Un Buki pa Tur Hende
“Dios no ta parcial, sino den tur nacion e hende cu ta tem’é i ta obra husticia ta aceptabel p’e.”—ECHONAN 10:34, 35.
1. Con un profesor a respondé ora un ruman a puntr’é kico e ta pensa di Bijbel, i kico el a dicidí di haci?
E PROFESOR tabata na cas un diadomingo atardi, i no tabata spera ningun bishita. Pero ora un di nos ruman muhernan cristian a yama na su porta, el a scucha. E ruman a papia tocante contaminacion i e futuro dje tera—tópiconan cu a interes’é masha tantu. Sin embargo, ora e ruman a introducí Bijbel den e combersacion, el a parce di tabata sképtico. Di manera cu e ruman a puntr’é kico e ta pensa tocante Bijbel.
“E ta un bon buki cu algun homber inteligente a skirbi,” el a contestá, “pero no mester tuma Bijbel na serio.”
“Bo a yega di lesa Bijbel?” e ruman a puntra.
Sorprendí, e profesor mester a admití cu no.
E ora ei e ruman a puntra: “Con bo por expresá un conviccion fuerte tocante un buki cu bo no a lesa nunca?”
Nos ruman tabatin un bon punto ei. E profesor a dicidí di examiná Bijbel i despues forma un opinion riba dje.
2, 3. Pakico Bijbel ta un buki cerá pa hopi hende, i ki desafio esaki ta pone pa nos?
2 No ta e profesor ei so ta pensa asina. Hopi hende tin opinionnan claramente definí tocante Bijbel, maske nan nunca a les’é personalmente. Kisas nan tin un Bijbel. Kisas asta nan ta reconocé su balor literario of histórico. Pero pa hopi hende, e ta un buki cerá. Algun ta bisa: ‘Mi no tin tempu pa lesa Bijbel.’ Otronan ta puntra nan mes: ‘Con por ta cu un buki asina bieu por ta relevante den mi bida?’ Opinionnan asina ta pone un berdadero desafio dilanti nos. Testigonan di Jehova ta kere firmemente cu Bijbel “ta inspirá di Dios i ta probechoso pa siña.” (2 Timoteo 3:16, 17) Pero con nos por convencé otronan cu, sin importá nan antecedente racial, nacional of étnico, nan mester examiná Bijbel?
3 Laga nos considerá algun motibu pakico Bijbel ta merecé nos examinacion. Un consideracion asina por ekipá nos pa razoná cu esnan cu nos ta topa den nos ministerio, tal bes convenciendo nan cu nan mester considerá loke Bijbel ta bisa. A la bes, e examinacion aki mester fortalecé nos mes fe di cu Bijbel, en berdad, ta loke e ta afirmá di ta—“e palabra di Dios.”—Hebreonan 4:12.
E Buki Mas Ampliamente Distribuí na Mundu
4. Pakico nos por bisa cu Bijbel ta e buki mas ampliamente distribuí na mundu?
4 Na promé lugá, Bijbel ta merecé pa ser considerá pasobra e ta e buki mas ampliamente distribuí i mas ampliamente traducí den henter historia humano, lagando cualkier otro buki leu su tras. Mas cu 500 aña pasá, e promé edicion imprimí riba imprenta tipo móbil, a sali for dje imprenta di Johannes Gutenberg. Segun cálculo, desde e tempu ei, cuater mil miyon Bijbel, completo of en parti, a ser imprimí. Pa 1996, Bijbel completo of partinan di dje a ser traducí den 2.167 idioma i dialecto.a Mas cu 90 porciento dje famia humano tin acceso na por lo ménos parti di Bijbel den nan mes idioma. Ningun otro buki—sea religioso of di otro tipo—no ta ni yega cerca di e cantidad aki!
