Aña 2000—Lo Bo Sinti Efecto di ‘Computer Crash’?
HENDE a yega di bisa cu ora computer a haci su debut riba esena di mundu, e tabata e invento mas grandi desde cu hende a logra haci uso di electricidad. Awe, vários década despues, hopi hende ta puntra nan mes con nan lo por sin computer. A prepará e revista cu bo ta lesando aki cu yudansa di computer. Computer por retené informacion wardá den su memoria i por sak’é bek lihé. O, ki un cos maraviyoso computer ta! Esta un maraviya! Con mundu lo haci sin dje?
Den áreanan modernisá di mundu, computer ta influenciá casi tur aspecto di hende su bida den un manera of otro. Si bo ta dependé di penshon, onderstand pa inválido, debolbementu di placa di belasting of seguro, i hopi otro tipo di pagonan asina, bo ta dependé di computer pa haña bo cen. Si bo ta traha, tin hopi chens cu bo chek ta computarisá. Computer ta tene un registro di placa depositá na banco i e interes cu e ta paga. Den casnan moderno e ta controlá un cantidad incontabel di aparato, manera esnan cu ta generá electricidad of cu ta purificá awa. E ta di gran yudansa pa dokter, clínica i hospital pa diagnosticá problemanan di salú i pa salba bida. Ta usa computer pa chek e weer i pa wak pa avionnan no dal otro den laira.
Con Sabí Nan Ta?
Computer no ta mas sabí cu e hendenan cu a programá nan. Un computer ta solucioná problema solamente manera el a haña instruccion pa hacié. E no tin e abilidad di pensa pa su mes. Ora e haci fout, e ta solamente reflehá e imperfeccionnan dje hendenan cu a program’é. Ora e traha bon, ta hende ta ricibí tur e crédito. Un computer por ta haci tareanan mas lihé cu hende, pero e no por percurá contesta pa problema, a ménos cu hende dun’é e manera pa yega na e contesta.
Por ehempel, hende su abilidad di premirá problema tabata mashá limitá tempu cu el a cuminsá programá cierto computernan den añanan ’50 i ’60. Ya cu e tempu ei memoria di computer tabata caru, programadónan a busca manera pa spar memoria. Den computer, cada letter of number ta ocupá espacio. Pues, pa spar espacio ora di warda fecha, e promé programadónan a crea un código corticu cu a laga e dos promé cifranan di aña afó. Por ehempel, tabata abreviá aña 1965 cu “65,” 1985 cu “85,” 1999 cu “99,” etcétera. Ora di print e fechanan, tabata masha fácil pa agregá e “19” na e “85” pa haña 1985. Den e último par di décadanan, a skirbi miyones di programa usando e abreviacion aki. Masha poco programadó a pensa cu e abreviacion aki, cu a parce asina inofensivo, lo trece consecuencianan serio cuné, ya cu nan no a imaginá cu nan programa lo ta den uso ainda ora siglo boltu. Sin embargo, hopi programa cu e abreviacion aki ta den uso ainda i lo warda aña 2000 como “00” den su memoria.
Algun computer lo interpretá “00” como aña 1900! Imaginá bo awor e confusion den e programa di computer ora e computer calculá un fiansa di cincu aña cuminsando na 1999 i ta proyectá cu mester ricibí e último pago na 1904! Den otro casonan, calculacionnan di fecha lo pone e programa di computer pega i duna un mensahe di eror; den casonan hopi serio, e programa lo ‘crash’ totalmente.
E korant Toronto Star a skirbi: “Aunke e microchip a hiba nos na un revolucion industrial cu ta competí cu e invento di electricidad, el a haci nos mas vulnerabel tambe di loke su inventornan hamas por a imaginá.” Tambe Star a bisa: “Na tur parti di mundu tin sistemanan di computer i microchip cu no por distinguí entre aña 1900 i aña 2000. Si no identificá e sistemanan aki i cambia nan, un cáos mundial lo por tuma lugá.”
Loke Algun Experto Ta Predicí
“Tur hende, incluyendo ami, ta purba rei con serio e asuntu lo ta,” segun senador mericano Robert Bennett, di Utah. “I ningun hende lo haña sa sino te Aña Nobo 2000 of un of dos siman despues.” Un asistente dje presidente di Merca a bisa: “De echo, tin base pa bisa . . . cu lo bai tin consecuencianan sumamente difícil pa e economia i sumamente difícil pa hende.”
“Nos ta preocupá cu e posibel kiebro den red di coriente, telecomunicacion i servicionan bancario,” un bocero di CIA di Merca a bisa. Segun informenan for di tur parti di mundu, algun computer ya tabatin problema caba ora fechanan den e computer a yega aña 2000 of a pas’é.
