Kapitulo 30
‘Naplag la so Babilonia a Baleg!’
1. Anto so iyaanunsio na komaduan anghel, tan siopa so Babilonia a Baleg?
ORAS la na panangukom na Dios! Ontalineng, sirin, ed madibinon mensahe: “Tan sananey a komadua ya anghel so tinmumbok ed sikato, a nankuan, Naplag, naplag so Babilonia saman so baleg, ta sikato pinainum to so saray nasyon ed alak na petang na impilawan to.” (Apocalipsis 14:8) Diad unonan pankanawnawa, ingen ta aliwa nin unor, iyaapasakey na Apocalipsis so imano ed Babilonia a Baleg. Diad saginonor, sikatoy nadeskribe ed kapitulo 17 bilang magantil a balangkantis. Siopa ta itan? Unong a nanengneng tayo, sikatoy sakey a sankagloboan ya empiryo, sikatoy relihyoso, tan sikatoy palson sistema nen Satanas ya uusaren to diad pilaban ed bini na biin pinagka-asawa na Dios. (Apocalipsis 12:17) Say Babilonia a Baleg so sankamundoan ya empiryo na palson relihyon. Sasakopen na satan so amin a relihyon a mamapasiansia ed relihyoson bangabangat tan ag-agamil na kadaanan a Babilonia tan mangipapatnag na espiritu to.
2. (a) Panon a nitaytayak so Binababilonian relihyon ed amin a parte na dalin? (b) Anto so sankaprominentian a kabiangan na Babilonia a Baleg, tan kapigan itan linmesa bilang mabiskeg ya organisasyon?
2 Diad Babilonia nensaman, masulok lan 4,000 a taon so apalabas, winetwet nen Jehova iray salita na saray managpaalagey komon na Tori na Babel. Saray nanduruman lenguahen grupo so nitaytayak ed saray sukong na dalin, ya awi-awit da met iray apostatan sisisiaen tan ag-agamil a basiyan na kaslakan a relihyon natan. (Genesis 11:1-9) Say Babilonia a Baleg so kabiangan na relihyoson organisasyon nen Satanas. (Ikompara so Juan 8:43-47.) Say sankaprominentian a kabiangan to natan et say apostatan Kakristianoan, a linmesa bilang mabiskeg, marelmeng ya organisasyon nen komapat a siglo kayari nen Kristo, a saray doktrina tan seremonya na satan so agnanlapud Biblia, noag ingen maslak et diad Binababilonian relihyon.—2 Tesalonica 2:3-12.
3. Panon a nibagan naplag la so Babilonia a Baleg?
3 Nayarin itepet yo, ‘Akin ya inyabawag na anghel a naplag la so Babilonia a Baleg, anta makmaksil ni impluensya na relihyon ed dalin?’ Bueno, antoy resulta kayarin naplag so kadaanan a Babilonia nen 539 B.C.E.? Say Israel so nibulos pian ompawil ed dilin baley to tan ipawil lamet so tuan panagdayew diman! Kanian say inkipawil na espiritual ya Israel nen 1919 ed sakey a masnag ya espiritual ya aligwas, a mantutultuloy tan onlalaknab ya anggad sayan agew, so mabiskeg ya ebidensya a say Babilonia a Baleg so naplag ed satan a taon. Anggapo la so pakapanyari to a mameget ed totoo na Dios. Niarum ni, pirmi iray balingaan na saray mismon sakop to. Nanlapula’d 1919 et malaknab a niwalwal so inkabulok, ag-inkamatua, tan imoralidad to. Diad kaslakan a parte na Europa, dagdaiset lay totoon mimimisa, tan diad pigaran sosialistikon bansa, say relihyon so ipapasen bilang “opium na totoo.” Lapud mabanbanday ed imaton na saray amin a mangaaro na katuaan na Salita na Dios, say Babilonia a Baleg so manaalagar la natan na sentensian patey, a singa panangibaga, ya ipaakseb na matunong a panangukom nen Jehova ed sikato.
Say Makapabaing ya Inkaplag na Babilonia
4-6. Panon a say ‘Babilonia a Baleg so amainum ed saray [amin a] nasyon na alak na petang na impilawanan to’?
4 Usisaen tayon mas detalyado iray kipapasen ed kaliberliber na makapabaing ya inkaplag na Babilonia a Baleg. Dia et ibabaga na anghel ed sikatayo a say ‘Babilonia a Baleg so amainum ed [amin] a nasyon na alak na petang na impilawanan to.’ Antoy kabaliksan na saya? Ontutukoy itan ed pananakop. Alimbawa, imbaga nen Jehova ed si Jeremias: “Alaen mo so saya a kopa na alak na sanok ed limak, et painumen mo so saray amin a nasyon a pangibakian ko ed sika. Et sikara oninum ira naani, et mantogingging ira, tan mankulangkulangan ira lapu ed kampilan ya ipawit ko naani ed nanleleetan da.” (Jeremias 25:15, 16) Diad komanem tan komapito iran siglo B.C.E., inusar nen Jehova so kadaanan a Babilonia a mangikalbo na simbolikon kopa na kairapan ya inumen na dakel a nasyones, pati say apostatan Juda, ta pian anggan saray dilin totoo to so nakautibo. Insan, say Babilonia a mismo so tinmumbok a naplag lapud impaatagey na ari to so inkasikato sumpad si Jehova, say “Katawan ed tawen.”—Daniel 5:23.
