1. Antoray pigaran bengatla a nayarin pansengegan na inkaapag-apag ed saray pamilya?

MALIKET iraman so kabiangan na saray pamilya a wala ditan so aro, pakatalos, tan kareenan. Komon ta, say pamilyam so ontan. Makapaermen ya ibaga, dakerakel a pamilya natan so ag-ontukoy ed satan a deskripsyon tan naapag-apag lapud nambabangil a rason. Anto so mangaapag ed saray sankaabungan? Diad sayan kapitulo et singbaten tayo so taloran bengatla. Diad arum a pamilya, saray membro so agparparehoy relihyon da. Diad arum, saray anak so nayarin andian na parehon peteg ya atateng. Diad arum met ni, say pipupuligesgesan ed panagbilay odino pilalek parad materyal iran bengatla so ompapatnag a mamapaskar ed saray membro na pamilya a mansisian. Ingen, saray sirkumstansya a mangaapag ed sakey a sankaabungan so nayarin agmangapekta ed sananey. Anto so mamapaduma?

2. Iner so paniilaloan na arum parad panangigiya ed bilay na pamilya, balet anto so sankaabigan a lapuan na ontan a panangigiya?

² Say punto-de-bista so sananey nin sengegan. No sisisimoon mon panggunaetan a talosan so punto-de-bista na arum a too, maseguron mas natebek mo no panon so pangipreserba ed nankakasakey a sankaabungan. Say komaduan sengegan et say lapuan na panangigiyam. Dakel a totoo so manutumbok ed simbawa na saray katrabahoan, kakaabay, saray kolumnista na peryodiko, odino arum nin giya na too. Balet, aromog na arum no anto so ibabaga na Salita na Dios nipaakar ed situasyon da, tan insan inyaplika ra so naaralan da. Panon a say panggawa ed saya so makatulong ed sakey a pamilya ed panmantini na kareenan ed sankaabungan?​—2 Timoteo 3:16, 17.

NO DUMA SO RELIHYON NA MASIKEN MO

3. (a) Anto so konseho na Biblia nipaakar ed pangasawa ed sakey a dumay pananisia to? (b) Antoray pigaran manunan prinsipyo ya onaaplika no say sakey ya asawa so mananisia tan samay sananey et andi?

³ Mabisbiskeg a kokonsehoan itayo na Biblia sumpad pangasawa ed sakey a dumay relihyoson pananisia to. (Deuteronomio 7:3, 4; 1 Corinto 7:39) Balet, nayarin naaralan mo so katuaan manlapud Biblia kayari impanasawa yo ingen agnaaralan na masiken mo. Anto sirin ey? Siempre, say samba ed panangasawa so siansian walaan na epekto. (1 Corinto 7:10) Idadanet na Biblia so inkapermanenti na bedber na panangasawa tan papasesegen to iray walaan na asawa a resolbien iray agda panpapaknaan imbes ya ibatikan iratan. (Efeso 5:28-31; Tito 2:4, 5) Balet, anto no say masiken mo so sumpan tuloy ed pangaagamil mo na relihyon na Biblia? Nayarin salien ton sebelan ka ya onatendi ed saray miting na kongregasyon, odino nayarin ikuanton agto labay a say asawa to so onla ed kabkaabungan, a mitongtong nipaakar ed relihyon. Anto so gawaen mo?

4. Diad anton dalan a nipanengneng na asawan bii so pililikna to no say masiken to so agto kaiba ed pananisia?

⁴ Tepetan moy inkasika, ‘Akin ya ontan so nalilikna na masiken ko?’ (Uliran 16:20, 23) No talagan agto natatalosan so gagawaen mo, nayarin sikato so mapaga nipaakar ed sika. Odino nayarin sikato so dedesdesen na kakanayon lapud agka la mibibiang ed saray kustombre ya importanti ed sikara. “Bukbukor ed abung, liknaen kon siak so ataynanan,” so inkuan na sakey ya asawan laki. Liknaen na sayan laki a nababalang to so akulaw to lapud relihyon. Ingen say tagey-na-linawa so angamper ed sikaton mangadmitin sikato so begtebegtew. Nayarin say masiken mo so mankakaukolan na panamaseguro a say arom ed si Jehova et agto kabaliksan ya agmo la tanton inaro so masiken mo natan a singa ed pangaarom ed apalabas. Seguroen mon mangigeter na panaon a kaibam.

5. Anton inkasimbang so nepeg a pansiansiaen na asawan bii no duma so pananisia na masiken to?

⁵ Balet, walay bengatlan mas importanti a nepeg a konsideraen no pidenengan mo so situasyon a sikakabat. Papasesegen na Salita na Dios iray asawan bibii: “Pauleyan kayo ed asawa yon lalaki, a singa mitukoyan ed Katawan.” (Colosas 3:18) Sirin, satan so mamapasakbay sumpad espiritu na inkaindependenti. Niarum ni, diad pangibaga na “a singa mitukoyan ed Katawan,” ipapatnag na sayan kasulatan a say panpauley na sakey ed masiken to so nepeg met a mankaukolan na pangonsidera ed panagpauley ed Katawan. Kaukolan a wala so inkasimbang.

6. Antoran prinsipyo so nepeg a lawas nonoten na sakey a Kristianon asawan bii?

⁶ Parad sakey a Kristiano, say iyaatendi ed saray miting tan panagtasi ed arum nipaakar ed nibased-Biblian pananisia na sakey so importantin aspeto na tuan panagdayew ya agnepeg ya ibaliwala. (Roma 10:9, 10, 14; Hebreos 10:24, 25) Diad ontan, anto so gawaen mo no direktan iganggan ka na sakey a too ya ag-ontulok ed espisipikon kakaukolanen na Dios? Inyabawag na saray apostol nen Jesu-Kristo: “Nepeg mi nin tuloken ya unona so Dios a bilang mananguley imbes nen say totoo.” (Gawa 5:29) Say alimbawa ra so mangitatarya la na piulibay ya onaplika ed dakel a situasyon ed bilay. Kasin say aro ed si Jehova so mamakiwas ed sika pian mangisaklang ed sikato na debosyon a makanepegan a kien to? Diad parehon bekta, kasin say aro tan respetom ed masiken mo so mamakiwas ed sikan manalin manggawa ed saya ed paraan a makapaliket ed sikato?​—Mateo 4:10; 1 Juan 5:3.

7. Anton determinasyon so nepeg a niwala ed Kristianon asawan bii?

⁷ Impaimano nen Jesus a saya so aliwan naynay a posibli. Impasakbay to a lapud isusumpa ed tuan panagdayew, saray mananisian membro na arum a pamilya so manliknan nisian, a singa walay kampilan a sinmara ed baetan da tan ed arum ed pamilya. (Mateo 10:34-36) Sakey a bii ed Hapon so akaeksperiensia ed saya. Sikato so susumpaen na masiken to ed loob la na 11 a taon. Siruruksa ton minaltrato tan mabetbet ton itatalakan ed abung. Balet ta sikatoy nantepel. Sikatoy tinulongan na kakaaro ed Kristianon kongregasyon. Sikatoy tuloytuloy a nanpikasi tan akala na baleg a panamaseseg manlapud 1 Pedro 2:20. Sayan Kristianon bii so akombinse a no sikatoy mansiansian masekder, nasabin siansia et say masiken to so miulop ed sikaton manlingkor ed si Jehova. Tan ontan so agawa.

8, 9. Panon so nepeg ya ikiwas na asawan bii pian paliisan so pangipasen na agnakakaukolan iran babeng ed masiken to?

⁸ Walaray dakel a praktikal a bengatla a nagawaan mo a mangapekta ed awawey na kapareham. Alimbawa, no say masiken mo so sumpa ed relihyon mo, agmo iikdan na katunongan a walay nireklamo to ed arum a pamaakaran. Pansiansiaen a malinis so ayaman. Asikasom so itsuram. Mabunlok ed panangibalikas na aro tan apresasyon. Imbes a makritiko, magmaliw a masuporta. Ipanengneng a sika so maniilalo ed inkaulo to. Ag-ombabales no liknaen mon sikato so alingo. (1 Pedro 2:21, 23) Manggawa na saray panangilugar parad atooan ya ag-inkayadyari, tan no onlesay balingaan, sipapaabeban unonan onkerew na dispensa.​—Efeso 4:26.

⁹ Agmo aabuloyan a say iyaatendim ed saray miting so sengegan na kaatrasadoy panangan to. Nayarin pilien mo met so pibiang ed Kristianon ministeryo diad panaon sano say masiken mo so anggapo ed ayaman. Makabat parad sakey a Kristianon bii so pangitunda ed panagpulong to ed masiken to sano aglabay iya. Imbes, tumboken to so konseho nen Pedro: “Sikayoran asawan bibii, pauleyan ed dilin kaasawaan yo, pian diad ontan, no siopaman so agmatulok ed salita, sikaray natalo na andian na salita diad panamegley na say kondukta na kaasawaan dan bibii, lapud pakakatasi ra ed malinis a kondukta yo tekep na aralem a respeto.” (1 Pedro 3:1, 2) Saray Kristianon asawan bibii so mankikimey a lalon sigpot ed pangipatnag na saray bunga na espiritu na Dios.​—Galacia 5:22, 23.

SANO SAY ASAWAN BII SO AGMANGAAGAMIL NA INKAKRISTIANO

10. Panon so nepeg ya ikiwas na mananisian asawan laki nipaakar ed akulaw to no sikato so walaan na duman sisisiaen?

¹⁰ Anto no say asawan laki so mangaagamil na Inkakristiano tan say asawan bii so andi? Say Biblia so mangiiter na panangidirehi ed ontan iran situasyon. Kuanto: “No siopaman ya agin laki so walaan na agmananisian asawa, tan ingen maabobon a miamong ed sikato, agto komon taynanan.” (1 Corinto 7:12) Sisimbawaen to met so kaasawaan a lalaki: “Mantultuloy ya aroen so asawa yon bibii.”​—Colosas 3:19.

11. Panon a nipanengneng na asawan laki so pakatebek tan mataktikan mangagamil na inkaulo ed akulaw to no sikato so agmangaagamil na Inkakristiano?

¹¹ No masiken ka na sakey ya asawan biin say pananisia to et duma ed say sika, nagkalalo lan maasikaso a mangipanengneng na respeto parad asawam tan ed panangonsidera ed saray liknaan to. Bilang sakey a wala-lad-edad, sikato so makanepegan na sukat na kawayangan ya agamilen so relihyoson sisisiaen to, anggano agka mipakna ed saratan. Diad primeron pitongtong mo ed sikato nipaakar ed pananisiam, ag-iilaloan ya italirak toy abayag laran sisiaen to pian pilien so bengatlan balo. Imbes a biglan ibagan palso iray relihyoson kustombre ya abayaglan papablien to tan say pamilya to, siaanos a panbanikelan so pikatunongan ed sikato manlapud Kasulatan. Nayarin liknaen ton nibabaliwa no idebotom so baleg a panaon ed saray aktibidad ed kongregasyon. Nayarin sikatoy sumpa ed saray sagpot mon manlingkor ed si Jehova, ingen say labay ton manunan konsideraen lambengat et: “Nakaukolan koy malaglaem a panaon mo!” Man-anos. Tekep na maaron konsiderasyon mo, nasabi panaon et nayarin natulongan a mangabrasa ed tuan panagdayew.​—Colosas 3:12-14; 1 Pedro 3:8, 9.

PANANGIPASAL ED ANANAK

12. Anggan no say asawan laki tan say asawa to so nandumaan ed pananisia, panon a niyaplika iray Makasulatan a prinsipyo diad panangipasal da ed saray anak da?

¹² Diad sakey a sankaabungan ya aliwan nankakasakey ed panagdayew, saray relihyoson panamilin ed ananak so no maminsan et magmamaliw ya isyu. Panon so nepeg a kiyaplika na saray Makasulatan a prinsipyo? Papabtangan na Biblia so ama a manunan responsabli parad panamilin ed ananak, balet say ina met so walaan na importantin betang a gawaen. (Uliran 1:8; ikompara so Genesis 18:19; Deuteronomio 11:18, 19.) Anggano sikato so agmangaawat ed inkaulo nen Kristo, say ama so siansian ulo na pamilya.

13, 14. No sebelan na asawan laki so asawa to ed pangawit to ed saray anak ed Kristiano iran miting odino panaral a kaiba ira, anto so nagawaan to?

¹³ Arum ya agmananisian kaamaan so ag-onsusumpa ed panamilin na ina ed ananak diad saray relihyoson pamaakaran. Ontan so gagawaen na arum. Anto no say masiken mo so agmangiyabuloy ed sika a mangitagar ed ananak pian onatendi ed saray miting ed kongregasyon odino sebelan to ka ni ingen a manaral na Biblia diad ayaman a kaiba ira? Natan et nakaukolan mon simbangen so dakel ya obligasyon​—say obligasyon mo ed si Jehova a Dios, ed inkaulo na masiken mo, tan ed inadaron ananak mo. Panon mon napantutunosan iraya?

¹⁴ Petepeteg ya ipikasim itan. (Filipos 4:6, 7; 1 Juan 5:14) Balet diad kaunoran, sika lamlamang so nepeg a mandeside ed kurson alaen. No palapuen mo itan tekep na inkataktika, ya ipapalinew itan ed masiken mo ya agmo aangaten so inkaulo to, nayarin diad kaunoran et say isusumpa to so napakepa. Anggano sebelan ka na masiken mo a mangitagar ed ananak mo diad saray miting odino pian nawalaan na pormal a panagaral ed Biblia a kaiba ira, siansian nabangatan mo ira. Diad inagew-agew a pitotongtong mo tan ed maabig ya alimbawam, panggunaetan ya ipurek ed sikara so sukat na aro parad si Jehova, pananisia ed Salita to, respeto parad atateng​—pati say ama ra—​ maaron panangiyansakit parad arum a totoo, tan apresasyon parad inkamanonot ed niyugalin kimey. Nasabi panaon, nayarin naimano na ama so maabig a resulta tan nayarin mangapresya ed kablian na saray sagpot mo.​—Uliran 23:24.

15. Anto so responsabilidad na mananisian ama ed panagbangat ed ananak?

¹⁵ No sakey kan asawan laki a mananisia tan say akulaw mo so andi, diad ontan et nepeg mon sakbaten so responsabilidad na pamabaleg ed ananak mo “diad say disiplina tan manametek-kanonotan nen Jehova.” (Efeso 6:4) Legan a gagawaen iya, nepeg mo, siempre, so magmaliw a mapangasi, maaro, tan makatunongan ed pidedeneng ed akulaw mo.

NO SAY RELIHYON MO SO ALIWAN SINGA ED ATATENG MO

16, 17. Antoran prinsipyo na Biblia so nepeg a nodnonoten na ananak no awaten da so pananisia a miduma manlapud atateng da?

¹⁶ Kasmak la anggan ed minor de edad ya ananak so pangabrasa ed relihyoso iran panmoria a duma ed atateng da. Ontan ta so ginawam? No ontan, say Biblia so walaan na konseho parad sika.

¹⁷ Ibabaga na Salita na Dios: “Ontulok kayo ed saray ateng yo a mikasakey ed say Katawan, ta saya so matunong: ‘Igalang moy amam tan inam.’” (Efeso 6:1, 2) Lalanoren na satan so mabunigas a panrespeto ed atateng. Anggaman ontan, bangta say katutulok ed atateng so importanti, nepeg ya ag-isaklang itan ya anggapoy panangikuenta ed tuan Dios. Sano say anak so susto la’d edad a manggawa na saray desisyon, akbibiten to so babaleg a responsabilidad ed saray aksion to. Saya so tua aliwa lambengat ed sekular a ganggan noagta nagkalalo lan mipakna ed madibinon ganggan. “Balang sakey ed sikatayo so mangisaklang ed Dios na pikuentaan ed inkasikato,” kuan na Biblia.​—Roma 14:12.

18, 19. No saray anak so walaan na relihyon a miduma manlapud atateng da, panon dan natulongan so atateng da pian natalosan a magmaong so pananisia ra?

