Strach — przyjaciel czy wróg?

„Myślę o tym, jaką śmiercią wolałabym umrzeć. Nie chcę zostać zastrzelona, ale jeśli już, to niech kula trafi tu, prosto w głowę, żebym zginęła na miejscu”.

POWYŻSZE słowa usłyszał dziennikarz gazety Los Angeles Times z ust 14-letniej dziewczyny, gdy zbierał wypowiedzi uczniów na temat morderstw dokonywanych ostatnio przez młodych ludzi, których ofiarami byli ich rówieśnicy oraz dorośli. Swój reportaż zatytułował „Świat strachu”.

Niewątpliwie zdajesz sobie sprawę, iż wiele osób żyje w ciągłym lęku. A czego się boją? Trudno byłoby wskazać jakiś jeden zasadniczy powód. W ramce obok znajdziesz kilka czynników, które mogą napawać strachem również twoich przyjaciół lub sąsiadów. Zestawienie to, opublikowane w tygodniku Newsweek z 22 listopada 1993, ukazuje wyniki ankiety przeprowadzonej wśród „758 dzieci w wieku od 10 do 17 lat oraz ich rodziców”.

Gdyby porozmawiać z tymi dziećmi teraz, mogłyby wymienić jeszcze inne przyczyny strachu, na przykład trzęsienia ziemi. Po tragicznym wstrząsie, do którego doszło w Los Angeles w styczniu 1994 roku, czasopismo Time doniosło: „Wśród symptomów pourazowych zaburzeń emocjonalnych zaobserwowano niekontrolowane nawroty wspomnień, koszmarne sny, przesadną czujność oraz gniew spowodowany niemożnością pokierowania własnym życiem”. Pewien biznesmen, który postanowił wyprowadzić się z tego rejonu, powiedział: „Straty materialne to nic takiego. Gorsze jest poczucie zagrożenia. W butach wchodzisz do łóżka. Nie możesz spać. Każdej nocy po prostu siedzisz i czekasz. To jest nieznośne”.

„Pasmo nieszczęść przyprawia Japończyków o załamanie nerwowe” — tak zatytułowano doniesienie z Tokio, opublikowane 11 kwietnia 1995 roku. Powiedziano w nim: „Atak gazowy (...) był szczególnie silnym ciosem dla psychiki Japończyków, ponieważ stanowił jedno z szeregu wydarzeń, które razem wzięte wzbudziły nowe, poważne obawy co do przyszłości. (...) Ludzie przestali czuć się bezpiecznie na ulicach, mających niegdyś sławę spokojnych i za dnia, i w nocy”. Boją się nie tylko osoby starsze. „Profesor Ishikawa [z Uniwersytetu Seijo] powiedział, że niepokój (...) wyjątkowo silnie dręczy ludzi młodych, którzy często nie wiedzą dokładnie, czego mogą oczekiwać od przyszłości”.

Badania wykazują, iż „przeżycie przejmujące grozą może zakłócić równowagę chemiczną w mózgu i spowodować podwyższoną wrażliwość organizmu na wahania poziomu adrenaliny nawet po upływie dziesiątków lat”. Naukowcy próbują zrozumieć, jak mózg interpretuje sytuację budzącą przerażenie — w jaki sposób wartościujemy szczegóły i reagujemy lękiem. Profesor Joseph LeDoux napisał: „Mamy nadzieję, że odkrycie połączeń nerwowych, dzięki którym w określonych sytuacjach stworzenie uczy się bać, pozwoli nam wyjaśnić mechanizm tego rodzaju pamięci”.

Jednakże większość z nas nie jest tak bardzo zainteresowana chemicznym bądź neurologicznym podłożem strachu. Chcielibyśmy raczej poznać praktyczne odpowiedzi na takie pytania, jak: Dlaczego się boimy? Jak powinniśmy reagować, gdy ogarnia nas lęk? Czy istnieje pożyteczny rodzaj bojaźni?

Prawdopodobnie przyznasz, że strach niekiedy może pomóc. Wyobraź sobie na przykład, że w nocy wracasz do domu. Drzwi są uchylone, choć wcześniej dokładnie je zamknąłeś. W oknie widzisz poruszające się cienie. Wyczuwasz niebezpieczeństwo i zamierasz w bezruchu. Być może w środku grasuje złodziej lub napastnik uzbrojony w nóż.

W takich sytuacjach instynktowny strach pomaga uniknąć lekkomyślnego narażania się na niebezpieczeństwo. Skłania do przedsięwzięcia środków ostrożności lub wezwania pomocy, by nie narazić się na jakąś szkodę. Jest na to wiele przykładów: reagujesz w ten sposób na znak ostrzegający przed wysokim napięciem, komunikat radiowy informujący o wichurze pędzącej w kierunku twego domu czy też na przenikliwy zgrzyt wydobywający się z twego samochodu podczas jazdy zatłoczoną jezdnią.

W niektórych wypadkach uczucie lęku rzeczywiście przynosi dobroczynne skutki. Chroni nas lub pomaga nam mądrze działać. Z drugiej strony jednak uporczywy bądź gwałtowny strach na pewno nie okazuje się przyjacielem, lecz wrogiem. Może być przyczyną zadyszki, kołatania serca, omdleń, dreszczy, nudności oraz apatii.

Z pewnością zainteresuje cię, iż Biblia zapowiedziała, że w naszych czasach ziemia stanie się widownią zatrważających wydarzeń, a jej mieszkańców ogarnie dławiący strach. Co jest tego przyczyną i jak powinno to wpływać na twój tryb życia i sposób myślenia? I dlaczego można powiedzieć, że z biblijnego punktu widzenia pewien rodzaj bojaźni towarzyszący nam w codziennym życiu jest szczególnie korzystny i pożyteczny? Rozważmy te zagadnienia.

[Ramka na stronie 3]

Kiedy zapytano dorosłych i dzieci, co najbardziej niepokoi ich samych oraz ich rodziny, wymienili takie czynniki:

DZIECI RODZICE

56% Napad na członka rodziny 73%

53% Utrata pracy przez któregoś dorosłego 60%

43% Brak pieniędzy na żywność 47%

51% Brak pieniędzy na lekarza 61%

47% Brak środków na mieszkanie 50%

38% Narkomania w rodzinie 57%

38% Rozpad rodziny 33%

Źródło: Newsweek z 22 listopada 1993 roku