5 Say Babilonia a Baleg so akapangubkob met, balet diad kaslakan et ginawa to iraya ed mas masilib a paraan. “Pinainum to so saray [amin a] nasyon” diad impangusar to ed saray panangayat na sakey a balangkantis, a sikatoy relihyoson akilawanan ed sikara. Sinagyat to iray mapolitikan pangulo a mialyansa tan mikaaro ed sikato. Diad panamegley na relihyoso iran pananukso, inmaneobra to so panaglames na politika, komersyo, tan ekonomya. Insugsog to iray panamasegsegang ed relihyon tan relihyoso iran guerra tan krusada, ontan met ed panlalaban na saray nasyon, lapu lambengat ed politikal tan komersyal iran rason. Tan pinasanto to irayan guerra diad impangibaga a linawa na Dios iraya.
6 Amta na lapag so impibali na relihyon ed saray guerra tan politika ed koma-20 siglo—a singa ed Shinto na Hapon, Hindu na India, Buddhista na Vietnam, “Kristiano” na Amianen ya Ireland tan Latin Amerika, tan ontan met ed arum—likud ni ed pibabali na saray chaplain odino klero ed namparan dapag legan na duaran guerra mundial diad impanugsog ed saray kalangweran a lalaki a manpapateyan. Say sakey a bantog ya alimbawa na pibabalangkantis na Babilonia a Baleg et say impibiang to ed Sibil a Guerra na España nen 1936-39, a ngalngalin 600,000 a totoo so inatey! Sayan panagpaagus na dala so insugsog na saray managsuporta na kleron Katoliko tan saray kaalyado ra, a say sakey a sengegan et lapud sinigensigen na legal a gobierno na España so kayamanan tan talindeg na iglesia.
7. Siopa so manunan puntirya na Babilonia a Baleg, tan antoran metodo so inusar to sumpad sayan puntirya?
7 Lapud say Babilonia a Baleg so relihyoson kabiangan na bini nen Satanas, lawas a manunan puntirya to so “bii” a pinagka-asawa nen Jehova, say “Jerusalem a wala ed tagey.” Nen inmunan siglo, say kongregasyon na saray alanaan a Kristiano so malinlinew ya abidbiran bilang bini na bii. (Genesis 3:15; Galacia 3:29; 4:26) Nanggunaetan a maong na Babilonia a Baleg a deralen itan a malinis a kongregasyon diad panamegley na panatangguyor to ed satan a manggawa na relihyoson pilalawanan. Impasakbay di apostol Pablo tan Pedro a dakel iray natangguyor tan mansumpal iya ed baleg ya apostasya. (Gawa 20:29, 30; 2 Pedro 2:1-3) Impanengneng na saray mensahe nen Jesus ed pitoran kongregasyon a diad pansampo-sampot na bilay nen Juan, say Babilonia a Baleg so onaaligwas ed gunaet ton mangimpluensya. (Apocalipsis 2:6, 14, 15, 20-23) Balet impanengneng la nen Jesus no anggad iner labat a naabuloyan so impluensya to.
Say Trigo tan Sisanyas
8, 9. (a) Antoy ipapabitar na parabolo nen Jesus nipaakar ed trigo tan sisanyas? (b) Antoy agawa ‘leleg a nanaugip iray totoo’?
8 Diad parabolo nen Jesus nipaakar ed trigo tan sisanyas, sinalita to so nipaakar ed too a nantanem na maong a bukel ed uma. Balet ‘leleg a nanaugip iray totoo,’ sakey a kabusol so sinmabi tan angisibwag na sisanyas. Kanian, asakbongan na sisanyas so trigo. Onia so impangipaliwawa nen Jesus ed sayan parabolo to: “Say mantanem na maong a bukel sikatoy Anak na too. Tan say uma sikatoy mundo; tan say maong a bukel, sikaraya so anak na panarian; et saray sisanyas sikara so anak na mauges. Tan say kabusol ya angitanem ed sikara sikato so Diablo.” Insan to impabitar a say trigo tan sisanyas so naabuloyan ya ombaleg a bansag anggad “anggaan na mundo,” sano “tiponen” la na saray anghel iray simbolikon sisanyas.—Mateo 13:24-30, 36-43.
