Kapitulo 33
Panangukom ed Balangkantis a Bantog ed Karelmengan
Pasingawey 11—Apocalipsis 17:1-18
Tema: Akalugan so Babilonia a Baleg ed ambalangan atap ya ayep a diad kaunoran et ompuliktar tan maneral ed sikato
Panaon na kasumpalan: Manlapud 1919 anggad baleg a kairapan
1. Anto so ipaparungtal na sakey ed saray pitoran anghel ed si Juan?
NEPEG a nikalbo lan amin so pitoran yaong na matunong a sanok nen Jehova! Sanen inkalbo na komanem ya anghel so yaong to ed kawalaan na kadaanan a Babilonia, matukotukoy ya insimbolo na satan so kadusa na Babilonia a Baleg legan a saray ebento so maples a mamapaarap ed kaunoran a bakal na Armagedon. (Apocalipsis 16:1, 12, 16) Maseguron saya met lanlamang ya anghel so mangipaparungtal natan no akin tan no panon ya ipaakseb nen Jehova iray matunong a panangukom to. Si Juan so mankelkelaw a maong ed ontumbok a narengel tan nanengneng to: “Tan dinmago so sakey ed saray pitora ya anghel a nanegna ed pitora a kopa [odino yaong], et akisalita ed siak, a kuan to, Gala dia, ipanengneng ko ed sika so kadusa na baleg a balangkantis a wala ya akayurong ed tapew na dakerakel a danum; a sikato so nanggawaan na lawan na saray arari ed dalin, tan saray manaayam ed dalin abuanges ira ed alak na impanlawan to.”—Apocalipsis 17:1 2.
2. Anto so paneknek a say “baleg a balangkantis” et (a) aliwan say kadaanan a Roma? (b) aliwan baleg a komersyo? (c) sakey a relihyoson muyongan?
2 “Baleg a balangkantis”! Akin ya ontan lan makapabigla so impanawag ed sikato? Siopa iya? Ipapasen na arum a sayan simbolikon balangkantis et say kadaanan a Roma. Balet say Roma et sakey a mapolitikon pakapanyari. Milalawanan iyan balangkantis ed saray arari ed dalin, tan mapatnag a kaiba ed saya iray arari na Roma. Nilikud ed saya, kayari na kaderal to, “saray arari ed dalin” so nikuan a mannangis ed kaandi to. Sirin, agnayarin sikatoy sakey a mapolitikan pakapanyari. (Apocalipsis 18:9, 10) Niarum ni, lapud sikatoy ninangisan met na saray managtagilako odino negosyante na mundo, agto nayarin irepresenta so baleg a komersyo. (Apocalipsis 18:15, 16) Anggaman ontan, nabasa tayo a ‘diad panag-anito to et apalingo to so amin a nasyones.’ (Apocalipsis 18:23) Saya so mangipalinew a say baleg a balangkantis et sankamundoan a relihyoson muyongan.
3. (a) Akin a nepeg a say baleg a balangkantis so mangisisimbolo ed nagkalalo ni nen say Iglesia Romana Katolika odino anggan say interon Kakristianoan? (b) Antoran Binababilonian doktrina so naromog ed maslak a relihyon ed Bukig tan ontan met ed saray sekta na Kakristianoan? (c) Anto so binidbir na Romano Katolikon kardinal a si John Henry Newman nipaakar ed lapuan na dakel iran doktrina, seremonya, tan ag-agamil na Kakristianoan? (Nengnengen so paimano’d-leksab.)
3 Dinan a relihyoson muyongan? Kasin sikato so Iglesia Katolika Romana, unong ya ibabaga na arum? Odino kasin sikatoy interon Kakristianoan? Andi, nepeg a sikatoy babaleg nen saraya pian napalikdo to iray amin a nasyones. Diad tua, sikatoy interon sankamundoan ya empiryo na palson relihyon. Say dakel iran Binababilonian doktrina tan ag-agamil a kaslakan ed saray relihyon ed sankadalinan so mangipapatnag a sikatoy nanlapu ed saray misteryo na Babilonia. Alimbawa, say panisia ed sipor ya ag-ipatey na kamarerwa na too, ed impiernon panagpairapan, tan ed trinidad a dirios, so naromog ed kaslakan iran relihyon ed Bukig tan ontan met ed saray sekta na Kakristianoan. Say palson relihyon, a ginmapo diad kadaanan a syudad na Babilonia, masulok lan 4,000 a taon so apalabas, et binmalbaleg a nagmaliw a modernon olimaw a matukotukoy a tinawag a Babilonia a Baleg.a Akin, balet, a sikatoy deneskribe ed makapadimlan termino a “baleg a balangkantis”?
4. (a) Diad antoran dalan ya akilawanan so kadaanan ya Israel? (b) Diad antoran alablabas a paraan ya akilawanan so Babilonia a Baleg?
4 Say Babilonia (odino Babel, a mankabaliksan na “Inkawetwet”) so amantok ed inkatalonggaring diad panaon nen Nabucodonosor. Sakey itan ya estado na nantekep a relihyon tan politika a walaan na masulok a sanlibo iran templo tan kapilya. Saray pari to so makapanyarin tuloy. Anggaman anggapo lan abayag so Babilonia bilang pakapanyari ed mundo, say relihyoson Babilonia a Baleg so mansiasiansia ni, tan mitunosan ed kadaanan a padron to, siansian panggugunaetan ton impluensyaan tan moldien iray mapolitikan pakurang. Balet kasin aabobonan na Dios so pibabali na relihyon ed politika? Diad Hebreon Kasulatan, nibagan say Israel so akibalangkantis sanen sikatoy akibiang ed palson panagdayew tan sanen sikatoy aki-alyansa ed saray nasyon, imbes a nanmatalek ed si Jehova. (Jeremias 3:6, 8, 9; Ezequiel 16:28-30) Say Babilonian Baleg so milalawanan met. Alablabas a ginawa to so antokaman ya impasen ton makagunggona pian nagamoran to so impluensya tan pakapanyari ed saray manuuley ya arari ed dalin.—1 Timoteo 4:1.
