JERYCHO

(prawdopodobnie: „miasto księżyca”).

Pierwsze miasto kananejskie po zach. stronie Jordanu zdobyte przez Izraelitów (Lb 22:1; Joz 6:1, 24, 25). Utożsamia się je z Tall as-Sultan (Tel Jericho), leżącym ok. 22 km na wsch. pn. wsch. od Jerozolimy. Pozostałości miasta z I w. n.e. przypuszczalnie kryje w sobie pobliskie wzgórze Tulul Abu al-ʽAlaik. Jerycho leży w dolinie Jordanu, ok. 250 m poniżej poziomu morza, dzięki czemu panuje w nim klimat podzwrotnikowy. Obecnie uprawia się tam pomarańcze, banany i figi — i podobnie jak w starożytności rośnie tu mnóstwo palm.

Początek podboju izraelskiego. Pod koniec 40-letniej wędrówki po pustkowiu Izraelici przybyli na równiny moabskie. Właśnie tam, naprzeciw Jerycha, Mojżesz wszedł na górę Nebo i obejrzał Ziemię Obiecaną, łącznie z równiną, na której leżało Jerycho — „miasto palm” (Lb 36:13; Pwt 32:49; 34:1-3).

Po śmierci Mojżesza Jozue wysłał do Jerycha dwóch zwiadowców. Dzięki temu, że ukryła ich Rachab, nie zostali znalezieni i potem uciekli z miasta na sznurze spuszczonym z okna jej domu, który przylegał do muru miasta. Przez następne trzy dni ukrywali się w pobliskich górach, po czym przeprawili się przez Jordan i wrócili do obozu izraelskiego (Joz 2:1-23).

Król i mieszkańcy Jerycha musieli się ogromnie przestraszyć, gdy usłyszeli lub ujrzeli, jak wezbrane wody Jordanu zostały za sprawą cudu powstrzymane, żeby Izraelici mogli się przeprawić na drugi brzeg suchą nogą. Nikt nie ośmielił się zaatakować ich w Gilgal, chociaż przez jakiś czas trudno byłoby im się bronić, gdyż musieli odzyskać siły po obrzezaniu, któremu zostali poddani wszyscy mężczyźni. Bez przeszkód obchodzili też Paschę na pustynnych równinach Jerycha (Joz 5:1-10).

Później w pobliżu Jerycha ukazał się Jozuemu anielski książę i poinformował go, jak zdobyć miasto, szczelnie już zamknięte z powodu Izraelitów. W myśl otrzymanych wskazówek wojska izraelskie przez sześć dni okrążały Jerycho raz dziennie — za żołnierzami szło siedmiu kapłanów nieustannie dmących w rogi, potem kapłani niosący Arkę Przymierza, a pochód zamykała tylna straż. Jednakże siódmego dnia okrążyli miasto siedem razy. Na koniec kapłani zadęli w rogi, lud wydał potężny okrzyk wojenny i mury Jerycha zaczęły się walić (Joz 5:13 do 6:20).

Izraelici wtargnęli do miasta i przeznaczyli na zagładę wszystkich jego mieszkańców i ich zwierzęta domowe. Ale fragment muru, do którego przylegał dom Rachab, nie zawalił się, a ona sama wraz z krewnymi uratowała życie — ze względu na życzliwość okazaną zwiadowcom. Całe miasto zostało spalone, tylko złoto i srebro przekazano do sanktuarium Jehowy (Joz 6:20-25). Niestety, Izraelita imieniem Achan ukradł złotą sztabę, trochę srebra i piękną szatę i ukrył to pod swym namiotem. Ściągnął tym śmierć na siebie oraz na swą rodzinę (Joz 7:20-26).

Późniejsze wzmianki historyczne. Zniszczone Jerycho znalazło się z czasem na terytorium Beniamina, sąsiadującym z Efraimem i Manassesem (Joz 16:1, 7; 18:12, 21). Wkrótce potem najwyraźniej powstało tam jakieś osiedle, które zostało zdobyte przez króla Moabu Eglona i pozostawało pod jego władzą przez 18 lat (Sdz 3:12-30). Również w czasach króla Dawida w Jerychu mieszkali ludzie (2Sm 10:5; 1Kn 19:5). Jednakże dopiero za panowania Achaba niejaki Chiel Betelczyk rzeczywiście odbudował to miasto. Jego fundament założył kosztem Abirama, swego pierworodnego, a wrota postawił kosztem Seguba, swego najmłodszego — w ten sposób spełniła się prorocza klątwa wypowiedziana przeszło 500 lat wcześniej przez Jozuego (Joz 6:26; 1Kl 16:34).

W owym okresie mieszkali w Jerychu „synowie proroccy” (2Kl 2:4, 5). Kiedy Jehowa zabrał w wichrze proroka Eliasza, przez pewien czas przebywał tam Elizeusz, który uzdrowił źródło zaopatrujące miasto w wodę (2Kl 2:11-15, 19-22). Według tradycji było to dzisiejsze źródło ʽAjn as-Sultan, którego woda — podobno słodka i wyborna — zasila ogrody współczesnego Jerycha.