9 Agawa so impasakbay nen Jesus tan saray apostol a di Pablo tan Pedro. ‘Leleg a nanaugip iray totoo,’ balanglan kayarin naugip ed patey iray apostol odino sanen saray Kristianon manangasikaso so akatemeg ed panagbantay da ed pulok na Dios, say Binababilonian apostasya so tinmubo ed loob mismo na kongregasyon. (Gawa 20:31) Ag-abayag tinalonaan na sisanyas so trigo tan akubotan itan. Diad loob na dakel a siglo, nayarin pinmatnag a say bini na bii et sigpot ya asakbongan na malakulakub a piguratibon palda na Babilonia a Baleg.
10. Antoy agawa ed saray dekada na 1870, tan panon so inkiwas na Babilonia a Baleg ed saya?
10 Diad dekada na 1870, saray alanaan a Kristiano so determinadon nansagpot ya isian so inkasikara manlapud panagbalangkantis na Babilonia a Baleg. Inkaindan da iray paganismo a palson doktrina ya intarok na Kakristianoan tan makpel dan inusar so Biblia diad pangipupulong a saray panaon na Gentil so manampot ed 1914. Say manunan instrumento na Babilonia a Baleg, saray klero na Kakristianoan, so sinmumpa ed sarayan panangilagyat ya ipawil so tuan panagdayew. Kaleganan na inmunan guerra mundial, inanamot da so gulo na guerra diad gunaet a paandien so melag a grupo na matoor iran Kristiano. Nen 1918, sanen saray aktibidad da so ngalngali lan sigpot a napatunda, pinmatnag a singa tinmalonay Babilonia a Baleg. Singa to la ra tinalo.
11. Antoy resulta na inkaplag na kadaanan a Babilonia?
11 Unong a naimano tayo la ed akauna, say mapangtan syudad na Babilonia so akasagmak na makadesyang ya inkagba ed pakapanyari nen 539 B.C.E. Insan nadngel so kelyaw: “Naplag, naplag so Babilonia”! Say baleg a kabisera na sankamundoan ya empiryo so asamsam na saray armada na Medo-Persia diad panamegley nen Matalonggaring a Ciro. Anggaman say syudad a mismo so ag-aderal sanen akobkob iya, say inkaplag to ed pakapanyari so peteg, tan nanresulta itan ed inkibulos na saray Judion kautibo to. Sikaray pinmawil ed Jerusalem pian iletneg lamet so puron panagdayew diman.—Isaias 21:9; 2 Awaran 36:22, 23; Jeremias 51:7, 8.
12. (a) Diad panaon tayo, panon a nibagan naplag la so Babilonia a Baleg? (b) Anto so mamaneknek a sigpot ya impulisay nen Jehova so Kakristianoan?
12 Diad panaon tayo et nadngel met so kelyaw a naplag la so Babilonia a Baleg! Say temporaryon intalona na Binababilonian Kakristianoan nen 1918 so biglan abaliktar nen 1919 sanen say nakdaan na saray alanaan, say Juan a klase, so nipawil diad panamegley na espiritual a kioli. Naplag la so Babilonia a Baleg diad pantalos a saya so naandian na pakayarin mangaripen ed totoo na Dios. Singa saray duron, saray alanaan ya agagi nen Kristo so pinmapaway ed kaaralman, ya akaparaan parad kimey. (Apocalipsis 9:1-3; 11:11, 12) Sikara iramay modernon “matoor tan makabat ya aripen,” tan sikaray tinuro na Katawan ed amin a kayarian to dia ed dalin. (Mateo 24:45-47) Say panguusar ed sikara ed onian paraan so amaneknek a sigpot lan impulisay nen Jehova so Kakristianoan anggaman ibabaga ton sikatoy representanti na Dios diad dalin. Niletneg lamet so tuan panagdayew, tan alukasan so dalan pian nakompleto so panagtatak ed saray nakdaan na 144,000—saray nakekeraan a bini na bii, say abayag lan kabusol na Babilonia a Baleg. Amin na saraya so onkanan pasakbay ed manasingger lan panmekmek ed satan a satanikon relihyoson organisasyon.
Panagsungdo na Saray Masanto
13. (a) Antoy impakabat na komatlon anghel? (b) Anton panangukom so gawaen nen Jehova ed saramay angawat na tanda na atap ya ayep?
13 Mansasalita natan so komatlon anghel. Ontalineng! “Tan sananey ya anghel, say komatlo, tinumbok to ra, a kuanto ed baleg a boses, No wala so siopaman a mangigalang ed ayep tan say talintao to, tan alaen to so tanda to ed moling to, o dia ed lima to, sikato oninum met ed alak na sanok na Dios, a sikato so abiig a wala ya imbales ed kopa na sanok to.” (Apocalipsis 14:9, 10a) Diad Apocalipsis 13:16, 17, niparungtal a legan na agew na Katawan et manirap iramay agmandadayew ed talintao na atap ya ayep—napapatey ni ingen. Naaralan tayo natan a si Jehova so determinadon mangukom ed saramay ‘walaan na tanda to, salanti say ngaran na ayep o say bilang na ngaran to.’ Sikaray napilitan ya oninum ed ampait a “kopa na sanok” nen Jehova. Antoy kabaliksan na saya ed sikara? Nen 607 B.C.E., sanen pinaskar nen Jehova a painumen so Jerusalem ed ‘ungot [odino kopa] na sanok to,’ sinagmak na syudad so “kibalatar, tan kabagbag, tan eras tan kampilan” ed lima na saray taga-Babilonia. (Isaias 51:17, 19) Mipadpara, sano oninum ed kopa na sanok nen Jehova iray managdayew ed mangaraldalin a mapolitika iran pakapanyari tan say talintao na saratan, say Nasyones Unidas, say resulta et desyang ed sikara. (Jeremias 25:17, 32, 33) Sikaray sigpot a naderal.
