Ludzie potrzebujący szczególnej pomocy
OSOBY, których zmysły funkcjonują normalnie, na ogół mało zważają na poszkodowanych pod tym względem, chyba że chodzi o ich krewnych. Sprawa ta zasługuje jednak na większą uwagę. W Wielkiej Brytanii dyskutuje się obecnie, jak takich ludzi włączyć w nurt życia społecznego.
Członek parlamentu brytyjskiego Jack Ashley, który sam nie słyszy, podkreśla, że najpierw trzeba ich zrozumieć. „Większość ludzi zupełnie nie zna problemów głuchych” — wyjaśnia. „Od słyszących oczekują oni przede wszystkim zrozumienia, właściwej oceny ich fizycznych ograniczeń oraz szacunku dla swych zalet, które wcale nie są upośledzone, chyba że w czyjejś wyobraźni” (kursywa nasza).
Okoliczność, że ktoś jest głuchy, nie znaczy absolutnie, jakoby odbijało się to w jakiś sposób na jego poziomie umysłowym. A jednak pewna inteligentna młoda kobieta odnosi wrażenie, że niektórzy uważają ją za ograniczoną, ponieważ nie słyszy. Kiedyś razem z mężem rozmawiała z agentem ubezpieczeniowym, a ten zapytał, dlaczego tak mu się przypatrują. Gdy się dowiedział, że oboje są głusi i usiłują czytać z jego ust, szybko pojął w czym rzecz.
Często się zdarza, że pewni ludzie czują się nieswojo w obecności niewidomego. Wielu może i chciałoby mu pomóc przejść przez ulicę, ale nie wszyscy to robią. Dlaczego? Na ogół nie są pewni, jak zareaguje. Tymczasem ociemniali zazwyczaj chętnie przyjmują pomoc, jeśli oferuje się ją w naturalny, grzeczny sposób, jak się to czyni wobec osoby w starszym wieku lub niosącej coś ciężkiego. Najlepiej więc opanować skrępowanie i życzliwie zaproponować swe usługi.
Gdybyś musiał zrezygnować z jednego z pięciu podstawowych zmysłów, prawdopodobnie wybrałbyś węch. Uchodzi za mniej ważny niż pozostałe. Tymczasem pewna kobieta narzekała po jego utracie: „Pod niejednym względem czuję się pokrzywdzona. Zawsze bardzo lubiłam gotować, a teraz nie mogę, bo dodaję albo za dużo albo za mało przypraw”.
A zatem nawet utrata tego pozornie mniej ważnego zmysłu może być tragiczna. Ellis Douek z londyńskiego Guy’s Hospital mówi: „[Brak węchu] należy traktować niezwykle poważnie. Większość poszkodowanych jest ogromnie przygnębiona, a niektórzy nawet popadają w głęboką depresję. Mają wrażenie, że żyją w bezbarwnym świecie. Węch wywiera większy wpływ na nasze samopoczucie niż się nam wydaje”.
Stopień upośledzenia jakiegoś zmysłu bywa bardzo różny. Ktoś może być zupełnie głuchy i pozbawiony nawet słuchu szczątkowego, podczas gdy kto inny niedosłyszy tylko w pewnych okolicznościach, na przykład w hałaśliwym otoczeniu. Właściwie większość głuchych chwyta jakieś dźwięki, nawet jeśli nie słyszą mowy. Podobnie jest ze zdolnością widzenia. Niektórzy są całkowicie ślepi. Ale w USA oficjalnie uważa się za niewidomego człowieka, który dopiero z odległości 6 metrów widzi (przez okulary lub szkła kontaktowe) to, co osoba mająca zdrowy wzrok dostrzega z 60 metrów.
Pomoc techniki
Specjaliści dysponują całym mnóstwem przyrządów do oceny stopnia upośledzenia zmysłów. Na przykład za pomocą odpowiedniej aparatury sprawdzają słuch. Potem lekarze próbują określić rodzaj głuchoty. Czy nie jest spowodowana nieprawidłowym przekazywaniem impulsów elektrycznych do mózgu? Czy da się ją usunąć operacyjnie?
Podobnie okuliści mierzą ostrość wzroku. Pomaga im to znaleźć przyczynę wady wzroku i zastosować właściwe leczenie. Ocenia się, że jakieś 95 procent przypadków ślepoty jest spowodowanych przez choroby, a reszta przez skaleczenia.
