Tulongan so Tinedyer Mon Ombulaslas

1, 2. Antoran angat tan antoran gayaga so nitarok na saray taon na inkatinedyer?

SAY pakawalaan na tinedyer ed abung so duman tuloy ed pakawalaan na limay-taon odino anggan say samploy-taon. Itatarok na saray taon na inkatinedyer iray angat tan problema, balet ta makapangitarok met ira na saray gayaga tan tumang. Ipapanengneng na saray alimbawa a singa di Jose, David, Josias, tan Timoteo a saray kalangweran so makapan-akton responsabli tan nawalaan na maabig a siglaotan ed si Jehova. (Genesis 37:2-11; 1 Samuel 16:11-13; 2 Arari 22:3-7; Gawa 16:1, 2) Dakel a tinedyer natan so mamapaneknek ed parehon punto. Anganko et kabat mo so pigara ed sikara.

² Ingen, parad pigara saray taon na inkatinedyer so magulo. Saray katayatdang so makakasagmak na marakep tan makapuy a liknaan. Labay na tinedyer a lalaki tan bibii so magmaliw a lalon independenti, tan nayarin agda labay iray panangigetar ya impasen ed sikara na atateng da. Ingen, saratan a tobonbalo so siansian agni eksperiensiado tan mankaukolan na maaro tan maanos a pananulong na atateng da. On, saray taon na inkatinedyer so nayarin magmaliw a makapaliket, balet saratan met so nayarin magmaliw a makapawetwet​—namparan parad atateng tan parad saray tinedyer. Panon a natulongan iray tobonbalo legan na sarayan taon?

3. Diad anton dalan a makapangiter so atateng ed say katayatdang ya ilalak da na maabig a pankanawnawa ed bilay?

³ Saray atateng ya ontutumbok ed konseho na Biblia so mangiiter ed katayatdang ya ilalak da na sankaabigan a posiblin pankanawnawan onaligwas a sitatalona ed saratan a subok ed responsablin inkawala-la’d-edad. Diad amin a daldalin tan legan na amin a peryodoy panaon, saray atateng tan tinedyer a mankakasakey ya angiyaplika ed saray prinsipyo na Biblia so nabebendisyonan na itatalona.​—Salmo 119:1.

MATUA TAN PRANGKAN PITATALOSAN

4. Akin a say kompidensyal a tongtongan so nagkalalon importanti legan na saray taon na inkatinedyer?

⁴ Ibabaga na Biblia: “Wala so pakadismayaan ed saray plano no iner ya anggapo so kompidensyal a tongtongan.” (Uliran 15:22) No say kompidensyal a tongtongan so kapilitan sano saray anak et ugaw ni, satan so nagkalalo lan makana ed panaon na inkatinedyer​—sano saray ugugaw ni so maseguron manguusar na daiset a panaon ed ayaman tan dakel a panaon a kaibay kakaaro ed eskuelaan odino arum a kakaulop. No anggapo so kompidensyal a tongtongan​—anggapo so matua tan prangkan pitatalosan ed baetan na ananak tan atateng—​saray tinedyer so magmaliw a dayo ed loob na abung. Kanian panon a napansiansian akalukas iray paralanan na pitatalosan?

5. Panon a saray tinedyer so napapaseseg a manmoria ed pamaakaran na pitatalosan ed atateng da?

⁵ Namparan nepeg a manumpal iray tinedyer tan atateng ed betang da ed saya. Tua, nayarin naimano na saray katayatdang a mas mairap so mitongtong ed atateng da nen say sanen sikaray ugaw ni. Anggaman kuan, tandaan a “sano anggapo so marunong a panangiwanwan, saray totoo so napelag; balet wala so kilalaban diad karaklan na saray managkonseho.” (Uliran 11:14) Sarayan salita so onaaplika ed amin, ugaw man odino matatken. Saray tinedyer a makamoria ed saya so makatalos a kaukolan da ni marunong a panangiwanwan, ta sikaray nidudunget ed mas komplikado iran isyu nen say diad linmabas la. Kaukolan dan bidbiren a saray mananisian ateng da so kualipikadon tuloy bilang managkonseho lapud sikaray mas eksperiensiado ed bilay tan apaneknekan da la so maaron panangiyansakit da ed loob na dakel a taon. Kanian, diad sayan kipapasen la ed bilay da, saray makabat a tinedyer so ag-onarawi manlapud atateng da.

