Praktikal a Libro Parad Modernon Panagbilay
Popular a tuloy ed mundo natan iray libron mangiyoopresi na simbawa. Balet walay tendensian onpaso iratan tan agmabayag et narebisa odino nasalatan. Komusta balet so Biblia? Akompleto itan ngalngalin 2,000 taon lay apalabas. Balet, saray orihinal a mensahe to so agbalot pinaaligwas odino pinabalo. Lugan ta na ontan a libro so praktikal a giya ed agew tayo?
ARUM so mangibagay andi. “Anggapoy mangidagdag ed pangusar ed 1924 ya edisyon na libro ed chemistry parad modernon chemistry a klase,” so insulat nen Dr. Eli S. Chesen, ya ipapaliwawa to no akin a pinmaso la so Biblia.1 Singano susto iyan argumento. Tutal, dakel lay naaralan na too nipaakar ed bunigas ed mental tan walna na too nanlapulad inkisulat na Biblia. Kanian panon a satan a kadaanan a libro et posiblin makabaliksan parad modernon panagbilay?
Ag-onkupas Iran Prinsipyo
Anggaman tua a manguuman so panaon, pariho niray manunan pankaukolan na too. Saray totoo ed intiron awaran so mankakaukolan na aro tan panamabli. Kaliktan day nawalaan na maliket tan makabaliksan a panagbilay. Nakaukolan day simbawa pian natalonaan iray irap ed ekonomya, matalona ed panamaley, tan pian ipaslep iray prinsipyo ed maabig a moral tan kaabigan ed ananak da. Lugan na Biblia iray simbawa a mamenek ed saratan a manunan pankaukolan.—Eclesiastes 3:12, 13; Roma 12:10; Colosas 3:18-21; 1 Timoteo 6:6-10.
Isisindag na konseho na Biblia so masiglat a pakatalos ed inkatoo. Konsideraen pay pigaran alimbawa na espisipiko, ag-onkupas iran prinsipyo to a praktikal ed modernon panagbilay.
Praktikal a Giya Parad Panamaley
Say pamilya, ibabaga na UN Chronicle, “so sankadaanan tan sankamanunan yunit na organisasyon na too; say sankaimportantian a siglaotan ed baetan na saray kailalakan.” Balet, sayan “importantin siglaotan,” so pirmin napapakset. “Diad mundo natan,” kuan na Chronicle, “dakel a pamilya so onaarap ed makapakebbiew iran problema a mamapagyaw ed abilidad da ya onkiwas tan, on, pian mansiansia.”2 Anto so isisimbawa na Biblia pian natulongan so yunit na pamilya a makapananos?
Bilang pangigapo, dakel so nibagay Biblia ed no panoy pantratoan na sanaasawa. Alimbawa, nipaakar ed asawan lalaki, oniay kuanto: “Ontan met so nepeg na saray asawan lalaki a panangaro ra ed saray kaasawaan dan dili a singa panangaro ra ed laman dan dili. Say mangaro ed asawa ton dili aroen toy dilin laman to. Ta anggapo ni toon amusol ed laman ton dili; noag ingen sikato so taganoen to tan pablien to.” (Efeso 5:28, 29) Sisimbawaen so asawan bii a “nepeg ton takotan [aralem a rispitoen, NW] so asawa ton laki.”—Efeso 5:33.
Konsideraen pay sasaglawien na pangiyaplika’d ontan a konseho na Biblia. Say asawan laki a mangaaro ed asawa to ‘a singa laman ton dili’ et agto gulaen odino duksaen. Agto kakabilen ed pisikal, nisay abusoen diad berbal odino diad emosyonal a paraan. Imbes, iter toy parihon galang tan konsiderasyon ya ipapanengneng to’d inkasikato. (1 Pedro 3:7) Diad ontan nalikna na asawa to ya inararo tan maligen so panamaley to. Nipapanengneng to ed satan ed ananak to so maong ya uliran ed panagtrato’d bibii. Diad biek a dapag, say asawan bii a walaay ‘aralem a rispito’ ed asawa to et agto ekalay masiken to na dignidad diad naynay a pamalaw odino panmelmelag ed sikato. Lapud ririspitoen toy masiken to, liknaen na lakin napanpiyaan, aawaten, tan naaapresya.