14. Anggan sakbay na kadederal na saramay mandadayew ed atap ya ayep tan say talintao to, antoy nepeg a nasagmak na saratan, tan panon iyan deneskribe nen Juan?
14 Balet, anggan sakbay a nagawa itan, saramay walaan na tanda na ayep so kaukolan a managmak na makapairap iran epekto na agpanangabobon nen Jehova. Nipaakar ed managdayew ed atap ya ayep tan say talintao to, onia so impakabat na anghel ed si Juan: “Sikato so napairap ed apoy tan asupre ed arap na saray masantos ya anghel, tan dia ed arap na Kordero: Et say asewek na irap da onsegep ed ando lan ando; tan saray mangigalang ed ayep tan talintao to, anggapo so painawa ra ed labi tan agew, anggan siopa a mangala ed tanda na ngaran to.”—Apocalipsis 14:10b, 11.
15, 16. Antoy kabaliksan na saray salitan “apoy tan asupre” ed Apocalipsis 14:10?
15 Say inkasalambit dia na apoy tan asupre so ipapasen na arum bilang prueba a walay impiernon-apoy. Ingen say pangimanon magano ed sakey a mipadparan pasakbay so mangipanengneng ed tuan kabaliksan na sarayan salita ed sayan konteksto. Nen panaon nen Isaias, pinasakbayan nen Jehova so nasyon na Edom a sikaray nadusa lapud panamusol da ed Israel. Inkuan to: “Saray Ilog na Edom magmaliw ira naani ya alkitran, tan say dabok to asupre, tan say dalin to magmaliw naani a mandarlang ya alkitran. Sikato naani agnaerep ed labi odino agew; say asewek to manpaatagey a naynay; manlapu ed kailalakan angga ed kailalakan sikato naani kibalatar; anggapo naani onlabas ed sikato ed ando lan ando.”—Isaias 34:9, 10.
16 Kasin say Edom so nibantak ed sakey ya imahinasyon labat ya impiernon-apoy pian napoolan diman ed ando lan ando? Siempre andi. Imbes, saman a nasyon so sigpot a naandi ed eksena na mundo a singa sikatoy sinimot na apoy tan asupre. Say unor a resulta na dusa et aliwan say andi-anggaan a panamairap noagta “deral-deral . . . kitongilang . . . anggapo.” (Isaias 34:11, 12, Maung a Balita) Saya so malinlinew ya ililitrato na asewek a ‘mamapaatagey.’ Sano napoolan so sakey ya abung, say asewek na dapol so mantultuloy ni anggan narep lay apoy, a pakapruebaan na saray makanengneng a walay agawan makadesyang a pool. Anggan natan et nanononotan ni na totoo na Dios so leksion a naaralan ed inkaderal na Edom. Diad onian paraan et say ‘asewek na inkapoolan to’ so onsesegep ni ed simbolikon paraan.
17, 18. (a) Antoy pansumpalan na saramay angawat na tanda na atap ya ayep? (b) Diad anton dalan a saray mandadayew ed atap ya ayep so napapairap? (c) Panon a say “asewek na irap da onsegep ed ando lan ando”?
17 Saramay walaan na tanda na atap ya ayep so sigpot met a naderal, a singa diad apoy. Unong ya ipaparungtal na propesiya ed saginonor, saray bangkay da so paulyanan lan agniponpon pian kanen na saray ayep tan manok. (Apocalipsis 19:17, 18) Kanian, malinew ya aliwan literal a napairap ira ed ando lan ando! Panon iran “napairap ed apoy tan asupre”? Diad pantalos a say pangiyabawag ed katuaan so mangiwawalwal ed sikara tan mamapasakbay ed sikara na onsasabin panangukom na Dios. Kanian lalamesen da iray totoo na Dios tan, inerman a posible et mapalikdo ran tatangguyoren so mapolitikan atap ya ayep a pasegsegangen tan pateyen ni ingen iray Tasi nen Jehova. Diad kapantokan et naderal irayan sumusumpa a singa diad panamegley na apoy tan asupre. No ontan sirin et “say asewek na irap da onsegep ed ando lan ando” diad pantalos a say panangukom na Dios ed sikara so onkanan pananukatan no bilang ta naangat lamet so manepeg ya inkasoberano nen Jehova. Satan ya isyu so naresolbe la ed ando lan ando.