6. Anton awawey so kaukolan a niwala ed makabat tan maaron atateng no nipaakar ed pitalosan ed saray tinedyer da?

⁶ Say lukas a pitatalosan et kabaliksan ton say ateng so manggunaet a wadtan sano nakaukolan na tinedyer so mitongtong. No sakey kan ateng, seguroen ya anggan panon diad dapag mo et say pitatalosan so lukas. Nayarin saya so aliwan mainomay. Kuan na Biblia a wala so “sakey a panaon ya ideen tan sakey a panaon a mansalita.” (Eclesiastes 3:7) Sano liknaen na tinedyer mo a panaon lay mansalita, nayarin panaon met lan sikay mandeen. Anganko et inggeter mo la itan a panaon nilikud ed personal a panagaral, panagrelaks, odino pankimey ed kaliberliber na abung. Balet, no labay na ugaw ni a mitongtong ed sika, panggunaetan ya iyarunsa iray planom tan talinengen. Tano andi, nayarin agto la salien lamet. Nonoten so uliran nen Jesus. Diad sakey ya inkagawa, ineskedyul to so panrelaks. Balet sanen sinmabi totoon namumungkog pian ondengel ed sikato, impaleen to so panpainawa tan binangatan to ira. (Marcos 6:30-34) Momoriaen na maslak a tinedyer a saray ateng da et okupadon tuloy, balet kaukolan da so napaseguroan a saray atateng da et wadtan ira no nakaukolan da ra. Kanian, magmaliw a wadtan tan magmaliw a makatalos.

7. Anto so nakaukolan a paliisan na atateng?

⁷ Salien a nonoten no anto ka sanen sika so sakey a tinedyer, tan agmo paaandien so panpaelek mo! Talagan panggayagaan na atateng so pituyaw ed ananak da. Sano wala so liwas, panon so panguusar ed satan na atateng? No lawas labay dan usaren so liwas da ed panggawa na bengabengatla ya agmangipila ed pamilya ra, saray tinedyer da so tampol a makaimano. No nibaga na saray katayatdang a saray kaaro ed eskuelaan so walaan na galang parad sikara nen saray ateng da, sikaray maseguron naproblemaan.

NO ANTO SO ITONGTONG

8. Panon a say panangapresya ed inkamatua, impasyan kimey, tan manepeg a kondukta so nipaslep ed ugugaw?

⁸ No ag-impurek na atateng ed ananak da so pakatalos parad inkamatua tan impasyan kimey, segseguradon kaukolan dan gawaen itan legan na saray taon na inkatinedyer. (1 Tesalonica 4:11; 2 Tesalonica 3:10) Makana met parad sikaran seguroen a saray anak da so sigpot-puson manisia ed kaimportantian na panbilay unong ed moral tan malinis a bilay. (Uliran 20:11) Makapitalosan a tuloy so ateng ed sarayan lawak diad panamegley na alimbawa to. No panon a saray agmananisian asawan lalaki so nayarin “natalon andian na salita diad panamegley na say kondukta na kaasawaan da,” ontan met a naaralan na saray tinedyer iray dugan prinsipyo diad panamegley na kondukta na atateng da. (1 Pedro 3:1) Ingen, say alimbawan mismo so agbalot magenap, ta saray anak so niwawalwal met ed dakel a mauges ya alimbawa tan ed panedelap na makapaayat a propaganda ed paway na ayaman. Kanian, nakaukolan ya amtaen na maasikason atateng iray panmoria na saray tinedyer da ed nanenengneng tan narerengelan da, tan mankakaukolan iya na makabaliksan a tongtongan.​—Uliran 20:25.

