Hobennan Sa Puntra . . .
Ki Malu Tin den Haci Redu?
“Na mi scol, e ta manera un epidemia. Nos no tin problema cu droga, arma of bringamentu. Nos problema mas grandi ta redu.” —Michelle, 16 aña.a
ALGUN hende ta bisa cu e ta dushi. Otronan ta bisa cu e ta veneno. Por hañ’é regularmente den revista, korant i programa di television. Tambe e ta e saus di hopi combersacion. Kico e ta? Papia riba hende i nan asuntunan personal, conocí tambe como haci redu.
Kisas no tin nada cu ta capta nos atencion mas lihé cu e palabranan: “B’a tende caba?” Loke ta sigui despues dje palabranan ei por ta echo of invento, of un tiki di tur dos. Sea cual sea e caso, e tentacion pa haci redu por ta hopi fuerte. “Ta hopi difícil pa no ta interesá den asuntu di otro hende,” segun Lori di 17 aña. “Tin manera un acuerdo no-palabrá entre abo i bo amigunan cu ora bo haña sa algu cayente, bo tin cu conta nan.”
Di con Nos Ta Hacié
Di con nos ta haña redu asina intrigante? Pa cuminsá, hende ta criaturanan social. Cu otro palabra, hende ta interesá den hende. Ta masha normal anto, cu tardi of trempan nos combersacion lo bai den direccion di lo último cu ta pasa den bida di amigu i conocínan.
Esaki ta malu? No semper. Hopi bes, den combersacion informal bo ta haña informacion útil, manera ken ta bai casa, ken a caba di haña yu i ken ta malu. Asta cristiannan di promé siglo a papia di sucesonan mas recien den bida di nan compañeronan creyente. (Efesionan 6:21, 22; Colosensenan 4:8, 9) Sí, papia den un manera informal di amigu i conocínan ta un parti integral di nos moda di comunicá i di mantené relacionnan saludabel.
E Trampa di Redu Perhudicial
Pero tin biaha, no ta interes ta motivá hende pa papia riba bida di otro. Por ehempel, Deidra di 18 aña ta bisa: “Hende ta haci redu pa bira popular. Nan ta kere cu nan lo ta [popular] si nan sa un storia cu ta mihó cu esun cu nan a caba di tende.” E deseo di impresioná otronan lo por asta pone e hacidó di redu troce e echonan. “Si bo sa e storia, bo tin e poder pa manipul’é,” Rachel di 17 aña ta splica. “E ta manera bo blachi di pinta, i bo por haci e storia mes abstracto cu bo kier.”
Tin biaha, ta usa redu cu no ta berdad como un forma pa tuma vengansa. “Mi a yega di plama un rumor falsu tocante mi amiga,” Amy di 12 aña ta bisa. “Mi a hacié pasobra el a bisa algu di mi.” E resultado? “Na principio mi a pensa: Ha, m’a hañ’é bek.” Sin embargo, Amy ta sigui splica: “No a tarda muchu cu cos a sali fo’i man i mi a cuminsá sinti mi hopi mas malu di a haci esei, cu si nunca mi no a habri mi boca.”
No ta difícil pa mira na kico redu por hiba, manera un experto di salú mental a expres’é, “e ta manera un candela cu ta sali fo’i man hopi lihé.” (Compará cu Santiago 3:5, 6.) Ora esaki sosodé, e resultadonan por ta desastroso. Por ehempel, kico si plama algu cu mester a keda confidencial? Of kico si e redu ta falsu i bo ruiná un hende su bon reputacion dor di plam’é tur caminda? “Un di mi amigunan a lanta e rumor cu mi ta usa droga, loke no ta berdad,” Bill di 12 aña ta bisa. “Esei a duel mi mashá.”
Con pa Stop Redu Malicioso
Ta cu bon motibu Bijbel ta bisa cu “morto i bida ta den poder dje lenga.” (Proverbionan 18:21) Sí, nos palabranan por ta manera herment di construccion of manera arma destructivo. Ta tristu pa bisa, pero awe hopi hende ta usa nan lenga pa e último propósito ei. Nan ta manera algun hende cu e salmista David a describí como hende cu “a haci nan lenga skerpi mescos cu un spada, cu a mik nan flecha, abla amargo, for di lugánan scondí, pa tira riba un hende sin culpa.”—Salmo 64:2-4.
Esnan cu kier agradá Dios no mag plama storianan cu no ta berdad, pasobra Bijbel ta declará cu “lipnan falsu ta algu detestabel pa Jehova.” (Proverbionan 12:22) Si deliberadamente bo iniciá of sigui conta un rumor cu bo sa cu no ta berdad, bo ta gaña, i Bijbel ta bisa cu cristiannan mester “kita falsedad” i mester “papia e berdad cada un . . . cu su próhimo.”—Efesionan 4:25.
Pues, promé cu bo bisa algu di un otro hende, puntra bo mes: ‘Di berdad mi conocé e echonan? Loke mi bisa lo pone esun cu ta scucha mi haña ménos respet pa e persona di ken mi ta papiando? Si ta asina, di con mi kier papi’é?’ Corda esaki: E echo cu un cos ta berdad, riba su mes no ta nificá cu mester plam’é, foral si e informacion lo perhudicá un hende su reputacion.