18 Siopa so mangipapasabi ed manamairap a mensahe natan? Tandaan, saray simbolikon duroduron so walaan na autoridad a mamairap ed totoo ya andian na tatak na Dios ed kamolingan da. (Apocalipsis 9:5) Mapatnag a sikara so manamairap diad panangidirehi na saray anghel. Ontanla so inkagunaet na simboliko iran duroduron ya ‘anggapo so painawa ra ed labi tan agew, saray mangigalang ed ayep tan say talintao to anggan siopa a mangala ed tanda na ngaran to.’ Tan diad kaunoran, kayari na kadederal da, say baleg ya ebidensya na satan a panangiyalangon ed inkasoberano nen Jehova, “say asewek na irap da,” so onsegep ed ando lan ando. Komon ta say Juan a klase so makapansungdo anggad nakompleto la itan a panangiyalangon! Unong a sasampotan na anghel: “Dia so kawalaan na sungdo na sasantos, saray mangunor ed ganggan na Dios, tan say pananisia nen Jesus.”—Apocalipsis 14:12.
19. Akin a nakaukolan a mansungdo iray masanto, tan anto so irereport nen Juan a mamapabiskeg ed sikara?
19 On, say ‘panagsungdo na saray sasanto’ so mankabaliksan na panagdayew da ed si Jehova ed nikabkabiig a debosyon diad panamegley nen Jesu-Kristo. Aglabay na karaklan so mensahe ra. Mangitonton itan ed isusumpa, panamasegsegang, tan panamatey ni ingen. Balet sikaray napapabiskeg ed ontumbok a report nen Juan: “Tan nadngel ko so sakey a boses ed tawen a kuanto ed siak, Isulat mo, Mapalar so saray inatey ya ompatey ira ed Katawan a manlapu ed natan angga ed arapen: on, kuan na espiritu, tan manpainawa ra ed saray sagpot da, ta saray gawa ra ontumbok ed sikara.”—Apocalipsis 14:13.
20. (a) Panon a say sipan ya inreport nen Juan so mitunosan ed propesiya nen Pablo nipaakar ed kiwawala nen Jesus? (b) Anton espisyal a pribilehyo so nisipan ed saramay alanaan ya ompatey kayari inkapagit nen Satanas ed tawen?
20 Sayan sipan so mitunosan a maong ed propesiya nen Pablo nipaakar ed kiwawala nen Jesus: “Saray inaatey ed Kristo ombilay ira ya unona. Insan sikatayo a mabilay [saramay kabiangan na alanaan a mabilay ni sano onsabi so agew na Katawan], ya atilak naabot tayo’ra naani a piulopen ed saray kalureman, a miabet ed Katawan diman ed tagey.” (1 Tesalonica 4:15-17) Kayarin apagit si Satanas ed tawen, saramay inaatey a mikasakey ed si Kristo so apaoli ya inmuna. (Ikompara so Apocalipsis 6:9-11.) Kayari na saya, nisipan ed saramay alanaan ya inatey legan na agew na Katawan so espisyal a pribilehyo. Say kioli ra ed espiritun bilay ed tawen so tamtampol, “dia ed sankakirem.” (1 Corinto 15:52) Agaylan makapakelaw iya! Tan saray gawa ra’d inkatunong so itultuloy da ed mangatatawen a pasen.
Say Panagani ed Dalin
21. Anto so ibabaga nen Juan ed sikatayo nipaakar ed ‘aanien ed dalin’?
21 Wala niray arum a nagunggonaan met ed sayan agew na panangukom, unong ya ituloy nen Juan ya ibaga ed sikatayo: “Tan ninmengneng ak, tan nia, so sakey a lurem a musiak; tan dia ed saman a lurem wala so sakey a manyurong a kapara na anak na too, a wala ed ulo to so sakey a balanget a balitok, et dia ed lima to sakey a kompay a makdem. Et sananey ya anghel [say komapat] so pinmaway ed [“santuaryo na,” NW] templo a mantawag ed baleg a boses ed samay wala a manyurong ed lurem, Ibakim so kompay mo, et manani ka: ta say oras na panagani sinmabi la; ta say aanien na dalin wala ya amagaan. Et say wala a manyurong ed lurem imbuntok to so kompay to ed dalin; et say dalin sikato so naani.”—Apocalipsis 14:14-16.
22. (a) Siopa so akasulong na balitok a korona tan akayurong ed amputin lurem? (b) Kapigan nagawa so kapantokan na panagani, tan panon?
22 Agpanduaruwaan no siopa imay akayurong ed musiak odino amputin lurem. Akayurong ed amputin lurem, a miulibay ed anak na too tan walaay balitok a balanget odino korona, malinlinew a sikato si Jesus, say Mesianikon Ari ya anengneng nen Daniel ed pasingawey. (Daniel 7:13, 14; Marcos 14:61, 62) Balet anto so nipropesiya dia a panagani? Legan a wadia ed dalin, inyaliling nen Jesus so panaggaway babangatan ed panagani ed sankamundoan ya uma na katooan. (Mateo 9:37, 38; Juan 4:35, 36) Say kapantokan na sayan panagani so nagawa ed agew na Katawan, sano si Jesus so nakoronaan bilang Ari tan mangipaakseb na panangukom ed biang na Ama to. Kanian, say panaon na panuuley to, nanlapula’d 1914, so maliket met a panaon pian niloob so ani.—Ikompara so Deuteronomio 16:13-15.