5. (a) Anton inkabantog so labalabay na saray relihyoson klero? (b) Akin a say pilalek a pagmaliw a prominente ed mundo et sakey a direktan isusumlang ed saray salita nen Jesu-Kristo?
5 Natan, saray relihyoson lider so maparanay a mankakampanya parad atagey a betang ed gobierno, tan diad pigaran bansa, sikaray kabiangan na gobierno, a membro ni ingen na kabinete. Nen 1988 et duaran bantog a klero na Protestanti so angandidato para presidente ed Estados Unidos. Labalabay na saray lider na Babilonia a Baleg so inkabantog; naynay a nanenengneng iray litrato ra ed saray publikon palapagan legan a miuulop ira ed saray prominentin politiko. Diad pidumaan, ag-akibabali si Jesus ed politika tan oniay inkuan to nipaakar ed saray babangatan to: “Ag-ira taga mundo, salanti unong ya agak taga mundo.”—Juan 6:15; 17:16; Mateo 4:8-10; nengnengen met so Santiago 4:4.
Modernon-Agew a ‘Pibabalangkantis’
6, 7. (a) Panon a say Nazi a Partido nen Hitler so nagmaliw a pakapanyari ed Alemanya? (b) Panon a say impipakna na Vatican ed Nazi Alemanya so akatulong ed impakadampot nen Hitler ed sankamundoan a pananguley?
6 Diad panamegley na pibabali to ed politika, say baleg a balangkantis so angitarok na pirmin kaermenan ed katooan. Alimbawa, konsideraen iray agawgawa a sengegan na intalindeg nen Hitler ed pakapanyari diad Alemanya—aliwliwa iran inkagawa a labay na arum a sigpot a buralen ed saray libro na awaran. Nen Mayo 1924 say Partido na Nazi so walaan na 32 a puesto ed Alemanyan Reichstag. Nen Mayo 1928, saraya so dinmaiset a nagmaliw a 12. Anggaman ontan, say Great Depression so nanliktob ed mundo nen 1930; diad impan-anamot ed satan, saray Nazi so makatantandan akaimwas, ya akala na 230 ed 608 a puesto diad eleksion ed Alemanya nen Hulyo 1932. Kayarin tuloy na satan, say datin chancellor odino pangulo na Alemanya a si Franz von Papen, a sakey a Militar na Papa, so tinmulong ed saray Nazi. Unong ed saray historyador, inugagep nen von Papen so sakey a balon Masanton Romanon Empiryo. Say mismon aganon impanuley to bilang pangulo et sinmaew, kanian natan et sikatoy maniilalon makagamor na pakapanyari diad panamegley na saray Nazi. Nen Enero 1933, nala toy suporta na saray makapanyari ed industriya parad si Hitler, tan diad panamegley na masilib iran taktika et sineguro ton napagmaliw si Hitler a pangulo na Alemanya nen Enero 30, 1933. Sikaton mismo so ginawan komaduan-pangulo tan inusar nen Hitler pian naalay suporta na saray grupo na Katoliko ed Alemanya. Diad loob na duay bulan kayarin awalaan na pakapanyari, binuyak nen Hitler so parliamento, impisok to iray nilibon onsusumpan lider ed panangipangawan iran kampo, tan ginapoan toy parungtalan a kampanya a pamairap ed saray Judio.
7 Nen Hulyo 20, 1933, apatnagan ya interesado so Vatican ed ombibiskeg a pakapanyari na Nazismo sanen si Cardinal Pacelli (a nagmaliw a Papa Pius XII ed saginonor) so nampirma diad Roma na sakey a paknaan ed baetan na Vatican tan Nazi Alemanya. Pinirmaan nen von Papen so dokumento bilang manangilaman nen Hitler, tan impagamor diman nen Pacelli ed si von Papen so atagey ya arkos na papa, salanti, say Engranden Krus na Uksoy na Pius.b Diad libro ton Satan in Top Hat, si Tibor Koeves so nansulat nipaakar ed saya, a kuanton: “Say Paknaan et baleg ya impanalo nen Hitler. Saya so sankaunaan a moral a suporta a naawat to manlapud arum a bansa, tan saya so nanlapud nitandoron tuloy a lapuan.” Kinaukolan na paknaan ya ekalen na Vatican so suporta to ed Catholic Center Party na Alemanya, sirin et aabobonan toy saksakey a partido nen Hitler a magmaliw ya “interon estado.”c Niarum ni et oniay inkuan na article 14 na satan: “Say pakaturo na saray arsobispo, obispo, tan say mipadpara ed saya so ipagamor lambengat kayarin sigpot a sineguro na gobernador, ya impuesto na Reich, ya anggapoy antokaman a panduaruwa no nipaakar ed inkalapagan a mapolitika iran ikokonsidera.” Diad kasampotan na 1933 (ya inyabawag nen Papa Pius XI a “Masanton Taon”), say suporta na Vatican so nagmaliw a baleg a sengegan na impakadampot nen Hitler ed sankamundoan a pananguley.
