Capítulo 19
Pakico e muchanan no ta lagámi na paz?
E moda di camna dje mucha homber a keda bisto. E tabata stijf i insigur. El a keda claramente confundí riba e terreno nobo. Alumno mas bieu a miré un bez como un alumno nobo den scol. Den un rato so nan a rondoné i a ataké cu palabra malu. El a cambia color di orea pa orea i a hui ne lugar di sconde mas cerca—e WC. Harimento a yena e lugar.
E PASATEMPO cruel di hopi hoven ta di persigi, tenta i insulta otronan. Asta den tempo bíblico, algun hoven tabatin inclinacion cruel. Por ehempel, un grupo di mucha homber a persigi profeta Eliseo. Demonstrando desprecio pa su puesto, e hovenan sin respet a grita: “Subi, pelón! Subi, pelón!” (2 Rey 2:23-25) Awe, hopi hoven ta keda incliná també di insulta i desprecia otronan.
“Mi tabata e mucha mas chikito di mi klas di MAVO,” segun un autor dje buki na inglés Dolor aumentante den klas. “Tabata un combinacion desastroso pa mi ser e mucha mas sabí i mas chikito dje klas: esnan cu no a dalmi pasobra mi tabata chikito a dalmi pasobra mi tabata mas sabí. Además di a yamámi ‘cuater wowo,’ nan a yamámi ‘woordenboek,’ i 800 otro palabra malu.” E autor di Soledad di muchanan (na inglés) a agrega: “Muchanan cu tin handicap fisical, ta gago, ta claramente desfigurá of cu ta actua straño ta punto di atake fácil pe otro muchanan.”
Tin bez cu hovenan ta defende nan mes participando den loke ta manera un competencia cruel: gritando insulto na otro usando palabra cada bez mas malu (hopi bez tocante nan mama of tata). Pero hopi hoven ta sin defensa contra persecucion di otro hoven. Un hoven ta corda cu tabatin dia, debí ne tentacion i persecucion di otro mucha, cu el a keda asina spantá i infeliz cu el a hera saca. E no por a studia su les debí na su preocupacion tocante loke otro mucha lo haci cuné.
No ta un asunto di hari
Otro muchanan a yega di atacábo cruelmente? Anto ta un consuelo pa bo sa cu Dios no ta mira esei como un asunto di hari. Considera e relato bíblico di un fiesta cu tabata poní pa celebra kitamento di Isaac, yiu di Abraham, for di pecho. Aparentemente envidioso dje herencia cu Isaac lo recibi, Ismael, e yiu mayor di Abraham, a cuminza “tene mofa” di Isaac. Sin embargo, ya cu esei tabata leu di ser un co’i hari, tal tentacion tabata ‘persecucion.’ (Galatio 4:29) Pues, Sara, e mama di Isaac, a mira enemistad den e tentacion. El a mira esei como un insulto pe propósito di Jehova Dios di produci un “simía,” of Mesías, mediante su yiu, Isaac. Debí na peticion di Sara, Ismael i su mama tabata sacá for di cas di Abraham.—Génesis 21:8-14.
Di igual manera, no ta un asunto di hari ora otro mucha ta persigíbo maliciosamente—specialmente ora nan ta haci esei pasobra bo ta haci esfuerzo di cumpli cu ley bíblico. Por ehempel, hovenan cristian ta conocí pasobra nan ta comparti nan fe cu otro hende. Pero, manera un grupo di testigo hoven di Jehova a bisa: “Muchanan di scol ta tene mofa di nos pasobra nos ta predica di cas pa cas, i p’sei nan ta menospreciános.” Sí, mescos cu fiel sirbidor di Dios di tempo di antigua, hopi hoven cristian ta recibi “prueba di mofa.” (Hebreo 11:36) Muchanan asina mester ta encomendá pa nan curashi wantando tal reproche.
Pakico nan ta hacié
No obstante, tal bez bo ta puntra con pa haci tormentador di bo bai lagábo na paz. Primeramente, tuma na cuenta pakico nan ta tentábo. Segun Proverbio 14:13: “Asta den harimento e curazón por ta den dolor.” Harimento ta sali ora un grupo di hoven ta persigi un otro. Pero nan no ta ‘hari di gozo debí na bon estado di curazón.’ (Isaías 65:14) Hopi bez harimento ta simplemente camuflage di conflicto padén. Aunque nan ta hari, tormentador kizás realmente ta bisa: ‘Nos no ta gusta nos mes, pero menosprecio di otro ta hácinos síntinos mihor.’