¹⁸ No saray sisiaen mo so mamasimbalo ed bilay mo, panggunaetan a talosan so punto-de-bista na atateng mo. Maseguron sikaray napaliket no, bilang resulta na pakakaaral tan pangiyaaplikam ed saray bangat na Biblia, sika so magmaliw a lalon marespeto, lalon matulok, lalon makuli ed kakaukolanen da ed say sika. Balet, no say balon pananisiam so mamapulisay ed sika ed saray sisiaen tan kustombre a personal a papablien da, nayarin liknaen dan sika so agmangaawat ed tawir a nanggunaetan dan iter ed sika. Nayarin itatakotan da met so pankaabigan mo no say gagawaen mo et aliwan kaslakan ed komunidad odino ibaling toy imanom manlapud saray gegemtan a liknaen dan makatulong ed sika pian onaligwas ed materyal. Say atagey a linawa so sakey met a babeng. Nayarin liknaen dan sika, bilang resulta, so mangibabaga a sika so duga tan sikaray aliwa.

¹⁹ Kanian, legan a masakbay ni, panggunaetan so pangiyareglo ed pakapiabet na atateng mo ed pigaran mamatatken odino arum a matatken ed espiritual a Tastasi manlapud lokal a kongregasyon. Pasesegen moy atateng mo ya ombisita ed Kingdom Hall pian dengelen so nasisingbat tan pian nengnengen a mismo no anton klase na totoo iray Tastasi nen Jehova. Nasabi panaon, say ugali na atateng mo so napalemek. Anggan sano saray ateng so nampaawet a sumpa, a manederal ed literatura na Biblia, tan manesebel ed ananak ya onatendi ed Kristiano iran miting, gendagendat a pankanawnawa ed panbasa ed inerman, diad pitongtong ed kaparan Kristianos, tan ed pantasi tan panulong ed arum diad impormal a paraan. Makapanpikasi ka met ed si Jehova. Arum a tobonbalo so nanalagar anggad sikara lay susto la’d edad pian manbilay ed paway na ayaman na pamilya sakbay a nagkalalo ni nagawaan da. Anggaman ontan, antokaman so situasyon ed ayaman, aglilingwanan ya “igalang moy amam tan inam.” Gawam so betang mo pian mangarum na kareenan ed ayaman. (Roma 12:17, 18) Nagkalalo ed amin, gegemtanen so kareenan ed Dios.

SAY ANGAT ED PAGMALIW A SIOMAN

20. Antoran liknaan so nayarin niwala ed ananak no say ama ra odino ina ra so sakey a sioman?

²⁰ Diad dakel ya ayaman say situasyon a mangipaparungtal na sankabalgan ya angat et aliwan say relihyon noagta saray problema ed sioman a pamilya. Dakel a sankaabungan natan so mangilalaktip ed saray anak manlapud inmunan impangasawa na sakey odino namparan atateng. Diad ontan a pamilya, nayarin naeksperiensia na ananak so panimon tan panimbel odino anganko et pansumlangan na saray katooran. Bilang resulta, nayarin ipulisay da so masimoon iran sagpot na sioman a magmaliw a maabig ya ama odino ina. Anto so ontulong ed italona na sioman a pamilya?

21. Anggaman ed nikadkaduma iran sirkumstansya, akin a nepeg a saray sioman so manilalo ed saray prinsipyo a naromog ed Biblia parad tulong?

²¹ Bidbiren ya anggaman ed nikadkaduma iran sirkumstansya, saray prinsipyo na Biblia a mamapatalona ed arum a sankaabungan so onaaplika met dia. Say pangibaliwala ed saratan a prinsipyo so nayarin, diad limitadon panaon et ompatnag a mamakepa ed problema balet maseguron mangitonton ed saginonor na sakit ed puso. (Salmo 127:1; Uliran 29:15) Bayuboan so kakabatan tan pakatebek​—kakabatan ed pangiyaplika ed maridios iran prinsipyo a lawas nononoten so manbayag iran gungguna, tan pakatebek ed pangamta no akin ya ibabaga tan gagawaen na saray membro na pamilya so pigaran bengatla. Wala met so pankaukolan parad pililikna.​—Uliran 16:21; 24:3; 1 Pedro 3:8.

22. Akin a nayarin naromog na ananak a mairap so pangawat ed sakey a sioman?

²² No sakey kan sioman, nayarin nanonotan mo ni a bilang sakey a kaaro na pamilya, anganko et sika so inabrasa na ananak. Balet sanen nagmaliw ka lan sioman da, nayarin manguman so ugali ra. Diad pannononot ed peteg ya ateng ya agla miaamong ed sikara, saray anak so nayarin mipuligesgesan ed pansumlangan na saray katooran, posiblin liknaen dan kaliktan mon ekalen so liknaan a walad sikara lapud inkaandi na ateng. No maminsan, nayarin sikaray biglan mangipanonot ed sika a sika so aliwan ama ra odino ina ra. Say ontan iran balikas so makapasakit. Ingen, “agka maganat ed inkasika ed espiritum a nasakitan.” (Eclesiastes 7:9) Say pakatebek tan pililikna so nakakaukolan ta pian mideneng ed emosyon na ananak.

23. Panon a say disiplina so asikasoen ed sakey a pamilya a walaan na saray ikit?

²³ Saratan a kualidad so mapeligro sano mangipapaakseb na disiplina so sakey. Makana so mantultuloy a disiplina. (Uliran 6:20; 13:1) Tan lapud saray anak so aliwan pareho, nayarin duma so disiplina manlapud sakey a kaso na sananey. Arum a sioman so makakaimano ed satan, anggan panon et diad gapo, nayarin magmaong parad peteg ya ateng so pangasikaso ed sayan aspeto na inaateng a panangasikaso. Balet, makanan saray namparan ateng so mipakna ed disiplina tan pangitandoro ed satan, ya agpapaboran so peteg ya anak sumpad ikit. (Uliran 24:23) Importanti so katutulok, balet say panangilugar ed ag-inkayadyari so nakaukolan a gawaen. Ag-onsasanok. Manisiplina ed aro.​—Colosas 3:21.

24. Anto so makatulong ed ipaliis ed saray problema ed moral ed baetan na saray membro na agmankasekso ed sioman a pamilya?

²⁴ Saray pantotongtong ed pamilya so makatulong na baleg ed kaamper na gulo. Saya so makatulong ed pamilya pian pansiansiaen ya iyapasakey so sankaimportantian iran pamaakaran ed bilay. (Ikompara so Filipos 1:9-11.) Sikara met so makatulong ed kada sakey a nanengneng no panon a sikato so makatulong nipaakar ed pakadampot ed saray kalat na pamliya. Niyarum ni, saray prankan pantotongtong so mangipaliis ed saray problema ed moral. Nakaukolan a talosan na saray bibii no panon so pankawes a masimpit tan ikiwas a matukoy nipaakar ed sioman dan laki tan ed siopaman iran stepbrother, tan saray lalaki so mankaukolan na konseho ed manepeg a kondukta nipaakar sioman dan bii tan ed siopaman iran stepsister.​—1 Tesalonica 4:3-8.

25. Antoran kualidad so makatulong ed kareenen ed sakey a sioman a pamilya?

²⁵ Diad pangabet ed nikaduman angat ed pagmaliw a sakey a sioman, magmaliw a maanos. Nakaukolan so panaon pian paaligwasen so balon relasyon. Say pakaala ed aro tan respeto na ananak ya anggapoy biyolohikon bedber so nayarin baleg a kimey. Balet posibli itan. Say sakey a makabat tan makatebek a puso, ya atekepan na mabiskeg a pilalek ed pamaliket ed si Jehova, so tombok ed kareenan ed sakey a sioman a pamilya. (Uliran 16:20) Say ontan iran kualidad so makatulong met ed sika ed panalona ed arum a situasyon.

KASIN SAY MATERYAL IRAN GEGEMTAN SO MANGAAPAG ED AYAMAN YO?

26. Diad antoran dalan a nayarin saray problema tan ugali nipaakar ed materyal iran bengatla so mangapag ed sakey a pamilya?

²⁶ Saray problema tan ugali nipaakar ed materyal iran bengatla so nayarin mangapag ed saray pamilya ed dakel a paraan. Makapaermen, arum a pamilya so binuyak na sangsangan ed kuarta tan ed pilalek ya onyaman​—odino anggan panon et onyaman na daiset. Nayarin natibukel iray inkaapagapag sano say sanasawa so mantratrabaho ed sekular tan mamayubo ed “kuartak, kuartam” ya awawey. Anggan no say sangsangan so napaliisan, sano say sanasawa so mantratrabaho nayarin naimano ray inkasikara a walaan na eskedyul a mangititilak na daiset a panaon ed sakey tan sakey. Say ombabaleg a tutumboken na inkalapagan ed mundo et say pangikaindan na kaamaan ed saray pamilya ra parad mabayag a panaon​—pigaran bulan odino anggan tao-taon ni ingen—​ta pian sikaray makaalmo na dakel a kuarta ya agda naalmo ed ayaman da ed kapiganman. Saya so mangitonton ed seryoson tuloy iran problema.

27. Antoray pigaran prinsipyo a makatulong ed sakey a pamilya ed silong na pinansyal iran desdes?

²⁷ Anggapoy totontonen a niletneg parad pangasikaso ed sarayan situasyon, lapud saray nanduruman pamilya so nakaukolan a mideneng ed nanduruman desdes tan pankaukolan. Siansia, say konseho na Biblia so makatulong. Alimbawa, ipapanengneng na Uliran 13:10 a say agnakakaukolan a pipupuligesgesan so no maminsan et napaliisan diad “pankonsultaan ed sinansakey.” Saya so manasaglawi ed aliwa labat a pangibaga na panmoria na sakey noagta ed pananap na simbawa tan pananap ed no panon ya arum a totoo so onnenengneng ed punto-de-bista na arum a too. Sakey ni, say pangasikaso ed realistikon badyet so makatulong ed pamakasakey ed saray sagpot na pamilya. No maminsan satan so kapilitan​—anganko et temporaryo—​parad sanasawa a mankimey ed paway na ayaman pian asikasoen so kaaruman iran gastos, nagkalalo la sano walaray ananak odino arum a lelegpeten. Sano saya so kipapasen, say asawan laki so makapangiseguro ed asawa to a sikato so siansian walaan na panaon ed sikato. Sikato a kaiba iray anak to so makayarin simamaaron ontulong ed pigaran kimey a nayarin kaslakan ya aasikasoen ton bukor.​—Filipos 2:1-4.

28. Antoran panonot, no naiimatonan, so kimeyan a mamakasakey na pamilya?

²⁸ Balet, lawas nonoten a bangta say kuarta so kaukolan ed sayan sistema na bengabengatla, satan so agmangitatarok na liket. Satan so peteg ya agmangiter na bilay. (Eclesiastes 7:12) On, say alablabas a pangiyuna ed materyal iran bengatla so pansengegan na pakaderal ed espiritual tan moral. (1 Timoteo 6:9-12) Agaylan magmaong a tuloy so pananap ya unona ed Panarian na Dios tan ed inkatunong to, tekep a pakaseguro ed pakabendisyonan na saray sagpot tayo pian nadampot iray kaukolan ed bilay! (Mateo 6:25-33; Hebreos 13:5) Diad pansiansia ed pangiyuna ed espiritual iran interes tan ed pangegemtan ed kareenan a manuna para ed Dios, nayarin naromog mo a say sankaabungan mo, anggaman anganko et naapag lapud pigaran sirkumstansya, so magmaliw a sakey a tuan nankakasakey ed sankaimportantian iran paraan.

1. Antoran asaniban a problema so wala ed arum a pamilya?

SAY daan a kotse so kapkapanoras tan kapkapanpasileng. Parad saray ondadalan et masyayap, balo so nengneng to. Balet diad silong to, makaderal a lati so manguupot ed kaha na luluganan. Mipadpara itan ed pigaran pamilya. Anggaman diad akinpaway ya itsura et amin a bengatla so singa maabig, saray makakaimis a lupa so mangisasanib ed takot tan ut-ot. Diad dalem na ayaman, saray makaderal ya elemento so mamapaletey ed kareenan na pamilya. Say duaran problema a sengegan na saya et say alkoholismo tan karawalan.

SAY DERAL A RESULTA NA ALKOHOLISMO

2. (a) Anto so panmoria na Biblia ed panangusar na de-alkohol iran iinumen? (b) Anto so alkoholismo?

² Agkokondenaen na Biblia so kabkaabigan a panangusar ed de-alkohol ya iinumen, balet ta kokondenaen to so panagbuanges. (Uliran 23:20, 21; 1 Corinto 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3) Balet, say alkoholismo so alabas ni nen say panagbuanges; satan so inkailuam ed de-alkohol ya iinumen tan agpakakontrol lapud nainum. Saray alkoholiko et nayarin saray wala-la’d-edad. Makapaermen, nayari met iray tobonbalo.

3, 4. Deskribien so epekto na alkoholismo ed asawa na alkoholiko tan ed ananak.

³ Abayag lan imbaga na Biblia a say lingon panangusar ed alkohol so manisigensigen ed kareenan na pamilya. (Deuteronomio 21:18-21) Saray makaderal ya epekto na alkoholismo so mangaapekta ed interon pamilya. Say asawa so nayarin magmaliw a nigalet ed saray sagpot ton pamatunda ed panag-inum na akoholiko odino ed panalona ed agnapalbengan a walna to.a Panggugunaetan ton iyamot so de-alak, ibantak iratan, iyamot so kuarta to, tan onaapelo ed aro to parad pamilya, parad bilay, anggan parad Dios ni ingen​—balet say alkoholiko so siansian oniinum. Legan a paulit-ulit ya onsaew iray sagpot na bii ed pangontrol ed panag-inum na laki, nalilikna ton sikatoy adismaya tan nankulang. Diad satan et sikato lay manirap lapud takot, sanok, pankasalanan, pannerbyos, panaburido, tan andian na dilin-respeto.

⁴ Agnapaliisan na ananak iray epekto na inka-alkoholismo na ateng. Arum so kakabilen. Arum so seksual ya inayayam. Nayarin tetelen da ni ingen so inkasikara lapud inka-alkoholismo na ateng. Mabetbet a say panagmatalek da ed arum so binuyak na manguman-uman a walna na alkoholiko. Lapud masuyat iran mangitongtong ed no anto so nagagawa ed ayaman, nayarin aralen na ananak a pukuken so liknaan da, mabetbet a walaay makapuy ya epekto ed pisikal. (Uliran 17:22) Nayarin awit-awit na ontan ya ananak iyan andiay dilin-kompiyansa odino dilin-respeto anggad itatatken.

ANTO SO NAGAWAAN NA PAMILYA?

5. Panon a say alkoholismo so nabenbenan, tan akin a saya so mairap?

⁵ Anggaman dakel ya autoridad so mangikuan a say alkoholismo so agnatambal, maslak so mipakna a posibli so kipawil ed gendat tekep na programa na sigpot ya ipapaliis. (Ikompara so Mateo 5:29.) Anggaman ontan, say pakakombinse ed alkoholiko a mangawat na tulong so mas mainomay ya itongtong nen say panggawa, lapud kaslakan ya ibuburi ton sikatoy walaan na problema. Anggaman kuan, sano saray membro na pamilya so onkiwas a mideneng ed paraan na pangaapekta na alkoholismo ed sikara, nayarin namoria na alkoholiko a sikato so walaan na problema. Sakey ya eksperiensiadon doktor ed pananulong ed saray alkoholiko tan ed saray pamilya ra so angikuan: “Diad padesir ko say sankaimportantian a bengatla et say pagmaliw ya okupado na pamilya ed inagew-agew ya aktibidades diad makagunggunan tuloy a paraan a nayarian da. Say alkoholiko so nipapaarap ed alay ilalaknab na kabaleg na pidumaan to ed arum ed pamilya.”