23. (a) Siopa so nanlapuan na ganggan ed pangigapo na panagani? (b) Anton panagani so agawa nanlapula’d 1919 a nantultuloy ya anggad natan?
23 Anggaman si Jesus so sakey ya Ari tan Ukom, aalagaren to so ganggan nen Jehova a Dios to antis ya onggapon manani. Satan a ganggan so manlapud ‘[santuaryo] na templo’ diad panamegley na sakey ya anghel. Tamtampol a tinmulok si Jesus. Unona, nanlapula’d 1919 a manpatuloy, sikato tan saray anghel to so angompleto ed panagani ed 144,000. (Mateo 13:39, 43; Juan 15:1, 5, 16) Insan, say panagani a pantipon ed baleg ya ulop na arum a karnero so nagagawa. (Juan 10:16; Apocalipsis 7:9) Ipapanengneng na awaran a diad baetan na 1931 tan 1935 et ginmapon apatnagan so babaleg a bilang na sarayan arum a karnero. Nen 1935 et nilukasan nen Jehova so pakatalos na Juan a klase ed peteg a pakabidbiran na baleg ya ulop ed Apocalipsis 7:9-17. Nanlapula’d satan et nagkalalon idadanet so panipon ed sayan ulop. Diad taon 2005, say bilang na satan et linmampas ed anemiran milyon, tan siansian ondaraak. Maseguron say singa anak na too so akagapas la na dakel, makapagayagan ani legan na sayan panaon na anggaan.—Ikompara so Exodo 23:16; 34:22.
Pangigatin-gatin ed Ubasan na Dalin
24. Anto so walad saray lima na komaliman anghel, tan anto so ikekelyaw na komanem ya anghel?
24 No nakompleto la so panagani na panangisalba, panaon la parad sananey nin panagani. Inreport nen Juan: “Tan pinmaway so sananey ya anghel [say komalima] ed templo a wala ed tawen, a wala met so sakey a kompay ton makdem. Tan pinmaway so sananey ya anghel [say komanem] dia ed altar, samay wala so pakapanyari to ed apoy; et tinmawag ed baleg a boses ed nanegna na kompay a makdem, a kuanto, Ibakim so kompay mo a makdem, tan tiponen to so saray mogel na ubas na dalin; ta aluto laran tuloy so ubas to.” (Apocalipsis 14:17, 18) Saray anghelikon armada so pangimamatalekan na baleg a panagani legan na agew na Katawan, pian ibiig so maong manlapud makapuy!
25. (a) Anto so ipapabitar na katuaan a say komaliman anghel so nanlapud santuaryo na templo? (b) Akin a matukotukoy a say ganggan ya igapo so panagani et manlalapud anghel a ‘pinmaway ed altar’?
25 Say komaliman anghel so nanlapu ed si Jehova diad santuaryo na templo; kanian, say kaunoran a panagani so nagagawa met unong ed linawa nen Jehova. Niganggan ed anghel ya igapo to lay kimey to panamegley na sakey a mensahe ya impasabi panamegley na sananey ya anghel a ‘pinmaway ed altar.’ Sayan katuaan so makabaliksan a maong, lapud onia so intepet na saray matoor a kamarerwa ed leksab na altar: “Angga ed kapigan, O Katawan, santo tan matua so agmo pangukom tan pangibales na dala mi ed saray manaayam ed dalin?” (Apocalipsis 6:9, 10) Diad panagani na ubasan ed dalin, sayan kelyaw na panangibales so naikdan na hustisya.
26. Anto so “ubas na dalin”?
26 Ingen anto so “ubas na dalin?” Diad Hebreon Kasulatan, say Judion nasyon so atukoy bilang ubasan nen Jehova. (Isaias 5:7; Jeremias 2:21) Mipadpara, si Jesu-Kristo tan saramay manlingkor a kaiba to ed Panarian na Dios so natutukoy bilang ubasan. (Juan 15:1-8) Diad sayan kipapasen, say importantin pakabidbiran na sakey ya ubasan et say pambubunga na satan, tan say tuan Kristianon ubasan so manbubunga na dakel diad kirayewan nen Jehova. (Mateo 21:43) Kanian, say “ubas na dalin,” et agnayarin ontutukoy ed sayan tuan ubasan, noagta sakey iyan alig-alig a ginawa nen Satanas, say abulok a nanengneng a sistema na pananguley to ed katooan, tekep na nanduruman “mogel” na demonikon bunga a niwala ed loob na dakel a siglo. Say Babilonia a Baleg, a say apostatan Inkakristiano so prominente ditan, so mangiimpluensyan maong ed sayan makasamal ya ubasan.—Ikompara so Deuteronomio 32:32-35.