Envidia també ta impulsa atake. Corda e relato bíblico dje hoven Josef, kende su mes rumanan a bira contra dje pasobra e tabata favorito di su tata. Envidia intenso a resulta no solamente den zundramento sino asta den consideracion di asesinato! (Génesis 37:4, 11, 20) Mescos den e dia djawe, un alumno cu ta specialmente inteligente of cu maestro ta gusta hopi por wel instiga envidia di otro mucha. Ta parce cu insulto ta “rebahé pareo cu nos.”
P’sei, hopi bez e motibo pe mofa ta insiguridad, envidia, i poco respet propio. Pakico, anto, bo mester perde bo respet propio pa motibo cu un otro hoven insigur a perde su respet propio?
Pone fin ne persecucion
“Feliz ta e hende . . . cu no a sinta den asiento di mofador,” segun e salmista. (Salmo 1:1) Participacion den e mofa pa bo kita atencion for di bo mes solamente ta extende repiticion di insulto. “No paga malu cu malu na ningun hende. . . . Sigi vence malu cu bon” ta conseho divino.—Romano 12:17-21.
Eclesiastés 7:9 ta bisa además: “No sea purá den bo spiritu pa bira ofendí, pasobra birando ofendí ta loke tin den pecho di hende estúpido.” Sí, pakico bo mester tuma tentacion tanto na serio? Ta cierto cu ta ofendébo ora hende ta tene mofa di bo curpa of ta hari mancha riba bo cara. No obstante, tal palabra, aunque nan ta falta cortesía, no ta necesariamente malicioso. Si un hende inocentemente—of kizás no tanto inocentemente—ta mishi cu bo nervio, pakico sintíbo aplastá? Si loke nan ta bisa no ta obseno ni blasfemoso, purba di mira e humor den dje. Tin un “tempo pa hari,” i birando ofendí ora hende ta tentábo den wega, tal bez ta un reaccion na extremo.—Eclesiastés 3:4.
Pero, con ta para cu tentacion cu ta cruel of asta malicioso? Corda cu e mofador kier goza di bo reaccion, pa goza di bo dolor. Si bo ta paga malu cu malu, ta bira defensivo, of ta cuminza yora, probablemente esei lo impulsa mofador pa sigi cu nan persecucion. Pakico duna hende asina e satisfaccion di mirábo bira molestiá? E mihor manera pa defendébo contra insulto hopi bez ta di ignoránan cu indiferencia.
Rey Salomón a bisa además: “També, no duna bo curazón na tur e palabra cu hende por papia [“No tuma na cuenta tur loke hende ta papia”—Today’s English Version], pa bo no tende bo criá inbocando malu riba bo. Pasobra bo mes curazón wel sa cu asta hopi bez abo, asta abo, a inboca malu riba otro hende.” (Eclesiastés 7:21, 22) Dunamento di bo “curazón” na palabra di mofa di mofador kier men cu bo ta keda demasiado preocupá tocante nan huzgamento di bo. Nan huzgamento ta válido? Hende envidioso a ataca apóstol Pablo inhustamente, pero el a contesta: “Awor pa mi esei ta un asunto mashá insignificante pa mi ser examiná pa boso of pa un tribunal humano. . . . Esun cu ta examinámi ta Jehova.” (1 Corintio 4:3, 4) E relacion di Pablo cu Dios tabata asina fuerte cu e tabatin e confianza i fortaleza interno pa wanta atake inhusto.
Laga bo luz luzá
Tin bez cu nan por tene mofa di bo pa motibo di bo moda di biba como hende cristian. Jesucristo mes tabatin cu wanta tal “papiamento contrario.” (Hebreo 12:3) Jeremías també “a bira un obheto di harimento tur e dia largu” pasobra el a papia e mensahe di Jehova cu franqueza. E persecucion tabata asina persistente cu Jeremías a perde su deseo temporalmente di predica. El a decidi: “Mi no ta bai haci mencion di [Jehova], i lo mi no papia mas den su nomber.” Sin embargo, su amor pa Dios i pe berdad eventualmente a vence su miedu.—Jeremías 20:7-9.
Den e dia djawe algun hoven cristian ta síntinan igualmente desanimá. Ansioso pa pone fin ne tentacion, algun a purba di sconde e echo cu nan ta hende cristian. Pero hopi bez amor pa Dios finalmente ta move hovenan asina pa vence nan miedu i ‘laga nan luz luzá’! (Mateo 5:16) Por ehempel un hoven a bisa: “Mi actitud a cambia. Mi no a sigi considera un bida cristian como un carga pisá pa wanta i mi a cuminza consideré como algo pa ser orguyoso di dje.” Abo també por “gaba” di bo privilegio di conoce Dios i di lagué usábo pa yuda otronan.—1 Corintio 1:31.
