-
Say Libro na PropesiyaLibron Parad Amin a Totoo
-
-
Say kadaanan a Babilonia so nagmaliw ya “alahas na panpanarian.” (Isaias 13:19, The New American Bible) Sayan onsasaknap a syudad so naromog diad panag-nigosyoan a rota manlapud Gulpo na Persia anggad Dayat Mediterano, ya onkakana bilang simpenay komersio na saray namparan komersianti ed dalin tan dayat ed baetan na Bukig tan Sagur.
Diad komapiton siglo K.K.P., say Babilonia et singa agnakobkob a kabiseray Impiryo na Babilonia. Akatarangka so syudad ed Ilog Eufrates, tan say danum na ilog so inusar a mamorma na maawang, aralem a banawang tan nansasangal a kanal. Niarum ni, say syudad so protektado na malaknab a sistema na doblin bakor, insan asuportaan na dakerakel a torin aguardiaan. Agpankelawan a liknaen na saray manaayam diman a maligen.
Anggaman kuan, diad komawalon siglo K.K.P., sakbay a niatagey so Babilonia ed kapantokan na gloria to, impasakbay nen propeta Isaias a say Babilonia so ‘panisen na panis na panamagbag.’ (Isaias 13:19; 14:22, 23) Diniskribi met nen Isaias so mismon paraay kagebay Babilonia. Saray managlusob so ‘mamaekat’ ed saray ilog to—say lapuan na binmanawang a depensa to—say syudad et mainomay lan lusoben. Inter ni ingen nen Isaias so ngaran na konkistador to—si “Ciro,” say matalonggaring ya ari na Persia, “a diad arap to et saray wangalan so nalukasan la tan anggaporay kaput a nikapot.”—Isaias 44:27–45:2, The New English Bible.
-
-
Say Libro na PropesiyaLibron Parad Amin a Totoo
-
-
“Sikato Naani Agla Natooan”
Antoy pansumpalan na Babilonia kayari kageba to? Onia so impasakbay nen Isaias: “Sikato naani agla natooan, agmet la napanayaman a manlapu ed kailalakan angga ed kailalakan. Saray Arabes [Arabo, NW] met ag-ira mangipaalagey na toldad’man; ni saray pastol agda met parokolen so saray ayep dad’man.” (Isaias 13:20) Singano agnapanisiaan, anggan panon, so pangipasakbay a say ontan a paborablin inkipasen a syudad et permaninti lan agnapanayaman. Kasin saray salita nen Isaias so nisulat kayarin naimatonan toy impankibalatar na Babilonia?
Kayari insalta nen Ciro, say atooan a Babilonia—anggaman makapkapoy—so nantultuloy ni ed loob na pigaran siglo. Tandaan a saray Dead Sea Scroll et ilalaktip day kompleton libro nen Isaias ya apetsaan na komaduan siglo K.K.P. Diad panaon a pansakal ed lukot, inuleyan na saray Parthiano so Babilonia. Diad inmunan siglo K.P., walay komunidad na saray Judio diman ed Babilonia, tan binmisita diman so managsulat na Biblia a si Pedro. (1 Pedro 5:13) Diad satan a panaon, say Dead Sea Scroll nen Isaias et kompleto la ed ngalngalin duaran siglo. Kanian, diad unonan siglo K.P., siansian agni kompleton nankibalatar so Babilonia, ingen say libro nen Isaias et abayag lan asumpal.a
Singa nipasakbay, diad kaunoran et nagmaliw labat a “loslosbo [na batobato]” so Babilonia. (Jeremias 51:37, NW) Unong ed Hebreon iskolar a si Jerome (komapat a siglo K.P.), diad agew to say Babilonia so sakey a panag-anupan a ditan so panliliberan na “ayayep ed amin a nengneng.”9 Kibalatar nin siansia so Babilonia anggad sayan agew.
Inatey lay Isaias sanen say Babilonia et andian lay manaayam. Balet saray deral na satan ya aminsan a makapanyarin syudad, ngalngalin 80 kilometro ed abalaten na Baghdad, diad modernon Iraq so mamapaneknek ed kasumpalan na saray salita to: “Sikato naani agla natooan.” Say panangipawil ed Babilonia bilang panagyat ed saray turista so nayarin manayat ed saray bisita, balet say “anak na anak” na Babilonia so atawtaw ed ando lan ando.—Isaias 13:20; 14:22, 23.
Diad ontan si propetan Isaias so agbasta angibalikas na agmalinew iran prediksion a nayarin onaplika ed antokaman a nagawa ed arapen. Agto met nirebisa so awaran pian ompatnag a singa propesiya. Isipen pa: Akin ya ipalaran na impostor so “panangipropesiya” na bengatlan agto balot nakontrol—a say makapanyarin Babilonia et agbalot napanayaman?
-