6. Anto so sankaabigan a lapuan na konseho parad pamilya a walay alkoholikon membro?

⁶ No wala so sakey ya alkoholiko ed pamilyam, say apuyanan a simbawa na Biblia so makatulong ed sika a manbilay diad makagunggunan tuloy a paraan a posibli. (Isaias 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17) Konsideraen pa so pigaran prinsipyo a tinmulong ed saray pamilya a mideneng a sitatalona ed alkoholismo.

7. No sakey a membro na pamilya so alkoholiko, siopa so responsabli?

⁷ Ontundan alaen ya amin so tetel. Ibabaga na Biblia: “Balang sakey so manakbat na dili ton awit,” tan, “balang sakey ed sikatayo so mangisaklang ed Dios na pikuentaan ed inkasikato.” (Galacia 6:5; Roma 14:12) Nayarin ipapasagilig na alkoholiko a saray membro na pamilya so walaay eebatan. Alimbawa, nayarin ikuanto: “No tratoen moak a magmaong, agak oninum.” No arum so ompapatnag a mipakna ed sikato, sikaray mamapaseseg ed sikato a mantultuloy ed panag-inum. Balet anggan no nabibiktima itayo na saray sirkumstansya odino arum a totoo, amin tayo​—pati iray alkoholiko—​so responsabli ed gagawaen tayo.​—Ikompara so Filipos 2:12.

8. Antoray pigaran paraan a say alkoholiko so nayarin natulongan ya onarap ed nansumpalan na problema to?

⁸ Agliliknaen a nepeg yon lawas depensaan so alkoholiko manlapud saray pansumpalan na panag-inum to. Sakey a proverbio na Biblia nipaakar ed sakey ya onsasanok so nayarin onaplika met ed alkoholiko: “No sikatoy iliktar mo, mantultuloy mo itan a gawaen lamet.” (Uliran 19:19) Paulyanan a nalikna na alkoholiko iray epekto na panag-inum to. Paulyanan a linisan toy inkasikato odino tawagan so amo to ed kaimbuasan kayari impaninum to.

9, 10. Akin anakaukolan a saray pamilya na alkoholiko so mangawat na tulong, tan sioparan tulong a nagkalautla so nepeg dan anapen?

⁹ Awaten so tulong manlapud arum. Ibabaga na Uliran 17:17: “Say tuan kaulop so maaro ed amin a panaon, tan sakey ya agi a nianak sano wala so gonigon.” Sano wala so alkoholiko ed pamilyam, wala so gonigon. Nakaukolan mo so tulong. Agmasuyat ya onsaral ed ‘tuan kakaaro’ parad suporta. (Uliran 18:24) Say pitongtong ed arum a makakatalos ed problema odino nidudunget ed mipadparan situasyon so makapangiter ed sikayo na praktikal iran suhestion ed no anto so gawaen tan no anto so aggawaen. Balet magmaliw a balansi. Mitongtong ed saraman so panmamatalekan yo, saraman so manalimbeng ed “kompidensyal a tongtongan” yo.​—Uliran 11:13.

¹⁰ Aralen so panmatalek ed Kristianon mamatatken: Saray mamatatken ed Kristianon kongregasyon so nayarin panlapuan na baleg a tulong. Sarayan matatken a lalaki so abangatan ed Salita na Dios tan eksperiensiado ed panangiyaplika ed saray prinsipyo to. Sikaray napaneknekan a magmaliw a “singa sakey a saniban a pasen manlapud dagem tan sakey a pasen na amotan manlapud maksil ya uran, singa saray agus na danum ed say anggapoy danum a bansa, singa sakey ya anino na baleg a bato ed kinmelang a dalin.” (Isaias 32:2) Aglambengat proprotektaan na Kristianon mamatatken so kongregasyon bilang interaminte manlapud makaderal iran impluensya noagta sikara met so manliligliwa, mamarepresko, tan personal ya interesado ed saray indibidual a walaan na saray problema. Sigpot ya anamoten so tulong da.

11, 12. Siopa so mangitatarya na sankabalgan a tulong parad saray pamilya na alkoholiko, tan panon a satan a suporta so niiter?

¹¹ Nagkalalo ed amin, mangala na biskeg manlapud si Jehova. Ampetapetang ya ipapaseguro ed sikatayo na Biblia: “Asingger si Jehova ed saramay abetag ed puso; tan saramay ageba ed espiritu so isalba to.” (Salmo 34:18) No liliknaen mon nabtagan ka ed puso odino nagegeba ed espiritu lapud saray desdes ed piaamong ed sakey ya alkoholikon membro na pamilya, amtaen ya “asingger si Jehova.” Natatalosan to no panon kairap so situasyon na pamilyam.​—1 Pedro 5:6, 7.

¹² Say panisia ed no anto so ibabaga nen Jehova ed Salita to so makatulong ed sika a talonaan so kapagaan. (Salmo 130:3, 4; Mateo 6:25-34; 1 Juan 3:19, 20) Say panaral ed Salita na Dios tan panbilay unong ed saray prinsipyo to so mamakayari ed sikan mangawat na tulong na masanton espiritu na Dios, a manginlong ed sika na “pakayari ed labas na gendat” pian ontalona manlapud sakey ya agew tan ed ontumbok ni.​—2 Corinto 4:7.b

13. Anto so komaduan problema a manederal ed dakel a pamilya?

¹³ Say panangabuso ed alkohol so mangitonton ed sananey a problema a manederal ed dakel a pamilya​—say karawalan ed ayaman.

DERAL A RESULTA NA KARAWALAN ED AYAMAN

14. Kapigan ginmapo so karawalan ed ayaman, tan anto so situasyon natan?

¹⁴ Say inmunan karawalan ed awaran na too so sakey ya inkagawa na karawalan ed ayaman a mangilalanor ed sanagi, si Cain tan Abel. (Genesis 4:8) Nanlapulad saman, say katooan so nasasalot ed amin a nengneng na karawalan ed ayaman. Asawan lalakin mamubogbog ed kaasawaan dan bibii, kaasawaan a bibii a mangaataki ed kaasawaan da, atateng a siruruksan mamepekpek ed ugugaw nin ananak da, tan binmaleg ya ananak a mangaabuso ed maedad laran atateng da.

15. Panon a naapektoan ed emosyon iray membro na pamilya na karawalan ed ayaman?

¹⁵ Say deral a resulta na karawalan ed ayaman et palumbasan to iray piglat ed laman. Kuan na sakey a binugbog ya asawan bii: “Walay dakel a pankasalanan tan kababaingan a nakaukolan mon arapen. Maslak a kabuasan, labay mo so basta mansiansia ed dukolan, ya iilaloan mon saman so basta labat mauges a kugip.” Saray anak a mismo a makakaimaton odino makakaeksperiensia na karawalan ed ayaman so nayarin sikaran mismo so magmaliw a marawal sano sikara lay ombaleg tan walaan na dilin pamilya ra.

16, 17. Anto so emosyonal a panangabuso, tan panon a saray membro na pamilya so apektado ed satan?

¹⁶ Say karawalan ed ayaman so aglimitado ed panangabuso ed pisikal. Mabetbet a say pangabil et diad insangin paraan. Ibabaga na Uliran 12:18: “Wala so sakey mansasalitan agsinononot a singa saray duyok na sakey a kampilan.” ‘Sarayan duyok’ a mangipapatnag na karawalan ed ayaman so mangilalaktip ed panangibandoy-ngaran tan ed panag-ingal, ontan met ed andi-tundan panagbalaw, pananginsulto, tan panamagyaw ed pisikal a karawalan. Saray sugat na emosyonal a karawalan so agnanengneng tan mabetbet ya agnaiimano na arum.

¹⁷ Say nagkalalo lan makapaermen et say emosyonal a panagbogbog ed sakey ya anak​—say andi-tundan panagbalaw tan panagmelmelag ed saray abilidad, intelehensya na sakey ya ugaw, odino kablian bilang sakey a persona. Saray ontan ya insangin panangabuso so makaderal ed dilin-kompiyansa na sakey ya ugaw. Tua, amin ya ananak so mankakaukolan na disiplina. Balet bibilinen na Biblia iray kaamaan: “Agyo paingongoten iray anak yo, pian ag-ira onkapuy ed liknaan.”​—Colosas 3:21.

NO PANON A PALIISAN SO KARAWALAN ED AYAMAN

18. Iner so gagapoan na karawalan ed ayaman, tan anto so ipapanengneng na Biblia a paraan a pangitunda ed satan?

¹⁸ Onggagapo so karawalan ed ayaman diad puso tan nonot; say paraan ya ikikiwas tayo so onggagapo ed no panon so panagnonot tayo. (Santiago 1:14, 15) Pian ontunda so karawalan, say manag-abuso so mankakaukolan na panamasimbalo ed paraan na panagnonot to. (Roma 12:2) Posibli ta itan? On. Say Salita na Dios so walaan na pakayari a mamasimbalo ed totoo. Sarag ton bagoten so anggan “mabiskeg a niletneg” a makaderal iran panmoria. (2 Corinto 10:4; Hebreos 4:12) Say suston pikakabat ed Biblia so makatulong ed pamawala na ontan a kompleton pananguman na totoo a nibagan sikaray mangisulong ed balon personalidad.​—Efeso 4:22-24; Colosas 3:8-10.

19. Panon so nepeg a panmoria tan pantrato na Kristiano ed kapareha ed panamaley?

¹⁹ Panmoria ed asawa. Ibabaga na Salita na Dios: “Nepeg ya aroen na kaasawaan a lalaki iray kaasawaan da a singa dili ran lamalaman. Siopaman a mangaaro ed asawa ton bii so mangaaro ed inkasikato.” (Efeso 5:28) Ibabaga met na Biblia a say asawan laki so nepeg a pabtangan toy asawa to na “galang a singa sakey a mayumis a baseha.” (1 Pedro 3:7) Sisimbawaen iray asawan bibii “a mangaro ed kaasawaan da” tan nawalaan na “aralem a respeto” ed sikara. (Tito 2:4; Efeso 5:33) Seguradon anggapoy matakot ed Dios ya asawan laki so simamatuan makapangibagan talagan igagalang toy akulaw to no kakabilen to ed pisikal odino ed insangin paraan. Tan anggapoy asawan bii ya iingalan toy masiken to, sipapasang ed pananawag to ed sikato, odino naynay ton pantatamian so makapangibagan talagan aaroen tan rerespetoen to.

20. Diad arap na siopa a saray atateng so responsabli ed ananak da, tan akin a nepeg a saray atateng so agnawalaan na agrealistiko iran iilaloan ed ananak da?

²⁰ Manepeg a panmoria ed ananak. Saray anak so mankanepegan, on, mankakaukolan, na aro tan imano na kaatengan da. Tatawagen na Salita na Dios iray anak a “tawir manlapud si Jehova” tan “sakey a tumang.” (Salmo 127:3) Saray atateng so responsabli ed arap nen Jehova a mangasikaso ed satan a tawir. Sasalitaen na Biblia so “saray ugali na sakey ya ugaw” tan say “kakulangkulangan” na inkaugaw. (1 Corinto 13:11; Uliran 22:15) Kaukolan ya agnasurprisa iray atateng no naabet da so kakulangkulangan na ananak da. Saray kalangweran so aliwa nin wala-la’d-edad. Agnepeg a kaukolanen na atateng so mas nen say matukoy ed edad, abenegan na pamilya, tan abilidad na sakey ya ugaw.​—Nengnengen so Genesis 33:12-14.

21. Anto so maridios a dalan na panmoria ed maedad laran atateng tan ed pidedeneng ed sikara?

²¹ Panmoria ed maedad laran atateng. Ibabaga na Levitico 19:32: “Onalagey ka ed arap na ubanan ya ulo, tan nepeg mon panengnengan na konsiderasyon so sakey a masiken.” Sirin ipapaseseg na Ganggan na Dios so panrespeto tan panangigalang ed maedad lara. Saya so sakey ya angat sano say sakey a maedad lan ateng so ompapatnag ya alablabas a makerew odino mansasakit tan anganko et agmakakiwas odino makanonot a maples. Siansia, papanonotan iray anak a “mantultuloy ed panagbayar na kanepegan a bayar ed saray atateng da.” (1 Timoteo 5:4) Kabaliksan na saya so pantrato ed sikara tekep na dignidad tan respeto, anganko et itaryaan ira ni ingen na pinansyal. Say lingon pantrato ed maedad laran atateng ed pisikal a paraan odino ed sananey ni et sigpot ya onkokontra ed paraan ya ibabaga na Biblia ed sikatayo ya ikiwas.

22. Anto so manunan kualidad ed pananalona na karawalan ed ayaman, tan panon itan a naagamil?

²² Bayuboan so dangka. Ibabaga na Uliran 29:11: “Say maatiw ibesngaw to ya amin so sanok to, balet sikato a makabat et pansiansiaen to itan a kalmado.” Panon mon nakontrol so espiritum? Imbes ya abuloyan a natibukel ed loob so pakadismaya, onkiwas a tampol pian solbaren iray problema ya onlesa. (Efeso 4:26, 27) Taynanan so eksena no liknaen moy inkasikan naaandiay kontrol. Manpikasi parad masanton espiritu na Dios a mamawala na dangka ed sika. (Galacia 5:22, 23) Say panakar-akar odino pibiang ed pigaran pisikal ya ehersisyo so makatulong ed sika a mangontrol ed emosyon mo. (Uliran 17:14, 27) Panbanikelan so pagmaliw a “matantan ya onsanok.”​—Uliran 14:29.

OMBIIG ODINO MANSIANSIAN MANKAKASAKEY?

23. Anto so nayarin nagawa no sakey a membro na Kristianon kongregasyon so paulit-ulit tan agmagbabawi ya onsuko ed marawal a sanok, anganko pati say pisikal a panangabuso ed pamilya to?

²³ Ilalaktip na Biblia so “saray panbubusolan, kolkolan, . . . sanok” a kimkimey a kokondenaen na Dios tan ibabaga ton “saraman so mangaagamil ed ontan iran bengatla so agmakatawir ed panarian na Dios.” (Galacia 5:19-21) Sirin, siopaman a mangibabagan sikatoy sakey a Kristiano a paulit-ulit tan agmagbabawin onsuko ed marawal a sanok, anganko et pati say pisikal a panangabuso ed asawa odino ananak, so nadispelosip manlapud Kristianon kongregasyon. (Ikompara so 2 Juan 9, 10.) Diad onian paraan say kongregasyon so napansiansian malinis sumpad manangabuson totoo.​—1 Corinto 5:6, 7; Galacia 5:9.

24. (a) Panon so nayarin pilien a gawaen na naabuso iran asawa? (b) Panon a nayarin saray mapagan kakaaro tan mamatatken so manuporta ed sakey ya inabuson asawa, balet anto so agda nepeg a gawaen?

²⁴ Komusta balet iray Kristianon kaplesan a bobogbogen na manangabuson asawa ya agmangipapanengneng na pananguman? Arum so amilin mansiansia ed manangabuson asawa lapud sakey a rason odino sananey. Arum so amilin ontaynan, a liknaen dan say pisikal, mental, tan espiritual a bunigas da​—anganko pati say bilay da—​so walad kapeligroan. Antokaman so pilien a gawaen na biktima na karawalan ed ayaman ed sarayan sirkumstansya et sakey a personal a desisyon ed arap nen Jehova. (1 Corinto 7:10, 11) Saray maong a tuloy a kakaaro, kakanayon, odino Kristianon mamatatken so nayarin mankaliktan a mangiter na tulong tan konseho, balet kaukolan ya agda dedesdesen so sakey a biktima a tumboken so sakey a kurson ikiwas. Wala’d sikato so pandesisyon.​—Roma 14:4; Galacia 6:5.

