Lekcja 34
Stosowne przykłady
1, 2. Wyjaśnij krótko, jaką rolę odgrywają w przemówieniu przykłady.
1 Przytaczaniem przykładów mówca w gruncie rzeczy utrwala w pamięci słuchaczy znamienne obrazy. Przykłady podtrzymują zainteresowanie i uwypuklają ważne pojęcia. Pobudzają procesy myślowe i ułatwiają zrozumienie nowych myśli. Dobrze dobrane przykłady łączą odwoływanie się do rozsądku z przemawianiem do uczuć. Dzięki temu dobra nowina trafia do umysłu z taką siłą, jaką nieczęsto dałoby się uzyskać zwykłym podaniem faktów. Ma to jednak miejsce tylko wtedy, gdy przykłady są stosowne. Muszą być dostosowane do materiału.
2 Niekiedy można podać jakiś przykład w celu ominięcia uprzedzeń lub przesądów. Przez zastosowanie przykładu można usunąć zastrzeżenia, zanim się zacznie przedstawiać jakąś sporną naukę. Załóżmy, że powiesz: „Żaden ojciec nie przytknąłby ręki dziecka do rozpalonego pieca, żeby je ukarać”. Poprzedzenie omówienia nauki o „piekle” takim przykładem natychmiast wzbudzi odrazę do błędnego wyobrażenia o „piekle”, jakie szerzy religia fałszywa, dzięki czemu łatwiej będzie je obalić.
3-6. Z jakich źródeł można czerpać przykłady?
3 Przykłady mogą być najrozmaitsze. Mogą to być analogie, porównania, przeciwstawienia, podobieństwa, przenośnie, osobiste doświadczenia, ilustracje słowne. Można je czerpać z licznych źródeł. Mogą dotyczyć stworzenia ożywionego lub nieożywionego. Mogą nawiązywać do zawodów słuchaczy, ludzkich skłonności lub cech charakteru, przedmiotów codziennego użytku lub do takich dzieł rąk ludzkich, jak domy, okręty itp. Jednakże bez względu na to, jaki przykład się podaje, należy go wybierać stosownie do okoliczności i materiału, a nie jedynie dlatego, że jest ulubionym przykładem mówcy.
4 Przestroga: Nie przeładowuj przemówienia zbyt wielką ilością przykładów. Używaj ich, ale nie nadużywaj.
5 Właściwe stosowanie przykładów jest sztuką. Wymaga wprawy i doświadczenia. Ich skuteczności nie da się jednak przecenić. Chcąc się nauczyć przytaczania przykładów, musisz się uczyć uwzględniać je już w toku myślenia. Kiedy czytasz, zwracaj uwagę na podane przykłady. Gdy na coś patrzysz, pomyśl, jak można by to porównać z życiem i służbą kaznodziejską chrześcijanina. Widząc na przykład roślinę doniczkową, która usycha i więdnie, mógłbyś pomyśleć: „Przyjaźń jest jak roślina. Jeżeli ma kwitnąć, to trzeba ją podlewać”. Niektórym ludziom widok księżyca nasuwa dzisiaj tylko myśli o podróży kosmicznej. Chrześcijanin widzi w nim dzieło rąk Bożych, satelitę, którego Bóg stworzył, który trwa wiecznie i wywiera wpływ na nasze życie codzienne, wywołując przypływy i odpływy.
6 Jeśli w czasie przygotowywania przemówienia nie przychodzą ci zaraz na myśl proste przykłady, wyszukaj je w pokrewnym materiale omówionym w publikacjach Towarzystwa Strażnica. Sprawdź, czy nie ma tam jakichś przykładów. Pomyśl o słowach kluczowych w twoim przemówieniu oraz o tym, jakie obrazy wywołują one w twym umyśle. Weź to za punkt wyjścia. Tylko pamiętaj, że przykład niestosowny jest gorszy niż żaden. Przy rozpatrywaniu wymienionego w formularzu „Porad do przemówień” punktu „Przykłady dostosowane do materiału” trzeba uwzględnić różne strony tego zagadnienia.
7-9. Dlaczego proste przykłady są tak skuteczne?
7 Proste. Prosty przykład łatwiej jest zapamiętać. Taki przykład wspiera argumentację, zamiast ją osłabiać swoją zawiłością. Przykłady podawane przez Jezusa często składały się zaledwie z kilku słów. (Zobacz m.in. Mateusza 13:31-33; 24:32, 33). Prostota wymaga, żeby użyte terminy były zrozumiałe. Przykład, który potrzebuje obszernych wyjaśnień, jest zbędnym balastem. Zrezygnuj z niego albo go uprość.
8 Na przykładzie rzeczy małych Jezus wyjaśniał rzeczy wielkie, na przykładzie rzeczy łatwych — trudne. Przykład powinien przemawiać do wyobraźni i nie powinno się przedstawiać w nim na raz zbyt wielu szczegółów. Powinien być trafny i konkretny. Takie przykłady nigdy nie będą źle zrozumiane.
9 Przykład jest najlepszy wtedy, gdy całkowicie odpowiada materiałowi, który ma unaocznić. Jeżeli przykład pod jakimś względem nie jest trafny, to lepiej z niego zrezygnować. Ktoś może się bowiem zastanowić nad jego niepożądanymi cechami i cały przykład straci wymowę.
10, 11. Dlaczego trzeba wskazać na cel podania przykładów?
10 Wskazano na cel przykładu. Jeżeli się nie wyjaśni celu podania przykładu, to niektórzy mogą pojąć zawartą w nim myśl, ale wielu jej nie zrozumie. Mówca musi doskonale znać przykład i jego cel. Powinien przystępnie wytłumaczyć, na czym polega wartość przykładu. (Zobacz Mateusza 12:10-12).