Za czasów nikczemnego króla judzkiego Achaza Jehowa pozwolił, by wojska izraelskie pod wodzą króla Pekacha zadały niewiernej Judzie upokarzającą porażkę — zabiły 120 000 żołnierzy i uprowadziły 200 000 ludzi. Ale prorok Jehowy Oded wyszedł na spotkanie powracającym zwycięzcom i ostrzegł, żeby nie zabierali ze sobą tych niewolników. W rezultacie jeńcy zostali odziani i nakarmieni, a po przyprowadzeniu do Jerycha uwolnieni (2Kn 28:6-15).

Kiedy w 607 r. p.n.e. upadła Jerozolima, król Sedekiasz zaczął uciekać w stronę Jerycha, lecz Babilończycy dopędzili go i pojmali na tamtejszych pustynnych równinach (2Kl 25:5; Jer 39:5; 52:8). W 537 r. wśród Izraelitów powracających z niewoli babilońskiej pod przewodnictwem Zerubbabela było 345 „synów Jerycha”, którzy najwyraźniej osiedlili się w tym mieście (Ezd 2:1, 2, 34; Neh 7:36). Później niektórzy „mężowie z Jerycha” pomagali w odbudowie muru Jerozolimy (Neh 3:2).

Na przełomie 32 i 33 r. n.e. w Jerychu pełnił swą służbę Jezus Chrystus. Niedaleko tego miasta przywrócił wzrok ślepemu Bartymeuszowi i jego towarzyszowi (Mt 20:29; Mk 10:46; Łk 18:35; zob. BARTYMEUSZ). W Jerychu spotkał też Zacheusza, w którego domu później się zatrzymał (Łk 19:1-7). Kiedy wcześniej w Judei opowiedział przypowieść o miłosiernym Samarytaninie, wspomniał o drodze prowadzącej z Jerozolimy do Jerycha (Łk 10:30). Według starożytnych źródeł historycznych często grasowali tam rozbójnicy.

Czy archeolodzy odnaleźli dowody zagłady Jerycha za czasów Jozuego?

Profesor John Garstang, który w latach 1929-1936 przewodniczył angielskiej ekspedycji prowadzącej wykopaliska na wzgórzu Tall as-Sultan, uważał, że jedno z miast zbudowanych na tym miejscu zostało strawione przez pożar, a jego mury się rozpadły. Uznał, iż było to Jerycho z czasów Jozuego, zburzone ok. 1400 r. p.n.e. Chociaż niektórzy uczeni dalej popierają wnioski Garstanga, inni opowiadają się za odmienną interpretacją istniejących dowodów. Archeolog G. E. Wright napisał: „Dwa mury okalające szczyt starego miasta, które według Garstanga (...) zostały zniszczone przez ogień i trzęsienie ziemi w czasach Jozuego, pochodziły — jak się okazało — z III tysiąclecia, a oprócz nich zbudowano w tej epoce jeszcze jakieś dwanaście murów lub ich fragmentów” (Biblical Archaeology, 1962, ss. 79, 80). Dość powszechny jest pogląd, że z Jerycha współczesnego Jozuemu nie pozostało nic lub prawie nic, gdyż wszelkie szczątki ocalałe z jego zagłady zostały usunięte podczas wcześniejszych wykopalisk prowadzonych w tym miejscu. Profesor Jack Finegan tak to ujął: „Obecnie nie ma tam więc dosłownie żadnych dowodów, które by pozwalały podjąć próbę ustalenia daty zdobycia Jerycha przez Jozuego” (Light From the Ancient Past, 1959, s. 159).

Z tego powodu wielu uczonych datuje upadek Jerycha na podstawie dowodów pośrednich, a różnice w ich ocenach sięgają ok. 200 lat. Tego rodzaju wahania trafnie skomentował prof. Merrill F. Unger: „Uczeni muszą też nader ostrożnie podchodzić do oświadczeń archeologów w sprawie datowania i interpretacji znalezisk. Ogromne rozbieżności pomiędzy wybitnymi specjalistami w tej dziedzinie aż nazbyt jasno dowodzą, że ustalanie dat oraz wnioski wyciągane z odkryć archeologicznych często zależą od względów subiektywnych” (Archaeology and the Old Testament, 1964, s. 164).

Nie powinna więc niepokoić okoliczność, że interpretacje prezentowane przez archeologów nie pokrywają się z chronologią biblijną, według której Jerycho zostało zburzone w 1473 r. p.n.e. Różnice w sprawie Jerycha między Garstangiem a innymi archeologami dobitnie ilustrują, z jaką ostrożnością należy się odnosić do znalezisk archeologicznych, i to niezależnie od tego, czy zdają się potwierdzać, czy podważać relację i chronologię biblijną.