ANGGAAN NA MAKADERAL IRAN PROBLEMA

25. Anto so gagala nen Jehova parad pamilya?

²⁵ Sanen impankasakey nen Jehova si Adan tan Eva ed panangasawa, agton balot ginagala a saray pamilya so upoten na makaderal iran problema a singa say alkoholismo odino karawalan. (Efeso 3:14, 15) Say pamilya so magmaliw a pasen a ditan et say aro tan kareenan so onsalindak tan kada membro et naasikaso iray pankaukolan to ed mental, emosyonal, tan espiritual. Balet, lapud inkilesa na kasalanan, say bilay a panpamilya so maples a nadederal.​—Ikompara so Eclesiastes 8:9.

26. Anton arapen so manaalagar ed saraman so manggugunaet a manbilay a mitunosan ed saray kakaukolanen nen Jehova?

²⁶ Makapaliket, agkakaindanan nen Jehova so gagala to parad pamilya. Isisipan to a mangitarok na mareen a balon mundo a ditan et saray totoo so “simamatuan tuloy a manayam ed kaligenan, ya anggapoy sakey a mamagiwgiw ed sikara.” (Ezequiel 34:28) Diad satan a panaon, say alkoholismo, karawalan ed ayaman, tan amin niran problema a manederal ed saray pamilya natan so magmaliw a bengatla’ran apalabas. Saray totoo so onimis, anggapoy katatakotan tan ot-ot, lapud sikaray makakaromog na “nagnap a liket ed inkadaakan na kareenan.”​—Salmo 37:11.

1, 2. Sano say panamaley so walad detdet, anton tepet so kaukolan ya itepet?

NEN 1988 sakey ya Italyanan manngaran na Lucia so nagogonigon a tuloy.a Kayari samploy taon, say panamaley to so ngalngali la mangangga. Aminpigan sinali ton gawaey pipawilan ed masiken to, balet ta aliwan epektibo itan. Kanian sikato so akisian lapud agpanpaknaan tan natan et nidunget ed manbukbukor a pamabaleg to’d duaran anak a bibii. Diad inengneng ed saman a panaon, nanonotan ni nen Lucia: “Maseguro ak ya anggapoy makapangisalba ed panamaley mi.”

² No walaan ka na saray problema ed panamaley, nayarin natalosan moy liknaan nen Lucia. Nayarin say panamaley mo so nasisigensigen tan panumamengan mo no kasin satan so siansian nisalba. No ontan so kaso, naromog mon makatulong a konsideraen iyan tepet: Kasin tinumbok kon amin so maong a simbawan inter la na Dios diad Biblia a manggawan matalona ed panamaley?​—Salmo 119:105.

3. Bangta say diborsyo so popular, anton reaksion so nirereport ed limog na dakel a diborsyado tan ed saray pamilya ra?

³ Sano saray tensyon so pirmi ed baetan na sanasawa, say pangangga ed panamaley so ompatnag a sankainomayan a kurang a gawaen. Balet, bangta dakel a bansa so manasagmak na makapakigtot ya idarakel na abuyak a pamilya, ipapanengneng na agano niran impansurbey a baleg a porsiento na diborsyo et pagbabawian da so impansian. Dakel ed saraya so manasagmak na mas dakel a problema ed bunigas, namparan diad pisikal tan ed mental, nen say saramay mansiasiansia ed panamaley da. Say pakakawetwet tan ermen na ananak na diborsyo so mabetbet a manbayag ed pigaran taon. Saray atateng tan kakaaro na abuyak a pamilya so manirap met. Tan komusta met so panmoria na Dios, say Manangigapo na panamaley, ed situasyon?

4. Panon so nepeg a pamenben na saray problema ed loob na panamaley?

⁴ Singa naimano ed apalabas iran kapitulo, ginagala na Dios a say panamaley so kaukolan a legay-bilay a bedber. (Genesis 2:24) Akin, sirin, a dakel so mansisian a panamaley? Nayarin agnagawa itan a tamtampol. Gendagendat a walaray manamasakbay a sinyales. Saray ankelag a problema diad panamaley so nayarin ombaleg lan ombaleg ya anggad saratan so ompatnag ya agla natalonaan. Balet no sarayan problema et asikasoen a tampol diad tulong na Biblia, dakel a pansisian so napaliisan komon.

MAGMALIW A REALISTIKO

5. Anton realistikon situasyon so kaukolan ya arapen ed dinanman a panamaley?

⁵ Say sakey ya elementon no maminsan et mangitonton ed saray problema et say agrealistikon panilalo a walad sakey odino ed namparan kapareha ed panamaley. Saray nobelan romansa, popular a magasin, programa ed telebisyon, tan saray sine so mamawala na saray ilalo tan kugkugip a duman tuloy manlapud peteg a bilay. Sano sarayan kugkugip so agnamoria, say sakey et nayarin liknaen ton asaol, agnapnek, nasyosyodotan ni ingen. Panon, sirin, a naromog na duaran ag-ayadyarin totoo so liket diad panamaley? Kaukolan so sagpot pian nadampot so matalonan pirelasyonan.

6. (a) Anton balansin panmoria ed panamaley so iiter na Biblia? (b) Antoray arum a rason ed agpantatalosan ed panamaley?

⁶ Say Biblia so praktikal. Bibidbiren toray gayaga na panamaley, balet papasakbayan to met iramay onloob ed panangasawa a “nawalaan iray kairapan ed laman da.” (1 Corinto 7:28) Singa naimano la, namparan saray kapareha et ag-ayadyari tan walaay tendensyan mankasalanan. Say mental tan emosyonal ya inkagawa tan binalegan na kada kapareha so nandumaan. Saray sanasawa so agmanpaknaan no maminsan nipaakar ed kuarta, ananak, tan saray katulangan. Say agsupisientin panaon a pankimey a saniba tan saray seksual a problema so pansengegan met na gutgutan.b Kaukolan so panaon pian pidenengan iratan a pamaakaran, balet napaseseg! Asarag na dakel a sanasawa ya arapen iratan a problema tan nankimeyan dan dua iray naabobonan a solusyon.

SINGBATEN IRAY AGPANPAPAKNAAN

7, 8. No walaray sakit na linawa odino agpantatalosan ed baetan na saray sanasawa, anto so Makasulatan a paraan ed pangasikaso ed saratan?

⁷ Aromog na dakel a mairap so pansiansian kalmado sano sisingbaten daray sakit na linawa, agpantatalosan, odino personal iran kakulangan. Imbes a diretsaan ya ibagan: “Liknaen kon agak atalosan,” say asawa so nayarin magmaliw ya emosyonal tan paluoren toy problema. Dakel so mangikuan: “Say aasikasoen mo labat et say sarilim,” odino, “Agmo ak inaro.” Diad agpanlabay a nalanor ed sangsangan, say asawa so agla onebat.

⁸ Say magmaong a kurson tumboken et say italineng ed konseho na Biblia: “Manpasnok ka, et ingen agka mankasalanan; ag-abuloyan ya onselek so agew a sipapasnok kayo ni.” (Efeso 4:26) Sakey a maliket a sanasawa, diad impakasabi’d koma-60 ya anibersaryo ra ed kasal, so atepetan no antoy tombok na matalonan panamaley da. Oniay inkuan na asawan laki: “Naaralan min agni onuugip sano agmi ni aresolbi iray agpanpapaknaan, anggan panon lay kamelag na saratan.”

9. (a) Anto so nabidbiran ed Kasulatan a makanan kabiangan na pitatalosan? (b) Anto so mabetbet a kaukolan na mankapareha a gawaen, anggano saya et kakaukolanen toy inkakpel tan inkamapaabeba?

⁹ Sano say sanasawa so agmanpaknaan, kada sakey so kaukolan a magmaliw a “maples nipaakar ed panagdengel, matantan nipaakar ed panagsalita, matantan nipaakar ed panagpasnok.” (Santiago 1:19) Kayari italineng a maalwar, say namparan kapareha et nanengneng da so pankaukolan ya onkerew na dispensa. (Santiago 5:16) Say masimoon a pangibagay, “Dispensa moak ed impakasakit ko ed sika,” so mankakaukolan na inkamapaabeba tan inkakpel. Balet say panresolbi ed saray agpanpapaknaan ed sayan paraan so magmaliw ya epektibon tuloy diad panulong ed sanasawa aliwa lambengat ed panresolbi ed saray problema ra noagta ontan met ed pamaaligwas ed petang tan inkaapit a manggawa ed sikaran naromog dan lalon maliket so ulopan ed sakey tan sakey.

PANANGISAKLANG NA KANEPEGAN ED PANAMALEY

10. Anton proteksion so irerekomenda nen Pablo ed saray Kristianon taga Corinto a nayarin iyaplika na sakey a Kristiano natan?

¹⁰ Sanen nansulat si apostol Pablo ed saray taga Corinto, inrekomenda to so panangasawa ‘lapud ikakasmak na pilalawanan.’ (1 Corinto 7:2) Say mundo natan so singa ed kauges na, odino mas mapalalo ni nen say diad kadaanan a Corinto. Saray imoral a teman silulukas a sisingbaten na totoo ed mundo, say agmasimpit a panangawes, tan say makalaman iran istoryan niparungtal ed saray magasin tan liblibro, ed TV, tan ed saray sine, amin et pinantekep pian managyat na mauges iran kagletan ed sekso. Diad saramay taga Corinton manbibilay ed mipadparan kaliberliber, oniay inkuan nen apostol Pablo: “Magmaong so pangasawa nen say ondalang [ed panpilalek].”​—1 Corinto 7:9.

11, 12. (a) Anto so otang na asawan laki tan asawan bii ed balang sakey, tan anton awawey so nepeg ya isaklang? (b) Panon so nepeg a pangasikaso ed situasyon no say kanepegan ed panamaley so temporaryon nipaleen?

¹¹ Kanian, igaganggan na Biblia ed saray walay asawan Kristiano: “Isaklang na asawan laki ed asawa to so kanepegan to; balet say asawan bii so gawaen to met komon ed asawa to.” (1 Corinto 7:3) Imanoen a say danet et walad panangiter​—aliwan say panangerew. Say pisikal ya inkaapit ed panamaley so talagan makapenek no kada kapareha so mapaga ed pankaabigan na sananey. Alimbawa, igaganggan na Biblia ed kaasawaan a lalaki a pidenengan so kaasawaan da “unong ed pikakabat.” (1 Pedro 3:7) Saya so nagkalautlan tua ed panangiter tan panangawat na kanepegan ed panangasawa. No say asawan bii so agnatraton sitatamoy, nayarin mairap ton napanggayagaan iyan aspeto na panangasawa.

¹² Walaray panaon sano saray asawa et nayarin mansibletan ed kanepegan ed panangasawa. Nayarin tua iya ed asawan bii diad sakey a panaon ed bulan odino sano say liknaan to et naknaksawan. (Ikompara so Levitico 18:19.) Nayarin tua iya ed asawan laki sano walay reresolbien ton seryoson problema ed trabaho tan maletletey so liknaan to. Saratan a kaso na temporaryon pangipaleen na pangisaklang ed kanepegan ed panangasawa so sankaabigan a napidenegan no prangkan singbaten na namparan kapareha itan a situasyon tan panpaknaan diad “namparan nanpaknaan.” (1 Corinto 7:5) Saya so mangamper ed balang la ed sikaran dua ya ondateng ed lingon konklusyon. Balet no say asawan bii so sigagalan sibletan toy masiken to odino no say asawan laki et sigagalan onsaew a mangisaklang ed kanepegan to’d panangasawa diad maaron paraan, say kapareha so nayarin mainomay a natukso. Diad ontan a situasyon, onlesa iray problema ed panamaley.

13. Panon a nakimeyan na saray Kristiano pian pansiansiaen a malinis so panag-isip da?

¹³ Singa amin a Kristiano, nepeg ya arawian na saray walay-asawan ariripen na Dios so pornograpiya, a mamawala na agmalinis tan agnatural iran pilalek. (Colosas 3:5) Nepeg da met a bantayan iray kanonotan tan aksion da sano midedeneng ed amin a membro na agkasekso. Oniay impasakbay nen Jesus: “Kada sakey a mantultuloy ya onlinggis ed sakey a bii pian nawalaan na mauges a panpilalek ed sikato so akapikaluguran la ed sikato diad puso to.” (Mateo 5:28) Diad pangiyaplika ed konseho na Biblia nipaakar ed sekso, saray sanasawa so kaukolan a makayarin onarawi ed kapelag ed pakatuksoan tan pakapikalugoran. Makapantultuloy dan napanggayagaan so maligsan inkaapit diad panamaley da a say sekso so papablien bilang mabunigas a regalo manlapud Manangigapoy panangasawa, si Jehova.​—Uliran 5:15-19.

SAY BIBLIKO IRAN SENGEGAN NA PANDIBORSYO

14. Anton maermen a situasyon so no maminsan et iprepresenta toy inkasikato? Akin?

¹⁴ Makapaliket, maslak ed Kristianon panamaley, antokaman iran probleman onlesa et nabenbenan. Balet, no maminsan et aliwan onia so kaso. Lapud ag-ayadyari so totoo tan manbibilay diad sakey a makasalanan a mundo a walad silong na panangontrol nen Satanas, arum a panamaley so talagan makarateng ed punto na pakabuyak. (1 Juan 5:19) Panon a napidenengan na Kristianos so ontan a makapasubok a situasyon?

15. (a) Anto so alenleneg a Makasulatan a basiyan parad diborsyo a tekep na posibilidad na pangasawa-lamet? (b) Akin a deniside na arum ya ag-idiborsyo so agmatoor a kapareha ra?

¹⁵ Singa asalambit la ed Kapitulo 2 na sayan libro, say pilalawanan so alenleneg a Makasulatan a sengegan na pandiborsyo tekep na posibilidad na pangasawa-lamet.c (Mateo 19:9) No walaan ka na pihon prueba a say kapareham so agnanmatoor, diad ontan et nidunget ka ed mairap a desisyon. Kasin ituloy moy panamaley odino idiborsyom? Anggaporay totontonen. Arum a Kristianos so sigpot ya amerdona ed puron magbabawin kapareha, tan say nipreserban panamaley et marakep so nansumpalan to. Say arum et deniside ran agmidiborsyo nisesengeg ed ananak.

16. (a) Antoray pigaran sengegan ya anagdag ed arum ya idiborsyo so mankakasalanan ya asawa ra? (b) Sano say inosentin kapareha et mandesisyon a midiborsyo odino agmidiborsyo, akin ya anggapoy siopaman a mamalaw ed desisyon to?

¹⁶ Diad biek a dapag, say makasalanan a kiwas so nayarin manresulta diad panlukon odino sakit a nialis na impirelasyonan ed sekso. Odino anganko saray anak et kaukolan dan naprotektaan manlapud manangabuso ed sekson ateng. Malinlinew, dakel so kaukolan a konsideraen sakbay a mandesisyon. Anggaman ontan, no naamtaan mo so agkatooran na kapareham ed panangasawa tan kayari to et ituloy moy seksual a pirelasyonan ed kapareham, ipapatnag mo sirin ya aperdonam lay asawam tan pilalek mon ituloy so panamaley. Saray sengegan na pandiborsyo tekep na Makasulatan a posibilidad na pangasawa-lamet so anggapo la. Anggapo so siopaman a mibabali tan manalin impluensyaan so desisyon mo, nisay wala so siopaman a manbalaw ed desisyon mo sano gawaen mo itan. Kaukolan mon manbilay unong ed saray pansumpalan na denisidim. “Balang sakey awiten to so dilin awit to.”​—Galacia 6:5.

SARAY SENGEGAN NA PISIAN

17. No anggapo so pilalawanan, antoran limitasyon so ipapasen na Kasulatan ed pansian odino pandiborsyo?

¹⁷ Wala ta’ray situasyon a makanepegan na pisian odino posibilidad na pidiborsyo ed kapareha ed panamaley anggano satan a sakey so ag-akilawanan? On, balet diad ontan a kaso, say sakey a Kristiano so aliwan bulos a manggegemtan na pangasawa-lamet. (Mateo 5:32) Say Biblia, bangta mangiiter na saray panangiyabuloy parad ontan a pansian, so mangipapanengneng a say sakey ya onarawi so “mansiansian anggapoy asawa odino mikareenan lamet.” (1 Corinto 7:11) Antoray pigaran alabas iran situasyon a manggawa ed pansian a mapatnag a makatunongan?

