Olketa Reference for Laef and Ministry Meeting Buk—January 2020
JANUARY 6-12
GUD SAMTING FROM BIBLE | JENESIS 1-2
“Jehovah Wakem Olketa Samting wea Laef lo Earth”
it-1-E 527-528
Creation
Lo First Day God sei, “Laet mas kamap,” then laet hem shaen thru lo olketa thik cloud nomata olketa samting wea givimaot laet no showaot klia lo earth yet. Diswan hem tek taem olsem J. Watts talem: “Isisi laet hem kamap.” (Ge 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) God separatem laet from darkness and kolem laet Day and darkness hem kolem Naet. So, taem earth hem go raonem sun, wan saed blo earth garem laet, and narasaed hem kamap dark.—Ge 1:3, 4, NW.
Lo Mek-tu Day, God divaedem wata lo tufala “wanfala stap antap and narawan lo daon.” Samfala wata stap antap lo earth, bat big haf lo wata hia hem go ap, and bigfala spes nao stap lo midol. God kolem datfala spes Skae, bat diswan hem spes wea stap raonem earth. Wata wea stap antap lo datfala spes hem no kavarem olketa star and olketa nara samting lo skae.—Ge 1:6-8, NW.
Lo Mek-thri Day, God iusim paoa blo hem for mekem wata lo earth for stap lo wanfala ples and for mekem drae land kamap. God kolem datwan Earth. Lo disfala day tu, God putim principle blo laef insaed olketa atom wea mekem grass, plant, and olketa frut tree for grow. Olketa samting hia no kamap seleva or olsem wanem evolution teachim. Each wan lo thrifala samting hia bae garem semkaen samting evritaem and no savve change lo nara samting.—Jenesis 1:9-13.
it-1-E 528 par. 5-8
Creation
Hebrew word wea olketa iusim hem ʽa·sahʹ, wea minim “for mekem samting kamap” for showimaot Jehovah wakem finis sun, moon, and olketa star bifor Mek-foa Day. Lo mek-foa day, God “mekem” olketa samting hia for givim laet lo earth and spes wea stap antap lo earth. Taem Bible sei, “God putim olketa lo datfala spes lo skae for shaen kam lo earth,” distaem olketa savve showaot klia lo earth. And tu, sun, moon, and olketa star hem for “makem olketa de, an olketa yia, an taem.” Datwan helpem olketa man lo staka difren wei.—Jenesis 1:14.
Lo Mek-faev Day, God wakem olketa samting wea laef lo earth. God no wakem nomoa wanfala samting wea laef, then samting hia isisi change for kamap nara samting, bat hem iusim paoa blo hem for wakem staka samting wea laef lo semtaem. Bible sei: “[God] mekem olketa bikfala fis blong solwata, wetem olketa deferen kaen fis wea i stap long solwata an long wata, an hemi mekem olketa deferen kaen bed tu.” From God hapi lo waka blo hem, hem blessim olketa and talem olketa for “kamap plande.” Olketa fit for duim olsem. Evri difren kaen animal hia wea laef, God mekem olketa fit for garem pikinini followim each animal.—Jenesis 1:20-23.
Lo Mek-six Day, “Hemi mekem olketa deferen [animol] wea i garem laef wea olketa stap long graon ya. Olketa animol blong vilij wetem olketa animol blong bus, stat long olketa wea i bikfala, go kasem olketa wea i smolfala, hemi mekem olketa evriwan.” Waka hia wea hem duim hem barava gud olsem tu olketa nara waka wea hem duim lo olketa nara day.—Jenesis 1:24, 25.
Klosap lo end blo mek-six day, God wakem nara samting moa wea laef. Hem winim olketa animal bat hem no semsem witim olketa angel. Diswan hem man. God wakem man for garem olketa wei blo hem. Jenesis 1:27 storyim God wakem “wanfala wea i man an narawan wea i woman,” bat lo Jenesis 2:7-9 storyim Jehovah God wakem man from dust blo graon and blowim brith blo laef insaed lo nose blo hem, and hem kamap wanfala man wea laef. God wakem paradaes for hem wea garem staka kaikai. Jehovah iusim dust from graon for wakem man, then hem tekem wanfala rib blo Adam and wakem lo wanfala woman. (Jenesis 2:18-25) Bihaen God wakem datfala woman, hem no wakem nara man or woman moa.—Jenesis 5:1, 2.
