Dlaczego zaprowadzono celibat?

CELIBAT, wymagany od kapłanów, jest wśród katolików coraz bardziej niepopularny. Gdy niedawno papież Jan Paweł II odwiedził Szwajcarię, przeprowadzono ankietę, której wyniki świadczyły o tym, że tylko 38 procent tamtejszych katolików wypowiada się za obowiązkowym celibatem kapłanów. Podobny sondaż przeprowadzony w Stanach Zjednoczonych przez Instytut Gallupa (1983) wykazał, iż 58 procent katolików jest za udzieleniem kapłanom zezwolenia na zawieranie małżeństwa.

Jednakże papież Jan Paweł II ponownie wypowiedział się za celibatem duchownych, jak to uczynił Paweł VI w swojej słynnej encyklice Sacerdotalis caelibatus (Celibat kapłański, 1967). Dlaczego Watykan w dalszym ciągu obstaje przy tym niepopularnym prawie, mimo iż zdaje się szkodzić jego interesom? Czy celibat kapłański jest wymaganiem postawionym przez Chrystusa i apostołów?

Skąd się wywodzi?

We wstępie do swej encykliki z roku 1967 papież Paweł VI przyznał: „Nowy Testament, w którym są zawarte nauki Chrystusa i apostołów, nie wymaga bezżenności osób pełniących świętą służbę”. Podobne słowa spotykamy w The Catholic Encyclopedia: „Wersety te (1 Tymoteusza 3:2, 12; Tytusa 1:6) wyraźnie zaprzeczają twierdzeniu, jakoby celibat od samego początku obowiązywał duchownych. (...) Ta wolność wyboru trwała widocznie przez cały czas, który można nazwać (...) pierwszym okresem prawodawstwa kościelnego, to jest mniej więcej do czasu Konstantyna i Soboru Nicejskiego”.

Skąd się zatem wywodzi obowiązek celibatu kapłanów, jeśli nie pochodzi ani od Chrystusa, ani od apostołów?

„W dawnych czasach pogańskich celibat cieszył się dużym uznaniem” — informuje Cyclopaedia M’Clintocka i Stronga. Z innych słowników dowiadujemy się, że te „dawne czasy pogańskie” sięgają starożytnego Babilonu i Egiptu. W The New Encyclopaedia Britannica czytamy: „Wraz z powstaniem wielkich kultur starożytnych pojawił się celibat, i to w najróżniejszych powiązaniach”. Był na przykład związany z kultem egipskiej bogini płodności Izydy. Wspomniana Encyclopaedia Britannica podaje bowiem: „Od tych, którzy odprawiali święte misteria na jej cześć, bezwzględnie wymagano wstrzemięźliwości płciowej”.

Ponadto w książce Alexandra Hislopa The Two Babylons (Dwa Babilony) czytamy na ten temat: „Każdy uczony wie, że kult Kybele, bogini babilońskiej, został wprowadzony do pogańskiego Rzymu w swej pierwotnej formie, to znaczy razem z kapłaństwem żyjącym w celibacie”.

Dlaczego w Kościele katolickim na wzór starożytnych religii pogańskich przyjęło się wymaganie celibatu duchownych?

Dlaczego to zaprowadzono

Przede wszystkim celibat kapłanów zapewnia Kościołowi władzę, kapłani nie mając bowiem dziedzica na swój urząd, mogą być ustanawiani tylko przez hierarchiczne zamianowanie. Nawet The Catholic Encyclopedia przyznaje, że zarzucano Rzymowi wykorzystywanie celibatu jako środka „do uzależnienia duchowieństwa od centralnej władzy Stolicy Apostolskiej”.

Chodzi jednak o coś więcej. Z zamieszczonych na następnej stronie „Dziejów celibatu” wynika, że obowiązkowy celibat został wprowadzony do Prawa Kanonicznego dopiero w XII wieku n.e. W znacznym stopniu przyczynił się do tego papież Grzegorz VII (1073-1085). Co ciekawe, mówi się o nim, że „wyraźniej niż ktokolwiek inny dostrzegł możliwość zapewnienia sobie ogromnego wpływu dzięki duchowieństwu żyjącemu w ścisłym celibacie”.

Celibat kapłański służył wszakże nie tylko do umocnienia hierarchii katolickiej, lecz dawał też duchowieństwu przewagę nad zwykłym ludem. Georges Duby, jeden z czołowych historyków francuskich powiedział niedawno o średniowiecznych mnichach i kapłanach, że z racji celibatu „stali pod względem hierarchicznym wyżej niż inni; mieli prawo panować nad resztą społeczeństwa”.

Następstwa

W The Catholic Encyclopedia tak się wypowiedziano o następstwach nakazu bezżeństwa kapłanów: „Nie mamy zamiaru wypierać się ani upiększać bardzo niskiego poziomu moralności, do którego niekiedy zniżało się duchowieństwo katolickie w różnych okresach dziejów świata i w różnych krajach uchodzących za chrześcijańskie”. Również dziś w wielu krajach niemoralność księży doprowadza do tego, że w oczach szczerych ludzi urząd kapłański traci na szacunku.

