Poszukajmy storczyków w Europie

OD NASZEGO KORESPONDENTA W HOLANDII

NA CAŁYM świecie ludzi urzekają storczyki. Są uważane za synonim egzotycznego czaru i bogactwa barw. Rosną w nieprzebytych dżunglach, co wytwarza wokół nich aurę tajemniczości. Mało kto wie, iż występują nie tylko w tropikach, ale też w chłodniejszej części naszej planety — na przykład w Europie.

Storczyki można tu spotkać od arktycznej Islandii do podzwrotnikowej Grecji. Na całym kontynencie poznano już w sumie jakieś 350 gatunków. Rosną one w ziemi, czym różnią się od wielu storczyków tropikalnych. Te ostatnie przyczepiają się bowiem do drzew, gdyż na ogół są epifitami. Ich kwiaty zazwyczaj olśniewają swą okazałością, tymczasem storczyki europejskie bywają znacznie mniejsze.

Wędrówka po Europie w poszukiwaniu storczyków to prawdziwa przyjemność, gdyż wiele gatunków rośnie w zachwycającym otoczeniu. Storczyki często są roślinami wskaźnikowymi — ich obecność świadczy o tym, że w danym środowisku panują ściśle określone warunki. Wiele gatunków ma konkretne wymagania ekologiczne i rozwija się tylko tam, gdzie jest wszystko, czego im potrzeba. Na przykład storczyki bagienne, takie jak Dactylorhiza incarnata, pojawiają się jedynie w tych okolicach, w których woda zaskórna jest zasobna w wapń. Właśnie dlatego pewne odmiany są wyjątkowo rzadkie. Te, które potrzebują specjalnych warunków, występują rzadziej niż rośliny mogące wegetować w mniej specyficznym środowisku.

Wybierzmy się w myślach na wycieczkę po Europie — z Holandii na południe Włoch — a przekonamy się, że prawie wszędzie napotkamy storczyki. Zacznijmy od Holandii. W tym nizinnym kraju zachodnioeuropejskim są jeszcze rozległe bagna, podmokłe zagłębienia depresyjne pośród wydm oraz łąki. Kiedy w maju i czerwcu kwitną storczyki z rodzaju Dactylorhiza, gdzieniegdzie okrywają te tereny różowymi i fioletowymi kobiercami. Niezwykle pięknie i majestatycznie wygląda Dactylorhiza praetermissa. Niekiedy wypuszcza metrowe pędy aż z 60 kwiatami. Storczyki czują się też doskonale na torfowiskach i wrzosowiskach. Te ostatnie, zazwyczaj wilgotne, bywają gęsto porośnięte storczykami Dactylorhiza maculata. Niewykluczone, że gdy dokładnie przeszukamy torfowisko, odkryjemy niewielkie zielone kwiaty Hammarbya paludosa. Te drobne storczyki pojawiają się w najbardziej niedostępnych zakątkach.

Przenieśmy się dalej — na Średniogórze Niemieckie. Wśród wielu różnych drzew liściastych natrafiamy tutaj na okazy kruszczyka (Epipactis). Niektóre z nich rosną w miejscach mocno zacienionych, inne zaś — na przykład Epipactis muelleri — na obrzeżach lasów. Zakwitają późnym latem i jesienią jako ostatnie storczyki w Europie. W storczykach toną też zbocza gór bogatych w wapń, pokryte pewnym rodzajem jałowych łąk. W maju i czerwcu można tu spotkać kilkadziesiąt gatunków tych kwiatów, łącznie ze storczykiem kukawką (Orchis militaris) i storczykiem drobnokwiatowym (Orchis ustulata).

Przywędrowaliśmy na południe Niemiec — w Alpy. Alpejskie łąki słyną z obfitości kwiatów. Jest to między innymi zasługa storczyków. W lipcu zdobią one purpurą niejedną górską halę, chociażby w Dolomitach we Włoszech. Rosną tu krocie ciemnogłowów wąskolistnych (Nigritella nigra) o najróżniejszych barwach. Ciemnogłowy silnie pachną wanilią, przypominając nam, że otrzymuje się ją z owoców pewnego gatunku storczyków tropikalnych.