Faendem Gudfala Point
w15-E 6/1 5
Hao Science Affectim Laef blo Iu
Earth and universe stap for haomas year?
Olketa scientist sei earth stap for samting olsem 4 billion year finis and universe for samting olsem 13 go kasem 14 billion year. Bible no storyim date wea God creatim universe. And no eni scripture lo Bible sei earth hem stap for samfala thousand year nomoa. Firstfala verse lo Bible sei: “Longtaem bifoa kam yet, . . . God hemi stat fo mekem skae an disfala graon wetem evrisamting wea hemi stap long hem.” (Jenesis 1:1) From scripture hia no talem klia hao long nao earth stap finis, diswan mekem olketa scientist for wakemaot hao long nao earth stap finis followim olketa principle blo science.
it-2-E 52
Jesus Christ
No wanfala Creator olsem God. Nomata Son hem helpem God for wakem olketa samting, hem no wanfala Creator olsem Dadi blo hem. Disfala paoa for creatim samting hem kam from God. God iusim holy spirit blo hem for wakem olketa samting. (Jenesis 1:2; Sams 33:6) And from Jehovah nao givim laef, evri samting wea laef wea iumi lukim and no savve lukim shud barava tinghae lo hem. (Sams 36:9) So Son hem no wanfala Creator olsem Dadi blo hem, Jehovah iusim Son hia for helpem hem wakem olketa samting. Jesus seleva sei God wakem olketa samting, olsem Bible talem.—Mt 19:4-6.
DUIM GUD MINISTRY BLO IU
Tok
w08-E 2/1 5
Ansa lo Bible Mekem Iumi Garem Peace lo Mind
Taem iumi savve God “givim nem long evri famili . . . long earth,” datwan helpem iumi for garem stretfala tingting abaotem nara pipol. (Ephesus 3:15) Hem helpem iumi tu for garem balance tingting abaotem iumiseleva and olketa problem blo iumi. Diswan bae helpem iumi taem tufala samting hia kamap.
Taem iumi mas disaedem olketa hard samting, bae iumi no wari tumas abaotem difren idea blo olketa man, bat bae iumi barava depend lo kaonsel lo Bible. Why nao olsem? Bikos “evri toktok insaed long olketa Holy Raeting hem kam from God. Hem savve teachim pipol, showim iumi samting wea no stret, stretem evri samting, and stretem tu tingting bilong pipol followim olketa raeteous mark bilong God. Diswan savve mekem wakaman bilong God barava fit and redi for duim evri gudfala waka.”—2 Timothy 3:16, 17.
Hem tru, iumi mas waka hard and kontrolem iumiseleva for followim olketa kaonsel lo Bible. Samfala taem for followim wanem Bible talem minim iumi mas duim olketa samting wea maet no followim hao iumi laekem. (Jenesis 8:21) Bat, from iumi savve God nao wakem iumi, hem stret for iumi followim wanem hem talem bikos hem savve lo wanem hem gud for iumi. (Aesaea 55:9) Bible sei: “Trastem [Jehovah] long ful haat blong yu. Yu no dipen nomoa long save blong yu seleva. Tingim [Jehovah] long evrisamting, an bae hemi stretem rod blong yu.” (Provebs 3:5, 6) Sapos iumi followim kaonsel hia, iumi bae no wari tumas taem iumi feisim olketa hard samting and mas disaedem olketa samting wea no isi.
Taem pipol ting daonem iumi, bae iumi no wari tumas for tingse pipol blo nara ples or culture nao gud winim iumi, and iumi iusles nomoa. Bat, bae iumi garem balance tingting abaotem iumiseleva. Why nao olsem? Bikos Dadi blo iumi, Jehovah God, hem “no favorim eniwan. Long evri kantri long world, sapos man worshipim God and duim samting wea stret, God bae hapi long hem.”—Acts 10:34, 35.
For luksavve Jehovah no fevarem eniwan, datwan bae helpem iumi tu for garem stretfala tingting abaotem nara pipol. Iumi luksavve no eni reason stap for iumi tingse iumi gud winim pipol lo nara ples, bikos “God wakem pipol long evri kantri long world from wanfala man nomoa and hem wakem olketa for stap long evri ples long earth.”—Acts 17:26.
