Latające kamienie

CZY widziałeś kiedyś nocą na tle pogodnego nieba rozbłysk spadającej gwiazdy? Nie trzeba długo czekać, by ją wypatrzyć. Zdaniem naukowców codziennie pojawia się na nieboskłonie jakieś 200 000 000 tych fajerwerków natury.

Ale czym one właściwie są? To po prostu kamienne lub metaliczne bryłki, zwane meteoroidami, które przechodząc przez atmosferę ziemską, rozgrzewają się do białości. Dostrzegalne z Ziemi jasne smugi pozostawione przez nie na niebie nazywa się meteorami.

Większość meteoroidów wyparowuje doszczętnie, zanim dotrze do Ziemi, ale niektóre wytrzymują wysoką temperaturę i spadają na powierzchnię naszej planety. Określa się je wtedy mianem meteorytów. Według ocen niektórych naukowców codziennie trafia na Ziemię jakieś 1000 ton takich latających skał.a

Spadek meteorytów rzadko stanowi zagrożenie dla człowieka, głównie ze względu na ich stosunkowo małe rozmiary. W gruncie rzeczy meteory są zwykle wywoływane przez bryłki nie większe niż ziarnko piasku (patrz ramka „Kamienie z kosmosu”). Ale co powiedzieć o tysiącach dużych skał krążących w przestrzeni? Na przykład średnica jednej z nich — Ceres — wynosi jakieś 1000 kilometrów! A około 30 innych brył skalnych ma średnicę ponad 190 kilometrów. Są to w rzeczywistości niewielkie planety. Naukowcy nazywają je planetoidami lub asteroidami.

Co by się stało, gdyby któraś z tych skał uderzyła w Ziemię? To niebezpieczeństwo jest jednym z powodów badania planetoid. Chociaż najczęściej ich orbity są zawarte między orbitami Marsa i Jowisza, to jednak astronomowie znaleźli i takie, które przecinają orbitę ziemską. Groźbę zderzenia poświadcza istnienie wielkich kraterów meteorytowych, na przykład krateru Barringer niedaleko amerykańskiego miasta Flagstaff w stanie Arizona. Jedna z teorii wyjaśniających wymarcie dinozaurów głosi, że pod wpływem potężnego uderzenia nastąpiły zmiany w atmosferze ziemskiej. Pociągnęły one za sobą długotrwałe ochłodzenie klimatu, czego dinozaury nie zdołały przeżyć.

W naszych czasach takie katastrofalne zderzenie mogłoby zniszczyć rodzaj ludzki. Biblia wskazuje jednak, że „sprawiedliwi posiądą ziemię i zamieszkają w niej na wieki” (Psalm 37:29).

[Przypis]

[Ramka na stronie 23]

Ognista kula na kasecie wideo

Niektóre meteory są niezwykle duże i jasne. Nazywa się je bolidami. Dnia 9 października 1992 roku bolid ukazany powyższej przemknął po niebie nad kilkoma stanami USA. Dostrzeżono go nad Wirginią Zachodnią, a jego przelot obserwowano na odcinku ponad 700 kilometrów. Jeden odłamek, ważący około 12 kilogramów, spadł na samochód zaparkowany w mieście Peekskill w stanie Nowy Jork.

Zjawisko było wyjątkowe, meteoroid wpadł bowiem do atmosfery pod niewielkim kątem, dzięki czemu jasną kulę ognistą można było śledzić ponad 40 sekund. Nastręczyło to bezprecedensową sposobność zarejestrowania bolidu na wideo co najmniej z 14 różnych punktów obserwacyjnych. Według czasopisma Nature „są to pierwsze zdjęcia filmowe bolidu, po którym udało się znaleźć meteoryt”.

Bolid ten rozpadł się na minimum 70 kawałków. Na kilku filmach sprawiają one wrażenie pojedynczych, rozżarzonych pocisków. Co prawda odnaleziono tylko jeden z nich, ale naukowcy sądzą, że przedarły się przez atmosferę i spadły na Ziemię jeszcze inne odłamki. Tyle tylko pozostało z potężnego meteoroidu, ważącego początkowo około 20 ton.

[Ramka na stronie 24]

Kamienie z kosmosu

Meteoroid: Stosunkowo mały kawałek substancji metalicznej bądź kamiennej krążący w przestrzeni lub wpadający do atmosfery. Niektórzy naukowcy twierdzą, że większość meteoroidów to pozostałości po planetoidach rozbitych wskutek zderzeń albo też kamienne szczątki komet, które uległy rozpadowi.

Meteor: Gdy meteoroid wpada do atmosfery, tarcie o powietrze powoduje gwałtowny wzrost temperatury i silne świecenie. Powstaje smuga gorących, jarzących się gazów, widoczna przez chwilę na niebie w postaci świetlistego pasma. Te świetliste pasma to właśnie meteory, nazywane często spadającymi gwiazdami. Większość meteorów staje się widoczna na wysokości około 100 kilometrów nad powierzchnią Ziemi.

Meteoryt: Czasami meteoroid jest tak pokaźnych rozmiarów, że nie wyparowuje doszczętnie, lecz spada na Ziemię. Takie bryłki nazywa się meteorytami. Niektóre z nich mogą być bardzo duże i ciężkie. W Namibii w Afryce znajduje się meteoryt, który waży ponad 60 ton. Inne wielkie meteoryty o wadze 15 ton i więcej znaleziono na Grenlandii, w Meksyku i w USA.

Planetoida: Zwana również asteroidą lub planetką. Te bardzo małe planety poruszają się po orbitach okołosłonecznych. Mają zazwyczaj nieregularne kształty, co może wskazywać, że tworzyły niegdyś większe formy.

[Ramka i ilustracja na stronie 24]

Ida i jej miniksiężyc

Gdy w drodze do Jowisza sonda kosmiczna Galileo sfotografowała planetoidę Ida, dokonano zaskakującego odkrycia — po raz pierwszy zaobserwowano księżyc krążący wokół asteroidy. Jak donosi czasopismo Sky and Telescope, księżyc ów (nazwany Daktylem) kształtem przypomina jajo i ma wymiary kilometr na półtora kilometra. Krąży on po orbicie oddalonej o 100 kilometrów od środka Idy, której wymiary wynoszą 56 na 21 kilometrów. Zarówno Ida, jak i Daktyl emitują promieniowanie podczerwone, co zdaje się wskazywać, że należą do rodziny asteroid Koronis, uważanych za kawałki dużej, pojedynczej bryły rozbitej wskutek zderzenia w kosmosie.

[Prawa własności]

Zdjęcie: NASA/​JPL

[Ilustracja na stronie 25]

Krater meteorytowy o średnicy 1300 metrów i głębokości 200 metrów niedaleko miasta Flagstaff w amerykańskim stanie Arizona.

[Prawa własności]

Zdjęcie: D. J. Roddy i K. Zeller, U.S. Geological Survey

[Prawa własności do ilustracji, strona 23]

Sara Eichmiller Ruck