Tajemnice drzemki zwierząt
OD NASZEGO KORESPONDENTA W KENII
SEN — w tym błogim stanie upływa mniej więcej trzecia część naszego życia. Nie jest on wcale stratą czasu — zaspokaja wiele istotnych potrzeb fizjologicznych i psychicznych. Dlatego też można go uważać za cenny dar od Boga (porównaj Psalm 127:2).
Nic więc dziwnego, że sen odgrywa także ważną rolę w świecie zwierząt. Wiele gatunków ma fascynujące, czasem zabawne, a często niezwykłe sposoby na ucinanie sobie drzemki. Oto kilka przykładów.
Mistrzowie snu
Kto w południowym żarze afrykańskiego słońca ujrzy lwa śpiącego na wznak z łapami do góry, może dojść do wniosku, że ów dziki zwierz jest równie łagodny jak kot domowy. Ale to tylko pozory. Siedemnastowieczny pisarz Thomas Campion zapytał: „Któż się odważy drażnić śpiącego lwa?” A zatem nawet ten groźny drapieżnik potrzebuje snu, i to około 20 godzin dziennie.
Przyjrzyjmy się tuatarze, ospałemu, podobnemu do jaszczurki gadowi, zamieszkującemu Nową Zelandię. Tuatara potrafi spędzić w stanie lekkiego uśpienia jakieś pół roku. Jest tak niemrawa, że zasypia nawet podczas przeżuwania pokarmu! Ale ten długi sen najwyraźniej jej służy — według uczonych niektóre osobniki dożywają około 100 lat!
Inne zwierzęta — niczym śpiący rycerze — zapadają w sen na długi czas. Dla wielu z nich jest to sposób na przetrwanie mroźnej zimy. Przygotowując się do niej, zwierzę gromadzi ogromny zapas tkanki tłuszczowej, która dostarczy mu pożywienia podczas długiego snu. A co zabezpiecza śpiące zwierzę przed zamarznięciem? W książce Inside the Animal World (W świecie zwierząt) wyjaśniono, że mózg zwierzęcia wywołuje pewne zmiany chemiczne w jego krwi, które zapobiegają zamarzaniu. Kiedy temperatura ciała spada niemal do punktu zamarzania, zwalnia się czynność serca i oddech. Zwierzę zapada w głęboki sen, trwający nieraz wiele tygodni.
Sen „podczas lotu”?
Niektóre zwierzęta odpoczywają w bardzo niecodzienny sposób. Przypatrzmy się pewnemu ptakowi morskiemu — rybitwie czarnogrzbietej. Kiedy młody osobnik opuszcza gniazdo, leci w kierunku morza i w ciągłym locie spędza kilka następnych lat! W odróżnieniu od innych rybitw, które mogą siadać na wodzie, ptak ten nie ma nieprzemakalnego upierzenia ani palców stóp połączonych błoną pławną, toteż unika zamoczenia się w morzu. Poluje, chwytając małe rybki pływające tuż pod powierzchnią wody.
A kiedy śpi? W książce Water, Prey, and Game Birds of North America (Wodne, drapieżne i łowne ptaki Ameryki Północnej) oznajmiono: „Wydaje się mało prawdopodobne, by spały na powierzchni oceanu, ponieważ wtedy ich pióra nasiąkłyby wodą. Niektórzy uczeni przypuszczają, że ptaki te sypiają podczas lotu”.
Podwodna sjesta
Czy ryby śpią? Według dzieła The World Book Encyclopedia spośród kręgowców „tylko gady, ptaki i ssaki zażywają prawdziwego snu, który charakteryzuje się zmianami fal mózgowych”. Ale i ryby — choć większość z nich nie może zamknąć oczu — miewają okresy spoczynku przypominające sen.
Część ryb śpi na boku, inne brzuchem do góry lub w pozycji pionowej. Niektóre z rzędu płastugokształtnych, na przykład flądra, w czasie aktywności przebywają na samym dnie morza. Ale podczas snu unoszą się kilka centymetrów wyżej.
U barwnej papugoryby ułożenie się do snu poprzedza niezwykły rytuał — przywdzianie „koszuli nocnej”. Kiedy nadchodzi czas odpoczynku, ryba ta wydziela śluz, który spowija całe jej ciało. W jakim celu? „Przypuszczalnie po to, by mogła się ukryć przed drapieżnikami” — twierdzi autor publikacji przyrodniczych Doug Stewart. Po przebudzeniu papugoryba wyślizguje się ze swego śluzowego „ubrania”.
Ciekawy zwyczaj przygotowywania się do drzemki mają również foki. Nadymają gardło jak balon i zaczyna ono pełnić funkcję swego rodzaju naturalnego pływaka. Dzięki temu mogą unosić się na wodzie i spać w pozycji poziomej, oddychając nosem wystającym nad powierzchnię.
Z otwartymi oczami
Oczywiście zwierzęta żyjące w swym naturalnym środowisku są w czasie drzemki bardziej narażone na schwytanie przez drapieżnika. Toteż wiele z nich śpi niejako z otwartymi oczami. Ich mózg podczas snu zachowuje stan pewnej aktywności, co pomaga im reagować na każdy dźwięk zapowiadający niebezpieczeństwo. Inne zwierzęta regularnie lustrują okolicę. Na przykład ptaki śpiące w gromadach co jakiś czas otwierają oczy i zerkają, czy im coś nie zagraża.
W porze odpoczynku wspólnie czuwają również afrykańskie antylopy i zebry. Niekiedy całym stadem wylegują się na ziemi, ale bacznie unoszą głowy. Od czasu do czasu jedno zwierzę kładzie się na bok, wyciąga wygodnie na ziemi i zapada w głęboki sen. Po kilku minutach przychodzi kolej na innego członka stada.
W stadach śpią także słonie. Dorosłe osobniki zwykle zachowują pozycję stojącą i tylko drzemią, otwierając co pewien czas oczy, podnosząc i nadstawiając uszy, by wychwycić wszelkie sygnały niebezpieczeństwa. Pod opieką tych olbrzymich strażników mniejsze słoniątka mogą spokojnie położyć się na boku i pogrążyć w głębokim śnie. W książce Elephant Memories (Wspomnienia słoni) pisarka Cynthia Moss opisuje, jak obserwowała stado szykujące się do snu: „Najpierw kładły się i zasypiały młode słoniątka, potem starsze, a na samym końcu dorosłe samice. W świetle księżyca wyglądały jak ogromne szare głazy, ale zdradzało je mocne, miarowe chrapanie”.
Wiele zwyczajów zwierząt mających związek ze snem ciągle jeszcze jest owianych tajemnicą. Ale czyż nawet stosunkowo niewielka wiedza, jaką już posiadamy, nie pobudza nas do rozmyślania nad zdumiewającą mądrością Tego, który „stworzył wszystko”? (Objawienie 4:11).