Po ustaleniu przyczyny i zasięgu zaburzenia można próbować mu zaradzić. Technika oferuje pomoc w postaci różnych przyrządów korekcyjnych. Źle słyszący mogą korzystać z bateryjnych aparatów ze słuchawką, dopasowaną niekiedy do wnętrza ucha. Wykorzystują one słuch szczątkowy, aby głuchy mógł choć trochę słyszeć. Osobom z wadami wzroku często zaleca się noszenie okularów albo szkieł kontaktowych. Dla wielu dobrodziejstwem jest nawet zwykła lupa. Inni zaczęli lepiej widzieć dzięki przeszczepom rogówki.
Winę za utratę węchu mogą ponosić polipy, zapalenie zatok przynosowych, przewlekłe przeziębienie, alergie lub nieżyt nosa. Wiele z tych dolegliwości udaje się złagodzić, a nawet wyleczyć.
Medycyna i technika często potrafią ułatwić życie takim osobom, są jednak jeszcze inne sposoby niesienia im pomocy.
Pomaganie samemu sobie
Ponieważ leczenie nie zawsze jest wskazane lub skuteczne, wiele ludzi pozbawionych któregoś ze zmysłów próbuje to zrekompensować jak najlepszym wykorzystywaniem istniejących możliwości, toteż maksymalnie rozwijają pozostałe zdolności i talenty. Przykładem jest sławna pisarka i nauczycielka Helen Keller, która była niewidoma i do tego głucha. Można by zresztą wymienić jeszcze sporo innych osób, które mimo upośledzenia zmysłów osiągnęły wybitne rezultaty w rozmaitych dziedzinach.
Kiedy niepełnosprawny postanawia doskonalić swe umiejętności, często zyskuje większą niezależność i silniejsze poczucie godności osobistej, nie mówiąc już o tym, że taka aktywna osoba może być ogromną pomocą dla drugich. Janice, która jest głucha i niewidoma, powiada: „Nasz organizm ma niezwykłą zdolność dostosowywania się do zmienionych warunków. To zachwycające, że Jehowa Bóg tak cudownie nas stworzył, iż możemy wyrównywać pewne straty”.
Pomocna więź
Wielu niewidomych lub głuchych żyje w osamotnieniu. Brak im towarzystwa. Jak wypełnić tę pustkę?
Dużo dobrego mogą niekiedy zrobić ulubione zwierzęta. Najlepszym przykładem jest pożyteczna współpraca niewidomego i psa-przewodnika. Michael Tucker, treser psów i autor książki pt. The Eyes That Lead (Oczy, które prowadzą), uważa, że taki pomocnik otwiera przed niewidomym zupełnie nowy świat, zapewniając mu „wolność, niezależność, swobodę poruszania się i towarzystwo”. Z pomocy specjalnie tresowanych psów mogą korzystać również głusi.
Zwierzęta uprzyjemniają życie także wielu innym niepełnosprawnym. Organizator akcji mającej na celu dostarczanie takich ulubieńców osobom chorym i w podeszłym wieku powiedział: „Nie macie pojęcia, jak oni się cieszą. Ludzie, którzy są tak zamknięci w sobie, że prawie z nikim nie rozmawiają, lubią przebywać ze zwierzętami”. Oczywiście trzeba przy tym pamiętać, że towarzystwo żywego stworzenia ma swoje zalety, ale łączy się też z obowiązkiem troszczenia się o nie.
Między zwierzęciem a człowiekiem niewidomym lub głuchym może się wytworzyć niezwykła więź, jednakże najwięcej korzyści odniesie on z obcowania z innymi ludźmi.
Kontakt z drugimi ludźmi
Jeżeli pragnący pomóc niepełnosprawnym mają ich lepiej rozumieć, muszą się z nimi kontaktować. Ale w jaki sposób, skoro potrzebne do tego zmysły są upośledzone? Wielu osobom pomocne jest pismo Braille’a, język migowy oraz czytanie z ust.
W 1824 roku Louis Braille, 15-letni niewidomy uczeń z Francji, wymyślił pismo składające się z wypukłych kropek i kresek. Pięć lat później opublikował słynny dziś system sześciopunktowego pisma wypukłego. Punkty te można rozmieścić na 63 sposoby odpowiadające literom alfabetu oraz znakom interpunkcyjnym i cyfrom. Nauczenie się brajla wymaga od ociemniałych sporo czasu i wysiłku. Jednakże nie jest to chyba aż takie trudne, skoro w książce pt. Working With Braille (Praca z brajlem) wydanej przez UNESCO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury) zapewniono: „Warto zaznaczyć, że odczytywanie alfabetu brajlowskiego bynajmniej nie przerasta możliwości naszego zmysłu dotyku”.