Tru nao, taem iumi savve Jehovah nao wakem iumi and Hem lovem iumi, datwan mekem iumi garem peace lo mind. Bat, iumi mas waka hard sapos iumi laek for gohed garem peace lo mind.
JANUARY 13-19
GUD SAMTING FROM BIBLE | JENESIS 3-5
“Olketa Barava Nogud Samting wea Kamaot From Firstfala Laea”
Plan Bilong Jehovah Bae Kamap Tru!
9 Satan iusim wanfala snek for laea long Eve mekem hem no obeyim Dadi bilong hem, Jehovah. (Readim Genesis 3:1-5; Rev. 12:9) Satan laekem Adam and Eve for kwestinim why Jehovah stopem tufala for no kaikai “from evri tree long garden.” Hem olsem Satan sei long tufala: ‘So hao, iutufala no free for duim eni samting wea iutufala laekem?’ Then Satan laea long Eve and sei: “Bae iu no dae.” Then hem switim Eve for no obeyim God and sei: “God hem savve long day wea iu kaikaim datwan eye bilong iu bae open.” Satan hem mekem Eve for tingse Jehovah no laekem tufala for kaikaim datfala frut bikos sapos tufala kaikaim bae tufala garem spesol savve. So hem talem disfala laea promis: “Iu bae olsem God. Iu bae savve long wanem nao hem gud and wanem nao hem nogud.”
Iumi Savve Lane From First Man and Woman
Waswe, sin bilong Eve hem samting wea man hard for missim? Nomoa nao! Tingim sapos iu Eve. Samting datfala snek talem hem twistim wanem God and Adam talem finis. Hao nao iu bae feel sapos wanfala stranger accusim samwan wea iu lovem and trustim for sei hem no honest? Eve shud no feel hapi long diswan, hem shud heitim and kros, and fit for no willing for lisin long hem. Bat hu nao datfala snek mekem hem fit for kwestinim raeteous fasin bilong God and toktok bilong hasband bilong Eve? Long wei for showimaot respect for principle bilong hedship, Eve shud lukaotem advaes bifor hem mekem eni disison. Iumi tu shud duim sem samting sapos iumi kasem eni information wea hem difren from olketa instruction wea kam from God. Nomata olsem, Eve hem trustim olketa toktok bilong Man for Testim man, and laekem hem for kamap judge bilong hem long wanem hem gud and wanem hem nogud. Taem hem go ahed for ting long disfala idea, hem laekem moa and moa. Hem barava mekem mistek for tingim rong samting, winim wei for aotem from mind bilong hem and storyim diswan long hed long famili bilong hem!—1 Corinthians 11:3; James 1:14, 15.
Adam Lisin Long Toktok Bilong Waef Bilong Hem
Eve kwiktaem pullim Adam for joinim hem long sin. Hao nao iumi savve explainim wei wea hem agree nomoa? (Genesis 3:6, 17) Adam feisim wanfala test bilong loyal fasin. Waswe, bae hem obeyim Creator bilong hem, wea givim hem evri samting, insaed diswan hem waef wea hem lovem tumas, Eve? Waswe, Adam bae lukaotem direction bilong God long wanem nao bae hem duim? Or, waswe, hem bae disaed for joinim waef bilong hem long sin bilong hem? Adam savve gud hao wanem Eve hem ting for kasem taem hem kaikaim tambu frut hem giaman samting nomoa. Aposol Paul hem raet: “No Adam nao olketa giamanim, bat datfala woman nao olketa barava giamanim and kamap sin.” (1 Timothy 2:14) So Adam hem minim for no obeyim Jehovah. Wei wea hem fraet nogud hem separate from waef bilong hem big winim wei for garem faith hao God hem fit for stretem disfala problem.
Waswe, Olketa Woman Important Long God?
Waswe, God cursim olketa woman?
Nomoa. “Datfala snek bilong bifor kam wea nem bilong hem Devil” nao God hem “cursim.” (Revelation 12:9; Genesis 3:14) Taem God sei Adam bae “bossim” waef bilong hem, datwan no showimaot God laekem olketa man for bossim woman. (Genesis 3:16) Hem talem nomoa nogud samting wea bae kamaot from sin wea Adam and Eve duim.