8, 9. (a) Panoy inkiwas na Vatican ontan met na say Iglesia Katolika tan saray klero to ed inkaruksa na Nazi? (b) Anton deklarasyon so impaibunog na saray obispon Aleman a Katoliko diad kagapo na Guerra Mundial II? (c) Antoy pinawala na relasyon na relihyon tan politika?
8 Anggaman walaray pigaran papari tan mamadre a namprotesta ed inkaruksa nen Hitler—tan nanirap lapud satan—say Vatican ontan met ed Iglesia Katolika tan say armada na klero to so balanglan aktibo odino maamot ya anuporta ed inkaruksa na Nazi, ya impasen dan sakey a salimbengan sumpad iyaaligwas na Komunismo ed dalin. Legan a kamkampanten walad Vatican, inabuloyan nen Papa Pius XII, ya agnasita so Holocaust odino palanit a panamatey ed saray Judio tan say maruksan panamasegsegang ed saray Tasi nen Jehova tan ed arum nira. Makapasurpresan misumlangan so ginawa nen Papa John Paul II sanen dinmalaw ed Alemanya nen Mayo 1987, ya inrayrayew to so sumpad-Nazi a talindeg na sakey a masimoon a pari. Anto so gagawaen na arum a nilibo-libon kleron Aleman legan na makapataktakot ya impanuley nen Hitler? Angitarya na pakalinewan ed sayan punto so sakey a sulat parad panagpastol ya impaibunog na saray obispo na Katolikon Aleman nen Setyembre 1939 sanen tinmerak so Guerra Mundial II. Onia so nabasa a kabiangan na satan: “Diad sayan importantin oras et papasesegen mi iray Katolikon sundalo a gawaen so obligasyon da bilang katutulok ed Fuehrer tan manparaan a mangisakripisyo ed interon inkatoo ra. Kekerewen mi ed saray Matoor a mikasakey ed masimoon iran pikakasi a say Madibinon Manangiwanwan so mangitonton komon ed sayan bakal ed abendisyonan a pananalo.”
9 Say ontan a Katolikon diplomasya so mangiyiilustra ed klase na pibabalangkantis na relihyon ed apalabas lan 4,000 a taon diad pangukuyong to ed mapolitikan Estado pian makagamor na pakapanyari tan bentaha. Say ontan iran relasyon na relihyon tan politika so amawala na malaklaknab a pambabakal, panamasegsegang, tan irap ed totoo. Agaylay panliket na katooan a say pangukom nen Jehova ed baleg a balangkantis so asingger la. Komon ta magano lan ipaakseb itan!
Akayurong ed Dakel a Danudanum
10. Antoray “dakerakel a danum” ya iilaloan na Babilonia a Baleg a pakasalimbengan to, tan anto so nagagawa ed saratan?
10 Say kadaanan a Babilonia so akayurong ed dakerakel a danum—say Ilog Eufrates tan dakel niran kanal. Salimbeng iraya ed sikato tan lapuan met na negosyo a mamapawala na kayamanan, anggad asabi sakey a labi et nakatan iratan. (Jeremias 50:38; 51:9, 12, 13) Say Babilonia a Baleg met so maniilalo ed “dakerakel a danum” a manalimbeng tan manpayaman ed sikato. Sarayan simbolikon danudanum et saray “baley, tan karaklan, tan nasyones, tan salita,” salanti, amin na saray minilmilyon a totoo ya inuleyan tan angalaan to na materyal a suporta. Balet sarayan danudanum met so naeekatan, odino ontutunda lan manuporta.—Apocalipsis 17:15; ikompara so Salmo 18:4; Isaias 8:7.
11. (a) Panon “a binuek [na kadaanan a Babilonia] so amin a dalin”? (b) Panon a ‘bubueken na [Babilonia a Baleg] so amin a dalin’?
11 Niarum ni, say daan a Babilonia so deneskribe bilang “sakey a kopa a balitok ed lima nen Jehova, a binuek to so amin a dalin.” (Jeremias 51:7) Pinaskar na kadaanan a Babilonia so kakaabay iran nasyon ya inumen iray panangipatnag nen Jehova na sanok to sanen tinatalo ira na kadaanan a Babilonia ed bakalan, a pinakapuy to ira a singa abuanges a totoo. Diad satan a pamaakaran, sikatoy nagmaliw ya instrumento nen Jehova. Say Babilonia a Baleg met so analtalo angga ed punton nagmaliw a sankamundoan ya empiryo. Balet seguradon sikatoy aliwan instrumento na Dios. Imbes, sikatoy nanlingkor ed “saray arari ed dalin” a relihyoson akilawanan to. Pinenek to irayan arari diad impangusar to ed saray tilan doktrina tan manangaripen ya ag-agamil to pian napansiansian maletey so dakel a totoo, “saray manaayam ed dalin,” a singa abuanges a totoo, ya unor-unor ed saray manuley da.
12. (a) Panon a natetel so sakey a sanga na Babilonia a Baleg ed Hapon diad impamaagus ed dakerakel a dala legan na Guerra Mundial II? (b) Panon a saray “danum” a manusuporta ed Babilonia a Baleg so inmekat diad Hapon, tan anto so resulta?