Storczyki spotyka się nawet na wysokości przeszło trzech tysięcy metrów nad poziomem morza. Można tam znaleźć chyba najmniejszego storczyka na świecie, a jest nim potrostek alpejski (Chamorchis alpina). Średnica jego kwiatków nie przekracza pięciu milimetrów. Ze względu na zielony kolor są one dość niepozorne. Roślina ta znalazła swoje miejsce w ekosystemie alpejskim.

Przez Alpy docieramy w okolice Morza Śródziemnego. Występuje tu więcej storczyków niż w którejkolwiek innej części Europy i są zdumiewająco różnorodne. Rosnące tu ciepłolubne gatunki kwitną tylko wczesną wiosną. Podczas suchego lata cała roślinność, łącznie ze storczykami, wysycha i właściwie nie spotyka się wtedy żadnych kwiatów. Świeża zieleń pojawia się na nowo wraz z pierwszymi deszczami jesiennymi.

Storczyki także reagują na te opady. W tym okresie sporo gatunków wypuszcza liście i zimuje w postaci rozetki. Dopiero wczesną wiosną okrywają się przepysznymi kwiatami. Do charakterystycznych elementów roślinności śródziemnomorskiej należą storczyki z rodzaju Ophrys. Ich kwiat nieraz przypomina owada, toteż zapylany jest przez samczyki, biorące go za partnerkę gotową do godów. Nazwy szeregu gatunków — na przykład dwulistnika muszego (Ophrys insectifera) — pochodzą od owadów, które przypominają. Po pseudokopulacji owad zabiera odrobinę pyłku i bezwiednie przenosi go na inny kwiat tego samego gatunku. Dochodzi do zapylenia, dzięki czemu może się zacząć rozwijać nasienie. Owa metoda zapylania jest niesłychanie precyzyjna.

W obrębie niektórych gatunków z rodzaju Ophrys znane są różne odmiany. Każda z nich jest zapylana przez określony gatunek owada. Kiedy spotyka on inne, nawet podobne storczyki, nie chce ich zapylić. Czasem jednak zdarzają mu się „wpadki” — przez pomyłkę zapyli inny gatunek i powstają mieszańce. Niekiedy mogą wydać wartościowe nasiona i w rezultacie mnóstwo roślin potomnych.

W regionie śródziemnomorskim rosną też storczyki z rodzaju Serapias. Są zapylane przez owady nocujące w rurkowatej jamce wewnątrz kwiatu. Podczas snu oblepia je pyłek, który następnej nocy przenoszą na kolejny kwiat.

Podróżując po Europie, odwiedziliśmy wiele zachwycających dzikich miejsc porośniętych mnóstwem storczyków. Ale sporo takich oaz już nie istnieje. Gęste zaludnienie, industrializacja i rozwój rolnictwa wystawiają niemal wszystkie rezerwaty przyrody na rozliczne niebezpieczeństwa. Kwaśne deszcze, susze, maksymalne wykorzystywanie gruntów pod uprawę, turystyka oraz urbanizacja — wszystko to odbija się na storczykach. Niemało gatunków należy już do rzadkości, toteż w wielu krajach chroni je prawo.

Jednakże same zakazy prawne nie na wiele się zdadzą. Człowiek powinien szanować dzieło stwórcze. Nie oczekujmy, że przyroda będzie się bujnie rozwijać w obecnym niedoskonałym systemie rzeczy, który nie poważa Stwórcy ani Jego dzieła. Dopiero w Bożym nowym systemie ludzie prawi zaczną harmonijnie obcować z naturą (Izajasza 35:1). A wtedy najróżniejsze odmiany storczyków zostaną w pełni docenione.

[Ilustracje na stronach 16, 17]

Na tych dwóch stronach pokazano storczyki z 1) Włoch, 2) Holandii, 3) hal alpejskich, 4) łąk o podłożu wapiennym oraz 5) z wrzosowisk. 6) Storczyk Orchis papilonacea