18, 19. Antoray arum ya alablabas a situasyon a mangitonton ed asawan simbangen so inkamakatunongan na legal a pisian odino pandiborsyo, anggano say pangasawa-lamet et aliwan posibli?

¹⁸ Bueno, say pamilya so pakaskasi lapud alabas ya inkangiras tan mauges iran bisyo na asawan laki.d Nayarin isugal to so almo na pamilya odino usaren itan pian sustiniey inkaadik ed druga odino alkohol. Oniay kuan na Biblia: “No siopaman so agmangitarya parad . . . saray membro na sankaabungan to, intalirak to lay pananisia tan sikatoy maugeuges nen say toon andian na pananisia.” (1 Timoteo 5:8) No ipulisay na ontan a laki so panguman na saray dalan to, anganko et gagamgamen ni ingen so kuartan nalmoan na akulaw to ta pian gastosan iray bisyo to, nayarin desidien na asawan bii a protektaan so pankaabigan to tan ed ananak to diad panamegley na pangala na legal a pisisian.

¹⁹ Say ontan a legal ya aksion so nakonsidera met no say asawa so alablabas a marawal ed kapareha, anganko et paulit-ulit a panagpekpek ed satan a sakey diad laknab a say bunigas tan say bilay ni ingen na satan so niiyan ed kapeligroan. Niarum ni, no say asawa so naynay ton salien a piliten so kapareha ed panamaley ya onsunggay ed saray ganggan na Dios ed pigaran dalan, say nasisigensigen a kapareha so nayarin mangonsidera ed pisian, nagkalalo la no saray pamaakaran et akasabi ed punton say bilay ed espiritual a paraan et peligro. Say kaparehan walad kaatapan so nayarin mangibagan say alenleneg a dalan pian “tuloken so Dios bilang manuley imbes a saray totoo” et say pangala na legal a pisisian.​—Gawa 5:29.

20. (a) Diad kaso na pamilyan ngalngali la nabuyak, anto so nayarin iyopresi na matatken a kakaaro tan mamatatken, tan anto so agda nepeg ya iyopresi? (b) Saray indibidual a walaay asawa so kaukolan ya agmangusar ed saray reperensya na Biblia ed pisisian tan diborsyo bilang baraan a manggawa na anto?

²⁰ Diad amin a kaso na alabas a panangabuso na asawa, anggapoy siopaman a manesdes ed inosentin kapareha balanglan pisian odino pansiansia ran dua. Anggaman saray matatken a kaaro tan mamataken so nayarin mangiyopresi na suporta tan nibased-Biblian konseho, ag-amta na saraya so amin a detalyen nagagawa ed baetan na sanasawa. Si Jehova lambengat so makakanengneng ed satan. Siempre, agnapagalangan na Kristianon asawan bii so uksoyan na Dios ed panamaley no usaren toy ataptapew iran baraan pian makalukpos labat ed panamaley. Balet no say alablabas a mapeligron situasyon so mantultuloy, anggapoy siopaman a kaukolan a mamalaw ed sikato no pilien to so pisian. Parehon bengatla so nibaga nipaakar ed Kristianon asawan laki a labay toy misian. “Amin tayo so onalagey ed arapan na panangukom a yurongan na Dios.”​—Roma 14:10.

NO PANON A NISALBA SO ABUYAK A PANAMALEY

21. Anton eksperiensia so mangipapanengneng a say konseho na Biblia ed panamaley so epektibo?

²¹ Taloran bulan kayarin si Lucia, ya asalambit ed akadkauna et akisian ed masiken to, nabet toray Tastasi nen Jehova tan ginapoan ton inaral so Biblia a kaiba ira. “Diad pirmin impakasurprisak,” salaysay to, “mangiiter so Biblia na saray praktikal a solusyon ed problemak. Kayari na sakey simba na impanaral labat, labay kon tampol so miaregloan ed masiken ko. Natan et nibagak ya amta nen Jehova no panon so pangisalba ed panamaley a walad krisis lapud saray bangat to so ontutulong ed saray sanasawa a naaralan no panon a naliknay kablian na balang sakey. Aliwan tua, a singa ipipilit na arum, a bubuyaken na Tastasi nen Jehova iray pamilya. Diad kasok, eksakton say kasunian to so tua.” Naaralan nen Lucia ya iyaplika iray prinsipyo na Biblia ed bilay to.

22. Diad anto so nepeg a pankompiyansaan na amin a walaay asawa?

²² Agnipuera si Lucia. Nepeg a bendisyon so panamaley, aliwan pabelat. Diad satan a gagala, intarok nen Jehova so sankaabigan a lapuan na konseho ed panamaley a nisulat ed kapiganman​—say mablin Salita to. Napagmaliw na Biblia “so anggpoy-amtan sakey a makabat.” (Salmo 19:7-11) Nisalba to so dakel a panamaley a wala lad punton pakabuyak tan napapaaligwas to so dakel ni a walaan na saray seryoson problema. Komon ta amin a sanasawa so walaan na sigpot a kompiyansa ed konseho ed panamaley ya iiter nen Jehova a Dios. Talagan epektibo!

1, 2. (a) Antoran pananguman so nagawa legan na iyaasingger na itatatken? (b) Panon ya aromog na maridios a lalaki ed Biblia so inkapnek ed itatatken?

DAKEL a pansalat so nagawa legay itatatken tayo. Say iletey ed pisikal so mamakesay ed biskeg tayo. Say inengneng ed espiho so mangiparungtal ed balo iran kumanet tan kalkalnan ipuputi na buek​—nayayangyangan ni ingen. Nayarin nasagmak tayo so pakalingwan. Niwala iray balon siglaotan sano mangasawa laray anak, tan lamet sano man-apo la. Parad pigara, say panretiro manlapud sekular a trabaho so manreresulta’d sakey a duman rotinay panagbilay.

² Diad tua, say iyaabanti ed taon so makapasubok. (Eclesiastes 12:1-8) Balet, konsideraen paray aripen na Dios ed panaon na Biblia. Anggaman diad kaunoran et sikaray sinmuko ed ipapatey, namparan agamoran da so kakabatan tan pakatalos, ya angitarok ed sikara na baleg ya inkapnek ed intatken. (Genesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17) Panon so intalona ra ed sililiket ya itatatken? Maseguron diad panbilay a mitunosan ed saray prinsipyo na Biblia a naromog tayo natan a nirekord ed Biblia.​—Salmo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17.

3. Anton konseho so inter nen Pablo ed mamasiken tan akukulaw?

³ Diad sulat to ed si Tito, inyopresi nen apostol Pablo so maptek a panangigiya ed saramay ontatatken. Insulat to: “Saray mamasiken komon so kabkaabigan ed saray ugali, seryoso, maptek ed kanonotan, mabunigas ed pananisia, diad aro, diad panagsungdo. Ontan met saray akukulaw magalang komon ed walna, aliwan managpauges, agmet ira paaripen ed dakel ya alak, managbangat ed no anto so maong.” (Tito 2:2, 3) Say italineng ed sarayan salita so makatulong ed sikayon arapen iray angat na itatatken.

ONADAPTA ED INKA-INDEPENDENTE NA ANANAK YO

4, 5. Panon so ikikiwas na dakel ya atateng sano ontaynan laray anak ed ayaman da, tan panon so iyaadapta na arum ed balon situasyon?

⁴ Mankakaukolan na inkamaadapta so manguuman iran betang. Napapaneknekan ya agaylan tua iya sano saray wala-la’d-edad ya anak et ontaynan la ed ayaman tan mangasawa! Parad dakel ya atateng saya so sankaunaan a panonot a sikaray ontatatken la. Anggaman panliketan dan say ilalak da et wala-la’d-edad, mabetbet a panaburidoan na atateng no kasin ginawa ray anggaay nayarian da ed impangiparaan ed ananak da parad independensya. Tan nayarin kaililiw day pilimog ed sikara ed loob na abung.

⁵ Natalosan, mantultuloy a panpagaan na atateng so inkasikara ed pankaabigan na ananak da, anggan kayari itaynan la na ananak ed ayaman. “No wala lambengat komon so narengelan ko’d sikara, pian nasegurok ed inkasiak a sikaray walad marakep a kipapasen​—satan so mamaliket ed siak,” so inkuan na sakey ya ina. Oniay salaysay na sakey ya ama: “Sanen inmalis lay anak min bii ed ayaman, saman so alay irap a panaon. Angitilak iman na baetan ed pamilya mi lapud lawas min ginaway amin a bengatlan saniiba.” Panon so intalona na sarayan ateng ed kaandi na ananak da? Diad dakel a kaso, diad panangipanengneng na panangiyansakit tan tulong ed arum a totoo.

6. Antoray ontulong pian napansiansia iray siglaotan na pamilya ed dugan lugar da?

⁶ Sano onloob la’d panamaley so ananak, say betang na atateng so nauman. Oniay kuan na Genesis 2:24: “Say laki taynan to so ama to tan ina to tan nepeg a mikasakey ed asawa to tan nepeg iran magmaliw a sakey a laman.” Say pamidbir ed maridios iran prinsipyo na inkaulo tan maong ya uksoy so ontulong ed atateng a pansiansiaen iray bengatla ed dugan lugar da.​—1 Corinto 11:3; 14:33, 40.

7. Anton maabig ya awawey so binayuboan na sakey ya ama sanen inmalis iray anak ton bibii pian miasawa?

⁷ Kayari impankasal tan inyalis na duaran anak a bibii na sakey a sanasawa, alikna na sanasawan walay kulang ed bilay da. Diad inmuna et pansyodotan na asawan laki iray manugang to. Balet legan na momolimolien to so prinsipyo na inkaulo, amoria ton saray masiken na ananak to so responsabli la natan ed kasiksikanan na sankaabungan da. Kanian, sanen kinmerew na simbawa iray anak to, tinepetan ira na ama ra no antoy padesir na kaasawaan da, tan insan sineguro ton magmaliw a masuporta ya anggad posibli. Sikato la natan so momoriaen na saray manugang to a bilang kaaro tan aabrasaen so konseho to.

8, 9. Panon ya arum ya atateng so inmadapta ed independensya na tinmatken la ya ananak da?

⁸ Anto no saray balon kasal, anggaman agmanggagawa na antokaman ya agmakasulatan, et agda nagawaay iisipen na atateng a sankaabigan? “Lawas mi ran tutulongan a talosan so punto de bista nen Jehova,” insalaysay na sakey a sanasawa a walaay ananak a wala-la’d-estado, “balet no agkami mipakna ed desisyon da, awaten mi itan tan suportaan tan pasesegen mi ira.”

⁹ Diad pigaran daldalin ed Asia, arum a kainaan et naromog dan nagkalautlan mairap ya awaten so independensya na saray anak a lalaki. Anggaman ontan, no rerespetoen da so Kristianon uksoy tan inkaulo, naromog dan say agpantatalosan ed mamanugang da so nabawasan. Sakey a Kristianon bii et aromog ton say inyalis na ananak ton lalaki manlapud ayaman na pamilya so “lapuan na lawas-ombabaleg a pisalsalamat.” Panliketan ton naimano iray abilidad da ed panangipakurang na balo iran sankaabungan da. Diad ontan et kabaliksan na saya so ilemew na pisikal tan mental ya awit a kaukolan a sakbaten dan sanasawa legan na itatatken da.

PABISKEGEN-LAMET SO BEDBER NA PANAMALEY YO

10, 11. Anton Makasulatan a konseho so ontulong ed totoon naarawian so pigaran patit na kapegleyay itatatken?

¹⁰ Nandurumay dalan ya ikiwas na totoo ed kapegleyay itatatken. Duma so panangawes na arum a lalaki diad panalin ompatnag ya ugaw. Panaaburidoan na dakel a bibii iray pananguman ya itarok na menopause. Makapaermen, arum a totoon walad kapegleyay itatatken so managyat et kapareha ran manemem tan manimon diad pikarinyoan ed malalangwer iran membro na agkasekso. Saray maridios a mamasiken, anggaman ontan, so “maptek ed kanonotan,” a manresisti ed agmanepeg a pilpilalek. (1 Pedro 4:7) Ontan met saray matatken a bibii et kimeyan da so panmantini ed kaligenan na saray panamaley da, nisesengeg ed aro ed kaasawaan da tan panpilalekan a napaliket si Jehova.

¹¹ Diad silong na inkipuyan, inrekord nen Arin Lemuel so panangidayew ed “makayarin asawan bii” a manutumang ed masiken to na “maong, tan aliwan mauges, ed amin na agew na panbilay to.” Say Kristianon asawan laki so ag-onsaew a mangapresya no panon so panbabanikel na akulaw ton manalona ed antokaman ya emosyonal a mamaermen a sasagmaken to legan na saray kapegleyay taon to. Say aro na asawan laki so managdag ed sikaton ‘sikatoy idayew.’​—Uliran 31:10, 12, 28.

12. Panon a saray sanasawa so onbulaslas a mas maapit legay ilalabas na saray taon?

¹² Legan na okupadon panamabaleg iran taon ed anak, nayarin sikayon dua so sigagayagan mangikakaindan ed saray personal a pilalek yo pian naasikaso iray pankaukolan na ananak yo. Kayari na iyalis da, panaon lan iyapasakey-lamet ed bilay na sanasawa. “Sanen tinmaynan laray ananak kon bibii,” kuan na sakey ya asawan laki, “ginapoan koy akiinaroan ed akulaw ko lamet.” Oniay kuan na sananey ya asawan laki: “Panpapagaan mi kabunigasan na sakey tan sakey tan papanonotan mi sakey tan sakey ed pankaukolan a man-ehersisyo.” Ta pian agliknaen a begtebegtew, sikaran sanasawa so mangipapanengneng na inkamaparawes ed arum a membro na kongregasyon. On, say panangipanengneng na interes ed arum so mangitatarok na saray bendisyon. Niarum ni, mamaliket itan ed si Jehova.​—Filipos 2:4; Hebreos 13:2, 16.

13. Anton betang so kakanaan na inkalukas tan inkamatua legay itatatken a saniba na sanasawa?

¹³ Ag-aabuloyan so kiwala na baetan ed pitatalosan ed sikayon dua. Sipraprangkan mantongtong. (Uliran 17:27) “Napapaaralem mi so pantatalosan mi ed sakey tan sakey diad pagmaliw a maasikaso tan makonsidera,” inkomento na sakey ya asawan laki. Miaabobon so akulaw to, a kuanto: “Legan na itatatken mi, nalmoan min makapagayaga so iyinum mi na tsa a saniba, mantongtong, tan pikokoopera ed sakey tan sakey.” Say pagmaliw mon lukas tan matua so makatulong a mamaelet ed bedber na panamaley yo, a mangiiter itan na biskeg a manalona ed saray ataki nen Satanas, say manamuyak na panamaley.

PANGGAYAGAAN YORAY APO YO

14. Anton betang so mabitar a kinanaan na bai nen Timoteo ed ibabaleg to bilang sakey a Kristiano?

¹⁴ Saray apo so “korona” na saray maedad la. (Uliran 17:6) Say piuulop na saray apo so talagan magmaliw a liket​—makapaligsa tan makarepresko. Marakep so panutukoy na Biblia ed si Loida, sakey a bai, kaiba to’y anak ton bii si Eunice, impanabang toray sisiaen to ed kapangianak ya apo ton si Timoteo. Sayan ugaw so binmaleg tekep na pikabat a namparan say ina tan bai to et pablien da so katuaan ed Biblia.​—2 Timoteo 1:5; 3:14, 15.