12 Say Shinto ed Hapon so mangitatarya na dugarugan alimbawa nipaakar ed saya. Impasen na adoktrinaan a sundalon Hapon bilang sankatagyan a galang so pangiter ed bilay to parad emperador—say supremon dios na Shinto. Legan na Guerra Mundial II, ngalngalin 1,500,000 iran sundalon Hapon so inaatey ed bakal; minoria na amin lawarin too a makapabaing so onsuko. Balet bilang resulta ed inkatalo na Hapon, si Emperador Hirohito so apaskar a babawien so ibabaga ton inkadios to. Nanresulta iya ed mapatpatnag ya inyekat na saray “danum” a manusuporta ed Shinto a sanga na Babilonia a Baleg—balet ta makapaermen, agawa la so panamaagus na dakerakel a dala diad guerra ed Pasipiko, ya inabuloyan na Shintoismo! Sayan inkapuy na impluensya na Shinto so angilukas met na dalan ed agano niran taon parad masulok a 200,000 a Hapon, a karaklan ed saratan et datin Shintoista tan Buddhista, pian magmaliw a dedikado, bautismado iran ministro na Soberanon Katawan a Jehova.
Linmugan ed Ayep so Balangkantis
13. Anton makapakelaw ya eksena so anengneng nen Juan sanen sikatoy inawit na anghel ed kalawakan panamegley na pakapanyari na espiritu?
13 Anto ni so ipaparungtal na propesiya no nipaakar ed baleg a balangkantis tan say pansumpalan to? Unong ya isasalaysay natan nen Juan, pinmatnag so kaaruman a malinew ya eksena: “Et intarok to [say anghel] ak ed espiritu dia ed lawak; tan anengneng ko so sakey a bii ya akayurong ed tapew na sakey ya ayep ya ambalanga, a napno na ngara-ngaran na ayew, a wala so pitora ya ulo to tan samploran saklor.”—Apocalipsis 17:3.
14. Akin a matukoy a si Juan so inawit ed kalawakan?
14 Akin a si Juan so inawit ed kalawakan? Say akadkaunan panangiyabawag na kadederal sumpad kadaanan a Babilonia so deneskribe bilang “[sumpad] kalawakan na dayat.” (Isaias 21:1, 9) Saya so mangiter na matukoy a pasakbay ya, anggaman ed amin a maranum a depensa to, say kadaanan a Babilonia so magmaliw ya andiay-bilay a kibalatar. Matukoy, sirin, a si Juan so nepeg a naawit ed pasingawey to ed sakey a kalawakan pian nanengneng so pansumpalan na Babilonia a Baleg. Sikatoy nepeg met a magmaliw a kibalatar tan agnapanayaman. (Apocalipsis 18:19, 22, 23) Anggaman kuan, si Juan so nikelawan ed anengneng to diman. Agbukbukor na baleg a balangkantis! Sikatoy akayurong ed singa olimaw ya atap ya ayep!
15. Antoray pandumaan na atap ya ayep na Apocalipsis 13:1 tan Apocalipsis 17:3?
15 Say atap ya ayep so walaan na pitoran ulo tan samploran saklor. Kasin pareho itan ed samay atap ya ayep ya anengneng nen Juan ed akadkauna, a walaan met na pitoran ulo tan samploran saklor? (Apocalipsis 13:1) Andi, walaray pandumaan. Sayan atap ya ayep et ambalanga tan, midumaan ed samay akaunan atap ya ayep, agnibagan walaray balanget odino diadema to. Imbes a walaan na makapadimlan ngaran ed pitoran ulo to lambengat, satan so “napno na ngara-ngaran na ayew.” Anggaman kuan, seguradon walay pikoneksionan na sayan balon atap ya ayep ed samay akauna; saray pampadpara ra et sankapatnagan kanian agnibagan nibanbana labat itan.
16. Anto so pakabidbiran na ambalangan atap ya ayep, tan anto so inkuan a gagala na satan?
16 Anto, sirin, iya a balon ambalangan atap ya ayep? Ompatnag a saya so talintao na atap ya ayep a pinalesa diad impanugsog na Anglo-Amerikanon atap ya ayep a walaan na duaran-saklor a singa karnero. Kayarin agawa so talintao, satan a duaran-saklor ya atap ya ayep so naabuloyan a mangiter na panlinawa ed talintao na atap ya ayep. (Apocalipsis 13:14, 15) Natan et nanenengneng nen Juan so mabilay, onlilinawan talintao. Irerepresenta na satan so Liga na Nasyones ya organisasyon ya inikdan na duaran-saklor ya atap ya ayep na bilay nen 1920. Si Presidente Wilson na E.U. so nanugagep a say Liga “so polaing pian nipaakseb so hustisya ed amin a totoo tan naandi so sesga na bakal ed ando lan ando.” Kayari na komaduan guerra mundial, sanen satan so imbangon lamet bilang Nasyones Unidas, say gagala na karta to et “pian pansiansiaen so internasyonal a kareenan tan kaligenan.”
17. (a) Diad anton dalan a say simbolikon ambalangan atap ya ayep so napno na mabanday iran ngaran? (b) Siopa so akalugan ed ambalangan atap ya ayep? (c) Nanlapu la’d gapo, panon ya insiglaot na Binababilonian relihyon so inkasikato ed Liga na Nasyones tan ed say tinmumbok ed satan?
