Pytania czytelników
Chronologia biblijna wskazuje, że Jeruzalem zostało zburzone w roku 607 p.n.e., a wiele świeckich źródeł podaje rok 587/586 p.n.e. Skąd ta różnica?
Zdaniem historyków wojska Cyrusa zdobyły Babilon w październiku 539 roku p.n.e. Królem Babilonu był wtedy Nabonid, ale wspólnie z nim rządził jego syn Belsazar (Baltazar). Niektórzy uczeni sporządzili wykaz władców nowobabilońskich i okresów ich rządów, cofając się od ostatniego roku panowania Nabonida aż do Nabopolassara, który był ojcem Nabuchodonozora (Nebukadnesara).
Według tej chronologii nowobabilońskiej Nabuchodonozor, będąc jeszcze następcą tronu, pokonał Egipcjan w bitwie pod Karkemisz w 605 roku p.n.e. (Jeremiasza 46:1, 2). Po śmierci Nabopolassara wrócił do Babilonu, by objąć tron. Pierwszy rok jego władzy królewskiej zaczął biec wiosną następnego roku (604 p.n.e.).
Biblia podaje, że Babilończycy pod wodzą Nabuchodonozora zburzyli Jeruzalem w 18 pełnym roku jego władzy królewskiej (jeżeli uwzględnić rok wstąpienia na tron, zburzenie nastąpiło w 19 roku jego rządów [Jeremiasza 52:5, 12, 13, 29]). Jeśli więc przyjąć powyższą chronologię nowobabilońską, to Jeruzalem zostało spustoszone w roku 587/586 p.n.e. Na czym jednak oparto tę rachubę czasu i jak wypada jej porównanie z chronologią biblijną?
Oto kilka głównych świadectw stanowiących podstawę chronologii świeckiej:
Kanon Ptolemeusza: Klaudiusz Ptolemeusz, egipski astronom z II wieku n.e., sporządził spis królów związany z opracowanym przez siebie dziełem astronomicznym. Większość nowożytnych historyków akceptuje podane przez niego informacje dotyczące królów nowobabilońskich i długości ich panowania (chociaż brak wśród nich wzmianki o panowaniu Labaszi-Marduka). Ptolemeusz najwyraźniej oparł swe informacje historyczne na źródłach z okresu Seleucydów, który rozpoczął się z górą 250 lat po zdobyciu Babilonu przez Cyrusa. Nic więc dziwnego, że liczby podawane przez Ptolemeusza zgadzają się z danymi Berossosa, kapłana babilońskiego żyjącego w czasach Seleucydów.
Stela Nabonida, znaleziona w Haranie (NABON H 1, B): Tę pokrytą inskrypcjami stelę, czyli słup, pochodzącą z omawianego okresu, znaleziono w roku 1956. Wspomina ona o panowaniu nowobabilońskich królów Nabuchodonozora, Ewil-Merodacha i Neriglissara. Liczby dotyczące tych trzech władców zgadzają się z podanymi w Kanonie Ptolemeusza.
VAT 4956: Jest to tabliczka zapisana pismem klinowym. Zawiera dane astronomiczne umożliwiające określenie dat aż do roku 568 p.n.e. Wyjaśnia, że obserwacje pochodzą z 37 roku rządów Nabuchodonozora. Pasowałoby to do chronologii, według której 18 rokiem jego panowania był rok 587/586 p.n.e. Tabliczkę tę uznano jednak za kopię sporządzoną w III wieku p.n.e., jest więc możliwe, że po prostu zawiera ona takie informacje historyczne, jakie uznawano w okresie Seleucydów.
Tabliczki handlowe: Znaleziono tysiące tabliczek z pismem klinowym pochodzących z okresu nowobabilońskiego i dokumentujących zwykłe transakcje handlowe. Jako datę podają rok panowania aktualnego króla Babilonu. Znaleziono tabliczki dla każdego roku panowania znanych władców nowobabilońskich, pozostające w zgodności z przyjętą chronologią tego okresu.
Ze świeckiego punktu widzenia taki ciąg dowodów zdaje się uzasadniać chronologię nowobabilońską, według której 18 rok panowania Nabuchodonozora (oraz zburzenia Jeruzalem) to 587/586 rok p.n.e. Ale żaden historyk nie może ręczyć, że obecny obraz dziejów Babilonu nie jest błędny lub nieścisły. Wiadomo na przykład, że starożytni kapłani i królowie dla własnych celów czasami przerabiali zapiski. A nawet jeśli posiadane świadectwa są dokładne, mogły zostać mylnie zinterpretowane przez nowożytnych uczonych, albo są niekompletne i nie odnalezione jeszcze materiały mogą radykalnie zmienić chronologię omawianego okresu.
