Niagara Falls—Wanfala Barava Spesol Experience
NO LONGTAEM go nomoa, mi garem chance for lukim Niagara Falls long wei wea mi nating lukim bifor—barava klosap. Hem barava spesol samting for duim. Mi and samfala fren go visitim Canadian Horseshoe Falls, wea garem datfala nem bikos long sheip bilong hem. Mi bin go long there tu-thri taem bihaen firstaem wea mi visit long 1958, bat wanfala samting nao mi no duim bifor—no enitaem mi go insaed boat wea go ap long river, barava go klosap long watafol hia. Nomata olsem, pipol bin duim datwan start kam long taem wea tourist boat wea garem nem Maid of the Mist start for gogo long there long 1848. Planti million pipol go finis long disfala spesol gogo. Distaem hem taem bilong mi nao.
Olketa boat evritaem go from tufala saed bilong river, from saed bilong America and tu from saed bilong Canada. Olketa laen wea pipol standap long hem evritaem full. Mifala savve lukim pipol bilong evri age, nomata smol pikinini tu, werem blue plastic raincoat wea man need for werem for no tuwet. (For olketa wea visitim American Falls long narasaed, olketa werem yellow coat.) Datfala boat Maid of the Mist VII savve karem kasem 582 passenger. Hevi bilong hem 132 tonne and long bilong hem 24 meter and waed bilong hem 9 meter. Distaem fofala boat duim waka hia, Maid of the Mist IV, V, VI, and VII.
Taem Bilong Mifala for Barava Tuwet
Mifala laen ap witim evriwan, and taem Maid of the Mist VII kam lusim olketa tourist wea barava tuwet, mifala go insaed. Mi luksavve mifala redy for go long wanfala spesol gogo. Taem mi luk go farawe lelebet, bigfala wata hem foldaon long watafol hia, hem foldaon 52 meter go long deep pool long daon wea 55 meter deep. Boat bilong mifala hem go long saed bilong America wea mifala go thru long wata wea tantan raon long botom bilong American Falls wea wata hem foldaon 54 meter.a Barava interesting part bilong disfala gogo hem stap front long mifala.
Feeling for fraet hem kamap big taem mifala go klosap long wata hia wea foldaon strong. Gogo hem hard for eniwan tek piksa bikos long wind and wata wea spray strong long air. Captain slow tumas for isisi muvim boat klosap long ples wea evri minute winim 168,000 cubic meter bilong wata hem foldaon ovarem datfala watafol long barava front bilong boat! Noise hem barava narawe. Nomata man shout big, bae hem no savve herem hemseleva. Heart bilong mi pump-pump big. Mi savve teistim wata bilong Niagara, wea cold bat klin. Diswan hem barava spesol samting wea mi experiencem long laef bilong mi!
Bihaen longtaem lelebet, datfala captain isisi reversim boat bilong mifala Maid from danger ples and mifala go daon followim river. Mi start for breath isi nao. Mifala laef yet. Bat really, no eni daot stap. Datfala company wea ownim olketa boat hia no enitaem kasem accident yet. Emil Bende, general manager bilong datfala steamboat company sei each boat hem garem olketa laef jacket and raft wea fitim evri passenger. Olketa no letem eni chance for mistek olsem datfala ship Titanic!
Watafol Hia Muv Bak!
Wei wea graon hem brek hem spoelem watafol hia. Pipol tingse insaed long 12,000 year wea go pas, watafol long Niagara muv bak for 11 kilometer for kasem ples wea watafol stap distaem. Long wantaem wei wea graon brek hem samting olsem 1 meter evri year. Distaem hem samting olsem 30 centimeter insaed evri tenfala year. Wanem nao reason for diswan?
Wata hia hem go antap long wanfala strongfala dolomite limestone wea stap antap long olketa soft sandstone and shale. Datfala sandstone andanit hem brek, and then olketa limestone hia foldaon long pool long daon.
No Westem Wata
Bigfala wata wea kam daon long shortfala Niagara River (56 kilometer) hem from fofala long faevfala Great Lakes. Wata hem ran from Lake Erie kasem Lake Ontario long north. Long disfala short gogo bilong hem, olketa iusim for hydro-electric paoa, wea Canada and United States sharem. Olketa sei hem nao wanfala hydro-electric paoa wea big winim eni narawan long world. Paoa haos bilong Canada and U.S. savve mekem 4,200,000 kilowatt bilong paoa. Olketa tekem wata for olketa turbine hia from Niagara bifor river hia kasem watafol.
Honeymoon and Naet Laet
Niagara Falls hem ples wea olketa wea honeymoon savve laekem tumas. Diswan hem barava tru bihaen long movie Niagara wea kamap long 1953. Long naet taem olketa iusim olketa color spotlaet for shaenim laet long olketa watafol hia, hem mekem disfala spesol ples bilong earth luk naes go moa. Tru nao, sapos iu visitim Canada and United States, iu mas go visitim ples hia. And sapos iu no fraet, no forgetim gogo long datfala boat! Iu bae nating sorre or forgetim datwan.—Contributed.
[Footnote]
a “Wata long American Falls hem foldaon stret from 21 go kasem 34 meter go daon long olketa ston long botom bilong watafol hia.”—Ontario’s Niagara Parks.
[Box/Piksa long page 28]
NIAGARA SPANISH AERO CAR
Samting olsem 4.5 kilometer from watafol hia hem wanfala bigfala pool wata wea tan raon evritaem “wea stap long end bilong sekson bilong river wea raf fogud, wea datfala Great Gorge (big pasis) hem tantan go long northeast. Long hia datfala big pool wea wata tantan raon insaed hem go thru long barava thin part bilong datfala Gorge.”—Ontario’s Niagara Parks.
Best wei for lukim size bilong disfala pool hem for go insaed Niagara Spanish Aero Car, wanfala car wea muv followim wire wea go ovarem datfala pool and mekem man savve lukim antap and long daon bilong datfala river. Bat why nao olketa kolem “Spanish” Aero Car? Wanfala engineer from Spain, wea nem bilong hem Leonardo Torres Quevedo (1852-1936) nao hem designim, and olketa iusim start kam long 1916. Hem nomoa kaen car olsem wea stap long world.
[Piksa long page 28]
(Lukim pablikeson for olketa nara information)
WEI WEA GRAON BREK hem mekem watafol hia for brek samting olsem 305 meter or moa start kam long 1678
1678
1764
1819
1842
1886
1996
[Credit Line]
Source: Niagara Parks Commission
[Map long page 29]
(Lukim pablikeson for olketa nara information)
CANADA
U.S.A
CANADA
U.S.A.
Lake Erie
Niagara Falls
Niagara River
Lake Ontario
[Piksa long page 27]
American Falls
Canadian Horseshoe Falls
[Piksa long page 28]
Piksa bilong watafol hia long cold season wea olketa shaenim laet long hem