9, 10. Akin a kaukolan a seguroen na atateng ya ibangat so ananak da nipaakar ed saray seksual a pamaakaran, tan panon dan nagawaan iya?

⁹ Nagkalautlan tua iya no nipaakar ed seksual iran pamaakaran. Atateng, kasin nababaingan yon singbatey nipaakar ed sekso ed ananak yo? Iyan la bilang ya ontan, pansagpotan a gawaen itan, ta seguradon naaralan na saray kalangweran yo itan a tema ed sananey. No agda naaralan itan ed sika, siopa so makaamta’d apikewet ya impormasyon a nagamoran da? Diad Biblia, ag-ipapaliis nen Jehova iray pamaakaran nipaakar ed sekso, tan anggan saray ateng.​—Uliran 4:1-4; 5:1-21.

¹⁰ Maong ta lugan na Biblia so malinew a panangigiya diad lawak na seksual a kondukta, tan nipapalapag la na Watchtower Society so dakel a makatulong ya impormasyon a mangipapanengneng a sayan panangigiya so siansian onaaplika ed modernon mundo. Akin ya ag-usaren iyan tulong? Alimbawa, akin ya ag-irepaso ed anak yo iray matukoy ya kapitulo ed Volume 1 tan 2 na libron Questions Young People Ask​—Answers That Work? Nayarin sililiket kayon nasurprisa ed saray resulta.

11. Anto so sankaepektiboan a paraan parad atateng a nibangat day ananak da no panon a lingkoran si Jehova?

¹¹ Anto so sankaimportantian a teman nepeg a singbaten na atateng tan ananak? Tinukoy itan nen apostol Pablo sanen insulat to: “Mantultuloy yon pabalegen [iray anak yo] diad say disiplina tan manametek-kanonotan nen Jehova.” (Efeso 6:4) Kaukolan a mantultuloy ya aralen na ananak so nipaakar ed si Jehova. Nagkalautla, nakaukolan dan aralen a sikatoy aroen, tan nepeg a labay dan panlingkoran. Dia, met, dakel so naaralan diad panamegley na alimbawa. No naiimano na saray katayatdang a saray atateng da et mangaaro ed Dios ‘tekep na interon puso ra tan ed interon kamarerwa ra tan ed interon kanonotan da’ tan saya et mamapawala na maong a bunga ed kabibilay na atateng da, maseguron sikaray naimpluensyaan a manggawa met na ontan. (Mateo 22:37) Mipadpara, no nanengneng na kalangweran a saray atateng da et walaan na makatunongan a panmoria ed materyal a bengabengatla, ya iyuuna ni so Panarian na Dios, natulongan ira a mamaaligwas na parehon awawey ed mental.​—Eclesiastes 7:12; Mateo 6:31-33.

12, 13. Antoran punto so nepeg a pansiansiaen ed nonot no say panagaral na pamilya so kaukolan ya ontalona?

¹² Say sinimban panagaral na pamilya ed Biblia so matalonggaring a tulong diad pangipasabi ed saray espiritual a kablian ed saray kalangweran. (Salmo 119:33, 34; Uliran 4:20-23) Say pakawalaan na ontan a regular a panagaral so makana. (Salmo 1:1-3) Nepeg a moriaen na atateng tan ananak da a say panagaral na pamilya so manunaan ni nen say arum nin niyeskedyul ya aktibidades, aliwan onsasaginonor. Niarum ni, say dugan awawey so makana no say panagaral na pamilya et magmaliw ya epektibo. Inkuan na sakey ya ama: “Say sekreto et say konduktor so mamayubo na relaks ingen marespeton atmospera legan na panagaral na pamilya​—impormal balet ta seryoso. Say suston inkabalansi so aglawas mainomay a dampoten, tan mabetbet a saray kalangweran so nakaukolan a mangitukoy ed awawey da. No saray bengatla et aliwan maong ed inmuna odino ed komadua, mantultuloy tan manilalo ed onsublay a pankanawnawa.” Saya met lanlamang ya ama so nankuan a diad pikakasi to sakbay na kada aral et ispisipikon kinerew to so tulong manlapud si Jehova pian nawalaay dugan panmoria so amin a nalalanor.​—Salmo 119:66.