17 Diad anton dalan a sayan simbolikon atap ya ayep so napno na ayew odino mabanday iran ngaran? Diad impangiletneg na totoo ed sayan idolo na piga-pigaran nasyon bilang kasandi na Panarian na Dios—pian sumpalen so inkuan na Dios a nagawaan lambengat na Panarian to. (Daniel 2:44; Mateo 12:18, 21) Balet, say makatantanda ed pasingawey nen Juan et say Babilonia a Baleg so akalugan ed ambalangan atap ya ayep. Mitunosan ed propesiya, say Binababilonian relihyon, nagkalautla say Kakristianoan, so angisiglaot ed inkasikato ed Liga na Nasyones tan ed say katumbokan na satan. Sanen Disyembre 18, 1918 ni, pinaletan na ulop a natan et kabkabat a National Council of the Churches of Christ in America so deklarasyon, ya onia so iyaabawag na kabiangan na satan: “Satan a Liga so aliwa lambengat a basta mapolitikan taktika; imbes satan so mapolitikan balikas na Panarian na Dios ed dalin. . . . Say Iglesia so makapangiter na espiritu na abig-linawa, a no andi itan et anggapoy Liga na Nasyones a makabayag. . . . Say Liga na Nasyones so nilamot ed Ebanghelyo. Singa say Ebanghelyo, say gagala na satan et ‘kareenan ed dalin, abig-linawa ed totoo.’”
18. Panon ya ipapanengneng na saray klero na Kakristianoan so suporta ra ed Liga na Nasyones?
18 Nen Enero 2, 1919, say San Francisco Chronicle so awalaan na onian paulon-balita ed unonan pahina: “Say Papa so Onkekerew Parad Pangadapta ed Liga na Nasyones nen Wilson.” Nen Oktubre 16, 1919, sakey a petisyon a pinirmaan na 14,450 a klero na manuna iran denominasyon so impresenta ed Senado na E.U., a manusugsog ed satan ya ulop “a paletan so paknaan ed deen diad Paris a lugan na satan so sipanan na liga na nasyones.” Anggaman sinmaew so Senado na E.U. a paletan so paknaan, saray klero na Kakristianoan so nantultuloy ya angampanya parad Liga. Tan panon ya ininagurasyonan so Liga? Onia so nabasa ed sakey a balita a nanlapud Switzerland, ya apetsaan na Nobyembre 15, 1920: “Say inkilukas na unonan asamblea na Liga na Nasyones so niyanunsio ed alas-onse ed sayan kabuasan diad panamegley na impanbatangtang ed saray kampana na amin a simbaan ed Geneva.”
19. Sanen pinmarungtal so ambalangan atap ya ayep, panoy inkiwas na Juan a klase?
19 Kasin say Juan a klase, say saksakey a grupo ed dalin a magunaet ya angawat ed onsasabin Mesianikon Panarian, so mibibiang ed Kakristianoan ed pamapagalang ed ambalangan atap ya ayep? Andin balot! Diad samay Simba na Setyembre 7, 1919, say kombension na totoo nen Jehova ed Cedar Point, Ohio, so angiparungtal ed mapublikon paliwawan “Say Ilalo Parad Nagogonigon a Katooan.” Diad tinmumbok ya agew, inreport na Sandusky Star-Journal a si J. F. Rutherford, legan a manpapaliwawa ed ngalngali 7,000 a totoo, so “mapekder ya angikuan a say agpanangabobon na Katawan et seguradon ipaakseb ed Liga . . . lapud saray klero—Katoliko tan Protestanti—a mangibabagan representanti na Dios, so angikaindan ed plano to tan anuporta ed Liga na Nasyones, ya indaydayew da itan bilang sakey a mapolitikan balikas na panarian nen Kristo ed dalin.”
20. Akin a kaandian na galang ed biang na saray klero so panangidayew ed Liga na Nasyones bilang say “mapolitikan balikas na Panarian na Dios ed dalin”?
20 Say makapasinagem ya insaew na Liga na Nasyones so angipaimano la komon ed saray klero a say ontan a ginawa na too iran organisasyon et agkabiangan na Panarian na Dios ed dalin. Agaylan kaandian na galang so pangibaga ran kabiangan ira! Singa ipapabitar na satan a say Dios et walay pibibiangan to ed abalbaleg ya insaew a nansumpalan na Liga. No nipaakar ed Dios, “ayadyari so gawa to.” Say mangatatawen a Panarian nen Jehova panamegley nen Kristo—tan aliwan say tugyop na manaangal iran politiko, a dakel ed sikara et ateista—so instrumenton usaren to pian itarok so kareenan tan gawaen so linawa to diad dalin unong ed tawen.—Deuteronomio 32:4; Mateo 6:10.
21. Anto so mangipapanengneng a say baleg a balangkantis so manusuporta tan mandinayew ed kasalat na Liga, say Nasyones Unidas?
21 Komusta so sinmalat ed Liga, say Nasyones Unidas? Manlapud inggapo na sayan ulop, linmugan met ed satan so baleg a balangkantis, a mapatpatnag ya akiulop ed satan tan manggugunaet a mangigiya ed pansumpalan na satan. Alimbawa, diad koma-20 ya anibersaryo na satan, nen Hunyo 1965, saray representanti na Iglesia Romana Katolika tan Eastern Orthodox Church, kaiba iray Protestanti, Judio, Hindu, Buddhista, tan Muslim—a nibabagan mangirerepresenta ed duan libon milyon a populasyon na dalin—so nandaragup ed San Francisco pian selebraan so suporta tan pandinayew da ed UN. Diad imbisita nen Papa Paul VI ed UN nen Oktubre 1965, deneskribe to itan bilang “sankabalgan ed amin ya internasyonal ya organisasyon” tan inyarum to: “Saray totoo ed dalin so pinmapeg ed Nasyones Unidas bilang ultimon ilalo parad pantutunosan tan kareenan.” Sanen binmisita so sananey nin papa, si Papa John Paul II nen Oktubre 1979, oniay inkuan to ed paliwawa to nipaakar ed UN: “Ilaloan ko a say Nasyones Unidas so mansiansia lawas a supremon pasen na deen tan hustisya.” Mabitabitar, samet labat so impangipaimano na papa ed si Jesu-Kristo odino ed say Panarian na Dios diad paliwawa to. Legan na imbisita to ed Estados Unidos nen Setyembre 1987, unong ya inreport na The New York Times, “andukerukey so impansalita nen John Paul nipaakar ed positibon betang na Nasyones Unidas diad panangipaseseg ed . . . ‘balon sankamundoan a pankakasakey.’”
