Panon To no Duma Ak ed Sikara?

“Kaukolan moy magmaliw ya ‘in’ ta no andi, anggapoy kaarom, tan boring so bilay mo. Anggapoy manpansin ed sika tan agda ka labay ya kaiba.”​—Carl.

Kasin sobra may imbaga nen Carl? Ompan. Pero wala ray totoo ya gawaen da so amin pian labat naiwasan may imbaga nen Carl. Sika ey? Natulongan ka na sayan artikulo pian antam so gawaen mo no labay moy mikaaro.

• Akin et labay na totoo ya natanggap ira na arum?

• No antoy kaukolan mon naamtaan

• No antoy ibabaga na arum ya kabataan

Akin et labay na totoo ya natanggap ira na arum?

• Agda labay so natilak. “Diad social media, nanenengneng koy post na sakey a grupo ya saniiba ran ompapasyar balet agda ak ipipila. Apaisip ak laingen no antoy aliwa ed siak, tan no akin ya agda ak labay ya kaiba.”​—Natalie.

  ISIPEN: Kasin naliliknam ya agka labay na sakey a grupo? Kasin wala lay paraan ya ginawam pian tanggapen da ka?

• Agda labay so magmaliw ya duma. “Aglabay na atateng ko ya nawalaan ak na cellphone. No walay mantepet na number ko, ibabagak ya anggapoy cellphone ko. Tepetan da ak laingen: ‘Akin ey? Pigay taon mo la a? No ibagak ya 13 ak la, nakakasian da ak.”​—Mary.

  ISIPEN: Anto ray ibabawal na atateng mo ya nayarin rason no akin ya naliliknam ya duma ka? Antoy reaksion mo ed saratan ya ibabawal da?

• Agda labay so na-bully. “Diad eskuelaan, agda labay no duma so kilos mo, panagsalitam, tan pati relihyon mo. No duma ka, seguradon na-bully ka.”​—Olivia.

  ISIPEN: Kasin asalim lay a-bully lapud duma ka? Antoy ginawam ey?

• Agda labay ya naandi iray kakaaro da. “Pibabagayan kon amin. Aaligen koy panagsalita da. Oneelek ak anggano agmet makapalek. Mimila ak ed panag-asar da ed arum, anggano amtak ya makakasakit ak la.”​—Rachel.

  ISIPEN: Panon kaimportante ed sika ya natanggap ka na kakaarom? Kasin wala lay inuman mod sarilim pian natanggap da ka?

No antoy kaukolan mon naamtaan

• Mas lalo ya agka tanggapen na arum no alig-alig ka labat. Akin? Lapud nahalata na arum ya manpapanggap ka. “Mas naliliknak ya duma ak ed saray kaklasek no manpapanggap ak,” so imbaga na 20 años ya si Brian. “Naaralan kon mas maong ni ya panindigan mo no siopa kan talaga, ta amta na totoo no manpapanggap ka labat.”

  MAS MAABIG YA GAWAEN: Isip mo no antoy importante ed sika. Ibabaga na Biblia: “Seguroen yo komon no anto ray mas importantin bengatla.” (Filipos 1:10) Kanian itepet mod sarilim: ‘Antoy mas importante​—amay aligen ko ray totoo ya duma so prinsipyo dad siak pian tanggapen da ak, odino panindigan ko no siopa ak ya talaga?’

  “Aliwliwa no alig-alig ka labat ed arum. Ag-itan makatulong pian tanggapen ka na totoo, tan agmet itan makatulong pian magmaliw kan maong ya too.”​—James.

• Ompan unor-unor ka labat ed arum. Ompan say lanang mo lan gagawaen et say labay na arum pian nagustoan da ka. “Nensaman, gagawaen kon amin pian natanggap ak na sakey ya grupo, anggano naderal lay reputasyon ko,” so nanonotan na kabataan ya si Jeremy. “Kanian kontrolado na arum so bilay ko, tan singa da ak puppet.”

  MAS MAABIG YA GAWAEN: Amtaen no anto ray prinsipyom ed bilay tan unor mo iratan. Agmo iratan uumanen pian labat natanggap ka na arum. Walay balibalin imbaga na Biblia: “Agmo aaligen so karaklan diad panggawa na mauges.”​—Exodo 23:2.

  “Sinalik ya gawaen tan awaten so amin ya labay da​—kansion, games, kawes, palabas, tan make-up . . . inalig ko ra. Pero singa apansin da ya manpapanggap ak labat. Ahalata da, tan amtak met iman. Naermenan ak ya maong, tan singa agko la kabat so sarilik. Agko la amta no anton talagay labay ko. Akaaral ak ya agmo napibagayan so amin tan agka nagustoan na amin a totoo. Pero agto labay ya ibaga ya agka la mikaaro; ikdan mo labat so sarilim na panaon ya magmaliw ya mature.”​—Melinda.

• Nayarin naapektoan so ugalim. Ontan so agawa ed kapinsan nen Chris. “Ginawa to iramay agto met ya talaga gagawaen, singa say pan-drugs, pian labat natanggap da,” so istorya nen Chris. “Naadik laingen tan aderal lawari so bilay to.”

  MAS MAABIG YA GAWAEN: Iwasan iray totoo ya aliwliwa so kagagawa tan panagsalita da. Ibabaga na Biblia: “Samay miuulop ed marunong et magmaliw a marunong, balet samay mililimog ed makulangkulang et aliwliway pansumpalan to.”​—Proverbio 13:20.

  “No maminsan, balibali no man-effort ka ya mikaaro tan mibagay ed arum. Pero agmo itan gagawaen no antam ya aliwa. No talagan maong iran kaaro, tanggapen da ka no siopa kan talaga.”​—Melanie.

  Tip: No mikakaaro ka, agmo labat aanapen iramay pareho kayo na labay. Importante ya pareho kayo na prinsipyo​—diad espiritual, moral, tan estandarte ed bilay.