15. No nipaakar ed saray apo, anton mablin tulong so nagawaan na saray laki/bai, balet anto so nepeg dan paliisan?

¹⁵ Dia, sirin so nikaduman lugar a saray laki/bai so makapangiter na mablin tulong. Sikayoran laki/bai, nipanabang yo lay pikakabat yo nipaakar ed saray gagala nen Jehova ed saray anak yo. Natan ontan met so gawaen yo ed sananey nin kailalakan! Dakel ya ugaw nin ananak et panliketan da so pakadngel ed pangistorya na laki/bai ra nipaakar ed Biblia. Siempre, agyo sasamsamen so responsabilidad na ama ed pangipurek na saray katuaan na Biblia ed ananak to. (Deuteronomio 6:7) Imbes, papanoan yo iya. Komon ta say pikakasi yo et singa ed pikakasi na salmista: “Anggan anggad masiken tan ubanan lay ulok, O Dios, agmoak taynan, anggad ibagak so biskeg mo ed kailalakan, ed saraman so onsabi, nipaakar ed pakapanyarim.”​—Salmo 71:18; 78:5, 6.

16. Panon a naarawian na saray laki/bai so pansengegan na pakawalaay irangan ed pamilya ra?

¹⁶ Makapaermen, palamlaman na arum a laki/bai iray ankelag a niwala so tensyon ed baetan na laki/bai tan tinmatken lan ananak da. Anggaman ontan, say masimoon a panangasi yo anganko so mamainomay parad saray apo yon mangipatua ed sikayo sano liknaen dan ag-onkiling ya iparungtal iray pamaakaran ed atateng da. No maminsan et ilaloan na saray ugugaw ni a saray maabuloy a laki/bai ra a pilaan da ira sumpad atateng da. Anto sirin so gawaen? Mangagamil na kakabatan tan pasesegen iray apo yo a magmaliw a lukas ed atateng da. Nayarian yon isalaysay ed sikara a saya so mamaliket ed si Jehova. (Efeso 6:1-3) No kapilitan, nayarin manboluntaryo kayon mangilukas ed dalan parad saray ugaw ni ya onasingger diad pangitongtong ed satan ed atateng da. Magmaliw a prangka ed saray apo yo nipaakar ed naaralan yo ed apalabas iran taon. Say inkamatua tan inkaprangka yo so makagungguna ed sikara.

ONADAPTA LEGAY ITATKEN YO

17. Anton determinasyon na salmista so nepeg ya aligen na ontatatken a Kristianos?

¹⁷ Legay itatatken yo, naromog yon agyo la nagawaan so amin a datin gagawaen yo odino amin a labay yon gawaen. Panon na sakey ya aksobien tan pidenengan so itatatken? Diad nonot yo nayarin liknaen yon sikayo so manedad na 30, balet say inengneng ed espiho so mangitapat ed nanduruman kapetegan. Agnadidismaya. Akikasi so salmista ed si Jehova: “Agmo ak ibabantak ed panaon na itatken ko; sano say pakayarik so onkakapuy, agmo ak tataynanan.” Desisyonan mon aligen so determinasyon na salmista. Inkuanto: “Mantultuloy ak a manalagar, tan aruman ko so amin a dayew mo.”​—Salmo 71:9, 14.

18. Panon a nagawaan na matatken a Kristiano a mausar so panretiro to?

¹⁸ Dakel so asakbay lan namparaan pian napadaak day panangidayew da ed si Jehova kayari na panretiro ra ed sekular a trabaho. “Akauna lan implanok no antoy gawaen ko sano say marikit ko et taynan to lay eskuelaan,” insalaysay na sakey ya ama a retirado la natan. “Determinado ak a gapoan ko so sigpot-panaon a ministeryon panagpulong, tan inlakok so negosyok ta pian magmaliw a bulos a manlingkor ed si Jehova a lalon sigpot. Nampikasi ak ed Dios parad panangiwanwan.” No sikayo so manasingger la ed panaon na panretiro, mangagwat na ligliwa manlapud deklarasyon na Engranden Manamalsa tayo: “Anggad inkamasiken na sakey Siak ni iman so datin Sakey; tan ed inka-uban na sakey Siak a mismo so mantultuloy a mananos.”​—Isaias 46:4.

19. Anton konseho so niiiter ed saramay ontatatken?

¹⁹ Say pangadapta ed panretiro manlapud sekular a trabaho so nayarin agmainomay. Sinimbawa nen apostol Pablo so mamasiken a magmaliw a “kabkaabigan ed ugali.” Mankakaukolan iya na inkalapagan a pamokpok, ya ag-onkikiling ya anapey bilay a mainawa. Nayarin wala so babaleg ni ingen a pankaukolan parad sakey a rotina tan dilin-disiplina kayari panretiro nen say diad inmuna. Insan, magmaliw ya okupado a “lawas nawalaan na amayamay a gawaen ed kimey na Katawan, a kabat tayon aliwan maapa so sagpot tayo a mikonektaan ed Katawan.” (1 Corinto 15:58) Palaknaben moray aktibidad mo a tulongay arum. (2 Corinto 6:13) Dakel a Kristiano so manggagawa ed saya diad siseseseg a pangipupulong ed maong a balita ed peles a niyadapta ed edad. Legan na itatatken yo, magmaliw a “mabunigas ed pananisia, ed aro, ed panagsungdo.”​—Tito 2:2.

PANAMENBEN ED INKAANDI ASAWAM

20, 21. (a) Diad peles a sistema na bengabengatla, anto so mangisian diad kaunoran ed sanasawa? (b) Panon a mangiiter na maabig ya alimbawa si Anna parad saray inateyan a kaasawaan?

²⁰ Makapaermen balet aktual a katuaan itan a diad kaplesan a sistema na bengabengatla, saray sanasawa so diad kaunoran et nisian lapud ipapatey. Saray inateyan ya asawan Kristiano et amta ran saray inad-aro ra so nanaugip natan, tan walaan iray kompiyansa a sikaray napinengnengan da lamet. (Juan 11:11, 25) Balet say inkaandi so siansian makapasinagem. Panon a napidenengan itan na say ataynanan?a

²¹ Say pakanonot ed ginawa na sakey a karakter ed Biblia so makatulong. Si Ana so abalo kayari labat na pitoy taon na panamaley to, tan sano basaen tayo so nipaakar ed sikato, sikato so 84 años. Makapanseguro tayo a sikatoy nannangis sanen naandi ed bilay so masiken to. Panon ton tinalonaan itan? Sikatoy angisasaklang na sagradon serbisyo ed si Jehova a Dios diad templo ed agew tan labi. (Lucas 2:36-38) Say bilay na sipipikasin serbisyo nen Ana so agpanduaruwaan a baleg a tambal ed ermen tan inkabegtebegtew ya alikna to bilang sakey a balo.

22. Panon a say arum a biyuda tan biyudo so akatalona ed inkabegtebegtew?

²² “Say sankabalgan ya angat parad say siak et say impakaandi na kaparehan nakatongtong,” salaysay na 72 años ya akulaw ya abalon samploy taon lay apalabas. “Say masiken ko so maong a tumatalineng. Pantongtongan mi so nipaakar ed kongregasyon tan say impibiang mi ed Kristianon ministeryo.” Oniay kuan na sananey nin balo: “Anggaman say panaon et manambal, aromog kon mas sustoy pangibagan say gagawaen na sakey ed panaon to so ontutulong ed sakey pian natambal. Wala ka ed magmaong a posisyon a tulongan so arum.” Miabobon so sakey a mantaon na 67-a-biyudo, a kuanto: “Say sakey a makapakelkelaw a paraan na pakatalona na inkaermen et say pangiter na inkasika ed panligliwa ed arum.”

NAPABLI NA DIOS DIAD ITATATKEN

23, 24. Anton baleg a ligliwa so iiter na Biblia ed saray maedad la, nagkalautla ed saramay abalo la?

²³ Anggaman say ipapatey so manamsam ed inad-aron asawa, siansian matoor si Jehova ed kapiganman, lawas segurado. “Sakey a bengatlay kinerew ko ed si Jehova,” so inkanta nen masiken ya Arin David, “satan et say panpirawatan ko, a siak komon so manayam ed abung nen Jehova ed amin ya agew na bilay ko, pian nengnengen so makapaliket ed si Jehova tan pian onnengneng tekep na apresasyon ed templo to.”​—Salmo 27:4.

²⁴ “Pagalangan iray balo a peteg a balo,” ipapaseseg nen apostol Pablo. (1 Timoteo 5:3) Say konseho ya anumbok ed sayan instruksion so mangipapanengneng a saray makanan balo ya andian na maapit a kakanayon so mankaukolan na materyal a suporta manlapud kongregasyon. Anggaman kuan, say belas na instruksion ya ‘igalang’ et lalaktipen to so ideyan pamabli ed sikara. Agaylan ligliwa so naagwat na saray maridios a biyuda tan biyudo manlapud pikakabat a sikaray papablien nen Jehova tan susustinien to ra!​—Santiago 1:27.

25. Anton kalat so siansian wadtan parad saray maedad la?

²⁵ “Say karlangan na mamasiken et say inka-ubanan da,” iyaabawag na apuyanan a Salitay Dios. Satan so “sakey a korona na kalimgasan sano satan so naromog diad dalan na inkatunong.” (Uliran 16:31; 20:29) Itultuloy sirin, balanglan walaay asawa odino walad kasuloan lamet, a lawas iyuna so serbisyo ed si Jehova ed bilay mo. Sika sirin so nawalaan na maong a ngaran ed Dios natan tan ed panilalo na magnayon a bilay diad mundo a ditan et saray ut-ot na itatatken so anggapo la.​—Salmo 37:3-5; Isaias 65:20.

1. Panon a nibagan walay otang a linawa tayo ed atateng tayo, tan diad ontan et antoy kaukolan a liknaan tan ikiwas tayo ed sikara?

“TALINENG moy amam a nanilalak ed sika, tan agmo babalawen so inam lapud sikato lay inmakulaw,” insimbawa itan na makabat a laki nen saman. (Uliran 23:22) ‘Agkon balot gawaen itan!’ nayarin ikuanmo. Imbes a balawen so kainaan tayo​—odino kaamaan tayo—​liknaen na maslak ed sikatayo so aralem ya aro parad sikara. Bidbiren tayon baleg so otang a linawa tayo ed atateng tayo. Manuna ed amin, inikdan itayo na atateng tayo na bilay. Anggaman si Jehova so Subol na bilay, no anggaporay atateng tayo agtayo basta niwala. Anggapoy niiter tayo ed atateng tayo a singa kamabli na bilay mismo. Insan, isipen pay dilin-sakripisyo, mapagan panangasikaso, gastos, tan maaron panangimanon nasasaglawi diad panulong ed sakey ya ugaw ed basbas manlapud inkaugaw ya anggad inkawala-la’d-edad. Kanian, agaylan makatunongan ya isisimbawa na Salita na Dios: “Igalang moy amam tan inam . . . ta pian nalaeman moy maong tan makapansungdo ka ed andukey a panaon diad dalin”!​—Efeso 6:2, 3.

PANAMIDBIR ED EMOSYONAL A PANKAUKOLAN

2. Panon a makabayar so binmaleg ya ananak na “kanepegan a babayaran” ed atateng da?

² Oniay insulat nen apostol Pablo ed saray Kristiano: “Abuloyan ya aralen da [ananak odino saray apo] nin unona so pangagamil na maridios a debosyon ed dili ran sankaabungan tan itultuloy dan bayaran so kanepegan a babayaran ed atateng tan saray laki/bai ra, ta saya so naawat ed imaton na Dios.” (1 Timoteo 5:4) Niiter na binmaleg ya ananak iyan “kanepegan a babayaran” diad pangipanengneng na apresasyon lapud saray taon na impangaro, impankimey, tan impangasikaso ed sikara na atateng tan laki/bai ra. Say sakey a dalan a nagawaan iya na ananak et diad pamidbir a singa met ed arum, saray matatken la so mankakaukolan na aro tan panamaseguro​—mabetbet et pirmin maniilalo. Singa met ed sikatayon amin, kaukolan a nalikna ran sikaray papablien. Kaukolan dan naliknan saray bilay da so makanakanan tuloy.

3. Panon tayon napagalangan so atateng tan laki/bai tayo?

³ Kanian napagalangan tayoray atateng tan laki/bai tayo diad pangipaamta ed sikaran inaro tayo ira. (1 Corinto 16:14) No agtayo kaamong iray atateng tayo, kaukolan tayon tandaan a say pitatalosan ed sikara so mankabaliksan na baleg a tuloy ed sikara. Say sakey a makapaligsan sulat, sakey a tawag ed telepono, odino sakey ya ibibisita so abalbaleg a mamawala na gayaga ra. Si Miyo, a manaayam diad Japan, so nansulat sanen manedad na 82: “Say ana’ko [a say masiken to et sakey a managbiahen ministro] so mangibabaga ed siak: ‘Nay, ipangasi yon miulop kayo ed “panbiahe” mi.’ Ipapawit to ed siak so iskedyul na rota ra tan saray numeroy telepono ed kada simba. Nayarian kon ilukas so mapak tan ibagan: ‘Ay. Natan et wadia la ra!’ Lawas kon pisasalamatan si Jehova lapud bendisyon ed impakawalaan na ontan ya anak.”

PANANGASISTI ED MATERYAL IRAN PANKAUKOLAN

4. Panon a pinaseseg na Judion relihyoson tradisyon so inkaandiay-liknaan ed maedad laran atateng?

⁴ Posibli ta a say panamagalang ed atateng na sakey et sasaglawien to met so pangasikaso ed saray materyal a pankaukolan da? On. Mabetbet ya ontan. Diad agew nen Jesus saray relihyoson pangulo so manusuporta ed tradisyon a no inyabawag na sakey a too a say kuarta odino kayarian to et “sakey a regalon nidedika ed Dios,” sikatoy bulos ed responsabilidad ya usaren itan ed pangasikaso ed atateng to. (Mateo 15:3-6) Agaylan andiay-liknaan! Diad tua et saraman a relihyoson papangulo so amaseseg ed totoon agmamagalang ed atateng da noagta tratoen ira tekep na agpangingalngalep diad sinisiblet ya agpangiter ed saray pankaukolan da. Agtayon balot labay a gawaen itan!​—Deuteronomio 27:16.

5. Anggaman walaray probisyon ya iiter na saray gobierno ed pigaran daldalin, akin a say panamagalang ed atateng na sakey et no maminsan et mangilaktip ed pangiter na pinansyal a tulong?

⁵ Diad dakel a daldalin natan, saray suportadoy-gobiernon programa parad sosyedad so mangiiter ed arum na materyal iran pankaukolan na saray maedad la a singa say tagano, kawesen, tan siroman. Niarum ed satan, saray maedad lan mismo so akapangisimpen na pigaran probisyon parad itatatken da. Balet no saray probisyon so makisir odino napapaneknekan a kulang, napagalangan na ananak so atateng da diad panggawa na nayarian da pian kapeten iray pankaukolan na atateng. Diad tua, say panangasikaso ed matatken lan atateng so sakey ya ebidensya na maridios a debosyon, salanti, say debosyon na sakey ed si Jehova a Dios, say Manangigapo na uksoyan na pamilya.

ARO TAN DILIN-SAKRIPISYO

6. Antoran uksoyan ed panayaman so ginawa na arum ta pian naasikaso iray pankaukolan na atateng da?

⁶ Dakel a wala-la’d-edad ya ananak so kinmiwas ed saray pankaukolan na mabeblay ya atateng da tekep na aro tan dilin-sakripisyo. Arum so angala ed atateng da ed dilin ayaman da odino inmalis pian asingger ed sikara. Say arum met so akiamong ed atateng da. Mabetbet a saratan ya areglo so napapaneknekan a namparan bendisyon ed atateng tan ananak.