5. Pakico nos mester verwagt cu Bijbel ta accesibel pa hende rond mundu?
5 No ta estadísticanan so ta proba cu Bijbel ta e Palabra di Dios. Sin embargo, sigur-sigur nos mester verwagt cu un registro skirbí cu ta inspirá pa Dios ta accesibel na hende rond mundu. Al fin i al cabo, Bijbel mes ta bisa nos cu “Dios no ta parcial, sino den tur nacion e hende cu ta tem’é i ta obra husticia ta aceptabel p’e.” (Echonan 10:34, 35) Distinto di cualkier otro buki, Bijbel a crusa fronteranan nacional i a surpasá bareranan racial i étnico. Di berdad, Bijbel ta un buki pa tur hende!
Un Registro Unico di Conserbacion
6, 7. Pakico no ta un sorpresa cu te asina leu cu hende sa, ningun dje manuscritonan original di Bijbel ta existí, i ki preguntanan esaki ta lanta?
6 Tin un otro motibu pakico Bijbel merecé pa nos examin’é. El a sobrebibí tantu obstáculonan natural como humano. E registro di con el a ser conserbá apesar di obstáculonan inmenso ta berdaderamente único entre manuscritonan antiguo.
7 Evidentemente escritornan di Bijbel a registrá nan palabranan cu ink riba papiro (trahá dje mata egipcio cu tin e mésun nomber) i perkament (trahá di cueru di animal).b (Job 8:11) Sin embargo, e materialnan ei pa skirbi ariba tin enemigunan natural. Erudito Oscar Paret ta splica: “Tur dos e materialnan aki pa skirbi ariba tin mes tantu peliger pa ser afectá dor di humedad, beskein i vários bichi. Nos sa for di experencia diario con fácil papel, i asta cueru fuerte, ta deteriorá den aire liber of den un cuarto húmedo.” No ta un sorpresa anto cu ningun dje manuscritonan original di Bijbel ta existí, te asina leu cu hende sa; probablemente nan a caba na nada hopi tempu pasá. Pero si e enemigunan natural ei a caba cu e originalnan, con Bijbel a sobrebibí?
8. Con e manuscritonan di Bijbel a ser conserbá atrabes di siglonan?
8 Pronto despues cu e originalnan a ser skirbí, a cuminsá producí copianan skirbí na man. En realidad, copiamentu dje Ley i otro partinan dje Scritura Santu a bira un profesion den antiguo Israel. E sacerdote Esdras, por ehempel, ta ser describí como “un copista ábil den e ley di Moises.” (Esdras 7:6, 11; compará cu Salmo 45:1.) Pero e copianan producí tambe por a caba na nada; cu tempu mester a reemplasá nan cu otro copianan skirbí na man. E proceso aki di copiamentu a sigui pa siglonan. Siendo cu hende no ta perfecto, e erornan cu copistanan a haci a cambia e texto di Bijbel drásticamente? E evidencia abrumador ta mustra cu no!
9. Con e ehempel dje masoretanan ta ilustrá con cauteloso i exacto e copistanan di Bijbel tabata?
9 E copistanan no tabata solamente hopi ábil, sino tambe nan tabatin un respet profundo pa e palabranan cu nan a copia. E palabra hebreo pa “copista” ta referí na conta i registrá. Pa ilustrá con cauteloso i exacto e copistanan tabata, tuma por ehempel e masoretanan, copistanan dje Scritura Hebreo cu a biba entre siglo seis i dies E.C. Segun erudito Thomas Hartwell Horne, nan a conta “cuantu biaha cada letter dje alfabet [hebreo] ta aparecé den henter e Scritura Hebreo.” Pensa kico esei ta nificá! Pa evitá cu nan a omití un solo letter, e copistanan dedicá aki a conta no solamente e palabranan cu nan a copia, sino tambe e letternan. Figurá bo, segun informe, e conteo di un erudito ta mustra cu na tur nan a conta 815.140 letter den e Scritura Hebreo! Esfuerso diligente asina a garantisá un grado haltu di exactitud.
10. Ki evidencia convincente tin cu e textonan hebreo i griego, riba cua traduccionnan moderno ta basá, ta representá e palabranan dje escritornan original cu exactitud?