11 Są najrozmaitsze sposoby wskazywania na cel przykładu. Można nim potwierdzić jakąś zasadę, którą się tylko przytacza przed przykładem lub po nim. Można wskazać na jego cel przez uwypuklenie wniosków wynikających z argumentu przedstawionego w przykładzie. Można też wskazać na cel użycia go przez zwykłe zwrócenie uwagi na podobieństwo, jakie zachodzi między poszczególnymi punktami przykładu a argumentacją.
12-14. Co pomaga ustalić, jaki przykład jest stosowny?
12 Podkreślono ważne punkty. Nie przytaczaj przykładu tylko dlatego, że akurat przyszedł ci na myśl. Przeanalizuj przemówienie, żeby poznać główne punkty, i wtedy dobierz takie przykłady, które by pomogły przekonująco wyjaśnić te punkty. Jeżeli dobitnych przykładów użyje się przy omawianiu punktów podrzędnych, to słuchacze mogą zapamiętać raczej te punkty podrzędne zamiast punktów głównych. (Zobacz Mateusza 18:21-35; 7:24-27).
13 Przykład nie powinien usuwać w cień argumentacji. Słuchacze mogą go dobrze zapamiętać, ale przypomnienie sobie przykładu powinno zarazem przypominać myśl, którą ten przykład miał uwypuklić. Jeżeli tak nie jest, to przykład zbyt się wyróżnia.
14 Przygotowując przemówienie i dobierając przykłady, zastanawiaj się nad wartością tych przykładów dla myśli, na które ma być położony nacisk. Czy podbudowują te myśli? Czy je uwypuklają? Czy ułatwiają ich zrozumienie i zapamiętanie? Jeżeli nie, to przykłady są niestosowne.
**********
15, 16. Wyjaśnij, dlaczego przykłady muszą być dostosowane do słuchaczy.
15 Przykłady muszą nie tylko pasować do materiału, ale też muszą być dostosowane do słuchaczy. W formularzu porad ta cecha jest wymieniona oddzielnie jako „Przykłady dostosowane do słuchaczy”. Gdy Natan otrzymał polecenie skarcenia Dawida za grzech popełniony z Batszebą, wybrał przykład ubogiego i jego jedynej owieczki (2 Sam. 12:1-6, BT). Przykład ten nie tylko był taktowny, ale też pasował do Dawida, który niegdyś był pasterzem. Od razu zrozumiał sedno sprawy.
16 Jeżeli większość słuchaczy stanowią ludzie starsi, nie powinieneś podawać przykładów przemawiających tylko do młodzieży. Takie przykłady mogą być natomiast bardzo stosowne dla grupy studentów. Niekiedy ze względu na słuchaczy można omówić przykład z dwóch odmiennych punktów widzenia, powiedzmy ze stanowiska starszych i młodszych albo mężczyzn i kobiet.
17-19. Skąd powinno się czerpać przykłady, żeby znalazły oddźwięk wśród słuchaczy?
17 Zaczerpnięte ze znanych sytuacji. Jeżeli czerpiesz przykłady ze spraw powszednich, to słuchacze będą je dobrze znać. Tak postępował Jezus. Rozmawiając z kobietą przy studni, przyrównał swoje życiodajne wartości do wody. Powoływał się na drobne sprawy życiowe, a nie na coś niezwykłego. Jego przykłady łatwo przemawiały do wyobraźni słuchaczy albo od razu przypominały im jakieś własne przeżycia. Jezus nauczał za pomocą przykładów.
18 Podobnie jest dzisiaj. Gospodynie domowe mogą się trochę znać na sprawach handlowych, ale zrobisz lepiej, gdy swoje uwagi unaocznisz czymś zaczerpniętym z ich życia codziennego: dziećmi, obowiązkami domowymi i przedmiotami używanymi w domu.
19 Skuteczne są również przykłady oparte na sprawach czysto lokalnych, niekiedy typowych tylko dla najbliższej okolicy. Bieżące wydarzenia dobrze znane w danym środowisku, m.in. wiadomości z miejscowej prasy, również będą odpowiednie, jeżeli są w dobrym guście.
20-22. Wymień kilka pułapek, których należy unikać przy podawaniu przykładów.
20 W dobrym guście. Każdy przykład powinien się nadawać do dyskusji biblijnej. Ma się rozumieć, przykłady nie mogą być ryzykowne pod względem moralnym. Unikaj dwuznacznych wypowiedzi, które mogą być opacznie zrozumiane. Trzymaj się następującej zdrowej zasady: Gdy coś budzi wątpliwości, to zrezygnuj z tego.
21 Przykłady nie powinny niepotrzebnie urażać nikogo ze słuchaczy, zwłaszcza tych, którzy dopiero od niedawna mają z nami łączność. Dlatego nie należałoby podnosić kwestii doktrynalnych lub spornych, jeżeli w gruncie rzeczy nie o tym masz mówić. I tak nie powinieneś przytaczać przykładu dotyczącego transfuzji krwi lub oddawania czci sztandarom, jeżeli nie jest to głównym punktem przemówienia. Mogłoby to odwrócić czyjąś uwagę albo nawet kogoś zgorszyć. Co innego, gdy omówienie takich spraw jest celem twego przemówienia. Wtedy masz okazję je wytłumaczyć i przekonać słuchaczy. Ale nie udaremniaj osiągnięcia celu dopuszczeniem do tego, żeby podane przez ciebie przykłady uprzedziły słuchaczy do ważnych prawd, które masz omówić.
22 A zatem przy wyborze przykładów kieruj się rozsądkiem. Sprawdź czy są stosowne. Będą stosowne, jeżeli dopasujesz je zarówno do materiału, jak i do słuchaczy.