Olketa Main Point From Buk Bilong Genesis—I
3:17—Long wanem wei nao God cursim graon, and curse hia hem stap for hao long? Datfala curse wea God talem long graon minim hao hem bae kamap barava hard for plantim kaikai. Olketa nogud samting wea kamaot from graon kasem curse, olsem rabis grass and nila grass, hem mekem laen pikinini bilong Adam, Lamech, wea hem dadi bilong Noah, for story abaotem taem hem sei “pain bilong hand bilong iumi wea kam from graon wea Jehovah cursim.” (Genesis 5:29) Bihaen long Flood, Jehovah blessim Noah and olketa son bilong hem, talem purpose bilong Hem for olketa fulimap earth. (Genesis 9:1) Luk olsem God aotem nao datfala curse bilong graon.—Genesis 13:10.
it-2-E 186
Pain Taem Woman Bornem Pikinini
Hard taem wea woman kasem taem hem bornem pikinini. Bihaen firstfala woman, Eve, hem sin, God talem hem wanem bae happen taem hem bornem pikinini. God bae gohed for blessim hem sapos hem gohed for obey, and taem hem bornem pikinini bae hem hapi tumas, bikos “blessing blo Jehovah hem mekem man rich, and man no savve kasem pain from datwan.” (Pr 10:22, NW) Bat really, from body hem no perfect bae hem kasem pain. God sei (staka taem olketa samting wea hem letem hem olsem hem nao kosim): “Bae mi mekem hadtaem fo yu taem yu babule, an bae yu filnogud tumas long bodi blong yu. An bae yu filpein tumas long taem yu bonem pikinini.”—Jenesis 3:16.
Faendem Gudfala Point
it-2-E 192 par. 5
Lamech
Poem wea Lamech mekem for olketa waef blo hem (Jenesis 4:23, 24) showimaot pipol raf tumas lo taem blo hem. Poem blo Lamech read olsem: “Tufala waef blong mi, yutufala lisin kam gudfala long mi. Mi kilim dae wanfala man, bikos hemi kilim mi. Mi kilim dae wanfala yang boe bikos hemi faetem mi. Sapos sevenfala man nao i mas dae fo sensim laef blong Kein bae seventi-seven man nao i mas dae fo sensim laef blong mi sapos eniwan hemi kilim mi dae.” Luk olsem Lamech talem diswan for defendim hemseleva, bikos hem sei hem no min for killim man dae, olsem Cain. Lamech sei, hem killim dae man hia from hem hitim hem nogud and hem garekil. So, hem mekem disfala poem for protectim hemseleva from eniwan wea laek for pei bak for dae blo man wea hem killim dae.
it-1-E 338 par. 2
Tok Againstim God
Bifor Flood, lo taem blo Enosh, pipol start for ‘yusim nem blong Jehovah long wosip blong olketa,’ bat olketa no duim lo stretfala wei. Longtaem bifor datwan, masbi Abel iusim nem blo God lo worship blo hem. (Jenesis 4:26; Heb 11:4) Lo tingting blo samfala savveman, pipol hia no iusim nem blo God lo stretfala wei bikos olketa iusim nem hia for olketa man and olketa idol wea olketa worshipim. Sapos olsem, olketa duim samting wea barava againstim God.
JANUARY 20-26
GUD SAMTING FROM BIBLE | JENESIS 6-8
“Hemi Duim Evrisamting Ya Nao”
Followim Example Bilong Noah, Daniel, and Job wea Garem Faith and Wei for Obey
4 Olketa wanem kaen hard taem nao kasem Noah? Long taem bilong Enoch, great-grani bilong Noah, wei bilong pipol barava nogud. Olketa savve talem barava “nogud samting” abaotem Jehovah. (Jude 14, 15) Raf fasin kamap big tumas. Evri pipol long taem bilong Noah gohed for mek trabol and killim dae man. Olketa nogud angel kam daon long earth and change for kamap man and maritim olketa woman. Pikinini bilong olketa raf tumas. (Jenesis 6:2-4, 11, 12) Bat Noah barava difren. Bible sei: “Noa nomoa hemi wanfala man hu hemi stret tumas long ae blong God.” Hem difren bikos hem evritaem duim samting wea stret. Noah “frengud wetem God.”—Jenesis 6:8, 9.
“Noah Hem Evritaem Duim Wanem God Laekem”
Hem tek longtaem for olketa buildim datfala ark, maet hem samting olsem 40 go kasem 50 year. Olketa mas katem olketa tree, pullim kam, splitim and sheipim olketa timba, and joinim tugeta. Datfala ark garem thrifala story, samfala rum insaed, and wanfala door long saed. Luk olsem samfala window stap long mek-thri story, and ruf hem no barava flat mekem taem hem rain hem isi for wata ran daon.—Genesis 6:14-16.