10 Realmente, tin evidencia convincente cu e textonan hebreo i griego, riba cua traduccionnan moderno ta basá, ta representá e palabranan dje escritornan original cu un fieldad remarcabel. E evidencia ta consistí di miles di copia di manuscritonan bíblico skirbí na man—rond di 6.000 di henter e Scritura Hebreo of parti di dje i rond di 5.000 dje Scritura Cristian na griego—cu a sobrebibí te den nos tempu. Un análisis comparativo cuidadoso dje hopi manuscritonan existente a permití eruditonan di texto detectá cualkier eror di copista i determiná e texto original. Comentando riba e texto dje Scritura Hebreo, erudito William H. Green por a declará: “Cu confiansa nos por bisa cu ningun obra di antigwedad a ser transmití cu asina tantu exactitud.” Nos por pone un confiansa similar den e texto dje Scritura Griego Cristian.
11. Den lus di 1 Pedro 1:24, 25, pakico Bijbel a sobrebibí te den nos tempu?
11 Ki fácil Bijbel por a caba na nada si no tabata p’e copianan skirbí na man cu a reemplasá e manuscritonan original, cu nan mensahe precioso! Tin solamente un splicacion pakico el a sobrebibí—Jehova ta e Conserbador i Protector di su Palabra. Manera Bijbel mes ta bisa, na 1 Pedro 1:24, 25: “Tur carni ta manera yerba, i tur su gloria ta manera un flor di yerba; e yerba ta marchitá, i e flor ta cai, pero e dicho di Jehova ta dura pa semper.”
Den e Idiomanan Bibu di Humanidad
12. Ademas di siglonan di traha copia tras di copia, ki otro obstáculo Bijbel a enfrentá?
12 Tabata un gran desafio pa sobrebibí siglonan largu di traha copia tras di copia. Pero Bijbel a enfrentá un otro obstáculo mas—traducié den e idiomanan contemporáneo. Bijbel tin cu papia e idioma di pueblo pa por alcansá nan curason. Pero traducí Bijbel—cu su mas di 1.100 capítulonan i 31.000 versículonan—no ta un tarea fácil. Sin embargo, atrabes di siglonan, traductornan deboto a aceptá e reto gustosamente, i algun biaha nan a enfrentá obstáculonan cu aparentemente tabata insuperabel.
13, 14. (a) Ki desafio e traductor di Bijbel Robert Moffat a hañ’é confrontá cuné na cuminsamentu di siglo 19? (b) Con hende di abla tsuana a reaccioná ora e Evangelio di Lucas a bira disponibel den nan idioma?
13 Tuma, por ehempel, con Bijbel a yega di ser traducí den e idiomanan di Africa. Na aña 1800, tabatin solamente rond di un dozijn di idioma skirbí den henter Africa. Cientos di otro idioma papiá no tabatin un sistema di skirbi. Esaki tabata e desafio cu e traductor di Bijbel Robert Moffat a confrontá cuné. Na 1821, n’e edad di 25 aña, Moffat a ser mandá como misionero entre e hendenan di abla tsuana parti sur di Africa. Pa siña nan idioma no-skirbí, el a mescla cu e pueblo. Moffat a perseverá i cu tempu, sin yudansa di buki elemental of diccionario, el a dominá e idioma. El a desaroyá un forma pa skirbié i a siña algun tsuana pa lesa e alfabet ei. Na 1829, despues di a traha ocho aña entre e tsuanonan, el a terminá e traduccion dje Evangelio di Lucas. Mas despues el a bisa: “Mi tabata sa di individuonan cu a biaha cientos di kilometer pa obtené ehemplarnan di San Lucas. . . . Mi a mira nan ricibí partinan di San Lucas, anto yora cu nan i tene nan na nan pechu, i yora lágrimanan di gratitud, te cu mi a bisa mas cu un di nan: ‘Boso ta bai daña boso bukinan cu boso lágrimanan.’” Tambe Moffat a conta di un homber africano cu a mira un cantidad di hende lesa e Evangelio di Lucas i a puntra nan ta kico nan tabatin. Nan a contestá: “Ta e palabra di Dios.” E homber a puntra: “E ta papia?” Nan a bisa: “Sí, e ta papia cu nos curason.”
