Pananakbong. Inkatunongan na Fariseos a samay insangin ganggan ya inter ed si Moises diad Sinai et impasakbay to la iya tan angiter na probisyon nipaakar ed saya.

Lalon tinmalonggaring iray rabinikon eskuelaan. Say manunan kurikulum da et nipaakar ed pirmin pisisingbatan, panangipatlep, tan panangiyaplika’d insangin ganggan. Dati et say basiyan na insangin ganggan so nisiglaot ed panangipatalos ed Kasulatan​—Midrash. Balet natan saray natutugyop a tradisyon a lawas ondarakel so nibabangat la tan naoorganisa la’d dibisyon. Kada adesisyonan ya insangin ganggan so pinagmaliw a simpli diad antikey tan mainomay ya ipapatlep iran balikas, a mabetbet a diad nikantan paraan.

Akin ya Isulat so Insangin Ganggan?

Linmesay balon problema lapud kinarakel na saray rabinikon eskuelaan tan idarakel na saray rabinikon totontonen. Oniay salaysay na rabinikon iskolar a si Adin Steinsaltz: “Kada managbangat et walaan na dilin metodo tan dilin istilo ed kibalikas na berbal iran panangipakabaliksan to. . . . Agla magenap ya amtaen na sakey iray bangat na mismon instruktor to, ta say estudyante so naobligan kabisadoen toy kimey na arum niran iskolar . . . Diad ontan et saray estudyante so napilitan a mangipatlep ed dakerakel a materyal lapud ‘kinalaknab na pikakabat.’” Lapud agmauksoy ya impormasyon, nakewkew lay utek na estudyante lapud kakaisip.

Kasabi komaduan siglo K.P., say impanrebeldi na saray Judio sumpad saray Romano, ya indauloan nen Bar Kokhba, so sengegay pirmin inkapasegsegang na saray rabinikon iskolar. Si Akiba, say manunaan a rabbi ya anuporta ed si Bar Kokhba​—pati ed dakel niran prominentin iskolar so impapatey. Tinmakot iray rabbi ompan say nitubat a panamasegsegang et mangapekta’d mismon kiwawala na insangin ganggan da. Panisiaan dan sankaabigan so kipasa na saray tradisyon diad pangipasabi na managbangat ed babangatan to, balet nisesengeg ed sarayan impanguman na sirkumstansia et kaukolan so pansagpot a tuloy ed pamawala na organisadon uksoyan pian nipreserba iray bangat na marurunong, tano andi et magnayon lan nalingwanan iratan.

Kaleganay sinmublay a peryodo na relatibon pikakareenan ed Roma, dinagup nen Judah Ha-Nasi, say prominentin rabbi ed kaunoran a komadua tan asasakbay a komatlon siglo K.P. so dakel ya iskolar tan tinibukel day amayamay a kabiangan na insangin tradisyon ed sakey ya organisadon sistema a tugyopen na anemiran Dibisyon. Kada sakey ed satan so naapag ed mas angkelag a seksion​—63 ed amin. Sayan palapagan et akabatan bilang say Mishnah. Oniay inkuan nen Ephraim Urbach, sakey ya autoridad ed insangin ganggan: “Say Mishnah . . . so ontanlan naaprobaan tan naautorisaan ya agbalot nipagamor ed dinanman a libro nilikud ed Torah a mismo.” Nipulisay lay Mesias, aderal lay templo, balet lapud inkipreserba na insangin ganggan a nisulat unong ed porma na say Mishnah, ginmapoy balon panaon diad Judaismo.

[Paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 26]

Akin ya impulisay na dakel a Judio so autoridad nen Jesus?