Profesor Edward F. Campbell junior najwidoczniej zdawał sobie z tego sprawę, toteż pewną tabelę, przedstawiającą między innymi nowobabilońską rachubę czasu, poprzedził następującą uwagą: „Nie ulega wątpliwości, że tabele te są prowizoryczne. Im wnikliwiej się studiuje zawiłości chronologii starożytnego Bliskiego Wschodu, tym mniej jest się skłonnym do uważania jakichkolwiek rozwiązań za ostateczne. Z tego względu wyrazu circa [około] można używać jeszcze swobodniej niż dotąd” (The Bible and the Ancient Near East, wydanie 1965, strona 281).
Chrześcijanie ufający Biblii raz po raz przekonywali się, że jej wypowiedzi wytrzymują próbę krytyki i okazują się dokładne i wiarogodne. Uznają, iż jako natchnione Słowo Boże może ona służyć za wzorzec przy ocenianiu świeckich poglądów i teorii historycznych (2 Tymoteusza 3:16, 17). Wspomina na przykład o władcy Babilonu imieniem Belsazar, czym przez setki lat wprawiała uczonych w zakłopotanie, ponieważ żadne pozabiblijne dokumenty nie poświadczały jego istnienia, tożsamości ani stanowiska. W końcu jednak archeolodzy znaleźli świeckie zapiski, które potwierdziły doniesienie biblijne. Istotnie, wewnętrzna harmonia tej Księgi oraz widoczna sumienność jej pisarzy — również w sprawach chronologii — jest dla chrześcijan tak silnym argumentem na jej korzyść, że przedkładają jej autorytet nad wciąż zmieniające się opinie historyków świeckich.
Ale jak Pismo Święte pomaga określić datę zburzenia Jeruzalem i co można o niej powiedzieć w porównaniu z chronologią pozabiblijną?
Prorok Jeremiasz przepowiedział, że Babilończycy zburzą Jeruzalem i całkowicie spustoszą miasto oraz kraj (Jeremiasza 25:8, 9). Podał też następującą informację: „I cała ta ziemia stanie się rumowiskiem i pustkowiem, i narody te będą poddane królowi babilońskiemu, siedemdziesiąt lat” (Jeremiasza 25:11). Okres ten upłynął wtedy, gdy Cyrus Wielki w pierwszym roku swego panowania uwolnił Żydów i zezwolił im na powrót do ojczyzny (2 Kronik 36:17-23). Naszym zdaniem najbardziej bezpośrednie odczytanie Jeremiasza 25:11 i innych wersetów wskazuje, iż owych 70 lat należy liczyć od chwili zburzenia Jeruzalem i spustoszenia Judy przez Babilończyków (Jeremiasza 52:12-15, 24-27; 36:29-31).
Jednakże osoby polegające głównie na informacjach pozabiblijnych, stanowiących podstawę chronologii świeckiej tego okresu, zdają sobie sprawę, że jeśliby Jeruzalem zostało zburzone w roku 587/586 p.n.e., to do zdobycia Babilonu przez Cyrusa i umożliwienia Żydom powrotu do ojczyzny nie mogłoby minąć 70 lat. Usiłują zatem jakoś dopasować te fakty i twierdzą, iż proroctwo Jeremiasza zaczęło się spełniać w roku 605 p.n.e. Późniejsi pisarze powołują się na Berossosa, według którego Nabuchodonozor po bitwie pod Karkemisz rozciągnął wpływy Babilończyków na cały obszar Syrii i Palestyny, a wracając do Babilonu (w roku wstąpienia na tron, czyli w 605 p.n.e.), wziął jeńców żydowskich. Uważają więc wspomniane siedemdziesięciolecie za okres podlegania dominacji Babilonu, liczony od roku 605 p.n.e. Oznaczałoby to, że upłynął on w 535 roku p.n.e.
Niemniej jednak taka interpretacja nasuwa szereg trudności:
Wprawdzie Berossos twierdzi, że Nabuchodonozor uprowadził jeńców żydowskich w pierwszym roku swego panowania, ale informacji tej nie poświadcza żadna inskrypcja klinowa. Co ważniejsze, Księga Jeremiasza 52:28-30 skrupulatnie podaje, iż Nabuchodonozor wziął do niewoli Żydów w 7, 18 i 23 roku swych rządów, ale nie w roku wstąpienia na tron. Żydowski historyk Józef Flawiusz zaznacza, że w roku bitwy pod Karkemisz Nabuchodonozor zawładnął całą Syrią i Palestyną „oprócz Judei”, a to przeczy relacji Berossosa oraz twierdzeniu, jakoby 70 lat niewoli żydowskiej zaczęło się w pierwszym roku panowania Nabuchodonozora (Dawne dzieje Izraela, księga dziesiąta, VI, 1).