Praktikal ta so ontan a simbawa ed sayan modernon mundo? Makapainteres a saramay manaaral nipaakar ed saray pamilya natan so walaan na mipadpara iran konklusyon. Onia so ikuan na sakey ya administradora ed programan panagkonseho ed pamilya: “Saray matalonan pamilyan kabat ko et saramay say ina tan ama ra et walaan na malet, maaron siglaotan ed limog da. . . . Sayan malet a manunan siglaotan et ompapatnag a mangipaslep na kaligenan ed ananak.”3
Diad inlabas na saray taon, apruebaan a mas napanmatalkan so konseho na Biblia ed panamaley nen say simbawa na agnabilang a maabig-intinsion iran managkonseho ed pamilya. Tutal, agano ni et isusuhiri na dakel ya eksperto so diborsio bilang say maples tan mainomay a pakalukpos ed agmaliket a panamaley. Natan, ipapaseseg na dakel ed sikara a pagnayonen so panamaley da no nayari. Balet sinmabi labat iyan pananguman kayarin dakel lay agawan deral.
Diad pidumaan, iiter na Biblia so napanmatalkan, balansin konseho ed panamaley. Bibidbiren ton diad silong na mapalalon sirkumstansia et niyabuloy so pandiborsio. (Mateo 19:9) Kabansag to et, kokondenaen na Biblia so alemlemew a rason ed pandiborsio. (Malaquias 2:14-16) Kokondenaen to met so agkatooran ed panamaley. (Hebreos 13:4) Ibabaga ton say panamaley et lalanoren toy obligasyon: “Kanian say sakey a laki taynan to so ama to tan ina to, et yamong to so asawa to; et saksakey ira a laman naani.”a—Genesis 2:24; Mateo 19:5, 6.
Say simbawa na Biblia ed panamaley et mausar ni natan a singa sanen nisulat so Biblia. Sano mantratoan so sanasawa tekep na aro tan rispito tan moriaen so panamaley bilang pribado a relasyon, say panamaley so lalon maseguron mansiansia—ontan met ed pamilya ra.
Praktikal a Giya Parad Atateng
Pigaran dekada lay apalabas dakel ya atateng—diad pakadadagdag ed “balobalo iran ideya” ed panangipasal ed anak—inisip dan “sebel so panagsebel.”8 Natatakot ira, ompan say panameget ed ananak et pirmin pakagonigonan tan pakadismayaan. Ipipilit na saray maabig-intinsion a managkonseho ed panagpabaleg na anak a paliisay atateng so pangorihi ed ananak da likud no samet labat itan. Balet dakel ed saratan ya eksperto so mangokonsidera lamet ed papel na disiplina, tan saray manangiyansakit ya atateng so manaanap na pakalinewan ed satan a tema.
Balet, kabansag na satan et say Biblia so mangiiter na malinew, makatunongan a konseho ed panagpabaleg na anak. Ngalngalin 2,000 taon lay apalabas, onia so kuanto: “Tan, sikayo ya atateng, agyo ilagyat a pasanoken so saray anak yo; noag ingen bangatan [disiplina, NW] yo’ra ed kadudusa tan panamilin na Katawan.” (Efeso 6:4) Say Griegon nombre a nipatalos a ‘disiplina’ et kabaliksan toy “panamabaleg, panangipasal, panamilin.”9 Ibabaga na Biblia a say ontan a disiplina, odino panamilin et ebidensia na panangaroy atateng. (Uliran 13:24) Ombabaleg iray ananak a walaan na malinew iran giya ed moral tan apaaligwas a pakatalos ed susto tan aliwa. Ibaga na disiplina ed sikaran aasikasoen ira na atateng da tan no anton inkatoo so pagmaliwan da.
Balet say autoridad na atateng—“panaklay na panangibangat”—et nepeg ya agbalot maabuso.b (Uliran 22:15; 29:15) Papasakbayan na Biblia iray atateng: “Agsobran-kokorihien iray ananak yo, odino upoten ya amin so tepel na linawa da.” (Colosas 3:21, Phillips) Bidbiren to met a say pisikal a pananusa et kaslakan ya aliwan say sankaepektiboan a metodo ed panagbangat. Onia so ibabaga na Uliran 17:10: “Say panimbawa onloob ya araldalem ed sakey a walaan na pakatalos nen sanlasus a lewet ed maatiw.” Likud ni, irerekomenda na Biblia so mananalimbeng a disiplina. Diad Deuteronomio 11:19 napapaseseg iray atateng ya anamoten iray pankanawnawa pian ipaslep iray moral a prinsipyo ed ananak da.—Nengnengen met so Deuteronomio 6:6, 7.