¹³ Say panangikondukta na panagaral na pamilya so responsabilidad na mananisian atateng. Tua, nayarin ag-apalangkapan so arum ya atateng a magmaliw a managbangat, tan mairap parad sikara so pakaromog na paraan a pagmaliwey panagaral na pamilya a makapainteres. Anggaman kuan, no inaro yoray tinedyer yo “diad gawa tan katuaan,” panpilalekan yon tulongan ira ed mapaabeba tan matuan dalan diad iyabante ed espiritual. (1 Juan 3:18) Nayarin tunggal paminsan et manreklamo ra, balet maseguron naimano ra so aralem ya interes yo parad pankaabigan da.

14. Panon a say Deuteronomio 11:18, 19 so niyaplika sano itotongtong iray espiritual a bengatla ed saray tinedyer?

¹⁴ Aliwa lambengat a say panagaral na pamilya so panaon na pangitongtong ed saray pamaakaran na importanti ed espiritual. Kasin nanonotan yo so ganggan nen Jehova ed atateng? Inkuanto: “Nepeg mon iyaplika irayan salita ed pusom tan diad kamarerwam tan ibedber iratan bilang tanda ed limam, tan nepeg dan onkana bilang pinagkabedber ed nanleetan na saray matam. Nepeg mo met ya ibangat iratan ed saray anak mo, ta pian nitongtong mo iratan sano manyudyurong ka ed abung mo tan sano manaakar ka ed dalan tan sano ondukol ka tan sano ombangon ka.” (Deuteronomio 11:18, 19; nengnengen met so Deuteronomio 6:6, 7.) Agkabaliksan na saya a naynay a sermonan na atateng iray anak da. Noagta say maaron ulo na pamilya so lawas kaukolan ya aliston gawaen toray pankanawnawan napabiskeg so espiritual a panmoria na pamilya to.

DISIPLINA TAN RESPETO

15, 16. (a) Anto so disiplina? (b) Siopa so responsabli parad panangipakurang na disiplina, tan siopay akanresponsabilidad ed pamaseguron satan so naunor?

¹⁵ Say disiplina so panangipasal a mangokorehi, tan lalaktipen to so pitatalosan. Mas sasaglawien na disiplina so panangorehi nen say pananusa​—anggaman nayarin kapilitan so dusa. Saray anak yo so nankaukolan na disiplina sanen sikaray ugaw ni, tan natan ta sikara lay tinedyer, siansian kaukolan da itan ed arum a porma, anganko mas ni. Amta na makabat iran tinedyer a saya so tua.

¹⁶ Oniay kuan na Biblia: “Siopaman a makulangkulang so agmanrerespeto ed disiplina na ama to, balet siopaman a mangikuenta ed panamaat so makabat.” (Uliran 15:5) Dakel so naaralan tayo manlapud sayan kasulatan. Ipapanengneng ton niiter so disiplina. Agnayarin ‘ikuenta [na tinedyer] so panamaat,’ no agniiter itan. Iiter nen Jehova ed atateng so responsabilidad ed panangipakurang na disiplina, nagkalautla ed ama. Balet, say responsabilidad na italineng ed satan a disiplina so kien na tinedyer. Makapanaral ni tan makapanggawa na mas daiset a lingo no talinengen to so makabat a disiplina na ama tan ina to. (Uliran 1:8) Kuan na Biblia: “Samay mangikakaindan na disiplina so onlad kairapan tan kipabaing, balet say sakey a mantultuloy ed panamaat et satan a sakey so nigloria.”​—Uliran 13:18.