Wywodzące się z kultów pogańskich prawo celibatu kapłańskiego przyczynia się ponadto do dyskredytowania małżeństwa, czcigodnej instytucji ustanowionej przez samego Boga (Mat. 19:4-6; Rodz. 2:21, 24; Hebr. 13:4). W The New Encyclopaedia Britannica czytamy: „Owa koncepcja czystości kultowej sprzyja tendencji do umniejszania wartości małżeństwa oraz do demonizowania pożycia fizycznego. Doprowadza do tego, że kapłani i mnisi muszą przestrzegać celibatu, który w łonie Kościoła wywoływał spory trwające całe stulecia”.

Za wprowadzeniem celibatu kapłańskiego ukrył się cel, który pomaga wyjaśnić, dlaczego się go tak długo przestrzega. W gruncie rzeczy jednak nie przyniósł pożytku ani zwykłym katolikom, ani duchowieństwu. Również sam Kościół na tym cierpi, ponieważ na ogół przyjmuje się, że przyczyna obecnego braku kapłanów tkwi po większej części w tym niebiblijnym prawie.

Zbadanie dogmatu o nieustającym dziewictwie Marii pozwoli nam dokładniej wyjaśnić pogląd Kościoła katolickiego na małżeństwo i sprawy seksualne.

[Napis na stronie 4]

„Nowy Testament (...) nie wymaga bezżenności osób pełniących świętą służbę” (papież Paweł VI).

[Ramka na stronach 5, 6]

Dzieje celibatu

I wiek: „W Nowym Testamencie nie znajdujemy żadnej wzmianki o tym, jakoby celibat był wymagany od apostołów czy też od tych, których oni zamianowali” (The Catholic Encyclopedia).

IV wiek: „Najstarszym świadectwem istnienia prawa o celibacie kapłańskim jest Kanon 33 przyjęty około roku 300 n.e. na Synodzie w Elwirze [Hiszpania]” (Dictionnaire de Théologie Catholique).

„Na Soborze Nicejskim [325 n.e.] odmówiono narzucenia tego prawa [Kanonu 33 z Elwiry] całemu Kościołowi” (A Catholic Dictionary).

Do X wieku: „Przez całe stulecia sprawa celibatu duchownych była przedmiotem ciągłych sporów wewnątrz Kościoła. Wśród duchownych nasilały się występki sprzeczne z naturą; w IX i X wieku uważano ich urząd poniekąd za usprawiedliwienie wybryków. (...) Wielu kapłanów oficjalnie żyło w stanie małżeńskim, mimo, że na soborach wydawano przeciwko nim coraz to nowe zarządzenia” (M’Clintock i Strong: Cyclopaedia).

XI wiek: „Na Synodzie w Paryżu (1074) prawo celibatu uznano wręcz za nieznośne i nierozsądne. (...) W niektórych krajach nawet przez dłuższy czas całkowicie lub częściowo zaniechano przestrzegania tego prawa. W Anglii na Synodzie w Winchester w roku 1076 zdecydowano, że przynajmniej już żonaci księża urzędujący po wsiach i w małych miasteczkach mogą zatrzymać swoje żony” (F.X. Funk: A Manual of Church History).

XII wiek: „Ostatecznie na Soborze Laterańskim I (1123) wydano rozporządzenie (jeszcze wyraźniej potwierdzone na Soborze Laterańskim II, can[on] vii), które wskutek zawiłego sformułowania myśli zostało tak zrozumiane, jakoby małżeństwa subdiakonów i duchownych o wyższych święceniach były nieważne. (...) Można to było uznać za zwycięstwo celibatu” (Kursywa nasza) (The Catholic Encyclopedia).

Do XVI wieku: „Uchwalenie prawa [celibatu] nie zdołało położyć kresu kontrowersjom w Kościele łacińskim. W XIII i XIV wieku wielu znawców prawa kanonicznego, a nawet biskupów, domagało się przyjęcia prawodawstwa [Kościoła] wschodniego, które pozwalało kapłanom zawierać małżeństwa. Ważkim argumentem przemawiającym za tym żądaniem było charakterystyczne dla wczesnego średniowiecza obniżenie się moralności kapłanów jak również religijnych mierników obyczajowych. Na wielkich soborach w Konstancji (1414-1418), Bazylei (1431-1439) i Trydencie (1545-1563) biskupi i teolodzy domagali się odwołania prawa celibatu” (Encyclopaedia Universalis).

„Na Soborze Trydenckim (1545-1563) za złagodzeniem przepisów [o celibacie] wypowiedziało się kilku biskupów, a także cesarz Karol V. Większością głosów zdecydowano jednak, że Bóg nie odmówi daru czystości temu, kto we właściwy sposób o nią prosi, i tak ostatecznie i na zawsze nałożono na duchowieństwo Kościoła rzymskokatolickiego obowiązek przestrzegania celibatu” (Kursywa nasza) (M’Clintock i Strong: Cyclopaedia).

XX wiek: „W związku z Soborem Watykańskim II (1962-1965) celibat duchownych znowu stał się przyczyną niepokoju w Kościele rzymskokatolickim. (...) Po tym soborze znacznie wzrosła liczba księży, którzy chcą zrezygnować ze swego urzędu i się ożenić. (...) Papież Paweł VI wydał jednak encyklikę Sacerdotalis caelibatus (23 czerwca 1967), w której ponownie potwierdził obowiązek przestrzegania tradycyjnego prawa celibatu” (Encyclopaedia Britannica).