Malinew so ag-onkupas a simbawa na Biblia ed atateng. Nakaukolan na ananak so agmanguman-uman tan maaron disiplina. Ipapanengneng na praktikal ya eksperiensia a say ontan a konseho et talagan epektibo.c
Panalona ed Saray Babeng a Mangaapag ed Totoo
Saray totoo natan so naapag lapud saray babeng ed rasa, nasyon, tan etniko. Saratan ya artipisyal a pader so amatulo ed panagpatey ed inosintin totoo diad panbabakal ed sankamundoan. Diad pangonsidera ed agawad apalabas, talagan ombebetel so panilalo ed lalaki tan bibii na nanduruman rasa tan nasyon a manpapasenan tan mantratratoan bilang parpariho. “Say solusyon,” kuan na sakey ya Aprikanon estadista, “et walad kapusoan tayo.”11 Balet aliwan mainomay a pasimbaloey kapusoan na totoo. Balet, konsideraen no panon a say mensahe na Biblia et onaapelo ed puso tan mamabayubo’d panpaparay kanonotan.
Say bangat na Biblia a say Dios “ginawa [to] manlalapu’d sakey a too so kada nasyon na totoo” et iwaklit toy dinanman ya ideyan inkasuperyor na rasa. (Gawa 17:26) Ipapanengneng ton wala labat lay saksakey a rasa—say atooan a rasa. Papasesegen itayo ni na Biblia a ‘magmaliw ya umaalig ed Dios,’ ya inkuanto: “[Sikato] anggapo so pangiduma to ed saray totoo, noag ingen dia ed balang nasyon akoen to so antakot ed sikato tan manggawa na matunong.” (Efeso 5:1; Gawa 10:34, 35) Diad saramay mangipapapuso ed Biblia tan talagan manggugunaet a manbilay unong ed saray bangat to, sayan pikakabat et walaan na manamakasakey ya epekto. Inimpluensyaan toy sankaaraleman a parti, say puso na too, a mangeekal ed ginaway-too iran babeng a mangaapag ed totoo. Konsideraey sakey ya alimbawa.
Sanen inggapo nen Hitler so bakal ed intiron Europa, walay sakey a grupo na Kristianos—Tastasi nen Jehova—a sipepekder ya ag-akibiang ed panamatey ed inosintin totoo. Sikaray ‘agmangitagey na kampilan’ sumpad kapara ran too. Ontan so talindeg da lapud pilalek dan paliketen so Dios. (Isaias 2:3, 4; Miqueas 4:3, 5) Talagan panisiaan day ibabangat na Biblia—ya anggapoy nasyon odino rasa a magmaong nen say sananey. (Galacia 3:28) Lapud talindeg dan manangaroy-kareenan, saray Tastasi nen Jehova so kabiangan ed inmuunan inkulong ed panangipangawan iran kampo.—Roma 12:18.
Balet aliwan amin a mankuan a manutumbok ed Biblia et ontan so talindeg da. Kayarin tuloy na Guerra Mundial II, onia so insulat nen Martin Niemöller, kleron Protestantin Aleman: “Siopaman a labay ton tetelen so Dios lapud [saray bakal] so agmakaamta, odino agmalabay a mangamta, ed Salita na Dios. . . . Saray Kristianon Iglesia, diad indalan na dakel a panaon, so nanboluntaryo ed panamendisyon ed saray bakal, tropa, tan armas tan . . . nampikasi ed agmakristianon tuloy a dalan parad kaderal na kakabusol da ed bakal. Amin na saya et kasalanan tayo tan kasalanan na atateng tayo, balet pihon agnatetel so Dios. Tan sikatayoran Kristiano natan so kababaing ed imaton na natatawag a sektan singa say Earnest Bible Students [Tastasi nen Jehova], a nilasus tan nilibo ed sikara so inkulong ed panangipangawan iran kampo tan inatey ni [ingen] lapud ag-panagserbi ed bakal tan agpamaltog na totoo.”12
Anggad natan, kabkabat iray Tastasi nen Jehova ed impanaagi ra, a mamapakasakey ed saray Arabo tan Judio, Croatiano tan Serbo, Hutu tan Tutsi. Balet, mabulos a bibidbiren na Tastasi a say ontan a pankakasakey et posibli, aliwan lapud sikaray magmaong nen say arum, noagta lapud sikaray papakiwasen na pakayari na mensahe Biblia.—1 Tesalonica 2:13.