U.S.News & World Report a informá: “Expertonan ta predicí cu e sector di salubridad lo bai tin mas problema, como kiera cu cobramentu di pashent i registronan di seguro na hospital of institucionnan di salubridad ta vulnerabel. Algun tipo di ekipo médico, incluyendo aparatonan pa monitor pashent, tambe lo por cuminsá faya. Debí cu hopi compania di electricidad a tarda pa cuminsá drecha e asuntu, lo por sosodé fayo den coriente local.” Un korant canades tambe a expresá e miedu aki: “Tur nos hospitalnan i aparatonan médico ta basá riba e microchip cu a gana tereno tur caminda. Di manera cu un fayo den e sistema lo por costa bida di hende.” Un administradó di hospital a lamentá: “Debí na e ramo cu nos ta aden, esaki ta afectá nos mas seriamente. Otro industrianan kisas no ta den un situacion di bida-of-morto.”
E profesionalnan di computer mas pesimista ta pronosticá cu mercadonan di bolsa di balor lo cai, empresanan chikitu lo fracasá i depositantenan cu tin miedu lo baha riba institucionnan bancario pa haña nan cen bek. Na Merca, e secretario interino di defensa a yama e fayo mundial den computer, e ekivalente electrónico dje efecto di El Niño riba weer, i a comentá: “Ami lo ta e promé pa bisa cu nos lo no keda sin haña algun sorpresa hopi desagradabel.”
“E efecto riba negoshinan na Rusia lo ta catastrófico si no drecha computer promé cu 1 di januari di aña 2000,” segun e presidente di Cámara di Comercio Mericano. E agencia di noticia Reuters ta informá: “Companianan aleman ta cana bai wowo cerá den direccion dje milenio su desaster explosivo di computer i e resultado lo por hiba na un cáos den henter Europa.” Un director di investigacion a bisa cu “e mésun crítica lo por conta tambe pa Austria, Suisa, Spaña, Francia i Italia.”
Bangkok Post tambe ta hala atencion na e problema cu computer na Tailandia: “Departamentonan di estadística nacional den e region ta enfrentá dos desafio relacioná cu e milenio: prevení e problema di aña 2000 (Y2K) den nan sistemanan di computer, i prepará pa un censo nobo, segun e Servicio di Informacion di Nacionnan Uní.” Australia, China, Inglatera, Hong Kong, Irlanda, Hapon i Nueva Zelandia, tur ta enfrentá e mésun problemanan. En berdad e ta un problema mundial cu ta exigí un solucion.
E Gastunan Abrumador
Algun experto ta calculá cu e gastunan pa remediá e problemanan di computer ta masha haltu mes. Por ehempel, e Departamento di Maneho i Presupuesto di Merca ta calculá cu lo costa 4,7 mil miyon dollar pa resolvé e problema dje computernan dje gobiernu federal so. Un grupo di experto ta bisa cu un cálculo mas realístico pa drecha e computernan federal lo ta 30 mil miyon dollar. Kico nan ta calculá na escala mundial? Un spantoso “600 mil miyon dollar pa drecha e software i 1 biyon dollar pa cubri gastu dje demandanan hudicial inevitabel ora algun dje drechamentunan no resultá bon,” e korant New York Post ta informá. Un otro grupo di experto a calculá cu e “gastunan di reparacion, demanda hudicial i negoshinan fracasá lo por yega te na 4 biyon dollar.” New York Post a skirbi: “Ta parce cu e problema di Aña 2000 ta bai bira esun di mas caru den historia humano.” Un otro informe ta describié como “kisas e proyecto mas grandi, mas riscante i mas caru cu humanidad a yega di enfrentá.”
Opinionnan Ta Varia
Ki efecto esaki lo tin riba bo? Dependiendo di unda bo ta biba i e esfuerso cu e institucionnan cu bo ta trata cuné hinca aden, lo e por varia for di ningun efecto, te na un poco iritante, te na hopi difícil, foral den e promé simannan despues di 1 di januari 2000. Si tin cosnan cu bo ta kere cu lo afectá bo, manera ekipo specialisá pa cuido médico, tuma contacto cu e negoshi of institucion cu ta percurá e servicio i puntra nan ki efecto aña 2000 lo tin riba e ekipo of servicio.
Den e último par di añanan, a papia masha hopi mes riba e problema di aña 2000. Algun hende ta bisa cu e problema ta masha serio mes; otronan ta haña cu hende ta exagerá e posibel sucesonan. Tin esnan cu ta bisa cu banconan lo faya, miéntras cu expertonan bancario ta bisa cu pa aña 2000 nan lo a resolvé mayoria di nan problemanan. E hefe dje Comité di Comunicacion Federal di Merca a bisa: “Niun hende no ta kere cu e red di telefon ta bai sufri un fayo catastrófico.” Sin embargo, el a admití sí cu lo bai tin problema cu telefon ora e siglo boltu, pero el a bisa cu nan lo ta iritante, no desastroso. Ya caba hopi organisacion ta haci test di simulacion cu fecha den laboratorio. Esaki lo por yuda evitá hopi problema. Tog, mundu lo mester warda i mira con serio e problema cu aña 2000 lo ta.