No Givap for Ran Long Resis wea Iumi Insaed
13 Wanem nao helpem olketa hia wea worshipim Jehovah for no givap and finisim resis? Tingim samting wea Paul talem abaotem Noah. (Readim Hebrews 11:7.) No enitaem Noah lukim flood wea finisim evri pipol and evri animal. (Gen. 6:17) No enitaem flood hem happen. Nomata olsem, Noah bilivim Jehovah savve mekem flood for kamap. Why nao olsem? Hem bikos Noah garem faith long Jehovah and hem savve Jehovah evritaem duim wanem hem talem. So long tingting bilong Noah, hem no hard for obeyim Jehovah. Bible sei: “Hem duim evri samting hia.” (Gen. 6:22) Noah garem bigfala waka for duim. Hem mas wakem ark, tekem evri animal insaed, hipimap kaikai for famili bilong hem and evri animal, warnim pipol abaotem Flood, and helpem famili bilong hem garem strongfala faith long Jehovah. Hem no isi for Noah duim evri samting hia. Nomata olsem, hem garem faith long Jehovah and hem no givap for duim waka bilong hem. Jehovah sevem and blessim Noah and famili bilong hem.
Faendem Gudfala Point
Olketa Main Point From Buk Bilong Genesis—I
7:2—Wanem nao pipol iusim olsem faondeson for markem animal wea klin and no klin? Hem luk olsem faondeson for markem animal wea klin and no klin hem point go long wei for iusim sakrifaes long worship and no long wanem for kaikaim or nomoa. Olketa man no kaikaim meat bilong animal bifor datfala Flood. Olketa toktok “klin” and “no klin” saed long kaikai hem start nomoa long Law Bilong Moses, and hem stop taem Jesus finisim Law Bilong Moses. (Acts 10:9-16; Ephesians 2:15) Luk olsem Noah savve long wanem nao hem fit for sakrifaesim long worship bilong Jehovah. Kwiktaem bihaen hem go aot from ark, hem “start for buildim wanfala altar long Jehovah and tekem samfala klin animal and klin bird and for offerim olketa bone offering antap long datfala altar.”—Genesis 8:20.
Olketa Main Point From Buk Bilong Genesis—I
7:11—Wata wea mekem Flood kamap evriwea long world kam from wea? Insaed long mek-tu sekson bilong taem, or “day,” bilong God for create, datfala “spes” midolwan long earth and heven wea God wakem, hem garem wata wea stap “andanit long spes” and wata wea stap “antap long spes.” (Genesis 1:6, 7) Wata wea stap “andanit” hem wata wea stap finis long earth. Wata wea stap “antap” hem bigfala hip bilong wata wea hange hae antap long earth, wea mekem “bigfala deep wata.” Wata hia nao foldaon kam long earth long taem bilong Noah.
JANUARY 27–FEBRUARY 2
GUD SAMTING FROM BIBLE | JENESIS 9-11
“Pipol Long Olketa Ples Long Wol Olketa Garem Wanfala Langguis Nomoa”
it-1-E 239
Bigfala Babylon
Babylon Bifor. Taem olketa start for wakem city blo Babylon lo olketa flat area lo Shinar, olketa wakem tu Taoa blo Babel. (Jenesis 11:2-9) Main reason why olketa wakem datfala taoa and city, hem for “garem biknem” for olketa seleva, and no for mekhae lo nem blo God. Lo ples wea city blo Babylon stap bifor and lo Mesopotamia, olketa faendem olketa ziggurat taoa, wea diswan showimaot Taoa blo Babel bifor hem join witim religion, nomata hem garem wanem sheip or lukluk. From Jehovah God stopem datfala building project, datwan showimaot datfala taoa hem ples wea false religion hem start. Disfala nem, Babel, lo Hebrew languis hem minim “Konfius,” bat lo Sumerian languis hem (Ka-dingir-ra) and lo Akkadian languis hem (Bab-ilu) and tufala evriwan minim “Gate blo God.” So pipol wea stap lo datfala city changem nem blo hem witim wanfala niu nem mekem nara pipol no ting daonem olketa, nomata olsem, datfala nem still join witim religion.