14 Traductornan deboto manera Moffat a duna hopi africano nan promé oportunidad pa comunicá por escrito. Pero e traductornan a duna e pueblo africano un regalo asta mas precioso—Bijbel den nan mes lenga. Ademas, Moffat a introducí e nomber divino na tsuana, i el a usa e nomber ei den henter su traduccion.c P’esei, e pueblo tsuana a referí na Bijbel como “e boca di Jehova.”—Salmo 83:18.
15. Pakico Bijbel ta yen di bida awe?
15 Otro traductornan na vários parti di mundu a enfrentá obstáculonan similar. Algun asta a risca nan bida pa traducí Bijbel. Pensa un ratu: Si Bijbel a keda solamente na hebreo i griego di antigwedad, lo el a “muri” hopi tempu pasá, pasobra cu tempu e masanan di hende prácticamente a lubidá e idiomanan ei i vários parti dje tera nunca nan a conocé nan. Tog, Bijbel ta yen di bida pasobra, distinto di cualkier otro buki, e por “papia” cu hende rond mundu den nan mes idioma. Como resultado, su mensahe ta keda “obra den [su] creyentenan.” (1 Tesalonicensenan 2:13) The Jerusalem Bible ta traducí e palabranan aki: “Ainda e ta un forsa bibu entre boso cu ta kere.”
Digno di Confiansa
16, 17. (a) Pa Bijbel por ta digno di confiansa, ki evidencia mester existí? (b) Duna un ehempel cu ta ilustrá e frankesa dje escritor di Bijbel Moises.
16 Algun hende lo por puntra: ‘Bo por ègt confia Bijbel? E ta haci mencion di hende di ken no tin duda cu nan a yega di biba, lugánan cu di berdad a existí i sucesonan cu berdaderamente a tuma lugá?’ Si nos tin cu confi’é, mester tin evidencia cu ta escritornan onesto i cuidadoso a skirbié. Esaki ta trece nos na un otro motibu pa examiná Bijbel: Tin evidencia sólido cu e ta exacto i digno di confiansa.
17 Escritornan onesto lo registrá no nan éxitonan so, sino tambe nan fracasonan, no nan puntonan fuerte so, sino tambe nan debilidadnan. Escritornan di Bijbel a manifestá un frankesa refrescante. Tuma, por ehempel, e sinceridad di Moises. Entre e cosnan cu el a informá francamente di dje tabata su propio falta di elocuencia, loke den su punto di bista a hacié incapas pa ta lider di Israel (Exodo 4:10) i e eror serio cu el a cometé cu a strob’é di drenta e Tera Primintí. (Númeronan 20:9-12; 27:12-14) Ademas, e desviacion di su ruman homber Aron, kende a cooperá cu israelitanan rebelde pa traha un imágen di un bisé di oro. (Exodo 32:1-6) Tambe, e rebelion di su ruman muher Miriam i su castigu humiyante. (Númeronan 12:1-3, 10) Anto e ireverencia di su subrinonan Nadab i Abihú (Levítico 10:1, 2) i e keho i murmuracion frecuente dje pueblo mes di Dios. (Exodo 14:11, 12; Númeronan 14:1-10) Un registro franco i abierto asina no ta indicá un interes sincero pa presentá e berdad? Ya cu e escritornan di Bijbel tabata dispuesto pa duna informacion desfaborabel tocante nan sernan kerí, nan pueblo, i asta nan mes, no tin bon motibu pa confia nan skirbimentunan?
18. Kico ta seya e skirbimentunan dje escritornan di Bijbel como digno di confiansa?
18 E consistencia dje escritornan di Bijbel tambe ta duna nan skirbimentunan e seyo cu nan ta digno di confiansa. Ta berdaderamente remarcabel cu 40 homber cu a skirbi over di un periodo di rond di 1.600 aña ta coincidí cu otro, asta ora ta trata di detayenan menor. Sin embargo, e armonia aki no ta asina cuidadosamente hincá den otro cu e ta lanta sospecho cu e escritornan a palabrá cu otro pa nan detayenan cuadra. Al contrario, e armonia entre vários detaye ta mustra claramente cu e no ta intencional; hopi biaha ta bisto cu e armonia ta un casualidad.