17. Anton inkabalansi so kaukolan a magmaliw a kalat na atateng sano manidisiplina?

¹⁷ Sano manidisiplina ed saray tinedyer, nakaukolan na atateng so magmaliw a balansi. Nepeg dan paliisan so pagmaliw ya ontanlan istrikto a napasyodot da so ilalak da, anganko et nadarel da ni ingen so dilin-kompiyansa na ananak da. (Colosas 3:21) Tan ingen aglabay na atateng so magmaliw a sobran maabuloy a saray anak da et onkulang na makanan panangipasal. Say ontan ya inkamaabuloy so makaderal. Oniay kuan na Uliran 29:17: “Kastigoen moy anak mon laki tan iyan to ka ed inawa tan ikdan to kay lalon liket ed kamarerwam.” Balet, kuan na bersikulo 21: “No say sakey et palamlaman toy aripen to ed inkatobonbalo a manpatuloy, diad kaunoran a bilay to sikato ni ingen so magmaliw ya agto amtay misalamat.” Anggaman sayan bersikulo so manotongtong nipaakar ed sakey ya aripen, parehon onaaplika itan ed siopaman a kalangweran ed loob na sankaabungan.

18. Diad anto a say disiplina so ebidensya, tan anto so napaliisan sano ipakurang na atateng so agmanguman-uman a disiplina?

¹⁸ Diad katuaan, say manepeg a disiplina so sakey a pruebay aro na atateng ed anak to. (Hebreos 12:6, 11) No sakey ka ya ateng, amtam a mairap a pansiansiaen so agmanguman-uman, makatunongan a disiplina. Nisesengeg ed kareenan, nayarin ompatnag a mas mainomay so pangiyabuloy ed bangar a tinedyer a gawaen so kaliktan to. Balet, diad panakar na panaon et say ateng ya ontumbok ed sayan onsaginonor a kurang so manani na sankaabungan ya agnakontrol.​—Uliran 29:15; Galacia 6:9.

MANKIMEY TAN MANGGALAW

19, 20. Panon a sikakabat a napidenengan na atateng so pamaakaran na panliliket parad saray tinedyer da?

¹⁹ Diad asasakbay a panaon saray anak so kaslakan ya iilaloan ya ontulong ed loob na ayaman odino diad kaumaan. Natan dakel a tinedyer so walaan na agnaasikason liwas. Pian okupaan itan a panaon, mangitatarya so komersyal a mundo na alay karakel iran materyal pian okupaan so liwas. Niarum ed saya et say bengatlan daiset a kablian so ipapasen na mundo ed saray estandarte na Biblia ed moralidad, tan walaan kayo na pormula parad potensyal a desyang.

²⁰ Kanian, say makabat ya ateng et pansiansiaen ton sikatoy akankanepegan ed pinal a pandesisyon nipaakar ed panagligliwaan. Balet, aglilingwanan a say tinedyer et ombabaleg. Kada taon, maseguron iilaloan to so pantrato ed sikaton singa sakey a wala-la’d-edad. Kanian, makabat parad sakey ya ateng a mangiyabuloy na kawayangan ed panpili na panagligliwaan legan na itatatken na tinedyer​—basta saratan a pinili so mangisisindag na aligwas ed espiritual ya inkatatken. No maminsan, say tinedyer so nayarin manggawa na agmakabat a panpili diad musika, pililimog, tan arum nira. Sano nagagawa iya, nepeg ya isingbat itan ed tinedyer ta pian magmaong iray panpili diad arapen.

21. Panon a say inkamakatunongan ed sukat na panaon ya uusaren ed panagligliwaan so manprotekta ed tinedyer?

²¹ Kaunongan a panaon so nigana parad panagligliwaan? Diad arum a daldalin saray tinedyer so nipaarap a manisian sikaray atituloan ed tuloytuloy a panliliket. Kanian, say sakey a katayatdang so makapanplano ed eskedyul to ed mantutumbokan a “good time.” Akauley so atateng a mangipasabi ed leksion a say panaon so kaukolan ya usaren met ed arum a bengabengatla, a singa say pamilya, personal a panagaral, pililimog ed totoon matatken ed espiritual, saray Kristianon miting, tan saray kimey ed sankaabungan. Saya so mangipaliis ed “likeliket ed sayan bilay” manlapud katikel na Salita na Dios.​—Lucas 8:11-15.