27. (a) Anto so nagawa sano tiponen na anghel a walaan na kompay so ubasan na dalin? (b) Antoran propesiya ed Hebreon Kasulatan so pakapatnagan na inkalaknab na panagani?
27 Nepeg ya ipaakseb so panangukom! “Et say anghel imbuntok to so kompay to ed dalin, et tinipon to so [“wakal na,” NW] ubas na dalin, tan inyan to ed darapilan na alak, a baleg a darapilan na alak na sanok na Dios. Tan say darapilan na alak agatin-gatinan ed paway na syudad, et dia ed darapilan na alak pinmaway so dala angga ed saray preno na saray kabayo, angga ed sanlibo tan anem a lasus ya estadio.” (Apocalipsis 14:19, 20) Abayag lan niyabawag so sanok nen Jehova sumpad sayan ubasan. (Sofonias 3:8) Sakey a propesiya ed libro na Isaias so mangipapaseguro ya intero iran nasyon so naderal sano nigatin-gatin so darapilan. (Isaias 63:3-6) Impropesiya met nen Joel a “dakerakel,” intero iran nasyon, so nigatin-gatin ed kadederal ed “panagpespesan na alak,” diad “lawak na panangigeter.” (Joel 3:12-14) On, say ontan lan kabaleg a panagani so aglan balot nagawa lamet! Unong ed pasingawey nen Juan, aglambengat naborbor iray ubas noagta napupo met so interon simbolikon kiew na ubas tan nibantak ed darapilan pian nigatin-gatin. Kanian say ubas na dalin so pateyen tan aglan balot ontubo lamet.
28. Siopa so mangigatin-gatin ed ubasan na dalin, tan antoy kabaliksan na ‘kigatin-gatin [na darapilan] ed paway na syudad’?
28 Diad pasingawey, say pangigatin-gatin so gawaen na saray kabayo, lapud nasabi na dala ya ompaway manlapud ubasan so anggad “saray preno na saray kabayo.” Lapud say terminon “saray kabayo” so kaslakan a manutukoy ed pilalaban ed bakal, maseguron panaon iya na bakal. Saray armada na katawenan ya ontutumbok ed si Jesus ed unor a bakal sumpad sistema na bengabengatla nen Satanas so nibagan mangigatin-gatin ed “darapilan na alak na petang tan say sanok na Dios a Makapanyarin-amin.” (Apocalipsis 19:11-16) Malinew a saraya iramay mangigatin-gatin ed ubasan na dalin. Say ubasan so ‘inggatin-gatin ed paway na syudad,’ salanti, ed paway na mangatatawen a Sion. Peteg a matukotukoy a say ubasan na dalin so nepeg a nigatin-gatin ed dalin. Balet satan met so ‘igatin-gatin ed paway na syudad’ ta pian agnarisgo iray nakdaan na bini na bii, a mangilalaman ed mangatatawen a Sion ed dalin. Kaiba na baleg ya ulop, saraya so sigpot a nasalimbengan ed loob na organisasyon ya uksoyan nen Jehova ed dalin.—Isaias 26:20, 21.
29. Panon kaaralem so dala ed darapilan, panon kalaknab so saknapen na satan, tan antoy ipapanengneng na amin na saya?
29 Sayan malinew a pasingawey so walaan na piparaan ed paneral ed saray panarian ed dalin panamegley na bato na Panarian ya adeskribe ed Daniel 2:34, 44. Nagawa so sigpot a kaderal. Say ilog na dala manlapud darapilan so araldalem, anggad saray preno na saray kabayo, tan sabien na satan so distansia a 1,600 ya estadio.a Sayan baleg a bilang, ya apawala diad amipat ya impamarakel ed apatira a say dagup na satan et pinarakel na amin-samplo a pinarakel lamet ya amin-samplo (4 x 4 x 10 x 10), so mangidadanet labat ed mensahe a say kadederal et napaneknekan a lalanoren toy interon dalin. (Isaias 66:15, 16) Say kadederal et magmaliw a sigpot tan agnauman. Aglan balot onlamot lamet so ubasan nen Satanas ed dalin!—Salmo 83:17, 18.
30. Anto iray bunga na ubasan nen Satanas, tan antoy nepeg a determinasyon tayo?
30 Lapud manbibilay itayo la ed kaunoran a kabiangan na panaon na anggaan, talagan makabaliksan so pasingawey nipaakar ed sarayan duaran panagani. Kaukolan tayo labat so onnengneng ed kaliberliber tayo pian nanengneng iray bunga na ubasan nen Satanas. Saray aborsion tan arum niran klase na panagpatey; homoseksualidad, pikakalugoran, tan arum niran klase na imoralidad; ag-inkamatua tan kaandian na nisipor ya aro—amin na saratan a bengatla so mamapauges ed sayan mundo diad imaton nen Jehova. Say ubasan nen Satanas so “manbunga na apgo tan ajenjo.” Say makaderal, ya idolatroson kurang na satan so manmumudmora ed Engranden Manamalsa na katooan. (Deuteronomio 29:18; 32:5; Isaias 42:5, 8) Agaylan pribilehyo so aktibon piulop ed Juan a klase diad panani ed maabig a bunga a titiponen nen Jesus parad kidayewan nen Jehova! (Lucas 10:2) Komon ta amin tayo so magmaliw a determinadon agbalot namantsaan na sayan ubasan na mundo, tan napaliisan tayo komon so kigatin-gatin a kaiba na ubasan na dalin sano nipaakseb so masebeg a panangukom nen Jehova.