19. Con e relatonan di Evangelio di Jesus su aresto ta revelá un armonia cu claramente no ta intencional?
19 Como ilustracion, considerá un incidente cu a tuma lugá riba e anochi cu Jesus a ser arestá. Tur cuater escritor di Evangelio ta registrá cu un dje disipelnan a saca un spada i a dal un esclabo dje sumo sacerdote i kita e homber su orea afó. Sin embargo, ta Lucas so ta bisa nos cu Jesus a “mishi cu su orea i a cur’é.” (Lucas 22:51) Pero esei no ta loke nos lo a spera di e escritor cu tabata conocí como “e dokter stimá”? (Colosensenan 4:14) E relato di Juan ta bisa nos cu di tur e disipelnan presente, esun cu a usa e spada tabata Pedro—un echo cu no ta un sorpresa en bista di Pedro su tendencia di ta imprudente i impulsivo. (Juan 18:10; compará cu Mateo 16:22, 23 i Juan 21:7, 8.) Juan ta informá di un otro detaye aparentemente innecesario: “E nomber dje esclabo tabata Malco.” Pakico Juan ta e único cu ta duna nomber dje homber? Un detaye menor cu ta ser declará incidentalmente den e relato di Juan ta duna e splicacion: “E sumo sacerdote tabata conocé” Juan. E famia di cas dje sumo sacerdote tambe tabata conoc’é, e criánan tabata conoc’é, i e tabata conocé nan.d (Juan 18:10, 15, 16) Ta lógico anto cu ta Juan a mencioná nomber dje homber heridá, miéntras cu e otro escritornan di Evangelio, pa ken e homber evidentemente tabata un desconocí, no ta mencion’é. E armonia entre tur e detayenan aki ta remarcabel, aunke ta bisto cu nan tabata inintencional. Tin un cantidad di ehempel similar den henter Bijbel.
20. Kico hende di curason onrado mester sa tocante Bijbel?
20 Wel, nos por confia Bijbel? Sigur cu sí! E frankesa dje escritornan di Bijbel i e consistencia interno di Bijbel ta dun’é un característica inekibocabel cu e ta berdad. Hende di curason onrado tin cu sa cu nan por confia Bijbel, pasobra e ta e Palabra inspirá di “Jehova e Dios dje berdad.” (Salmo 31:5) Tin mas motibu pakico Bijbel ta un buki pa tur hende, manera e siguiente artículo lo trata.
[Nota]
a Basá riba cifranan publicá dor di United Bible Societies.
b Durante su segundo encarcelacion na Roma, Pablo a pidi Timoteo trece “e rolnan, specialmente e perkamentnan.” (2 Timoteo 4:13) Probablemente Pablo tabata pidiendo porcionnan dje Scritura Hebreo di manera cu e por a studia nan miéntras cu e tabata den prizon. E frase “specialmente e perkamentnan” por indicá cu tabatin rolnan di papiro i tambe di perkament.
c Na 1838, Moffat a completá un traduccion dje Scritura Griego Cristian. Cu yudansa di un colega, el a terminá e traduccion dje Scritura Hebreo na 1857.
d E echo cu Juan tabata conocé e sumo sacerdote i su famia di cas ta ser mustrá mas aleu den e relato. Ora un otro esclabo dje sumo sacerdote ta acusá Pedro cu e ta un dje disipelnan di Jesus, Juan ta splica cu e esclabo aki tabata “un pariente dje homber kende su orea Pedro a corta afó.”—Juan 18:26.
Con Lo Bo Contestá?
◻ Pakico nos mester verwagt cu Bijbel ta e buki mas accesibel na mundu?
◻ Ki evidencia tin cu Bijbel a ser conserbá cu exactitud?
◻ Ki obstáculonan esnan cu a traducí Bijbel a haña nan confrontá cuné?
◻ Kico ta seya e skirbimentunan di Bijbel como digno di confiansa?