Un otro pregunta ta: ‘Con mi hacimentu di redu lo afectá mi reputacion?’ Sí, haci redu ta bisa algu di bo mes. Por ehempel, Kristen ta bisa: “Si bo tin asina tantu tempu pa sinta papia di otro hende, anto bo mes bida no por ta masha interesante.” Lisa a ripará cu su reputacion como hacidó di redu a cost’é e confiansa di su amiga mas íntimo. “E situacion a bai asina leu cu e tabata duda si e por a confia mi,” e ta bisa. “Tabata teribel, pasobra mi mester a duna prueba cu e por a dependé riba mi.”
Si bo ta conocí como hacidó di redu, hende lo por mira bo como un persona cu lo por perhudicá otro hende, i kisas nan no kier ta den bo compania mas. Un proverbio bíblico ta bisa: “Esun ku ta kana hasi redu, ta saka sekretu; pesei no asosiá ku esun ku tin lenga lòs.” (Proverbionan 20:19, Editorial Evangélica) Pero bo tabata sa cu bo por contribuí na redu perhudicial sin bisa ni un solo palabra?
Para Scucha Ta e Otro Banda di Redu
Pa haci redu tin mester di por lo ménos dos persona: esun cu ta conta i esun cu ta para scucha. Aunke esun cu ta para scucha por parce ménos culpabel cu esun cu ta conta, Bijbel ta duna un otro manera di wak e asuntu. Na Proverbionan 17:4, nos ta lesa: “E malechor ta presta atencion na e lip di cos perhudicial. Un falsificadó ta presta oido na e lenga cu ta causa adversidad.” Di manera cu esun cu ta para scucha redu ta carga un responsabilidad serio. “Den cierto sentido ta asta pió pa para scucha redu cu cont’é,” escritor Stephen M. Wylen ta bisa. Di con? Wylen ta splica: “Si bo scucha ansiosamente, bo ta animá esun cu ta conta pa sigui papia.”
Kico bo mester haci anto, ora redu perhudicial yega na bo orea? Sin asumí un aire di ta demasiado hustu, lo bo por djis bisa: ‘Laga nos cambia e tema,’ of ‘mi no ta sinti mi masha cómodo pa papia di esaki. I e persona no t’ei tog pa defendé su mes.’
Pero kico si hende alehá for di bo pasobra bo no kier participá den nan combersacion? Den un sentido esaki lo por resultá di ta un proteccion pa bo. Con? Wel, corda cu esun cu ta conta bo redu di otro hende, casi sigur lo haci redu riba bo cu otro hende. P’esei, bo por spar bo mes hopi dolor dor di hala cerca hóben i adultonan cu no ta difamá otronan cu nan abla. Wylen ta bisa: “Maske kico bo perde dor di nenga di haci redu, lo no tarda mashá cu lo bo ripará cu bo no a perde nada, solamente e oportunidad di haci bo mes infelis. Finalmente lo bo sali ganá, pasobra lo bo a haña e reputacion di ta un persona confiabel.”
Mas importante ainda, lo bo haña un bon nomber cerca Dios. E ta interesá den e manera cu nos ta papia di otronan, pasobra Jesucristo a spierta: “Pa tur palabra bano cu hende papia, nan lo rindi cuenta riba Dia di Huicio; pasobra pa bo palabranan lo bo ser declará hustu, i pa bo palabranan lo bo ser condená.”—Mateo 12:36, 37.
Ta sabí anto, pa sigui e conseho di apostel Pablo: “Hacié boso meta pa biba trankil i atendé boso mes asuntu.” (1 Tesalonicensenan 4:11) Esei lo yuda bo mantené bon relacion cu otronan i un bon posicion dilanti Dios.
[Nota]
a A cambia algun nomber den e artículo aki.
[Kuadro na página 19]
“E Mashin di Redu mas Grandi di Mundu”
B’a tende caba? Cu yegada di post electrónico, esta E-mail, por haña redu awor den forma di alta tecnologia. De echo, escritor Seth Godin ta yama E-mail “e mashin di redu mas grandi di mundu.” Aunke e ta reconocé su beneficionan, e ta spierta: “Un hende por cuminsá cu algu cu ta un echo of un ponencia eróneo, i di ripiente kisas miles di hende sa di dje.”
E-mail por alcansá hopi hende, anto hopi lihé. Godin ta bisa: “E ta e promé forma nobo di comunicacion cu ta combiná e peso i cautela di algu skirbí, cu e velocidad i caracter instantáneo di un yamada telefónico.” Ta sabí anto, pa ora di manda E-mail bo haci sigur cu e intencion di bo mensahe ta cla. I soru pa bo no pasa ningun informacion cu no ta confirmá pa amigunan.
[Plachinan na página 18]
Esun cu ta conta bo redu di otro hende . . . casi sigur lo haci redu riba bo cu otro hende