[Paimano ed leksab]
a Say 1,600 estadio so ngalngali 300 a kilometro.—Apocalipsis 14:20, New World Translation Reference Bible, paimano’d-leksab.
[Kahon ed pahina 208]
‘Say Alak na Impilawanan To’
Say prominentin kabiangan na Babilonia a Baleg et say Iglesia Katolika Romana. Say iglesia so uuleyan na papa ed Roma tan ibabaga na satan a kada papa et kasandi nen apostol Pedro. Saray onggendan so pigaran tudtuan agawgawa a nipalapag nipaakar ed sarayan tatawagen a kasandi:
Formosus (891-96): “Siam bulan kayari impatey nen Formosus, say bangkay to so kinotkot manlapud lubok na saray papa tan inusay ed arap na konsilyo parad ‘saray bangkay,’ ya indaulo nen Stephen [say balon papa]. Say inatey lan papa so inakusaan na alablabas ya ambisyon parad betang ya inka-papa tan indeklaran baliwala so amin iran ginawa to. . . . Nilakseb ed bangkay iray kawes a parad papa; pinutot iray gamet na kawanan a lima to.”—New Catholic Encyclopedia.
Stephen VI (896-97): “Diad loob na pigaran bulan [na impan-usay ed bangkay nen Formosus], sinampotan na marawal a reaksion so inka-papa nen Papa Stephen; inekal ed sikato so pakabidbiran to bilang papa, impriso, tan imbitay.”—New Catholic Encyclopedia.
Sergius III (904-11): “Say duaran nantumbokan a sinandian to . . . so imbitay ed prisoan. . . . Diad Roma et sikatoy sinuportaan na pamilya nen Theophylactus, a say sakey ya anak to a bii, si Marozia, so papanisiaan a naanakan to (diad saginonor et sikato iya si Papa John XI).”—New Catholic Encyclopedia.
Esteban VII (928-31): “Diad saray unor lan taon na inka-papa to, asagyat nen Papa John X . . . so sanok nen Marozia, say Doña Senadora na Roma, tan sikatoy impaipriso tan impapatey. Insan impagamor nen Marozia so inka-papa ed si Papa Leo VI, ya inatey kayari 6 1⁄2 a bulan na inkapapa. Insan sikatoy sinandian nen Esteban VII, nayarin diad panamegley na impluensya nen Marozia. . . . Legan na 2 taon to bilang Papa, anggapoy pakapanyari to diad silong na panangontrol nen Marozia.”—New Catholic Encyclopedia.
John XI (931-35): “Diad impatey nen Stephen VII . . . , inala nen Marozia, ed Abung nen Theophylactus, so inka-papa parad anak ton si John, sakey a kalangweran a mantaon na masulok a 20. . . . Bilang papa, si John so kontrolado na ina to.”—New Catholic Encyclopedia.
John XII (955-64): “Anggapo ni dese-otso to, tan saray report ed saman a panaon so mitunosan ed kaandian to na interes ed espiritual iran bengatla, inkaadik ed mabanday iran panliliket, tan bulgaran a pikewet a kabibilay.”—The Oxford Dictionary of Popes.
Benedict IX (1032-44; 1045; 1047-48): “Sikatoy bantog ed impangilako ed inka-papa ed ninong to insan amidua ton binawi itan ya inkabetang.”—The New Encyclopædia Britannica.
Kanian, imbes a tumboken so alimbawa nen matoor a Pedro, saraya tan say arum niran papa so mauges ya impluensya. Inabuloyan day panagkasalanan ed dala tan espiritual tan pisikal a pilalawanan, ontan met ed impluensya nen Jezebel, a mangimpluensya na mauges ed iglesia ya inuleyan da. (Santiago 4:4) Nen 1917 say libro na saray Estudyante na Biblia a The Finished Mystery so angidatak ed dakel ed sarayan katuaan ed detalyadon paraan. Sakey iyan paraan a saray Estudyante na Biblia ed saraman a panaon so ‘amakbak ed dalin na amin a klase na salot.’—Apocalipsis 11:6, NW; 14:8; 17:1, 2, 5.
[Litrato ed pahina 206]
Say nitronon Kristo so mangipapaakseb na panangukom diad tulong na saray anghel
[Litrato ed pahina 207]
Kayari inkagba na Babilonia nen 539 B.C.E., nibulos iray priso to