7. Akin a maong so agpagmaliw a manapurasta no manggagaway desisyon nipaakar ed maedad laran atateng?

⁷ Anggaman, no maminsan, saratan a kiwas et agmarakep so pawayan da. Akin? Anganko lapud manapurasta so impandesisyon odino nibase labat ed emosyon. “Iimanoen na sakey a marunong so kundang to,” so sikakabat ya ipapasakbay na Biblia. (Uliran 14:15) Alimbawa, no bilang ta say maedad lan inam so naiirapan a manbilay a bukbukor tan isipen mon sikatoy nagunggunaan diad piamong to ed sika. Anggaman sidudunong a kinonsideram iray kundang mo, nayarin isipen mo iray onggendan: Antoray aktual a kaukolan to? Wala ta so pribado odino gagastosay-estadon serbisyo a mangiyoopresi kasandin solusyon? Labay to ta so onalis? No labay to, diad antoran dalan a say bilay to et naapektoan? Kaukolan ta a taynan toray kaaro to? Panon iyan mangapekta ed emosyon to? Kasin nitongtong mo la irayan bengatla ed sikato? Panon ya apektoan ka na ontan a kiwas, say asawam, saray dilin ananak mo? No nakakaukolan na inam so panangasikaso, siopa so mangitarya ed satan? Kasin napannanabangan so responsabilidad? Nisingbat mo ta la iyan pamaakaran ed arum a membro na pamilyan direktan nalalanor?

8. Siopa so nayarin tuplegan mo sano dedesidien no panon a tulongan so maedad laran atateng mo?

⁸ Lapud say responsabilidad parad pangasikaso et lalanoren ton amin so ananak ed loob na pamilya, makabat so pandaragup a pantotongtong na pamilya ta pian amin so minabang ed panagdesisyon. Say pitongtong ed saray mamatatken diad loob na kongregasyon odino ed kakaaron akasali la ed mipadparan situasyon so makatulong met. “Niwala so isasaew na saray plano no ditan et anggapo so kompidensyal a tongtongan,” ipapasakbay na Biblia, “balet diad karaklan na managsimbawa niwala so kasumpalan.”​—Uliran 15:22.

MAGMALIW A MILILIKNA TAN MAKATALOS

9, 10. (a) Anggaman ed onaabantin edad da, anton panangonsidera so nepeg ya iter ed saray maedad la? (b) Antokaman iray kundang a laen na binmaleg lan anak ed biang na atateng to, anto so lawas kaukolan ton iter ed sikara?

⁹ Kakaukolanen na pamagalang ed maedad laran atateng tayo so pagmaliw a mililikna tan makatalos. Legay pangitatarok na itatatken na seryoso iran pansumpalan, naromog na saray matatken la a mandenden lay irap na panakar, pangan, tan pakatanda. Nayarin kaukolan day tulong. Mabetbet a saray anak et magmaliw a mapeget tan salien dan mangitarya na panangigiya. Balet saray maedad la so wala-la’d-edad a walaay legay-bilay ya atipon a kakabatan tan eksperiensia, legay-bilay a pangaasikaso ed sarili ra tan panaggaway dilin desisyon. Say pakabidbiran tan dilin-respeto ed sikara so nayarin nisentro ed betang da bilang atateng tan wala-la’d-edad. Saray atateng a liknaen dan napapaskar ed pangokontrol na ananak da ed bilay da so nayarin magmaliw a nagonigon odino onsanok. Arum so oningongot tan resistian daray sagpot ya ipasen dan mamakesay ed independensya ra.

¹⁰ Anggaporay mainomay a solusyon ed saratan a problema, balet sakey a kaabigan so pangiyabuloy ed maedad laran atateng ya asikasoen day inkasikara tan manggawa na dili ran desisyon ya anggad posibli. Agmakabat so panggawa na saray desisyon no antoy sankaabigan parad atateng mo ya agni intongtong ed sikara ya unona. Nayarin dakel so abalang da lapud itatatken. Abuloyan moran magmaliw ya independenti no posibli. Nayarin naimanom a no samet so panasalim a pangontrol ed bilay na atateng mo et magmaong so relasyon mo ed sikara. Sikaray magmaliw a mas maliket, tan ontan mo met. Anggano kapilitan so pangipilit ed pigaran bengatla parad pankaabigan da, say pamagalang ed atateng mo et kakaukolanen toy pangiter ed sikara na dignidad tan respeton kanepegan da. Oniay ikokonseho na Salitay Dios: “Nepeg mo so onalagey ed arap na ubanan a buek tan kaukolan mon igalang so inkatoo na masiken.”​—Levitico 19:32.

PANAMANTINI ED SUSTON AWAWEY

11-13. No say relasyon na wala-la’d-edad ya anak ed atateng to so aliwan marakep ed apalabas, panon to nin nabenbenan so angat ed pangumponi parad sikara ed saray taon na inkatatken da?

¹¹ No maminsan say probleman kidudungetan na wala-la’d-edad ya ananak ed pamagalang ed maedad laran atateng da et lalanoren toy siglaotan da ed atateng da sanen ugugaw nira. Anganko say amam so ambetel tan agmaaro, say inam so dominante tan masebeg. Nayarin wala ni liknaan mon sinmaew, masanok, odino sakit na linawa lapud agda nengneng so atateng ya iilaloan mon pagmaliwan da. Kasin natalonaan mo iratan a liknaan?a

¹² Oniay salaysay nen Basse, a binmaleg ed Finland: “Say sioman ko et datin opiser na SS diad Nazin Alemanya. Magmainomay toy onsanok, tan insan sikatoy mapeligro. Aminpigan pinekpek toy inak ed imaton ko. Aminsan sanen sikato so sinmanok ed siak, inwasiwas toy balkes to tan nikena so bakel ed lupak. Maksil a nikena ed siak kanian atumba ak ed katre.”

¹³ Ingen, walaray aspeto na karakter to. Intuloy nen Basse: “Diad biek a dapag, impasyan nantrabaho tan agto impueray sarili to ed panangasikaso’d pamilya diad materyal a paraan. Agton balot impanengneng so inaaman panamabli ed siak, balet amtak ya asugatan so emosyon to. Sikatoy pinataynan na ina to sanen sikatoy ugaw ni. Binmaleg a misesebeg tan linmoob ed bakal bilang sakey a balolaki. Anggan panon et natalosan ko no akin a sikatoy onman tan agko tinetel. Sanen tinmatken ak la tan say amak so naninagem, labay kon tulongan na anggaay nayarian ko anggad impatey to. Aliwan mainomay itan, balet ginawak so nayarian ko. Nanggunaetan koy magmaliw a maong ya anak anggad impatey to, tan diad padesir ko et inawat toak bilang ontan.”

14. Anton kasulatan so onaaplika ed amin a situasyon, pati saramay onlesa diad pangumponi na maedad laran atateng?

¹⁴ Diad saray situasyon ed loob na pamilya, a singa met ed arum a pamaakaran, onaaplika so konseho na Biblia: “Kawesan yo so inkasikayo tekep na matamoy a panangaro na panangabagey, panangasi, kaabebaan na nonot, inkaulimek, tan andukey a panagtepel. Itultuloy yo so mantetepelan ed sinansakey tan manpeperdonaan ed sinansakey no siopaman so walay pangidaleman to sumpad sananey. Singa say sibubulos a panamerdona nen Jehova ed sikayo, ontan met so gawaen yo.”​—Colosas 3:12, 13.

MANKAKAUKOLAY PANANGASIKASO MET IRAY MANAGKUMPONI

15. Akin a say panangumponi ed atateng so makapasesga no maminsan?

¹⁵ Say panagkumponi’d mabeblay ya ateng so mairap a kimey, ta lalanoren toy dakel a kimey, abalbaleg a responsabilidad, tan andukey a panaon. Balet mabebet a say sankairapan a parti et say emosyonal a pamaakaran. Makapasesga so pakaimano’d atateng mon onkekesay ed bunigas, memorya, tan independensya ra. Si Sandy, a nanlapud Puerto Rico, oniay salaysay to: “Say inak so sentro na pamilya mi. Makapaot-ot so pangumponi ed sikato. Diad inmuna sikatoy mankitley; insan kaukolan toy baston, insan walker, insan wheelchair. Kayari na satan et linmoor so kipapasen to ya anggad impatey to. Awalaan na kanser ed pukel tan lawas mankakaukolan na panangumponi​—agew tan labi. Amesen mi tan pakanen mi tan ibasaan mi. Pirmi irap​—nagkalalo ed emosyon. Sanen amoriak a say inak so manpapanabos la, nanakis ak lapud inararok a tuloy.”

16, 17. Anton simbawa so makatulong ed managkumponi a napansiansiay inkabalansi na panmoria ed bengabengatla?

¹⁶ No naromog moy inkasikan walad mipadparan situasyon, antoy nagawaan mo pian ontalona? Say italineng ed si Jehova diad panbasa na Biblia tan pitongtong ed sikato diad panamegley na pikakasi so abalbaleg ya ontulong ed sika. (Filipos 4:6, 7) Diad praktikal a dalan, seguroen mon mangan na masustansyan panangan tan panggunaetay suston ugip. Diad panggawa na saya, wala ka’d magmaong a kondisyon, namparan diad emosyon tan pisikal a paraan, pian naasikaso so inad-arom a sakey. Anganko et niyuksoy mo so tunggal paminsan a panpainawa ed inagew-agew a rotinam. Anggano agposibli panbakasyon, siansian makabat so pangiyeskedyul na pigaran panaon parad panrelaks. Pian makaalis a magano manlapud maniinagem ya ateng, nayarin makapangiyuksoy kay sakey a manbantay ed maniinagem ya ateng mo.

¹⁷ Inkalapagan parad wala-la’d-edad a managkumponi a nawalaan na agmakatunongan iran iilaloan ed sikaran dili. Balet agliknaen a sikay mankakasalanan ed bengatlan agmo nagawaan. Diad pigaran sirkumstansya nayarin kaukolan mon ipalima so pangumponi ed inad-arom diad nursing home. No sika so sakey a managkumponi, mangiletneg na makatunongan iran iilaloan parad inkasika. Nepeg mon balansien iray pankaukolan na aliwa labat ya atateng mo noagta ed ananak mo, ed asawam, tan ed inkasika.

BISKEG ED LABAS NA NORMAL

18, 19. Antoy insipan nen Jehova a pananuporta, tan anton eksperiensia so mangipapanengneng a totooren to iyan sipan?

¹⁸ Diad panamegley na Salita to, say Biblia, simamaaron itatarya nen Jehova so panangigiyan abalbaleg a makatulong ed sakey a too diad pangumponi parad ontatatken ya atateng, balet aliwan satan lambengat so tulong ya itatarya to. “Asingger si Jehova ed saraman so ontatawag ed sikato,” insulat na salmista ed silong na impangipuyan. “Dengelen to so akis da parad tulong, tan isalba to ira.” Isalba, odino ipreserba, nen Jehova iray matoor to anggaman ed sankairapan iran situasyon.​—Salmo 145:18, 19.

¹⁹ Naaralan iya nen Myrna, taga Pilipinas, sanen kukomponien toy nanay to, ya agmakayari lapud impakaataki. “Anggapo lay makapagonigon nen say pakanengneng mo’d inad-arom a naiirapan, agmakayarin mangibaga’d sika no iner so ansakit,” insulat nen Myrna. “Singa no nanenengneng mon kalkalnan nalelener, tan anggapoy nagawaan ko. Aminpigan danay a siak so tinmalimukor tan akitongtong ed si Jehova nipaakar ed inkakesaw ko la. Nanakis ak a singa si David, ya akikasi ed si Jehova ya ipasen iray lua to ed sakey a botilya tan sikatoy nonoten. [Salmo 56:8] Tan unong ed insipan nen Jehova, inikdan toak na biskeg a nakakaukolan ko. ‘Sinmabi si Jehova bilang suporta parad siak.’ ”​—Salmo 18:18.

20. Anton sipan ed Biblia so ontutulong ed managkumponi a mansiansian optimistiko, anggano say sakey ya aasikasoen da et ompatey ed saginonor?

²⁰ Nibagan say pangumponi ed ontatatken ya atateng so sakey ya “istoryan anggapoy maliket a pansumpalan.” Anggaman ed sankaabigan iran sagpot ed panagkumponi, nayarin ompatey iray matatatken, a singa agawa ed ina nen Myrna. Balet saramay manilalo ed si Jehova et amta ran say ipapatey so aliwan anggaan na istorya. Inkuan nen apostol Pablo: “Walaan ak na ilalo ed Dios . . . a walay nagawan kioli na namparan matunong tan agmatunong.” (Gawa 24:15) Saramay naandian na maedad laran atateng ed ipapatey so naligliwa ed ilalon kioli pati ed say sipan na marakep a balon mundo a gaway Dios a ditan et “anggapo lay patey.”​—Apocalipsis 21:4.

21. Antoray maong a resulta manlapud panamagalang na maedad laran atateng?

²¹ Walaay aralem a panangikuenta so ariripen na Dios parad atateng da, anggaman saraya so tinmatken la. (Uliran 23:22-24) Papagalangan da ra. Diad panggawa ed ontan, naeeksperiensia ra so kuan na impuyan a proverbio: “Say amam tan inam so manliket, tan say angianak ed sika so manggayaga.” (Uliran 23:25) Tan manuna ed amin, saramay mamapagalang ed maedad laran atateng da so mamapaliket tan mamapagalang met ed si Jehova a Dios.

1. Anto so gagala nen Jehova parad uksoyan na pamilya?

SANEN impankasakey nen Jehova si Adan tan Eva ed panamaley, imbalikas nen Adan so gayaga to diad impangisalita ed sankaunaan a nirekord a Hebreon anlong. (Genesis 2:22, 23) Anggaman ontan, say Manamalsa so walaan na nagkalalo ni ed kanonotan nen say basta pangitarok na liket ed atooan ya ananak to. Kinaliktan ton say sanaasawa tan saray pamilya ra so manggawa ed linawa to. Inkuanto ed inmunan paris: “Manbunga kayo tan manparakel tan panoen yo so dalin tan patuloken yo, tan nawalaan kayo na pananguley ed saray sira na dayat tan mantektekkiab iran pinalsa ed katawenan tan kada mabilay a pinalsa ya onggagalaw ed dalin.” (Genesis 1:28) Agaylan engrande, makatumang ya asainmin iman! Agaylan maliket ira tan saray arapen ya ananak da no sinumpal nen Adan tan Eva komon so linawa nen Jehova diad sigpot a katutulok!

2, 3. Panon a naromog na saray pamilya so sankabalgan a liket natan?

² Natan, met, saray pamilya so sankaliketan sano sikaray saniiban manusumpal ed linawa na Dios. Insulat nen apostol Pablo: “Say maridios a debosyon so makagungguna parad amin a bengatla, a benben to so sipan a bilay natan tan satan so onsabi.” (1 Timoteo 4:8) Say sakey a pamilya a manbibilay ed maridios a debosyon tan manutumbok ed panangigiya nen Jehova unong ed nilugan ed Biblia so makaromog na liket ed “bilay natan.” (Salmo 1:1-3; 119:105; 2 Timoteo 3:16) Anggano saksakey a membro na pamilya so mangiyaaplika ed saray prinsipyo na Biblia, saray kipapasen so magmaong nen say no anggapo.

³ Sisingbaten na sayan libro so dakel a prinsipyo na Biblia a mamaliket ed pamilya. Anganko et naiimanom a pigara ed saratan so paulit-ulit a pinmatnag ed interon libro. Akin? Lapud saratan so mangiprepresenta na mabiskeg iran katuaan ya epektibo parad pankaabigan na amin ed nanduruman aspeto na bilay ed pamilya. Naroromog na pamilyan manbabanikel a mangiyaplika ed sarayan prinsipyo na Biblia a say maridios a debosyon so peteg a ‘benben to so sipan a bilay natan.’ Nengnengen tayo pa lamet so apatira ed saratan ya importantin prinsipyo.

SAY KABLIAN NA DANGKA

4. Akin a say dangka so makana ed panangasawa?

⁴ Inkuan nen Arin Solomon: “Singa sakey a syudad a nalooban, ya anggapo so bakor to, so toon anggapoy panamuger ed espiritu to.” (Uliran 25:28; 29:11) ‘Say panamuger ed espiritu na sakey,’ pangagamil na dangka, so makana parad saraman so mankaliktan na maliket a panangasawa. Say isuko ed makaderal iran emosyon, a singa say sanok odino imoral a kagletan, so pansengegan na deral a sabien toy dakel a taon ed pangapiger​—no satan so naapiger ni.