Sakey a Ngaran, Sakey a Misteryo
22. (a) Anton klase na ayep so pinili na baleg a balangkantis a luganan? (b) Panoy impaneskribe nen Juan ed simbolikon balangkantis a Babilonia a Baleg?
22 Asingger lan naamtaan nen apostol Juan a say baleg a balangkantis so amili na mapeligron ayep a luganan to. Balet ta inikdan to nin inmuna na imano so Babilonia a Baleg a mismo. Sikatoy naadornoan a maong, balet ta sikatoy makapadimlan nengnengen! “Tan say bii wala a nankawes na purpura tan eskarlata, tan aparakpan na balitok tan nismakan na batobato ya ankabli tan perperlas, a wala ed lima to so sakey a caliz [odino kopa] a balitok a napno na makapadimla, salanti karutakan na bengatla a pilalawan to, tan dia ed moling to sakey a ngaran so nisulat, Misteryo, Say Babilonia a Baleg, Ina na Saray Balangkantis tan Saray Karimdimla dia ed dalin. Et anengneng ko so bii ya abuanges ed dala na saray sasantos, tan ed dala na saray martires [tasi] nen Jesus.”—Apocalipsis 17:4-6a.
23. Anto so kompleton ngaran na Babilonia a Baleg, tan anto so kabaliksan na satan?
23 Mipara ed kustombre na kadaanan a Roma, sayan balangkantis so abidbir ed ngaran ya akasulat ed moling to.d Satan so andukey a ngaran: “Babilonia a Baleg, ina na saray balangkantis tan saray karimdimla dia ed dalin.” Satan a ngaran et “misteryo,” bengatlan walaan na niamot a kabaliksan. Balet diad dugan panaon na Dios, say misteryo so ipaliwawa. Diad tua, inikdan na anghel si Juan na magenap ya impormasyon pian natebek na saray lingkor nen Jehova natan so sigpot a kabaliksan na sayan deskriptibon ngaran. Bibidbiren tayo a say Babilonia a Baleg et say intiramintin palson relihyon. Sikatoy “ina na saray balangkantis” lapud amin a palson relihyon ed mundo, pati dakel a sekta ed Kakristianoan, so singa mamarikit to, a mangaalig ed espiritual a pibabalangkantis to. Sikato met so ina na “karimdimla” iran bengatla lapud sikato so angiyanak na ontan lan makapadimla iran ilalak a singa say panagtalintao, espiritismo, panagparles, astrolohiya, panagpalar, panagbagat na too, panagbalangkantis ed templo, panagbuanges bilang pamagalang ed palson dirios, tan arum niran mabanbanday ya ag-agamil.
24. Akin a matukotukoy a say Babilonia a Baleg so anengneng ya akawesan na “purpura tan eskarlata” tan “aparakpan na balitok tan . . . batobato ya ankabli tan perperlas”?
24 Say Babilonia a Baleg so akawesan na “purpura tan eskarlata,” saray kolor na inkaari, tan “aparakpan na balitok tan . . . batobato ya ankabli tan perperlas.” Matukotukoy iya! Isipen pa lambengat so amin a mararakep a palpaalagey, nikadkaduma iran estatua tan impinta, ankabli iran idolo, tan arum niran relihyoson kagkagawaan, ontan met ed dakerakel a kayarian tan kuarta, ya atipon na sarayan relihyon na mundo. Balanglan diad Vatican, diad empiryo na panag-ebanghelyo ed TV a nisentro ed Estados Unidos, odino diad nikadkaduma iran monasteryo tan templo ed Bukig, say Babilonia a Baleg so akatipon—tan no maminsan et nalugi—na abalbaleg a kayamanan.
25. (a) Anto so isisimbolo na karga na “balitok [a kopa] a napno na makapadimla [iran] bengatla”? (b) Diad anton pantalos a say simbolikon balangkantis et abuanges?
25 Nengnengen natan no antoy walad lima na balangkantis. Nayarin abigla si Juan ed anengneng to—sakey a balitok a caliz odino kopa a “napno na makapadimla, salanti karutakan na bengatla a pilalawan to”! Saya so kopa a nankarga na “alak na petang na impilawan to” a diad satan et binuanges to iray amin a nasyones. (Apocalipsis 14:8; 17:4) Nengneng toy mabli ed paway, balet saray karga to et makapadimla, marutak. (Ikompara so Mateo 23:25, 26.) Karga na satan so amin a mabanday ya ag-agamil tan katilaan ya uusaren na baleg a balangkantis pian sagyaten tan impluensyaan so nasyones. Say nagkalalo nin makapadimla et say anengneng nen Juan a say balangkantis a mismo so abuanges, abuek ed dala na saray lingkor na Dios! Diad tua, nabasa tayo ed saginonor a “dia ed sikato aromog so dala na saray propeta tan saray sasantos, tan amin da a pinatey dia ed dalin.” (Apocalipsis 18:24) Graben impankasalanan ed dala!