Z badań sposobów czytania brajlem wynika, że największą szybkość i biegłość osiągają ci, którzy używają do tego obu palców wskazujących. Równomiernie przesuwając nimi po wypukłych punktach, czytają tylko o połowę wolniej od osób posługujących się wzrokiem.
Dzieł pisanych brajlem i nagranych na kasetach stale przybywa, więc niewidomi mają dostęp do licznych klejnotów literatury. Poczesne miejsce zajmuje wśród nich Biblia, którą wydawcy niniejszego czasopisma opublikowali po angielsku zarówno na kasetach magnetofonowych, jak i w alfabecie Braille’a. Ponadto nagrano książki Przysłuchiwanie się Wielkiemu Nauczycielowi oraz Mój zbiór opowieści biblijnych. W języku angielskim wydawane jest też na taśmach magnetofonowych nasze siostrzane czasopismo Strażnica, a od bieżącego roku także Przebudźcie się!
Jeśli chodzi o język migowy, to zdaniem naukowców J.G. Kyle’a i B. Wolla opanowanie go jest „dla żyjących w świecie ciszy pierwszym krokiem do przełamania oddzielających ich barier”. Ów niezwykle skuteczny środek porozumiewania się pozwala głuchym dobrze się czuć w swoim towarzystwie. Jest też godne pochwały, iż na naukę tego języka zdobywają się osoby, które słyszą i mówią. Dzięki temu słyszący i głusi bardziej się do siebie zbliżają — z obopólną korzyścią. Pierwsi uczą się bowiem nowego języka i poszerzają swe horyzonty, drudzy natomiast zyskują szerszy dostęp do świata słyszących.
Co ciekawe, osoby głuche od urodzenia lub od wczesnego dzieciństwa często nie uważają siebie za pokrzywdzone. Różnice między nimi a słyszącymi traktują jako zwykłą odrębność językową i kulturową. W przeciwieństwie do nich ludzie, którzy wskutek wypadku lub choroby ogłuchli w późniejszym okresie życia, często odczuwają to całkiem inaczej — jako dotkliwą stratę. Trudno im się przyzwyczaić do znaków migowych, ponieważ jest to dla nich całkiem obcy język. Wolą się więc uczyć czytania z ust i dalej ćwiczyć się w opanowanej już umiejętności mówienia.
Rozumienie odczuć ludzi o upośledzonych zmysłach oraz kontaktowanie się z nimi nie rozwiąże całkowicie ich problemu. Nie pozbędą się przecież ułomności. Gdyby tak można było ją usunąć, to jednocześnie zniknęłaby nierówność, niesprawiedliwość oraz ich kłopoty. Czy kiedykolwiek do tego dojdzie?
[Ramka na stronie 5]
Pomóż samemu sobie
1. Wiedza. Staraj się jak najwięcej dowiedzieć o swym upośledzeniu i o tym, jak sobie z nim radzić.
2. Otwartość. Szczerze się przyznawaj do swej ułomności.
3. Zrozumienie. Bierz inicjatywę w swoje ręce i ułatwiaj innym sytuację, wyjaśniając im, jak najlepiej mogą ci pomóc.
4. Aktywność. Zajmij się jakąś pracą fizyczną lub umysłową, by zapobiegać depresji.
5. Odwaga. Przezwyciężaj poczucie niższości, koncentrując siły na tym, co robisz dobrze.
[Ramka na stronie 6]
Jak inni mogą pomagać
1. Próbuj spojrzeć na sytuację z punktu widzenia ludzi o upośledzonych zmysłach.
2. Włączaj ich do swych codziennych zajęć. Nie izoluj ich.
3. Powierzaj im jakieś zadania, aby widzieli swoją przydatność.
4. Słuchaj, gdy chcą się podzielić tym, co czują.
5. Nie szczędź sił i współpracuj z niepełnosprawnymi w zaspokajaniu ich specjalnych potrzeb.
[Ilustracja na stronie 7]
Janice (po lewej) nie widzi i nie słyszy, a mimo to bierze pełny udział w służbie chrześcijańskiej
[Ilustracja na stronie 8]
Ulubione zwierzątko może być miłym towarzyszem