Co więcej, po wzmiankach o zburzeniu Jeruzalem przez Babilończyków Józef Flawiusz dodaje, że „cała Judea, Jerozolima i świątynia stały pustką przez siedemdziesiąt lat” (Dawne dzieje Izraela, księga dziesiąta, IX, 7). Wyraźnie też oświadcza, że „miasto pozostało wyludnione przez siedemdziesiąt lat aż do czasu króla Persów Cyrusa” (Przeciw Apionowi, księga I, 19). Zgodne jest to z informacjami z 2 Kronik 36:21 i Daniela 9:2, z których wynika, iż chodziło o całkowite spustoszenie kraju trwające 70 lat. Również Teofil z Antiochii, który żył w II wieku n.e., podaje, że owo siedemdziesięciolecie rozpoczęło się zburzeniem świątyni po 11 latach panowania Sedekiasza (zob. też 2 Królewską 24:18 do 25:21).
Jednakże sama Biblia zawiera jeszcze bardziej wymowny dowód przeciwko twierdzeniu, jakoby 70 lat zaczęło się w 605 roku p.n.e., a Jeruzalem zostało zburzone w roku 587/586 p.n.e. Jak już wspomniano, 70 lat liczonych od roku 605 musiałoby się zakończyć w roku 535. Tymczasem natchniony pisarz biblijny Ezdrasz donosi, iż okres ten biegł do ‛pierwszego roku panowania Cyrusa, króla perskiego’, który wydał dekret zezwalający Żydom na powrót do ojczyzny (Ezdrasza 1:1-4; 2 Kronik 36:21-23). Historycy są zgodni co do tego, że Cyrus podbił Babilon w październiku 539 roku p.n.e. i że pierwszy pełny rok jego władzy królewskiej zaczął się wiosną roku 538. Jeżeli wydał wspomniany dekret w późniejszym okresie pierwszego roku swego panowania, Żydzi mogli wrócić do kraju w miesiącu siódmym (Tiszri), czyli w październiku 537 roku p.n.e., jak to wynika z Księgi Ezdrasza 3:1 (BT).
Tymczasem nie ma żadnego rozsądnego sposobu rozciągnięcia pierwszego roku panowania Cyrusa od roku 538 aż do 535. Niektórzy usiłują jakoś usunąć tę trudność: naciągają fakty i utrzymują, iż Ezdrasz i Daniel, mówiąc o „pierwszym roku Cyrusa”, stosowali jakąś szczególną, żydowską rachubę czasu, różną od oficjalnej chronologii panowania Cyrusa. Twierdzenie to jest bezpodstawne, gdyż zarówno świadectwo nieżydowskiego namiestnika, jak i dokument znaleziony w archiwach perskich potwierdzają, że wspomniany dekret został wydany w pierwszym roku panowania Cyrusa, o czym dokładnie i ściśle informują pisarze biblijni (Ezdrasza 5:6, 13; 6:1-3; Daniela 1:21; 9:1-3).
Z przepowiedzianym 70-letnim okresem jest związana „pomyślna zapowiedź” Jehowy: „To jednak mówi Jahwe: Gdy dla Babilonu upłynie siedemdziesiąt lat, nawiedzę was i wypełnię na was swoją pomyślną zapowiedź, by was znów przyprowadzić na to miejsce” (Jeremiasza 29:10, BT). Daniel wierzył tej zapowiedzi, ufając, że owych 70 lat nie podano w zaokrągleniu, lecz jest to dokładna liczba, na której można polegać (Daniela 9:1, 2). I rzeczywiście się nie zawiódł.
My również wolimy kierować się raczej Słowem Bożym niż chronologią, która opiera się głównie na dowodach świeckich albo jest sprzeczna z Pismem Świętym. Wydaje się rzeczą bezsporną, że najprostsze i najoczywistsze zrozumienie różnych wersetów biblijnych prowadzi do wniosku, iż 70 lat rozpoczęło się całkowitym spustoszeniem Judy po zburzeniu Jeruzalem (Jeremiasza 25:8-11; 2 Kronik 36:20-23; Daniela 9:2). Jeżeli więc odliczymy 70 lat od roku 537 p.n.e., gdy Żydzi powrócili do swego kraju, to jako 18 rok panowania Nabuchodonozora otrzymamy rok 607 p.n.e., kiedy to zburzono Jeruzalem, pozbawiono Sedekiasza władzy królewskiej oraz położono kres dynastii królów judzkich zasiadających na tronie w ziemskim Jeruzalem (Ezechiela 21:24-32).