it-2-E 202 par. 2
Languis
Bible buk Genesis storyim wanfala project wea olketa man wan mind for wakem bifor lo Flood wea no followim wanem God talem Noah and olketa son blo hem. (Jenesis 9:1) Olketa no followim wanem God laekem for “mekem wol ya hemi fulap,” bat olketa laekem evriwan for stap tugeta lo wanfala ples nomoa, wea hem nao lo olketa flat area lo Shinar lo Mesopotamia. Luk olsem lo hia nao, bae hem kamap main ples for worship, wea garem wanfala taoa.—Jenesis 11:2-4.
it-2-E 202 par. 3
Languis
Olmaeti God duim samting for stopem project wea pipol duim for kasem bignem taem hem mekem olketa story lo olketa difren languis, mekem olketa no wan mind lo datfala waka. From hem no isi for waka tugeta, olketa go stap evriwea lo earth. Taem God mekem olketa story lo olketa difren languis, datwan stopem and mekem hem no isi for pipol duim sem samting lo future wea bae againstim God. Datwan bae stopem olketa tu for planim and iusim strong for waka tugeta for duim samting for kasem bignem. And tu, from pipol garem olketa difren languis grup, datwan mekem hard for pipol sharem savve wea olketa garem bikos disfala savve hem no kam from God, bat hem kam from savve and experience blo man. (Comparem Eklesiastes 7:29; Diutronomi 32:5.) Taem pipol story lo olketa difren languis, diswan hem bigfala change for olketa man, bat hem gud samting bikos olketa man bae no planim olketa nogud samting for spoelem pipol. (Jenesis 11:5-9; comparem Aesaea 8:9, 10.) Samfala samting wea happen distaem, showimaot wei wea man iusim savve blo hem lo rongfala wei. Diswan mekem iumi luksavve wanem savve happen sapos God no stopem datfala waka for buildim taoa blo Babel bifor.
it-2-E 472
Olketa Nation
From pipol no story lo sem languis, each languis grup startim culture, art, kastom, and religion blo olketa seleva. Each grup duim olketa samting hia followim hao olketa seleva laekem. (Levitikas 18:3) From olketa no worshipim God, olketa wakem staka idol followim false god blo olketa.—Diutronomi 12:30; Mektu Kings 17:29, 33.
Faendem Gudfala Point
it-1-E 1023 par. 4
Ham
Maet Cannan nao duim samting wea no showimaot respect lo Noah and dadi blo hem Ham no stretem hem. Or Noah talem profesi from hem luksavve Ham garem nogud wei, and maet son blo Ham, Canaan, followim wei blo dadi blo hem, and olketa wea kam from laen blo Canaan bae wei blo olketa olsem tu. Wanem Noah talem kamap tru taem olketa Israelite wea kam from laen blo Shem faetem and winim olketa Canaanite. Olketa wea laef lo faet hia (olsem example, olketa blo Gibeon [Josua 9]) kamap slave blo olketa Israelite. Staka handred year bihaen, wanem Noah talem kamap tru tu taem olketa wea kam from laen blo Japheth, wea hem nao world paoa blo Medo-Persia, Greece, and Rome, rul ovarem olketa wea kam from laen blo son blo Ham, Canaan.
it-2-E 503
Nimrod
Taem Nimrod start for rul, hem rul ovarem olketa city olsem Babel, Erech, Accad, and Calneh, wea evriwan stap lo Shinar. (Jenesis 10:10) Luk olsem, hem nao leadim waka for wakem city blo Babel and taoa blo hem. Olketa pipol blo Jew tu agree witim diswan. Josephus sei: “Isisi [Nimrod] changem hao hem rul for kamap raf. Lo tingting blo hem, only wei for mekem pipol for no worshipim God, hem for mekem olketa stap anda lo rul blo hem nomoa. Nimrod sei bae hem pei bak lo God sapos God laek for mekem flood kavarem earth moa. Bae hem wakem wanfala taoa wea hae winim ples wata savve kasem for pei bak lo wanem hem happen lo olketa grani blo hem. Olketa pipol laekem tumas for followim idea blo Nimrod, bikos lo tingting blo olketa, man wea worshipim God hem wanfala slave. So olketa start for wakem datfala taoa . . . and datfala taoa hem sut ap kwiktaem nao.”—Jewish Antiquities.