22. Diad anto a kaukolan a balansi so panagligliwaan ed bilay na tinedyer?

²² Inkuan nen Arin Solomon: “Asabin akabatan ko ya anggapoy magmaong parad sikara nen say panliket tan panggawa na maong legan na bilay na sakey; tan ontan met a kada too so nepeg a mangan tan oninum tan nengnengen so maong ed amin ya impasyan kimey to. Satan so regalo na Dios.” (Eclesiastes 3:12, 13) On, say panliket so kabiangan na balansin bilay. Balet ontan met ed impasyan kimey. Dakel a tinedyer natan so agmakakaaral ed inkapenek a naala ed impasyan kimey odino say liknaan na dilin-respeto ya onsasabi manlapud panamenben tan panresolbi ed problema. Arum so agnaikdan na pankanawnawa a mamayubo na sakey a dunong odino trabaho a manuporta ed inkasikara ed saginonor a bilay. Nia so peteg ya angat parad ateng. Kasin nasegurom a say kalangweran mo so walaan na saratan a pankanawnawa? No makatalona kayo ed panagbangat ed tinedyer yo a pablien tan panggayagaan ni ingen so impasyan kimey, sikato so mamaaligwas na mabunigas a panmoria a mangitarok na legay-bilay iran gungguna.

MANLAPUD INKATINEDYER YA ANGGAD INKAWALA-LA’D-EDAD

23. Panon a napaseseg na atateng iray tinedyer da?

²³ Anggan walaray problema yo ed tinedyer yo, siansian tua so kasulatan: “Say aro so agbalot naumas.” (1 Corinto 13:8) Agbalot itutundan ipanengneng so aro ya agpanduaruwaan a nalilikna yo. Tepetan mo so inkasika, ‘Kasin akomplimentoan ko so kada ugaw ed saray itatalona to ed panamenben na saray problema odino pananalona ed saray babeng? Kasin aanamoten koray pankanawnawan mangibalikas na aro tan apresasyon ko parad ananak ko, sakbay na ilabas na saratan a pankanawnawa?’ Anggaman no maminsan et walaray agpantatalosan, no nalikna na saray tinedyer a napaseguroan na arom parad sikara, maseguron sikara so mangibales ed satan ya aro.

24. Anton Makasulatan a prinsipyo so tua bilang inkalapagan a totontonen diad panamabaleg na ugugaw, balet anto so nepeg a tandaan?

²⁴ Siempre, legay ibabaleg na ugugaw ed inkawala-la’d-edad, diad kaunoran et sikara so makapanggawa na ambelat a tuloy a desisyon parad inkasikara. Diad arum a kaso nayarin aglabay na atateng iraman a desisyon. Anto no desidien na anak da ya agla manlingkor ed si Jehova a Dios? Saya so nayarin nagawa. Anggan arum ed dilin espiritun ananak nen Jehova so angipulisay ed konseho to tan apaneknekan a rebelyoso. (Genesis 6:2; Judas 6) Saray anak so aliwan computer, a niprograman onkiwas ed labay tayon nagawa. Sikara so pinalsa tekep na kawayangan, responsabli ed arap nen Jehova ed saray nadesisyonan da. Siansia, tua so Uliran 22:6 bilang inkalapagan a totontonen: “Ipasal moy sakey ya ugaw a laki unong ed say dalan parad sikato; anggan sikatoy onmasiken sikatoy ag-onkasipa manlapud satan.”

25. Anto so sankaabigan a dalan parad atateng a nipanengneng so otang a linawa ed si Jehova ed pribilihyo na inkaateng?

²⁵ Kanian, ipanengneng mo sirin, so dakel ya aro ed ananak mo. Gawaen moy sankaabigan mon iyaplika iray prinsipyo na Biblia diad pamabaleg ed sikara. Mangiletneg na maabig ya alimbawa na maridios a kondukta. Diad ontan et naikdan moray anak mo na sankaabigan a pankanawnawa ya ombaleg bilang responsabli, matakot-ed-Dios a wala-la’d-edad. Satan so sankaabigan a dalan a nipanengneng na atateng so otang a linawa ra ed si Jehova ed pribilihyo na inkaateng.