Praktikal a Giya a Mamapaaligwas ed Maong a Panag-isip
Say pisikal a bunigas na sakey so mabetbet ya aapektaan na kabunigasay isip tan emosyon. Singa bilang, nalmoan ed sientipikon pirmin impanaral so makapasakit ya epektoy sanok. “Isusuhiri na maslak a walan ebidensia a saray totoon mapasnok et walad baleg a risgan mansakit ed puso (ontan met ed arum a sakit) lapud nanduruman rason, pati indaiset na kakaaro, onloor so pisikal ya epekto to’d sikara sano onsanok ira, tan pinmalalon inkalablabas ed agagamil a mangirisga ed bunigas,” so inkuan nen Dr. Redford Williams, Director of Behavioral Research diad Duke University Medical Center, tan say asawa to, si Virginia Williams, ed libro dan Anger Kills.13
Nilibon taon sakbay na satan a sientipikon pirmin impanaral, say Biblia, diad simpli balet malinew iran termino, so angikonekta ed kipapasey emosyon tayo tan pisikal a bunigas tayo: “Say mareen a puso sikato so bilay na laman; balet say siblet sikato so inkabulok na saray pukel.” (Uliran 14:30; 17:22) Diad makabat a paraan, isisimbawa na Biblia: “Tundaan mo so petang na ulo,” tan “Agka mangganat ed pusom a manpasnok [odino “onsanok,” King James Version].”—Salmo 37:8; Eclesiastes 7:9.
Lugan met na Biblia so makatunongan a simbawa parad panangontrol na sanok. Alimbawa, onia so ibabaga na Uliran 19:11: “Say kalakal [aralem a pakatalos, NW] na too manggawa ed sikaton matantan a manpasnok; et gayaga to so pamalabas na pakalukso.” Say Hebreon salita parad “aralem a pakatalos” so inala manlapud berbon mangipapaimano ed “pikakabat ed rason” parad sakey a bengatla.14 Say makabat a simbawa et: “Nonoten sakbay ya onkiwas.” Say panbanikel a talosay rason no akin a mansasalita odino onkikiwas so arum ed ontan a paraan so makatulong ed sakey a magmaliw a lalon mapasensiya—tan mamakepay isanok.—Uliran 14:29.
Say sananey nin praktikal a simbawa et naromog diad Colosas 3:13, a kuanto: “Mantetepelan so sakey tan sakey, tan manpeperdonaan so balang sakey.” Kabiangay bilay iray samet a pakaingongotan. Say balikas a “mantetepelan” so mangisusuhiri a pasensiyaan iray bengatlan kasyodot tayo ed arum. Say “pamerdona” et kabaliksan toy pamalabas ed panimbel. No maminsan et makabat so pamalabas ed sanok imbes ya em-eman iratan; sano em-emay sanok et lalon nabelatan tayo.—Nengnengen so kahon a “Praktikal a Giya Parad Atooan a Relasyon.”
Natan, dakel so panlalapuan na konseho tan giya. Balet tuan nikadkaduma so Biblia. Saray konseho to so aliwa lambengat a teorya, nisay say simbawa to so mamasakit ed sikatayo ed kapiganman. Imbes, say kakabatan to et napapaneknekan a “napanmatalkan a tuloy.” (Salmo 93:5, NW) Sakey ni, say konseho na Biblia et ag-onkupas. Anggaman akompleto itan ed ngalngalin 2,000 taon lay apalabas, saray salita to so siansian onaplika. Tan saratan so parihon onaaplika anggan antoy kolor na baog tayo odino bansa a panaayaman tayo. Saray salita na Biblia met so walaay pakayari—pakayarin pagmaliwen ton magmaong so totoo. (Hebreos 4:12) Sirin say panbasa tan pangiyaplika ed saray prinsipyo na satan a libro so mamaaligwas na kualidad na bilay mo.
[Saray paimano ed leksab]
a Say Hebreon salitan da·vaqʹ, nipatalos dia a “yamong,” “et kabaliksan toy pikasakey ed sakey diad aro tan katooran.”4 Diad Griego, say salitan nipatalos a “miamong” diad Mateo 19:5, NW et misiglaotan ed kabaliksay salita ya “ibeket,” “isemento,” “pankasakeyen a malmalet.”5
b Diad panaon na Biblia, say salitan “panaklay” (diad Hebreo, sheʹvet) et kabaliksan toy “bislak” odino “tayukor,” a singa ed uusaren na managpastol.10 Diad sayan konteksto say panaklay a walaay autoridad et isusuhiri toy maaron panangigiya, aliwan pirmin inkaruksa.—Ikompara so Salmo 23:4.