5. Panon a nabayuboan na sakey ya ag-ayadyarin too so dangka, tan tekep na antoran gungguna?

⁵ Siempre, anggapoy kailalakan nen Adan a sigpot a makakontrol ed ag-ayadyarin laman to. (Roma 7:21, 22) Siansia, say dangka so sakey a bunga na espiritu. (Galacia 5:22, 23) Sirin, say espiritu na Dios so mamawala na dangka ed sikatayo no ipikasi tayo iyan kualidad, no iyaplika tayo so matukoy a konseho a naromog ed Kasulatan, tan no milimog itayo ed arum a mangipapanengneng ed satan tan paliisan iraman so agmangipapanengneng ed satan. (Salmo 119:100, 101, 130; Uliran 13:20; 1 Pedro 4:7) Say ontan a kurso so ontulong ed sikatayo pian “ontaynan manlapud pilalawanan,” anggan sano sikatayoy tutuksoen. (1 Corinto 6:18) Ipulisay tayo so karawalan tan paliisan odino taloen so alkoholismo. Tan sikatayo so mideneng a lalon kalmado ed saray makapasanok tan mairap iran situasyon. Komon ta amin​—pati saray anak—​so manaral a mamayubo ed sayan makanan bunga na espiritu.​—Salmo 119:1, 2.

SUSTON PANMORIA ED INKAULO

6. (a) Anto so madibinon niletneg ya uksoyan ed inkaulo? (b) Anto so nepeg a tandaan na laki pian say inkaulo to so mangitarok na liket ed pamilya to?

⁶ Say komaduan importantin prinsipyo et say panamidbir ed inkaulo. Deniskribe nen Pablo so suston uksoy na bengabengatla sanen inkuanto: “Labay kon naamtaan yo a say ulo na kada laki et si Kristo; ontan met say ulo na bii et say laki; ontan met say ulo nen Kristo et say Dios.” (1 Corinto 11:3) Kabaliksan na saya a say laki so mangidaulo ed pamilya, say asawa to so sitotoor a masuporta, tan say ananak so matulok ed atateng da. (Efeso 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Balet, imanoen a say inkaulo so mangitonton ed liket lambengat sano nabenbenan diad suston paraan. Saray asawan lalaki a manbibilay ed maridios a debosyon so mikabat a say inkaulo et aliwan inkadiktador. Aaligen da si Jesus, say Ulo ra. Anggaman si Jesus so magmaliw ya “ulo na amin iran bengatla,” sikato so “sinmabi, aliwan pian paserbian, noagta pian manserbi.” (Efeso 1:22; Mateo 20:28) Diad mipadparan dalan, say sakey a Kristianon laki so mangaagamil na inkaulo, aliwan pian gunggunaan toy inkasikato, noagta pian asikasoen to so pankaabiganan na asawa tan ananak to.​—1 Corinto 13:4, 5.

7. Antoran Makasulatan a prinsipyo so ontulong ed sakey ya asawan bii a manumpal ed impasen-na-Dios a betang to ed pamilya?

⁷ Parad betang to, say asawan bii a manbibilay ed maridios a debosyon so agmilalaslasan odino manggunaet a mandomina ed masiken to. Sikato so maliket a magmaliw a masuporta ed sikato tan mikoopera ed sikato. No maminsan et sasaglawien na Biblia so asawan bii bilang “kayarian” na asawa to, a mangipapatnag a sikatoy ulo to. (Genesis 20:3) Diad panamegley na pipiasawa sikato so nisisilong ed “say ganggan na asawa ton laki.” (Roma 7:2) Ontan met, sikatoy tatawagen na Biblia bilang “katulongan” tan sakey a “kapanoan.” (Genesis 2:20) Sikatoy mangipapano na saray kualidad tan abilidad a pankukulangan na masiken to, tan iiter to’d sikato so nakakaukolan a pananuporta. (Uliran 31:10-31) Ibabaga met na Biblia a say asawan bii so sakey a “kapareha,” sakey a mankikimey a kabansag na asawa to. (Malaquias 2:14) Sarayan Makasulatan a prinsipyo so ontutulong ed sanasawa a natalosan so posisyon na balang sakey tan mantratoan ed sakey tan sakey tekep na manepeg a respeto tan kagalangan.

“MAGMALIW A MAPLES NIPAAKAR ED PANAGDENGEL”

8, 9. Ipaliwawa so pigaran prinsipyo ya ontulong ed amin ed pamilya pian napaaligwas da iray dunong ed pitatalosan.

⁸ Diad sayan libro say pankaukolan parad pitatalosan so mabetbet a nipapabitar. Akin? Lapud mainomay a solbaren iray problema sano saray totoo so mitongtong tan peteg ya ontalineng ed sakey tan sakey. Paulit-ulit a nidadanet a say pitatalosan so manabetan a kalsada. Onia so impangibalikas nen babangatan a Santiago ed satan: “Kada too so nepeg a magmaliw a maples nipaakar ed panagdengel, matantan nipaakar ed panagsalita.”​—Santiago 1:19.

⁹ Importanti met so pagmaliw a maalwar nipaakar ed no panon itayon mansalita. Say bengat-bengat, makontra, odino pirmin kritiko iran salita so agmangileletneg na matalonan pitatalosan. (Uliran 15:1; 21:9; 29:11, 20) Anggan duga so ibabaga tayo, no satan so nibalikas ed masebeg, mapasirayew, odino aliwan mataktikan paraan, maseguron lalon makapasakit nen say maabig. Say panagsalita tayo so nepeg a balibali, “atimplaan na asin.” (Colosas 4:6) Saray salita tayo so kaukolan a magmaliw a singara “mansanas a balitok ed niukit iran pilak.” (Uliran 25:11) Saray pamilyan makakaaral a mitalosan a maong so angala la na baleg a kundang a mamaarap ed pakadampot na liket.

SAY MAKANAN BETANG NA ARO

10. Anton klase na aro so makana ed panamaley?

¹⁰ Say salitan “aro” so paulit-ulit a pinmatnag ed sayan libro. Kasin nanonotan mo so klase na aro a manunan atukoy? Tua a say romantikon aro (Griego, eʹros) so walaan na importantin betang ed panangasawa, tan diad matalona iran panamaley, say aralem a panamabli tan impankaaro (Griego, phi·liʹa) so ombulaslas ed baetan na sanasawa. Balet say mas importanti ni et say aro ya irerepresenta na Griegon salita ya a·gaʹpe. Saya so aro a babayuboan tayo parad si Jehova, parad si Jesus, tan parad kaabay tayo. (Mateo 22:37-39) Saya so aro ya imbalikas nen Jehova nipaakar ed katooan. (Juan 3:16) Agaylan makapakelkelaw a makapangipanengneng tayo na parehon klase na aro ed asawa tan ananak tayo!​—1 Juan 4:19.

11. Panon a say aro so epektibo parad pankaabigan na panamaley?

¹¹ Diad panangasawa sayan nipaatagey ya aro so tuan “sakey ya ayadyarin bedber na pankakasakey.” (Colosas 3:14) Bedberen to so sanasawa a mankasakey tan pagmaliwen toran mankaliktan a gawaen no anto so sankaabigan parad sakey tan sakey tan ed ananak da. Sano nipapaarap iray pamilya ed saray mairap a situasyon, say aro so ontutulong ed sikara pian asikasoen iray bengatla a mankakasakey. Legan ya ontatatken iray sanasawa, say aro so ontutulong ed sikara a mansuportaan tan mantultuloy a manapresyaan. “Say aro . . . ag-onnengneng ed dili ton pankaabigan. . . . Anosan toy amin iran bengatla, sisiaen toy amin iran bengatla, ilaloan toy amin iran bengatla, sungdoan toy amin iran bengatla. Say aro so agbalot naumas.”​—1 Corinto 13:4-8.

12. Akin a say aro ed Dios ed biang na sanasawa so mamaelet ed impanasawa ra?

¹² Say impanasawa so nagkalalo lan mabiskeg sano satan so apaletan na aliwa labat lan aro ed baetan na sanasawa noagta manuna lapud aro parad si Jehova. (Eclesiastes 4:9-12) Akin? Bueno, insulat nen apostol Juan: “Saya so kabaliksan na aro ed Dios, ya unoren tayo iray ganggan to.” (1 Juan 5:3) Kanian, say sanasawa so nepeg a mangipasal ed ananak da ed maridios a debosyon aliwan basta lapud aralem a panangaro ra ed ananak da noagta lapud saya so ganggan nen Jehova. (Deuteronomio 6:6, 7) Nepeg dan arawian so imoralidad aliwan lapu lambengat ta manaarowan ira noagta manuna et lapud inaro ra si Jehova, a “mangukom ed saray managlawan tan managkalugoran.” (Hebreos 13:4) Anggan no say sakey a kapareha so pansengegan na mapalalo iran problema ed panamaley, say aro ed si Jehova so mamakiwas ed kapareha a mantultuloy a manumbok ed saray prinsipyo na Biblia. On, maliket iramay pamilyan say aro ed sakey tan sakey so pinaelet na aro ed si Jehova!

SAY PAMILYA A MANGGAGAWA ED LINAWA NA DIOS

13. Panon a say determinasyon ed panggaway linawa na Dios so ontulong ed saray indibidual pian iyapasakey so mata ra ed tuan importanti iran bengatla?

¹³ Say interon bilay na Kristiano so nisesentro ed panggawa na linawa na Dios. (Salmo 143:10) Saya so peteg a kabaliksan na maridios a debosyon. Say panggawa ed linawa na Dios so ontutulong ed saray pamilya ya iyapasakey so kamataan da ed tuan importanti iran bengatla. (Filipos 1:9, 10) Alimbawa, impasakbay nen Jesus: “Sinmabi ak pian sengegay kaapagapag, ed laki sumpad say ama to, tan ed anak a bii sumpad ina to, tan sakey a malangwer ya asawan bii ed say katulangan ton bii. On, saray kabusol na too et saray totoo ed dilin sankaabungan to.” (Mateo 10:35, 36) Tua ed pasakbay nen Jesus, dakel ed saray papatumbok to so pinasegsegang na saray membro na pamilya. Agaylan makapaermen, makapaut-ot a situasyon! Anggaman kuan, say siglaotan na pamilya so agnepeg a lampasan toy aro tayo ed si Jehova a Dios tan ed si Jesu-Kristo. (Mateo 10:37-39) No mansusungdo so sakey anggaman ed isusumpa na pamilya, saray sumpa so nayarin manguman sano nanengneng da so maabig iran epekto na maridios a debosyon. (1 Corinto 7:12-16; 1 Pedro 3:1, 2) Anggano agnagawa itan, anggapoy nagamoran a manbayag a pankaabigan diad pangitunda na panserbi ed Dios lapud isusumpa.

14. Panon a say panpilalek ed panggaway linawa na Dios so ontulong ed saray atateng ya onkiwas parad pankaabigan na ananak da?

¹⁴ Say panggawa ed linawa na Dios so ontutulong ed atateng a manggawa na duga iran desisyon. Alimbawa, diad arum a komunidad saray atateng so onkiling a mangipasen ed ananak da bilang puunan, tan sikaray onsasaral ed ananak da pian mangasikaso ed sikara ed inkatatken da. Anggaman duga tan susto parad saray binmaleg ya ananak so pangasikaso ed ontatatken ya atateng da, say ontan a panmoria so agnepeg a mangimpluensya ed ananak da a gegemtanen so materyalistikon kabibilay. Agmakagungguna parad ananak no saray atateng so mamabaleg ed sikara pian pablien a nagkalalo so materyal iran kayarian nen say espiritual iran bengatla.​—1 Timoteo 6:9.

15. Panon a say ina nen Timoteo, si Eunice, so sakey ya ekselentin alimbawa na sakey ya ateng a nanggawa ed linawa na Dios?

¹⁵ Say sakey a maabig ya alimbawa ed sayan pamaakaran et si Eunice, say ina na malangwer a kaaro nen Pablo a si Timoteo. (2 Timoteo 1:5) Anggaman sikato so asawa na sakey ya agmananisia, si Eunice, a kaiba so bai nen Timoteo a si Loida, so sitatalonan amabaleg ed si Timoteo a gegemtanen so maridios a debosyon. (2 Timoteo 3:14, 15) Sanen susto-la’d-edad si Timoteo, sikatoy inabuloyan nen Eunice ya onalis ed ayaman tan alaen so panagpulong na Panarian a kimey bilang kaiba nen Pablo ed panagmisionero. (Gawa 16:1-5) Agaylan sikatoy aliketan sanen say anak to so nagmaliw a matalonggaring a misionero! Say maridios a debosyon to bilang sakey a wala-la’d-edad so nipatnag a maong ed masasakbay ya inkipasal to. Segurado, napnek tan nanggayagaan nen Eunice so impakadngel ed saray report na katooran nen Timoteo ed ministeryo, anggaman nayari lagin makakailiw lan nakaiba to.​—Filipos 2:19, 20.

SAY PAMILYA TAN SAY ARAPEN YO

16. Bilang sakey ya anak, anton manepeg a panagpaga so impanengneng nen Jesus, balet anto so manunan gagala to?

¹⁶ Pinabaleg si Jesus ed maridios a pamilya tan, bilang sakey a wala-la’d-edad, impanengneng toy manepeg a panagpaga na anak parad ina to. (Lucas 2:51, 52; Juan 19:26) Balet, say manunan gagala nen Jesus et say panumpal ed linawa na Dios, tan parad sikato saya so angilaktip ed panangilukas na dalan parad katooan pian panggayagaan so andi-anggaan a bilay. Saya so ginawa to sanen inyapay to so ayadyarin atooan a bilay to bilang dondon parad makasalanan a katooan.​—Marcos 10:45; Juan 5:28, 29.

17. Anton maglorian iilaloan so inlukas na matoor a kurso nen Jesus parad saraman so manggagaway linawa na Dios?

¹⁷ Kayari impatey nen Jesus, sikatoy pinaoli nen Jehova ed mangatatawen a bilay tan inikdan to na baleg ya autoridad, diad kaunoran et impasen to bilang Ari ed mangatatawen a Panarian. (Mateo 28:18; Roma 14:9; Apocalipsis 11:15) Say bagat nen Jesus so nanggawan posibli parad pigaran totoo pian napili a miuley ed sikato ed satan a Panarian. Nilukasan to met so dalan parad arum a maptek-impanpuson sankatooan pian panggayagaan so ayadyarin bilay ed sakey a dalin a nipawil ed paraison kipapasen. (Apocalipsis 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Say sakey ed sankabalgan a pribilihyo a walad sikatayo natan et say pangibaga ed sayan maglorian maong a balita ed kakaabay tayo.​—Mateo 24:14.

18. Anton panonot tan panamaseseg so niiter ed namparan pamilya tan ed saray indibidual?

¹⁸ Unong ya impanengneng nen apostol Pablo, say panbilay ed maridios a debosyon so mamagamor na sipan a natawir na totoo iratan a bendisyon ed bilay a “satan so onsabi.” Maseguro, saya so sankaabigan a paraan pian naromog so liket! Tandaan, “say mundo so onlalabas tan saray pilalek to, balet siopaman a manggagawa na linawa na Dios so mansiansian maando.” (1 Juan 2:17) Kanian, balanglan sakey kan anak odino sakey ya ateng, sakey ya asawan laki odino sakey ya asawan bii, odino sakey a mansusulon wala-la’d-edad a walaan odino andian na ananak, panbanikelan so panggawa ed linawa na Dios. Anggan sano sikay walad silong na desdes odino nipapaarap ed pirmin kairapan, agbalot lilingwanan a sika so sakey ya aripen na mabilay a Dios. Sirin, komon ta saray kiwas mo so mamagayaga ed si Jehova a Dios. (Uliran 27:11) Tan komon say konduktam so manresulta ed liket parad sika natan tan ed onsabin andi-anggaan a bilay ed balon mundo!