26. Antoy ebidensya a nankasalanan ed dala so Babilonia a Baleg?
26 Diad inlabas na saray siglo, say sankamundoan ya empiryo na palson relihyon so angipaagus na dakerakel a dala. Alimbawa, diad Hapon nen kapegleyan a panaon, saray templo ed Kyoto so ginawan pasen a salimbengan ed bakal, tan saray mibabakal a monghe, ya ontatawag “ed masanton ngaran nen Buddha,” so nambabakal ya anggad saray karsada so aleteb na dala. Nen koma-20 siglo, say klero na Kakristianoan so akimartsa ed saray armada na balang nasyon da, tan saraya so nampapateyan, a sengegay inkatigway na ag-onkulang ed sanlasus milyon a bilay. Nen Oktubre 1987, onia so inkuan na datin presidente na E.U. a si Nixon: “Say koma-20 a siglo so sankadalaan ed awaran. Mas dakel a totoo so inatey ed saray bakal ed sayan siglo nen say diad amin niran impanbabakal sakbay na inggapo na sayan siglo.” Saray relihyon na sayan mundo so pirmin ukomen na Dios lapud impibiang da ed amin na saya; kagula nen Jehova iray “lima a mangibung na maalas a dala.” (Uliran 6:16, 17) Diad mas akadkauna, nadngel nen Juan iyan nangis ed altar: “Angga ed kapigan, O Katawan, santo tan matua, so agmo pangukom tan pangibales na dala mi ed saray manaayam ed dalin?” (Apocalipsis 6:10) Say Babilonia a Baleg, say ina na saray balangkantis tan saray makapadimlan bengatla ed dalin, so pirmin nalanor sano nasabi panaon na pangebat ed satan a tepet.
[Saray paimano ed leksab]
a Diad pangipapabitar ed aliwan Makristianon lapuan na dakel ya apostatan doktrina, seremonya, tan ag-agamil na Kakristianoan, insulat na koma-19 siglo a Romano Katolikon kardinal a si John Henry Newman ed Essay on the Development of Christian Doctrine to: “Say panangusar ed saray templo, tan ed sarayan indedika ed espisipiko iran sasanto, tan aadornoan na saray sanga na kiew no walaray okasyon; saray insenso, lampara, tan kandila; saray atang pian natambal so sakit; agua bendita; saray amotan; saray holiday tan kapanaonan, panangusar ed saray kalendaryo, saray prosesyon, panagbasbas ed saray uma; kawekawes ed inkasaserdote, say estilo na poklis, say singsing ed kasal, iyaarap ed Bukig, saray imahen ed saginonor a petsa, nayarin say eklesiastikon kantoris, tan say Kyrie Eleison [say kantan “Lord, Have Mercy”], so nanlapu ya amin ed pagano, tan pinasanto diad impangitekep ed saratan ed Simbaan.”
Imbes a pasantoen so ontan a panagtalintao, ‘say Makapanyarin-amin a Katawan’ a Jehova so manisimbawa ed saray Kristiano ya: “Ekal kayo ed leet da, tan onsian kayo, . . . tan agyo diwiten so marutak.”—2 Corinto 6:14-18.
b Say maawaran a libro nen William L. Shirer a The Rise and Fall of the Third Reich so angikuan a si von Papen so “walaay baleg ya eebatan nen say arum nin indibidual ed Alemanya diad impakala nen Hitler na pakauley.” Nen Enero 1933 say datin pangulo na Alemanya a si von Schleicher so nankuan nipaakar ed si von Papen: “Ontan lay inka-traidor to a magmaliw a santo si Judas Iscariote no ikompara’d sikato.”
c Diad impampaliwawa nen Papa Pius XI ed College of Mondragone nen Mayo 14, 1929, inkuanto a sikatoy mitalosan ed Diablo a mismo no kerewen itan na saray maong a kakamarerwa.
d Ikompara iray balikas na Romanon managsulat a si Seneca ed sakey a makasalanan a saserdoten bii (unong ya inaon nen Swete): “Sika, bii, so akaalagey ed abung na saray kabarit . . . say ngaran mo so akasabit ed moling mo; inawat moy kuartan bayar na kabandayan mo.”—Controv. i, 2.
[Kahon ed pahina 237]
Inwalwal nen Churchill so ‘Pibabalangkantis’
Diad libro ton The Gathering Storm (1948), inreport nen Winston Churchill a tinuro nen Hitler si Franz von Papen bilang Aleman a ministro ed Vienna pian “mamakapuy odino manangguyor ed saray manunan politiko na Austria.” Inaon nen Churchill so imbaga na ministro na E.U. ed Vienna nipaakar ed si von Papen: “Diad sankapakpelan tan mapasirayew a paraan . . . inkuan nen Papen ed siak a . . . getma ton usaren so reputasyon to bilang maong a Katoliko pian impluensyaan iray Austriano a singa si Cardinal Innitzer.”
Kayarin sinmuko so Austria tan dinmagsa iray onlulusob a tropa nen Hitler ed Vienna, ingganggan na Katolikon cardinal a si Innitzer ya amin a simbaan ed Austria so mangipayapay ed swastika a bandira, manbatangtang ed saray kampana ra, tan idasal si Adolf Hitler bilang pamagalang ed inkianak to.
