‘Awit Mo Iramay Lukot Nagkalautla ed Saramay Katat a Nansulatan’
DIAD saratan a balikas, ingganggan nen apostol Pablo so kaiba ton misionero a si Timoteo ya awiten so pigaran lukot ed sikato. Antoran klase na lukot tan katat a nansulatan so tutukoyen nen Pablo? Akin et imbaga to itan? Tan anto so naaralan ti’d satan a kerew to?
Diad kapegleyan na unonan siglo C.E. sanen insulat nen Pablo irayan balikas, say 39 ya libro na Hebreon Kasulatan et naapag ed balanglan 22 odino 24 iran libro, a maslak et walad nanduruman lukot. Imbaga nen Professor Alan Millard ya anggaman sarayan lukot et mabli, agto kabaliksan ya “saratan . . . et agnasarag a saliwen na saray mayaman.” Walaray walaan na anggan sakey a kopya. Alimbawa, walay lukot na Etiopen eunoko ed karwahe to tan “babasaen ton maksil so libro nen propetan Isaias.” Sikatoy “walaan na atagey a posisyon tan manlilingkor ed si Candace a reyna na saray Etiope, tan mangaasikaso ed amin a kayamanan to.” Maseguron sikatoy mayamyaman kanian sarasarag toy mangaliw na kabiangay Kasulatan.—Gawa 8:27, 28.
Oniay insulat nen Pablo ed samay kerew tod si Timoteo: “No onla ka dia, awit mo imay balabal ya intilak ko ed kinen Carpo diad Troas, tan saramay lukot, nagkalautla ed saramay katat a nansulatan.” (2 Tim. 4:13) Ipapatnag na saya a walay kayarian nen Pablo a pigaran lukot. Wala ta ni mas importantin bengatla ed si Pablo nen say Salita na Dios? Nipaakar ed salitan “katat a nansulatan” ed sayan bersikulo, oniay komento na Bible scholar ya si A. T. Robertson: “Mapatnag a kopya iraya na saray libro ed Daan a Sipan, katat a nansulatan ya mas mabli nen saray papiro.” Manlapud inkaugaw anggad imbaleg to, si Pablo et “imbangat a mismo nen Gamaliel” a managbangat na Mosaikon Ganggan tan gagalangen na amin a totoo. Kanian nibaga tayo a si Pablo et walay sarili ton kopya na saray lukot na Kasulatan.—Gawa 5:34; 22:3.
Impangusar na Saray Kristiano ed Lukot
Anggaman ontan, pigpigara nin siansia so walaan na saray lukot na Masanton Kasulatan. Panon sirin ya nadngel tan abasa na saray Kristiano nensaman so Salitay Dios? Naamtaan tayo itan ed inmunan sulat nen Pablo ed si Timoteo. Inkuan to: “Itultuloy moy manseet ed panagbasa diad publiko, . . . anggad isabik ditan.” (1 Tim. 4:13) Say panagbasa ed publiko et sakey a kabiangay pantitipon na Kristianon kongregasyon, ya dati lan gagawaen na saray totoo na Dios manlapu lad panaon nen Moises.—Gawa 13:15; 15:21; 2 Cor. 3:15.
Bilang sakey ya elder, kaukolan nen Timoteo a ‘panseetay’ pambasa na maksil, pian nagunggonaan iramay andian na sarilin kopya na Kasulatan. Seguradon legan na publikon panagbasa na Salitay Dios, atentibon ondedengel so amin pian anggapoy napalampas da, tan nepeg a pantongtongan na saray pamilya iray nadngelan dad pantitipon kasabi rad abung.
Say kabkabat a Dead Sea Scroll nen Isaias et manga 24 piye (7.3 m) so karukey to. Walay putan tod sampot tan sampot tan kaslakan et walay kargaan to, kanian ambelat itan. Daiset labat sirin a lukot so naawit na saray Kristiano no onla ran manpulong. Anggano walaray lukot na Kasulatan a personal ya uusaren nen Pablo, nayarin agto iratan naawit ya amin ed pambiahe to. Intilak to so pigarad saratan ed kaaro ton si Carpo diad Troas.
Antoy Naaralan Tayod Ehemplo nen Pablo?
Antis na satan ya kerew nen Pablo legan na komaduan inkapriso tod Roma, oniay insulat to: “Akilaban ak diad maabig a pilalaban, sinumpal koy pambabatik ko . . . Manlapu la ed sayan bekta et wala lay akaparaan a korona na inkatunong parad siak.” (2 Tim. 4:7, 8) Mapatnag ya insulat to irayan salita nen manga 65 C.E. legan a sikatoy papasegsegangen nen Nero. Mair-irap so kipapasen na saray priso ed saman a panaon. Diad tua, amta ton sikatoy asingger da lan pateyen. (2 Tim. 1:16; 4:6) Sirin, talagan pinirawat nen Pablo a niwalad sikato iray lukot. Anggaman sikatoy matalek ya akilaban diad maabig a pilalaban anggad kasampotay babatiken, pinilalek ton pabiskegen ni inkasikato diad panaral ed Salitay Dios.
Nayarin wala nid Efeso si Timoteo sanen naawat toy sulat nen Pablo. (1 Tim. 1:3) Say mair-irap a biahen manlapud Efeso anggad Roma ya ondalan ed Troas et 1,600 kilometro. Diad satan met a sulat, imbaga nen Pablo ed si Timoteo: “Gawam so anggaay nayarian mo a makasabi dia antis na ambetel a panaon.” (2 Tim. 4:21) Ag-asalambit ed Biblia no wala kasi aluganan nen Timoteo ya barkon paonlad Roma diad panaon ya imbaga nen Pablo.
Anto so naaralan tayod kerew nen Pablo parad “saramay lukot, nagkalautla ed saramay katat a nansulatan”? Pinansiansia toy pampirawat ed Salitay Dios legan na sankairapan a bekta ed bilay to. Kasin naimano yo a saya so sengegan na pagmaliw ton lawas a mabiskeg tan maseseg ed espiritual ontan met ed say pagmaliw ton makapaseseg ed arum?
Diad sikatayo balet, misalsalamat itayo ta walay sarilin kopya tayo na kompleton Biblia! Arum ni ingen ed sikatayo so walaan na pigapigaran kopya tan edisyon. Singa si Pablo, kaukolan tayon bayuboan so pilalek a makagamor na mas aralem a pakatalos ed Kasulatan. Diad 14 ya pinuyanan a sulat nen Pablo, say sankaunoran et say komaduan sulat tod si Timoteo. Nabasa so kerew to anggad sampot a kabiangan na libro. Diad tua, say kerew nen Pablo ed si Timoteo ya ‘awiten iramay lukot, nagkalautlad saramay katat a nansulatan,’ so sakey ed saray sankasampotan a kerew to ya akarekord.
Kasin pirawat mo met so milaban diad maabig a pilalaban anggad kasampotay babatiken, a singa si Pablo? Labay mo kasi mansiansian maseseg tan lawas akaparaan a mibiang ed panagpulong a kimey anggad iyabuloy na Katawan? No ontan, agta maabig a gawaey impaseseg nen Pablo ed saray Kristiano? “Imanom a naynay so inkasika tan say ibabangat mo” diad maseet tan regular a panaral na Biblia, a natan et naala la na mas dakel a totoo, tan mas mainomay ya usaren nen say saray lukot.—1 Tim. 4:16.
[Mapa/Saray litrato ed pahina 18, 19]
(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)
Efeso
Troas
Roma