c Nengnengen iray kapitulon “Ipasal Iray Anak Yo Manlapud Inkaugaw,” “Tulongan so Tinedyer Mon Ombulaslas,” “Wala Ta so Rebelde ed Abung?”, tan “Protektaan Mo so Pamilyam Manlapud Makaderal Iran Impluensya” ed libron Say Sekreto na Liket ed Pamilya, impalapag na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Blurb ed pahina 24]
Iyoopresi na Biblia so malinew, makatunongan a konseho ed bilay na pamilya
[Kahon ed pahina 23]
Pakabidbiran na Mabunigas Iran Pamilya
Pigaran taon lay apalabas walay edukador tan espisyalista ed pamilya a nanggawa na malaknab a panagsurbi a ditan et masulok a 500 propesyonal a managkonseho ed saray pamilya so kinerew a mankomento ed saray walnan naobserbaan da ed “mabunigas” iran pamilya. Makapainteres, ta dakel ed saray walnan nilista et saray abayag lan irerekomenda na Biblia.
Say maong a pitatalosan so sankamanunaanan, pati say epektibo iran metodoy pipupulangan ed agpantatalosan. Say kaslakan a metodon naromog ed mabunigas iran pamilya et say “agni onuugip no sipapasnok ni ed sananey,” so inkuan na autor na surbi.6 Ingen, masulok a 1,900 taon lay apalabas, onia so insimbawa na Biblia: “Onsanok kayo, ingen ta agkayo mankasalanan; agkomon onselek so agew a sipapasnok kayo ni.” (Efeso 4:26) Diad panaon na Biblia saray agew so kinalkula manlapud kaselek na banwa ya anggad ontumbok ya iselek. Kanian, abayag la sakbay a naaralan na moderno iran eksperto ed pamilya, sikakabat ya isisimbawa na Biblia: Tampol a solbaren iray manangapag a bengatla—sakbay a manampot so agew tan onggapoy sananey.
Saray mabunigas a pamilya “so agmangisisingbat na posiblin makapasanok iran tema sakbay iran onalis odino sakbay ya onugip,” so naimano na autor. “Paulit-ulit kon narerengel so balikas a ‘dugan panaon.’”7 Ag-amta na ontan iran pamilya a nikekelyaw day proberbio na Biblia a nirekord ed masulok a 2,700 taon lay apalabas: “Singara mansanas a balitok ed pilak iran ukit so salitan nisalita diad dugan panaon.” (Uliran 15:23; 25:11) Sayan panangipareng so nayarin ontukoy ed saray binmalitok ya adorno ed uhas na niukit iran mansanas ed pilak iran bandehado—mabmabli tan mararakep a kaykayarian ed panaon na Biblia. Ipapasabi toy karakpan tan kablian na saray salitan nibalikas diad matukoy a panaon. Diad makapadesdes iran sirkumstansia, saray suston salita ed suston panaon so mabmabli.—Uliran 10:19.
[Kahon ed pahina 26]
Praktikal a Giya Parad Atooan a Relasyon
‘Ongiwgiw (onsanok, NW) kayo, balet agmankasalanan. Mitalosan kayo ed puso yo, diad dukolan yo, tan mandeen.’ (Salmo 4:4) Diad kaslakan iran kaso a manasaglawi ed ankelag iran pakaopendian, makabat a dangkaan yoray salita yo, diad ontan et napaliisan so emosyonal ya irangan.
“Wala so mansalita a botaktak a singa saray kasaksak na kampilan; balet say dila na makabat sikato so kasil.” (Uliran 12:18) Nonoten sakbay kan mansalita. Saray bengat-bengat a salita so makasugat ed arum tan maneral na pankakaaro.
“Say mabanayar ya ebat ipaliis to so sanok, balet say masagapsap a salita patuloen to so sanok.” (Uliran 15:1) Nakakaukolan so panagtepel ta pian matamoy ya onebat, balet say ontan a kurang so mabetbet a mamakepa ed saray problema tan pawalaen toy mareen a siglaotan.
‘Say gapo na kolkol (sangsangan, NW) et singa pangibulos na sakey ed danum; kanian sakbay [ya ombetag] so kolkol, paulyan (taynan, NW) ka la.’ (Uliran 17:14) Makabat so iyarawim ed delikado a situasyon sakbay ya ompetang so ulom.
“Agmasiglat ya onimbel; ta say imbel et eem-eman na saray maatiw.” (Eclesiastes 7:9, The New English Bible) Mabetbet a manunaan so emosyon nen say aksion. Say toon masinti et maatiw, ta satan a kurang et mansumpal ed bengat-bengat iran salita odino kiwas.
[Litrato ed pahina 25]
Saray Tastasi nen Jehova so kabiangan ed inmuunan inkulong ed panangipangawan a kampo