[Kahon/Litrato ed pahina 238]
Say artikulo so inekal ed sinmaginonor iran edisyon na peryodiko. Disyembre 7, 1941 so agew na impangataki na Hapon, a kaalyado na Nazi Alemanya, ed saray barkon pangguerra na E.U. diad Pearl Harbor.
‘PIKAKASI PARAD BAKAL’ NISESENGEG ED REICH
Diad leksab na sayan paulo, say onggendan ya artikulo so pinmatnag ed inmunan edisyon na THE NEW YORK Times nen Disyembre 7, 1941:
“Saray Katolikon Obispo diad Fulda so Kinmerew na Panamendisyon tan Pambiktorya Komperensya na Saray Aleman a Katolikon Obispo a nantitipon diad Fulda so panggawa na espisyal a ‘pikakasi parad bakal’ a kaukolan ya ibasa diad gapo tan sampot na amin a madibinon serbisyo.
Ikekerew na pikakasi ed Manangiwanwan a bendisyonan to iray armas na Aleman pian manbiktorya tan nipagamor so salimbeng ed bilay tan bunigas na amin a sundalo. Inikdan ni na saray Obispo iray klero na Katoliko na kaaruman a bilin ya anggan maminsan ed sakey bulan et ipilaktip tan nodnonoten da diad espisyal a sermon ed Simba iray Aleman a sundalo ‘a walad dalin, dayat tan ed tagey.’”
[Kahon ed pahina 244]
“Ngara-ngaran na Ayew”
Sanen inyalibansa na atap ya ayep a walaan na duaran saklor so Liga na Nasyones kayari na Guerra Mundial I, dakel a relihyoson kabit to so tampol ya angiter na relihyoson panangabobon ed sayan ginawan kundang. Say resulta et say balon organisasyon parad kareenan so nagmaliw a “napno na ngara-ngaran na ayew.”
“Say Inkakristiano so makapangiter na abig-linawa, say biskeg ed benegan na liga [na nasyones], tan sirin et napagmaliw so paknaan ed pirason papel a sakey ya instrumento na panarian na Dios.”—The Christian Century, E.U.A., Hunyo 19, 1919, pahina 15.
“Say ideya a Liga na Nasyones et kasuldongan na internasyonal iran relasyon na ideya na Panarian na Dios bilang uksoy na mundo ed abig-linawa. . . . Satan so bengatlan ipipikasi na amin a Kristianos sano ibabaga ran, ‘Onsabi komoy Panarian.’”—The Christian Century, E.U.A., Setyembre 25, 1919, pahina 7.
“Say Pundasyon ed Liga na Nasyones et say Dala nen Kristo.”—Dr. Frank Crane, ministro na Protestanti, E.U.A.
“Say [Nasyonal a] Konsilyo [na Kongregasyonal Iran Iglesia] so manusuporta ed Sipanan [na Liga na Nasyones] bilang alenleneg a mapolitikan instrumento a wala natan pian say Espiritu nen Jesu-Kristo so praktikal a niyaplika ed mas malaknab a paraan diad saray pakurang na nasyones.”—The Congregationalist and Advance, E.U.A., Nobyembre 6, 1919, pahina 642.
“Say komperensya so ontatawag ed amin a Metodista a manuporta tan mangiyalibansan maong ed saray ugagep [na say Liga na Nasyones] unong ya imbalikas ed ideya na Dios Ama tan mangaraldalin ya ananak na Dios.”—The Wesleyan Methodist Church, Britanya.
“Sano konsideraen tayo iray pilalek, saray posibilidad tan resolusyon na sayan paknaan, nanengneng tayo a lugan na saya so pinagkasentro na bangabangat nen Jesu-Kristo: Say Panarian na Dios tan say inkatunong to . . . Anggapo lay arum nilikud ed satan.”—Sermon na Arsobispo na Canterbury sanen inggapo so Asamblea na Liga na Nasyones diad Geneva, nen Disyembre 3, 1922.
“Say Asosasyon na Liga na Nasyones ed sayan bansa so walaan na parehon masanton kanepegan a singa ed dinanman ya ontutulong a misionaryon sosyedad, lapud diad kaplesan et sikato so sankaepektiboan ya ahensia na uley nen Kristo bilang Prinsipe na kareenan ed limog na nasyones.”—Dr. Garvie, ministro na Kongregasyonalista, Britanya.
[Mapa ed pahina 236]
(Para aktual a format, nengnengen a publikasyon)
Saray palson doktrina a sisisiaen ed interon mundo so nanlapu ed Babilonia
Babilonia
Saray Trinidad odino santatlon dirios
Ag-ompatey so kamarerwa na too
Espiritismo—pitotongtong ed “inaatey”
Panangusar ed saray talintao ed panagdayew
Panangusar ed saray orasyon pian napadeen iray demonyo
Pananguley na makapanyarin inkasaserdote
[Litrato ed pahina 239]
Say kadaanan a Babilonia so akayurong ed “dakerakel a danum’’
[Litrato ed pahina 239]
Say baleg a balangkantis natan so akayurong met ed “dakerakel a danum”
[Litrato ed pahina 241]
Say Babilonia a Baleg so akayurong ed mapeligron atap ya ayep
[Saray litrato ed pahina 242]
Say relihyoson balangkantis so akilawanan ed saray arari ed dalin
[Saray litrato ed pahina 245]
Say bii so “abuanges ed dala na saray sasantos”