Sin embargo, no invita enemistad door di critica constantemente otro hende ni door di duna otronan e impresion di cu bo ta sintíbo superior. Ora oportunidad ta presenta pa bo comparti bo fe, hacié, pero cu “genio suave i respet profundo.” (1 Pedro 3:15) E nomber cu bo tin pa bo bon conducta por resulta di ser bo mayor proteccion durante cu bo ta na scol. Aunque otronan no ta gusta bo posicion di balentía, hopi bez cu mala gana nan ta respetábo pe.
Un mucha muher yamá Vanessa a haya persecucion di un grupo di mucha muher cu a dalé, a pushé p’aki i p’ayá, a dal su bukinan pa nan cai na suela—tur esei den un esfuerzo pa provoca un pelea. Nan asta a basha lech’i chocolate riba su cabez i shimí blancu limpi. Pero, e nunca a entrega ne provocacion. Sin embargo, hopi luna despues, Vanessa a topa cu e cabez dje grupo na asamblea di Testigo di Jehova! E mucha muher cu tabata agresiva a bisa: “Mi a odiábo . . . . Mi kier a mirábo perde bo dominio un biaha so.” Sin embargo, su curiosidad tocante con Vanessa a mantene su dominio a hibé pa acepta un estudio bíblico cu Testigo di Jehova. El a sigi: “Mi a cuminza stima loke mi a siña i mañan mi ta bai bautiza.”
Pues, no laga “papiamento contrario” di otro hovenan kibra bo spiritu. Na ora apropiado, demonstra un sintimento di humor. Paga maldad cu bondad. Nenga di pusha palu pa candela di contencion, i cu tempo tormentador di bo por haya poco placer den nan atake di mofa contra bo, pasobra “unda cu no tin palu, e candela ta paga.”—Proverbio 26:20.
Pregunta pa consideracion Capítulo 19
◻ Con Dios ta considera hende cu ta tenta otro cruelmente?
◻ Kico hopi bez ta instiga persecucion di otro hoven?
◻ Con bo por minimiza of asta pone fin na mofa?
◻ Pakico ta importante pa bo “laga bo luz luzá” den scol, i asta ora otronan ta tentábo?
◻ Bo por dal cua paso pa protehábo contra violencia na scol?
[Komentario na página 155]
Tras dje persecucion, e tormentador realmente por ta bisando: ‘Nos no ta gusta nos mes, pero desprecio di otro hende ta hácinos síntinos mihor’
[Kuadro na página 152]
Con mi por evita golpi?
‘Bo ta risca bo bida ora bo ta bai scol,’ segun hopi alumno. Pero cargamento di arma ta co’i bobo i ta invita dificultad. (Proverbio 11:27) Con, anto, bo por protehábo?
Conoce i evita lugar peligroso. Gang, trapi, i camber di cambia paña ta lugar di berdadero dificultad den algun scol. I WC ta asina famoso como lugar di reuni pa pelea i usa droga cu hopi hoven ta prefera di wanta nan orina en bez di usa tal facilidad.
Tene cuidao cu bo asociacion. Hopi bez un hoven ta hayé den pelea simplemente pasobra e ta asocia cu mal hende. (Mira Proverbio 22:24, 25.) Naturalmente, dunamento di media buelta na otro mucha di scol por alehánan of hácinan enemigo di bo. Si bo ta amistoso i ta mustra cortesía, nan por keda mas incliná di lagábo pa bo cuenta.
No busca pelea. Evita di “desafiá otro pa bringa.” (Galatio 5:26, nota) Aunque bo ta sali ganador den pelea, bo opositor por simplemente spera oportunidad pa revancha. Pues, purba promé di papia pa evita un pelea. (Proverbio 15:1) Si papiamento no ta logra, bai—of asta corre—for di un confrontacion violento. No lubida, “Cachó bibo ta mihor situá cu león morto.” (Eclesiastés 9:4) Como último recurso, usa cualkier medio razonabel necesario pa proteha bo mes.—Romano 12:18.
Papia cu bo mayornan. Hovenan “rara bez ta bisa nan mayornan tocante nan terror di scol, pa miedu cu nan mayornan lo kere cu nan ta cobarde of reprendénan pasobra nan no a confronta e mucha agresivo.” (The Loneliness of Children) Pero, hopi bez entremetemento di mayornan ta e único manera pa pone fin ne dificultad.
Pidi Dios. Dios no ta garantiza di scapábo for di daño fisical. Pero e por dunábo e curashi pa enfrenta confrontacion i e sabiduría necesario pa calma e situacion.—Santiago 1:5.
[Plachi na página 151]
Hopi hoven ta víctima di persecucion di otro hoven
[Plachi na página 154]
Mofador kier goza di bo dolor. Pagamento di malu cu malu of yoramento por asta invita mas persecucion
[Plachi na página 156]
Purba di demonstra un sintimento di humor ora nan ta tentábo